Titel: Van de koele meren des doods
Auteur: Frederik van Eeden.
Keuzeverantwoording:
Ik heb dit literaire werk gekozen omdat we in de les bij Nederlands de verfilming van dit boek hebben gezien. De voorkant en de titel komen erg mysterieus op mij over. Ik wilde graag het verhaal er achter weten.
Samenvatting:
In dit verhaal wordt het leven van Hedwig Marga De Fontayne beschreven. Alle dingen die zij mee maakt en dat zijn er heel wat worden op een zeer psychologische manier beschreven. Het verhaal begint op het moment dat zij geboren wordt en eindigt als zij sterft. Wat haar al op zeer jonge leeftijd overkomt. Als Hedwig dertien is overlijdt haar moeder en van af dat moment worden de dood en het sterven voor Hedwig heel erg belangrijk. Ze bedenkt manieren om zelfmoord te kunnen plegen. Haar eerste zelfmoordpoging mislukt. Dan ontmoet ze Johan. Met hem kan ze over heel veel dingen praten. Maar hij begint verliefd op haar te worden. Ze verliezen elkaar een paar keer uit het oog maar vinden elkaar steeds weer terug. Dan sterft Johans zusje. Iedereen moet huilen behalve Hedwig ze is jaloers zij zou ook wel dood willen. Op een gegeven moment besluit ze dat ze Johan niet meer wil zien omdat het te intiem wordt. Ze ontmoet ergens op een feest Gerard waarmee ze gaat trouwen. Na hun huwelijk zoekt ze Johan weer op en het is voor haar weer even vertrouwd maar voor Johan niet hij dacht altijd dat zij samen zouden trouwen. Johan pleegt zelfmoord op een manier die Hedwig heel erg aantrekt. Met een pistool. Maar eigenlijk kan dat natuurlijk niet want zij is een vrouw. Hedwig wordt steeds meer ziek maar dan vooral in haar geest. Ze besluit om alleen zonder haar man in een hotel te gaan zitten. Daar ontmoet ze Ritsert. Zij kan het heel goed met hem vinden. Gerard, haar man, is al lang blij dat Hedwig weer wat vrolijker is en zorgt er zelfs voor dat Hedwig Ritsaart blijft zien. Wat hij niet weet is dat hij daar door zijn huwelijk met Hedwig in gevaar brengt. Hedwig gaat op een gegeven moment voor haar gevoel te ver met Ritsert en ze besluit dat ze het aan Gerard vertelt. Hij wordt ontzettend boos en dreigt dat hij Ritsaart doodschiet. Hedwig pleegt een tweede zelfmoord poging. Waar ze nog op het nippertje toch weer van gered wordt. Ze vertrekt met Ritsert naar Engeland. En laat een boze Gerard achter die haar en Ritsert nooit meer wil zien. In Engeland raakt ze zwanger van Ritsert. Op een gegeven moment kan ze alles niet meer aan en vlucht ze voor Ritsert. Haar dochtertje overlijdt. Ze kan alles niet meer aan en laat Ritsert niks van zich horen terwijl hij denkt dat ze dood is. Na een tijd rond gezworven te hebben en in gesticht gezeten te hebben ontmoet ze in het zoveelste ziekenhuis zuster Paula die haar er weer bovenop brengt. Nadat ze is genezen vertrekt ze weer naar Holland waar ze bij een familie gaat werken die bij haar ouders op het land woonden. Ze overlijdt op haar drie-en-dertigste.
De belangrijkste gebeurtenissen.
Dood van haar moeder.
Eerste zelfmoordpoging.
Ontmoeting met Johan.
Ze trouwt met Gerard Wijbrands.
Johan pleegt zelfmoord.
Ontmoeting met Ritsaart.
Tweede zelfmoordpoging.
Vertrek naar Engeland.
Ze raakt zwanger van Ritsaart en krijgt een kindje dat binnen een maand overlijdt.
Ze gaat naar Parijs, ze is psychotisch en ze komt daar in een inrichting terecht.
Ontmoeting met Paula.
Terugkomst naar Nederland.
Ze overlijdt op 32 jarige leeftijd.
Eerste reactie achteraf:
Ik was niet echt verrast na het einde, want ik had immers de film al gezien. Maar ik vind het wel heel erg extreem. Eerst had Hedwig echt alles wat andere normale mensen alleen maar konden dromen. En aan het einde van het boek is ze niks meer dan een zielig hoopje mens. Ik vind het boek negatief geschreven, er zijn bijna geen leuke momenten in het boek.
Motieven:
- Kwelling - p.51
- Besef van minderheid - p.35
- Medelijden - p.220
De belangrijkste zin uit het boek is:
Dood, omdat alles om de dood draait in dit boek vanaf de dood van Hedwig haar moeder. In het boek verlangt Hedwig tot 3x toe naar de dood. Haar vriend Johan gaat ook dood. Aan het einde van het boek overlijdt ze zelf ook. Alles heeft te maken met de dood.
Hoofdpersoon:
De hoofdpersoon, Hedwig, is naar mijn mening erg overdreven in haar handelingen. Bovendien is ze naïef. Ook ziet ze alles veel te erg. Ze is rijk, hoeft niks te doen, en toch verlangt ze naar de dood. Erg apart vind ik.
Personen.
De belangrijkste personen uit dit boek zijn: Hedwig, Johan, Gerard, Ritsert, Joob en Paula. De belangrijkste bijpersonen zijn: moeder,vader, de huishoudster en Leonara.
Hedwig:
Zij is de hoofdpersoon van het verhaal. Ze is een round character omdat je veel karaktereigenschappen over haar weet. Ze is namelijk een zeer gevoelig en gecompliceerd persoon. Ze is naïef kinderlijk, egocentrisch, zinnelijk en religieus.
Haar centrale eigenschap is het streven naar rust en volmaaktheid. Alles of niets is haar motto. Wisselvallig is ze zeker, op het ene moment kan ze zo blij zijn om iets wat is gebeurd en op het andere moment is ze zwaar depressief en snapt ze de zin van het leven niet meer.
Omdat ze veel droomt over een gelukkig leven en hoge verwachtingen daarvan heeft, wil ze die graag nastreven. Maar dat lukt niet, en daardoor wordt ze telkens teleurgesteld.
De dood ziet zij als iets volmaakts, het is rust. De rust die ze nu niet in haar leven kan vinden. Ze hecht weinig waarde aan haar leven, en staat ook 3x op het punt om zelfmoord te plegen.
Haar karakter en geestelijke toestand verandert door de steun van zuster Paula. Ze verandert haar kijk op het leven voorgoed. Ze leert haar dat de koele meren ook in het leven zijn te bereiken. Ze vindt haar rust niet in de volmaaktheid maar in de onvolmaaktheid, in de acceptatie daarvan. Haar hele leven staat in het teken van voornaamheid, reinheid en rijkdom, en daarmee de hoop op volmaaktheid, op rust. “Maar hoe rijk en voornaam iemand ook is, perfect is het nooit. Ze leert dat het streven naar perfectie eigenlijk heel hoogmoedig is, want niemand is perfect, behalve God. Ze moet op God vertrouwen en geduld hebben. Door te lijden kan ze een weg uit haar zonden vinden en daardoor leert ze intenser te leven. Ze leeft voor de volmaaktheid van God maar voor de onvolmaaktheid van zichzelf. Ze heeft haar koele meren gevonden, niet in de dood maar in het leven.” Zegt de schrijver van het boek hierover
Ze is een mooi meisje, dat over een groot sex-appeal beschikt. Ze trekt daardoor veel jongens, en later mannen aan. Ook vindt ze het moeilijk om de verleiding van het verleiden te weerstaan.
Johan:
Hij is een flat character. Je weet van hem alleen dat hij een wees is. Hij praat veel met Hedwig in haar jeugd. Ze lijken elkaar volledig te begrijpen. Johan is erg gevoelig. En raakt verliefd op Hedwig. Hedwig heeft dit niet door, want zij ziet Johan alleen maar als een gewone vriend (maar ze verleid hem onbewust wel)
Wanneer hij Hedwig ziet met haar man, Gerard, pleegt Johan zelfmoord en geeft Hedwig de schuld.
Gerard:
Hij is ook een flat character. Hij is de echtgenoot van Hedwig. Hij vermijdt al het zinnelijke. Hij ziet Hedwig als iets wat boven hem staat, als een soort engel. Hij houdt enorm veel van haar. Ze hebben een huwelijk dat gebaseerd is op de geestelijke liefde. Gerard kan door zijn jeugd geen lichamelijk contact verdragen. Hierdoor raakt hij Hedwig kwijt aan een man die wel fysiek contact wil met Hedwig.
Ritsert:
Een flat character. De geliefde van Hedwig. Hij is een beroemd pianospeler. Hij is het tegenovergestelde van Gerard, en dat vind Hedwig wel interessant. Ritsert kan de lichamelijke liefde wel beantwoorden. Hij leeft een wild leven. Hedwig laat hem vrij, Ritsert blijft voor altijd van haar houden.
Joob:
Hij is een flat character. Hij is een vriend van Ritsert. Zijn sociale idealen spreekt hij maar al te graag uit tegenover Hedwig. Bovendien vertelt hij aan Hedwig dat zij door schuld, straf en lijden een weg uit haar zonden kan vinden. Het geeft je een intenser leven (dat had hij achteraf beter niet kunnen zeggen)
Paula:
Zij is ook een flat character. Ze is de zuster die haar mentaal steunt en haar van haar verslaving afhelpt.
Ze verandert de kijk op het leven van Hedwig, en dat zorgt ervoor dat het hele leven van Hedwig onomkeerbaar verandert. Wanneer Hedwig in het ziekenhuis ligt, is Paula een grote mentale steun voor haar. Ze leert haar bijbelse spreuken en legt haar de zin van het bestaan uit. Ze leert haar dat ze niet meer hoeft te streven naar volmaaktheid maar dat ze moet leven voor de volmaaktheid van God. Zij vertelt Hedwig dat streven naar perfectie eigenlijk onmogelijk is, niemand is immers perfect, behalve God.
Bijpersonen:
Charlotte:
Dit is haar dochtertje dat ze verliest wanneer ze nog maar een maand oud is. Ritsaart is de vader, maar die heeft haar nooit gezien.
Moeder:
Hedwig herinnerde haar als een zeer liefdevol, zuiver en rein persoon. Ze was wat loom en dromerig, maar fijn en feeënachtig. In de ogen van haar man was zij volkomen goed en schoon. Zij zorgt voor rust en harmonie in het huis, dat alles verloopt zoals het zou moeten gaan. Wanneer zij overlijdt aan tyfus, gaat het snel minder met de vader van Hedwig.
Vader:
Hedwig ziet haar vader als een zeer goed man, met een sterk besef van plicht en recht. Het geloof was erg belangrijk voor hem, en zonder zijn vrouw voelde hij zich radeloos en neerslachtig. Wanneer zijn vrouw overlijdt, raakt hij aan de drank en kan niet meer voor zijn kinderen zorgen. Hij overlijdt wanneer Hedwig volwassen is.
De huishoudster:
Deze vrouw wordt ingehuurd om de zorg van de kinderen op zich te nemen. Maar vanwege haar harde en schijnheilige karakter hebben alle kinderen een hekel aan haar.
Leonara:
Als kinderen waren ze goede vriendinnen. Maar wel op
oppervlakkig vlak, ze praatte niet over gevoelens. Wanneer ze volwassen zijn, vermindert deze vriendschap totdat ze elkaar nooit meer zien.
Perspectief.
In dit boek is er gebruik gemaakt van een auctorieel perspectief. Je krijgt inzicht in de gedachten en gevoelens van verschillende hoofdpersonen. Die van Hedwig, de hoofdpersoon, worden vooral uitvoerig beschreven. De auctoriale verteller verwijst in het begin van het verhaal naar zichzelf met ‘’ik’’ (‘Haar naam heet ik Hedwig Marga de Fontayne’). Waarschijnlijk is zijzelf de alwetende verteller, die achteraf haar leven vertelt. Dat komt niet helemaal duidelijk naar voren, omdat dat niet echt mogelijk is.
De verteller geeft ook regelmatig commentaar op de gebeurtenissen. Ook vind je enkele notities en briefjes van Hedwig in het boek.
Structuur.
Dit boek is chronologisch verteld. De vertelwijze is echt niet constant. Er komen in die boek tijdsverdichtingen en tijdsversnellingen voor. Haar eerste 13 jaar en de laatste 7 van haar leven worden sneller verteld in verhouding met de andere stukken van haar leven. In het begin van hoofdstuk 5 wordt er ineens een sprong gemaakt van zomer naar winter (“De zomer, volgend op deze sombere winter, ….”). Ook in hoofdstuk 8, waar twee jaar van Hedwigs leven wordt overgeslagen. (“Twee jaren lang, leefde zij zonder houvast in gevaar en verwilderde, zoals een jonge hond die zijn meester verloor.”)
Soms komt het voor dat de verteller al iets van te voren vertelt, je weet dan al iets van haar voordat zij het zelf weet. In hoofdstuk 25 wordt verteld dat Hedwigs baby dood is, terwijl ze zelf ervan overtuigd was dat ze nog leefde. En er zijn een aantal toekomstverwijzingen. Bijvoorbeeld in hoofdstuk 13: “Zij had twee slapeloze nachten. Dit waren nog maar de eerste van vele in latere jaren”. Ik denk dat het post rem verteld is, omdat de verteller alles al weten. Als lijkt het soms ook wel alsof hij in de toekomst kan kijken.
Dit boek heeft een gesloten einde, want ze overlijdt. Eindelijk vindt ze de rust waarnaar ze naar verlangde, de dood.
Tijd.
Het verhaal gaat over het leven van Hedwig Marga de Fontayne. Ze wordt op 18 maart 1856 geboren en sterft in November 1888. In deze tijd speelt het verhaal zich af, al begint het niet met de geboorte van Hedwig maar wanneer ze ongeveer 8 jaar is, een kind.
Je kunt het merken dat het in die tijd afspeelt aan de kleding die de mensen dragen, aan de koetsen en rijtuigen waarmee zij zich vervoeren, en aan de normen en waarden van de personen.
De verteltijd is 264 bladzijden. De vertelde tijd is 22,5 jaar.
Ruimte.
Het verhaal is in twee ongeveer gelijke delen verdeeld, doordat er een duidelijke cesuur is na het zestiende hoofdstuk, dus na de eerste helft van de roman. Deze cesuur heeft betrekking op een beslissende wending in Hedwigs leven, maar ook op de ruimte waarin het verhaal zich afspeelt. In de hoofdstukken XIV, XV en XVI worden Hedwigs huwelijk, Johans daarmee verband houdende zelfmoord en Hedwigs daarop volgende depressie beschreven. Door haar huwelijk, dat niet gelukkig zal blijken, is haar leven op een beslissend keerpunt gekomen. Daarmee gaat een verandering van de verhaalruimte gepaard. In de eerste 16 hoofdstukken heeft het verhaal zich afwisselend in de stad en op het platteland afgespeeld. Hedwigs familie, die welgesteld is, woont immers 's winters in de stad en 's zomers op het buitengoed Merwestee. Tot aan haar huwelijk is dit ritme min of meer bepalend voor Hedwigs leven. Hoofdstuk II begint met de zin:
Maar Hedwigs leven had twee vormen, die afwisselden met de seizoenen en ook in haar voorstelling scherp gescheiden waren, als de zomer van de winter. (p. 14) verderop wordt gezet: Voor Hedwig bracht dit zomerleven zulk een machtige en diepe ommekeer, telken jare, dat het haar scheen of zij twee levens leidde, ja! twee wezens was. Die vreemde dorheid, die alle gedachte aan haar stadsleven vergiftigde, ontbloeide buiten tot een uiterst zoete, maar bijna van lieflijkheid scherpe weemoed. (p. 15)
Hedwigs depressies beginnen dan ook veelal, als de familie in de herfst terugkeert naar de stad. Door de hele roman heen wordt het buitenleven voorgesteld als 'natuurlijker' en daardoor meer bevorderlijk voor het lichamelijk en geestelijk welzijn dan het leven in de stad.
De cesuur na hoofdstuk XVI is in dit verband veelzeggend. Vanaf hoofdstuk XVII is het ritme van afwisselend in de stad en buiten wonen in Hedwigs leven verbroken. In hoofdstuk XVII moet Merwestee verkocht worden, doordat de familie als gevolg van het alcoholisme van Hedwigs vader aan lager wal is geraakt. Van dan af is het familieverband ook verbroken. Na haar 'bekering' vindt Hedwig weer geborgenheid op het platteland, in de eenvoudige hoeve van het gezin Harmsen. Zo is Hedwig weliswaar op de sociale ladder afgedaald, maar kan juist daardoor nog enkele jaren in vrede met zichzelf leven, samen met het eenvoudige boerengezin. Zo komen in de opzet van de roman en in de daarmee samenhangende beschrijving van Hedwigs geestelijke ontwikkelingsgang bepaalde ideeën van Van Eeden tot uiting: zijn kritische houding ten opzichte van de stedelijke samenleving en zijn positieve visie op het leven in contact met de natuur.
Spanning.
De spanning in dit boek is niet echt heel erg groot. Want hoe waarschijnlijk zijn deze gebeurtenissen. Naar mijn mening is het allemaal wat overdreven. Haar gedrag, de ene keer is alles zonneschijn en de andere keer is ze zwaar depressief en wil ze zelfmoord plegen. Het verhaal is vanuit een raar perspectief verteld, de verteller weet alles namelijk al. Ik vind dit irritant, want nu is er geen spanning meer omdat je alles al weet. Ik kan me niet goed inleven in de hoofdpersoon, omdat het ook niet in mijn eigen tijd is. Het speelt zich in een tijd af die ver van mij afstaat. Tegenwoordig is het verschil tussen de sociale klassen niet zo groot meer als vroeger, in de tijd waar Hedwig leefde.
Stijl.
Een kenmerk van een naturalistische roman is dat het in het Oudnederlands is geschreven. Door deze taal wordt het moeilijk te begrijpen en het leest er vervelend. Deze schrijver gebruikt veel beschrijvingen van de omgeving, gedachten en gevoelens. Hij beschrijft deze zeer uitvoerig. De normaalste dingen die gebeuren worden heel erg uitgebreid en omslachtig verteld.
Een zin waarbij je de plechtigheid en omslachtigheid goed kunt zien:
Midden in de inzinking van de gloor haars levens kwam deze tijd, gedurende vijf weken, als een verheffing, verheldering en redding. Schoon haar gemoed niets vond om bizonder lief te hebben, werd haar wezen verwarmd en opgetild, en vond zij zelfvertrouwen, hoop en lust tot goed zijn terug.
Motief, thema en titelverklaring.
De dood staat centraal in dit boek. Het is de rode draad in dit boek. Als hedwig het over de dood heeft, praat zij over rust : lange stille wateren langs grote koele meren. Ook heeft ze het over troost. De titel heeft dus te maken met de gedachte die zij heeft bij de dood: “Van de koele meren des doods”
Het thema van dit boek is absoluut de dood. Het hele boek draait om de dood. De hoofdpersoon, Hedwig, heeft een hele aparte relatie met de dood. Het is rust geestelijk en lichamelijk. De ene keer wil ze lichamelijk dood, en de andere keer geestelijk. Seksualiteit is ook een belangrijk aspect in dit boek. Eigenlijk verlangt Hedwig erna, maar aan de andere kant schaamt ze zich. Want in haar familie is dat niet gewenst.
De titel is de verklaren omdat Hedwig verlangt naar de dood. Daar vindt ze rust denkt ze, en is alles volmaakt. Van koele meren des doods staat daar dus voor.
Informatie over de schrijver.
Frederik van Eeden is geboren in Haarlem op 3 april 1860 en hij is overleden in Bussum op 16 juni 1932. Hij was ook stichter van de idealistische cooperatie Walden. Hij bekeerde zich in 1922 tot het katholicisme. Hij schreef ook onder de pseudoniemen Cornelis Paradijs en Lieven Nijland.
Van Eeden was nauwelijks een Tachtiger, hoewel hij in de redactie van De Nieuwe Gids zat en daarin het boek dat hem beroemd maakte publiceerde, nl. De kleine Johannes, had hij heel andere opvattingen dan Kloos en Van Deyssel. Men zou kunnen zeggen dat Van Eeden wel gebruik maakte van de stijl en de begrippen van het impressionisme en naturalisme, maar gekant was tegen de onderliggende principes ervan. Van Eeden was ook meer een ethicus dan een estheticus.
Zijn bekendste boek, De kleine Johannes (1885), heeft bovendien met impressionisme en naturalisme weinig te maken en moet meer gerekend worden tot de neoromantiek. Het is een sprookje en tegelijk een allegorie.
Twintig jaar later schreef Van Eeden nog twee vervolgen: De kleine Johannes II en III (1905 en 1906).
Hij schreef ook nog Van de koele meren des doods, een psychologische roman met sterk naturalistische trekken over een aan drugs verslaafde vrouw. Van Eeden, die psychiater was, analyseert zeer indringend het lichamelijke en geestelijke aftakelingsproces, maar vaak heeft de psychiater de overhand op de schrijver: de roman verliest zich soms in te gedetailleerde beschrijvingen van psychische processen, wat een vlotte lezing niet bevordert.
Van Eeden heeft in zijn leven ook veel reizen gemaakt en had in het buitenland veel connecties met schrijvers en beroemde geleerden zoals Freud, en andere beroemde mensen.
De verschillende werken die Van Eeden heeft geschreven (zijn ouevre):
- De kleine Johannes (1887)
- De student thuis (1886)
- Studies (6 delen,verschenen 1890-1918)
- Ellen. Een lied van smart (1891)
- Johannes Viator (1892)
- De broeders. Tragedie van het recht (1894)
- Het lied van schijn en wezen (1895)
- Lioba, Drama van de trouw (1897)
- Van de koele meren des doods (1900)
- Van de passielooze lelie (1901)
- De nachtbruid (1909)
- Sirius en Siderius (3 delen, 1912, 1914, 1924)
- De heks van Haarlem (1915)
- Mijn dagboek (9 delen, 1931-1945)
Auteur: Frederik van Eeden.
Keuzeverantwoording:
Ik heb dit literaire werk gekozen omdat we in de les bij Nederlands de verfilming van dit boek hebben gezien. De voorkant en de titel komen erg mysterieus op mij over. Ik wilde graag het verhaal er achter weten.
Samenvatting:
In dit verhaal wordt het leven van Hedwig Marga De Fontayne beschreven. Alle dingen die zij mee maakt en dat zijn er heel wat worden op een zeer psychologische manier beschreven. Het verhaal begint op het moment dat zij geboren wordt en eindigt als zij sterft. Wat haar al op zeer jonge leeftijd overkomt. Als Hedwig dertien is overlijdt haar moeder en van af dat moment worden de dood en het sterven voor Hedwig heel erg belangrijk. Ze bedenkt manieren om zelfmoord te kunnen plegen. Haar eerste zelfmoordpoging mislukt. Dan ontmoet ze Johan. Met hem kan ze over heel veel dingen praten. Maar hij begint verliefd op haar te worden. Ze verliezen elkaar een paar keer uit het oog maar vinden elkaar steeds weer terug. Dan sterft Johans zusje. Iedereen moet huilen behalve Hedwig ze is jaloers zij zou ook wel dood willen. Op een gegeven moment besluit ze dat ze Johan niet meer wil zien omdat het te intiem wordt. Ze ontmoet ergens op een feest Gerard waarmee ze gaat trouwen. Na hun huwelijk zoekt ze Johan weer op en het is voor haar weer even vertrouwd maar voor Johan niet hij dacht altijd dat zij samen zouden trouwen. Johan pleegt zelfmoord op een manier die Hedwig heel erg aantrekt. Met een pistool. Maar eigenlijk kan dat natuurlijk niet want zij is een vrouw. Hedwig wordt steeds meer ziek maar dan vooral in haar geest. Ze besluit om alleen zonder haar man in een hotel te gaan zitten. Daar ontmoet ze Ritsert. Zij kan het heel goed met hem vinden. Gerard, haar man, is al lang blij dat Hedwig weer wat vrolijker is en zorgt er zelfs voor dat Hedwig Ritsaart blijft zien. Wat hij niet weet is dat hij daar door zijn huwelijk met Hedwig in gevaar brengt. Hedwig gaat op een gegeven moment voor haar gevoel te ver met Ritsert en ze besluit dat ze het aan Gerard vertelt. Hij wordt ontzettend boos en dreigt dat hij Ritsaart doodschiet. Hedwig pleegt een tweede zelfmoord poging. Waar ze nog op het nippertje toch weer van gered wordt. Ze vertrekt met Ritsert naar Engeland. En laat een boze Gerard achter die haar en Ritsert nooit meer wil zien. In Engeland raakt ze zwanger van Ritsert. Op een gegeven moment kan ze alles niet meer aan en vlucht ze voor Ritsert. Haar dochtertje overlijdt. Ze kan alles niet meer aan en laat Ritsert niks van zich horen terwijl hij denkt dat ze dood is. Na een tijd rond gezworven te hebben en in gesticht gezeten te hebben ontmoet ze in het zoveelste ziekenhuis zuster Paula die haar er weer bovenop brengt. Nadat ze is genezen vertrekt ze weer naar Holland waar ze bij een familie gaat werken die bij haar ouders op het land woonden. Ze overlijdt op haar drie-en-dertigste.
De belangrijkste gebeurtenissen.
Dood van haar moeder.
Ontmoeting met Johan.
Ze trouwt met Gerard Wijbrands.
Johan pleegt zelfmoord.
Ontmoeting met Ritsaart.
Tweede zelfmoordpoging.
Vertrek naar Engeland.
Ze raakt zwanger van Ritsaart en krijgt een kindje dat binnen een maand overlijdt.
Ze gaat naar Parijs, ze is psychotisch en ze komt daar in een inrichting terecht.
Ontmoeting met Paula.
Terugkomst naar Nederland.
Ze overlijdt op 32 jarige leeftijd.
Eerste reactie achteraf:
Ik was niet echt verrast na het einde, want ik had immers de film al gezien. Maar ik vind het wel heel erg extreem. Eerst had Hedwig echt alles wat andere normale mensen alleen maar konden dromen. En aan het einde van het boek is ze niks meer dan een zielig hoopje mens. Ik vind het boek negatief geschreven, er zijn bijna geen leuke momenten in het boek.
Motieven:
- Kwelling - p.51
- Medelijden - p.220
De belangrijkste zin uit het boek is:
Dood, omdat alles om de dood draait in dit boek vanaf de dood van Hedwig haar moeder. In het boek verlangt Hedwig tot 3x toe naar de dood. Haar vriend Johan gaat ook dood. Aan het einde van het boek overlijdt ze zelf ook. Alles heeft te maken met de dood.
Hoofdpersoon:
De hoofdpersoon, Hedwig, is naar mijn mening erg overdreven in haar handelingen. Bovendien is ze naïef. Ook ziet ze alles veel te erg. Ze is rijk, hoeft niks te doen, en toch verlangt ze naar de dood. Erg apart vind ik.
Personen.
De belangrijkste personen uit dit boek zijn: Hedwig, Johan, Gerard, Ritsert, Joob en Paula. De belangrijkste bijpersonen zijn: moeder,vader, de huishoudster en Leonara.
Hedwig:
Zij is de hoofdpersoon van het verhaal. Ze is een round character omdat je veel karaktereigenschappen over haar weet. Ze is namelijk een zeer gevoelig en gecompliceerd persoon. Ze is naïef kinderlijk, egocentrisch, zinnelijk en religieus.
Haar centrale eigenschap is het streven naar rust en volmaaktheid. Alles of niets is haar motto. Wisselvallig is ze zeker, op het ene moment kan ze zo blij zijn om iets wat is gebeurd en op het andere moment is ze zwaar depressief en snapt ze de zin van het leven niet meer.
De dood ziet zij als iets volmaakts, het is rust. De rust die ze nu niet in haar leven kan vinden. Ze hecht weinig waarde aan haar leven, en staat ook 3x op het punt om zelfmoord te plegen.
Haar karakter en geestelijke toestand verandert door de steun van zuster Paula. Ze verandert haar kijk op het leven voorgoed. Ze leert haar dat de koele meren ook in het leven zijn te bereiken. Ze vindt haar rust niet in de volmaaktheid maar in de onvolmaaktheid, in de acceptatie daarvan. Haar hele leven staat in het teken van voornaamheid, reinheid en rijkdom, en daarmee de hoop op volmaaktheid, op rust. “Maar hoe rijk en voornaam iemand ook is, perfect is het nooit. Ze leert dat het streven naar perfectie eigenlijk heel hoogmoedig is, want niemand is perfect, behalve God. Ze moet op God vertrouwen en geduld hebben. Door te lijden kan ze een weg uit haar zonden vinden en daardoor leert ze intenser te leven. Ze leeft voor de volmaaktheid van God maar voor de onvolmaaktheid van zichzelf. Ze heeft haar koele meren gevonden, niet in de dood maar in het leven.” Zegt de schrijver van het boek hierover
Ze is een mooi meisje, dat over een groot sex-appeal beschikt. Ze trekt daardoor veel jongens, en later mannen aan. Ook vindt ze het moeilijk om de verleiding van het verleiden te weerstaan.
Johan:
Hij is een flat character. Je weet van hem alleen dat hij een wees is. Hij praat veel met Hedwig in haar jeugd. Ze lijken elkaar volledig te begrijpen. Johan is erg gevoelig. En raakt verliefd op Hedwig. Hedwig heeft dit niet door, want zij ziet Johan alleen maar als een gewone vriend (maar ze verleid hem onbewust wel)
Wanneer hij Hedwig ziet met haar man, Gerard, pleegt Johan zelfmoord en geeft Hedwig de schuld.
Gerard:
Hij is ook een flat character. Hij is de echtgenoot van Hedwig. Hij vermijdt al het zinnelijke. Hij ziet Hedwig als iets wat boven hem staat, als een soort engel. Hij houdt enorm veel van haar. Ze hebben een huwelijk dat gebaseerd is op de geestelijke liefde. Gerard kan door zijn jeugd geen lichamelijk contact verdragen. Hierdoor raakt hij Hedwig kwijt aan een man die wel fysiek contact wil met Hedwig.
Ritsert:
Een flat character. De geliefde van Hedwig. Hij is een beroemd pianospeler. Hij is het tegenovergestelde van Gerard, en dat vind Hedwig wel interessant. Ritsert kan de lichamelijke liefde wel beantwoorden. Hij leeft een wild leven. Hedwig laat hem vrij, Ritsert blijft voor altijd van haar houden.
Hij is een flat character. Hij is een vriend van Ritsert. Zijn sociale idealen spreekt hij maar al te graag uit tegenover Hedwig. Bovendien vertelt hij aan Hedwig dat zij door schuld, straf en lijden een weg uit haar zonden kan vinden. Het geeft je een intenser leven (dat had hij achteraf beter niet kunnen zeggen)
Paula:
Zij is ook een flat character. Ze is de zuster die haar mentaal steunt en haar van haar verslaving afhelpt.
Ze verandert de kijk op het leven van Hedwig, en dat zorgt ervoor dat het hele leven van Hedwig onomkeerbaar verandert. Wanneer Hedwig in het ziekenhuis ligt, is Paula een grote mentale steun voor haar. Ze leert haar bijbelse spreuken en legt haar de zin van het bestaan uit. Ze leert haar dat ze niet meer hoeft te streven naar volmaaktheid maar dat ze moet leven voor de volmaaktheid van God. Zij vertelt Hedwig dat streven naar perfectie eigenlijk onmogelijk is, niemand is immers perfect, behalve God.
Bijpersonen:
Charlotte:
Dit is haar dochtertje dat ze verliest wanneer ze nog maar een maand oud is. Ritsaart is de vader, maar die heeft haar nooit gezien.
Moeder:
Hedwig herinnerde haar als een zeer liefdevol, zuiver en rein persoon. Ze was wat loom en dromerig, maar fijn en feeënachtig. In de ogen van haar man was zij volkomen goed en schoon. Zij zorgt voor rust en harmonie in het huis, dat alles verloopt zoals het zou moeten gaan. Wanneer zij overlijdt aan tyfus, gaat het snel minder met de vader van Hedwig.
Vader:
Hedwig ziet haar vader als een zeer goed man, met een sterk besef van plicht en recht. Het geloof was erg belangrijk voor hem, en zonder zijn vrouw voelde hij zich radeloos en neerslachtig. Wanneer zijn vrouw overlijdt, raakt hij aan de drank en kan niet meer voor zijn kinderen zorgen. Hij overlijdt wanneer Hedwig volwassen is.
Deze vrouw wordt ingehuurd om de zorg van de kinderen op zich te nemen. Maar vanwege haar harde en schijnheilige karakter hebben alle kinderen een hekel aan haar.
Leonara:
Als kinderen waren ze goede vriendinnen. Maar wel op
oppervlakkig vlak, ze praatte niet over gevoelens. Wanneer ze volwassen zijn, vermindert deze vriendschap totdat ze elkaar nooit meer zien.
Perspectief.
In dit boek is er gebruik gemaakt van een auctorieel perspectief. Je krijgt inzicht in de gedachten en gevoelens van verschillende hoofdpersonen. Die van Hedwig, de hoofdpersoon, worden vooral uitvoerig beschreven. De auctoriale verteller verwijst in het begin van het verhaal naar zichzelf met ‘’ik’’ (‘Haar naam heet ik Hedwig Marga de Fontayne’). Waarschijnlijk is zijzelf de alwetende verteller, die achteraf haar leven vertelt. Dat komt niet helemaal duidelijk naar voren, omdat dat niet echt mogelijk is.
De verteller geeft ook regelmatig commentaar op de gebeurtenissen. Ook vind je enkele notities en briefjes van Hedwig in het boek.
Structuur.
Dit boek is chronologisch verteld. De vertelwijze is echt niet constant. Er komen in die boek tijdsverdichtingen en tijdsversnellingen voor. Haar eerste 13 jaar en de laatste 7 van haar leven worden sneller verteld in verhouding met de andere stukken van haar leven. In het begin van hoofdstuk 5 wordt er ineens een sprong gemaakt van zomer naar winter (“De zomer, volgend op deze sombere winter, ….”). Ook in hoofdstuk 8, waar twee jaar van Hedwigs leven wordt overgeslagen. (“Twee jaren lang, leefde zij zonder houvast in gevaar en verwilderde, zoals een jonge hond die zijn meester verloor.”)
Soms komt het voor dat de verteller al iets van te voren vertelt, je weet dan al iets van haar voordat zij het zelf weet. In hoofdstuk 25 wordt verteld dat Hedwigs baby dood is, terwijl ze zelf ervan overtuigd was dat ze nog leefde. En er zijn een aantal toekomstverwijzingen. Bijvoorbeeld in hoofdstuk 13: “Zij had twee slapeloze nachten. Dit waren nog maar de eerste van vele in latere jaren”. Ik denk dat het post rem verteld is, omdat de verteller alles al weten. Als lijkt het soms ook wel alsof hij in de toekomst kan kijken.
Tijd.
Het verhaal gaat over het leven van Hedwig Marga de Fontayne. Ze wordt op 18 maart 1856 geboren en sterft in November 1888. In deze tijd speelt het verhaal zich af, al begint het niet met de geboorte van Hedwig maar wanneer ze ongeveer 8 jaar is, een kind.
Je kunt het merken dat het in die tijd afspeelt aan de kleding die de mensen dragen, aan de koetsen en rijtuigen waarmee zij zich vervoeren, en aan de normen en waarden van de personen.
De verteltijd is 264 bladzijden. De vertelde tijd is 22,5 jaar.
Ruimte.
Het verhaal is in twee ongeveer gelijke delen verdeeld, doordat er een duidelijke cesuur is na het zestiende hoofdstuk, dus na de eerste helft van de roman. Deze cesuur heeft betrekking op een beslissende wending in Hedwigs leven, maar ook op de ruimte waarin het verhaal zich afspeelt. In de hoofdstukken XIV, XV en XVI worden Hedwigs huwelijk, Johans daarmee verband houdende zelfmoord en Hedwigs daarop volgende depressie beschreven. Door haar huwelijk, dat niet gelukkig zal blijken, is haar leven op een beslissend keerpunt gekomen. Daarmee gaat een verandering van de verhaalruimte gepaard. In de eerste 16 hoofdstukken heeft het verhaal zich afwisselend in de stad en op het platteland afgespeeld. Hedwigs familie, die welgesteld is, woont immers 's winters in de stad en 's zomers op het buitengoed Merwestee. Tot aan haar huwelijk is dit ritme min of meer bepalend voor Hedwigs leven. Hoofdstuk II begint met de zin:
Maar Hedwigs leven had twee vormen, die afwisselden met de seizoenen en ook in haar voorstelling scherp gescheiden waren, als de zomer van de winter. (p. 14) verderop wordt gezet: Voor Hedwig bracht dit zomerleven zulk een machtige en diepe ommekeer, telken jare, dat het haar scheen of zij twee levens leidde, ja! twee wezens was. Die vreemde dorheid, die alle gedachte aan haar stadsleven vergiftigde, ontbloeide buiten tot een uiterst zoete, maar bijna van lieflijkheid scherpe weemoed. (p. 15)
Hedwigs depressies beginnen dan ook veelal, als de familie in de herfst terugkeert naar de stad. Door de hele roman heen wordt het buitenleven voorgesteld als 'natuurlijker' en daardoor meer bevorderlijk voor het lichamelijk en geestelijk welzijn dan het leven in de stad.
Spanning.
De spanning in dit boek is niet echt heel erg groot. Want hoe waarschijnlijk zijn deze gebeurtenissen. Naar mijn mening is het allemaal wat overdreven. Haar gedrag, de ene keer is alles zonneschijn en de andere keer is ze zwaar depressief en wil ze zelfmoord plegen. Het verhaal is vanuit een raar perspectief verteld, de verteller weet alles namelijk al. Ik vind dit irritant, want nu is er geen spanning meer omdat je alles al weet. Ik kan me niet goed inleven in de hoofdpersoon, omdat het ook niet in mijn eigen tijd is. Het speelt zich in een tijd af die ver van mij afstaat. Tegenwoordig is het verschil tussen de sociale klassen niet zo groot meer als vroeger, in de tijd waar Hedwig leefde.
Stijl.
Een kenmerk van een naturalistische roman is dat het in het Oudnederlands is geschreven. Door deze taal wordt het moeilijk te begrijpen en het leest er vervelend. Deze schrijver gebruikt veel beschrijvingen van de omgeving, gedachten en gevoelens. Hij beschrijft deze zeer uitvoerig. De normaalste dingen die gebeuren worden heel erg uitgebreid en omslachtig verteld.
Een zin waarbij je de plechtigheid en omslachtigheid goed kunt zien:
Midden in de inzinking van de gloor haars levens kwam deze tijd, gedurende vijf weken, als een verheffing, verheldering en redding. Schoon haar gemoed niets vond om bizonder lief te hebben, werd haar wezen verwarmd en opgetild, en vond zij zelfvertrouwen, hoop en lust tot goed zijn terug.
Motief, thema en titelverklaring.
De dood staat centraal in dit boek. Het is de rode draad in dit boek. Als hedwig het over de dood heeft, praat zij over rust : lange stille wateren langs grote koele meren. Ook heeft ze het over troost. De titel heeft dus te maken met de gedachte die zij heeft bij de dood: “Van de koele meren des doods”
Het thema van dit boek is absoluut de dood. Het hele boek draait om de dood. De hoofdpersoon, Hedwig, heeft een hele aparte relatie met de dood. Het is rust geestelijk en lichamelijk. De ene keer wil ze lichamelijk dood, en de andere keer geestelijk. Seksualiteit is ook een belangrijk aspect in dit boek. Eigenlijk verlangt Hedwig erna, maar aan de andere kant schaamt ze zich. Want in haar familie is dat niet gewenst.
De titel is de verklaren omdat Hedwig verlangt naar de dood. Daar vindt ze rust denkt ze, en is alles volmaakt. Van koele meren des doods staat daar dus voor.
Frederik van Eeden is geboren in Haarlem op 3 april 1860 en hij is overleden in Bussum op 16 juni 1932. Hij was ook stichter van de idealistische cooperatie Walden. Hij bekeerde zich in 1922 tot het katholicisme. Hij schreef ook onder de pseudoniemen Cornelis Paradijs en Lieven Nijland.
Van Eeden was nauwelijks een Tachtiger, hoewel hij in de redactie van De Nieuwe Gids zat en daarin het boek dat hem beroemd maakte publiceerde, nl. De kleine Johannes, had hij heel andere opvattingen dan Kloos en Van Deyssel. Men zou kunnen zeggen dat Van Eeden wel gebruik maakte van de stijl en de begrippen van het impressionisme en naturalisme, maar gekant was tegen de onderliggende principes ervan. Van Eeden was ook meer een ethicus dan een estheticus.
Zijn bekendste boek, De kleine Johannes (1885), heeft bovendien met impressionisme en naturalisme weinig te maken en moet meer gerekend worden tot de neoromantiek. Het is een sprookje en tegelijk een allegorie.
Twintig jaar later schreef Van Eeden nog twee vervolgen: De kleine Johannes II en III (1905 en 1906).
Hij schreef ook nog Van de koele meren des doods, een psychologische roman met sterk naturalistische trekken over een aan drugs verslaafde vrouw. Van Eeden, die psychiater was, analyseert zeer indringend het lichamelijke en geestelijke aftakelingsproces, maar vaak heeft de psychiater de overhand op de schrijver: de roman verliest zich soms in te gedetailleerde beschrijvingen van psychische processen, wat een vlotte lezing niet bevordert.
Van Eeden heeft in zijn leven ook veel reizen gemaakt en had in het buitenland veel connecties met schrijvers en beroemde geleerden zoals Freud, en andere beroemde mensen.
De verschillende werken die Van Eeden heeft geschreven (zijn ouevre):
- De kleine Johannes (1887)
- De student thuis (1886)
- Studies (6 delen,verschenen 1890-1918)
- Ellen. Een lied van smart (1891)
- Johannes Viator (1892)
- De broeders. Tragedie van het recht (1894)
- Het lied van schijn en wezen (1895)
- Lioba, Drama van de trouw (1897)
- Van de koele meren des doods (1900)
- Van de passielooze lelie (1901)
- De nachtbruid (1909)
- De heks van Haarlem (1915)
- Mijn dagboek (9 delen, 1931-1945)
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden