Van de koele meren des doods door Frederik van Eeden

Boek: Van de koele meren des doods
Schrijver: Frederik van Eeden Beschrijvingsopdracht: Dit boek heb ik gekozen om te lezen, omdat het ten eerste verplicht was om een boek te nemen uit deze tijdsperiode. Verder had ik gehoord van meerdere mensen dat ik Max Havelaar maar niet moest lezen omdat deze zo saai was, dus deze viel al af van het niet zo grote lijstje titels. Bijna meteen toen ik de titels opgesomd hoorde, wist ik dat ik Van de koele meren des doods ging lezen. Dit kwam doordat ik daarvan de film had gezien en die mij erg aanstond. Ik verwachtte een verduidelijking van de film, want daarin gebeurt alles zo vlug: eerst is alles normaal en ineens doet Hedwig haar dode kindje in een boodschappentas en wordt alles anders. Ik wilde graag precies weten wat er in haar hoofd omging en verwachtte dit ook in het boek te kunnen lezen. Ik verwachtte veel psychologische details. Het boek gaat over Hedwig de Fontayne, een Nederlands meisje, later een vrouw, dat ook uitheems bloed in zich droeg. Ze groeide op in een hoogstaande familie en had een redelijk onbezorgde jeugd. Er waren weinig zorgen, in elk geval geen geldzorgen, het gezin was warm en hartelijk, maar toch begonnen er al vroeg bij Hedwig nare gevoelens op te spelen. Zo kon zij wel dingen beleven, maar vaak kregen die later 'de kwade geur van saaiheid'. Maar ze had ook momenten van ingekeerdheid en ze bad regelmatig. Al snel begint zij groot geluk en gevoel van euforie te zoeken. Vaak denkt zij hetgeen dat haar echt gelukkig maakt te hebben gevonden, maar blijkt dat alleen maar een tijdelijk gevoel van genot te zijn. Zo gaat ze al vroeg naar feestjes en daar raakt ze aangeschoten door de wijn. Ze zoekt vaak wanhopig naar krachtig geluk, maar houdt daar meestal enkel een naar gevoel aan over. Fijne momenten beleefde ze in en om hun zomerhuis Merwestee. Op de zomer dat Hedwig zo'n 12 jaar oud is, krijgen zij en haar moeder tyfus. Hedwig komt er na een aardige tijd bovenop, maar haar moeder sterft. Eerst ziet Hedwig het als een prachtig iets dat haar moeder nu bij God is, maar later overvalt de leegte haar en komen alsnog hartstochtelijke huilbuien. De dood van haar moeder treft het hele gezin, zo trekt vader zich terug in zijn verdriet en gaat steeds meer om lekker eten en drinken geven, om later alcoholist te worden. Er komt een huishoudster om moeders taken over te nemen, maar dit komt bij Hedwig over als plichtsmatig. Als zij de kinderen iets wil leren, gebeurt dat omdat het haar taak is, niet omdat ze het hun zo graag wil leren. Dit is voor Hedwig allemaal heel pijnlijk. Bovendien ergert de huishoudster zich aan Hedwigs zucht naar genot, dus laat zij iemand komen die haar lichamelijk mishandelt. In dezelfde periode beginnen Hedwigs seksuele gevoelens zich te ontwikkelen: ze experimenteert regelmatig met zichzelf, waarna ze zich zondig voelt en dood wil. Wat later doet Hedwig, na een ruzie over het afmaken van een oude zwakke hond, haar eerste zelfmoordpoging door zich op te hangen. Dit mislukt echter. Dit ziet ze als een teken dat God niet wil dat ze dood gaat en ze wordt nu wat meer timide. De volgende zomer gaat Hedwig logeren bij een rijke nicht. Zij voelt zich direct thuis in het luxe milieu en leeft in de waan dat alles en iedereen daar gelukkig is. Drie jaar na de dood van moeder, gaat het gezin weer naar Merwestee, waar Hedwig huilt bij het graf van haar moeder. Daar ontmoet ze Johan, met wie ze meteen een vertrouwensband heeft. Het voelt alsof ze haar zielsvriend heeft gevonden. Johan wordt echter verliefd op haar. Hedwig geniet daarvan, maar toch weet ze telkens weer te verhinderen dat Johan haar zijn liefde betuigd, omdat ze voelt dat dat hun prettige omgang zou verstoren. Ze zien elkaar elke dag. Aan het einde van de zomer gaat Hedwig toch weer logeren bij de rijke nicht, met als idee om een gehele maand te blijven, zonder het gevoel te hebben Johan in de steek te laten. Daar wordt haar neef Henri op haar verliefd, maar als er trouwplannen worden gemaakt, begint Hedwig flink na te denken. De hele toverachtige waas is van de plaats af en ze gaat zich steeds minder goed voelen. Ze ziet nu ook in dat rijke mensen maar gewone mensen zijn die ook dagelijks stinken op de wc. Ze vertrekt vervroegd. Die winter spelen feestjes een belangrijke rol in haar leven. Ze zoekt daar geluk en genot en vindt het in het feit dat de jongens er voor haar in de rij staan. Ze speelt spelletjes met hun gevoelens zonder dat werkelijk te beseffen en ze kickt op het machtsgevoel dat ze erdoor verkrijgt. Dan ontmoet ze Johan weer, wiens zus op sterven ligt. Hedwig bezoekt haar regelmatig tot aan haar dood en wil absoluut het wonderlijke moment niet missen. Hieruit blijkt weer haar fascinatie voor de dood. Die winter verkondigt Johan zijn liefde aan Hedwig. Hedwig kan niet geven wat hij verlangt, maar wil wel goede vrienden blijven. Maar Johan wil toch een kus van haar, wat ertoe leidt dat Hedwig met hem breekt. Ze vertrekt korte tijd later naar Merwestee. Daar in de buurt maakt ze een wandeling enz iet Johan in het gras liggen. Ze denkt dat hij dood is, maar als blijkt dat hij gewoon slaapt, is ze zo blij dat ze de hele dag met hem optrekt. Daarna schrijft ze een briefje waarmee ze definitief met hem breekt. De volgende belangrijke gebeurtenis is die van het feest in Leiden waar Hedwig Gerard 'ridder Frank' ontmoet. Ze wordt verliefd op deze student rechten die als ridder verkleed is. Gerard is een ernstige jongen die graag alleen is en hij wordt ook verliefd op haar. Na zijn liefdesverklaring kust hij haar handen, at voor Hedwig een teken is dat hij een rein man is. Eindelijk is in een verhouding met een man al het zondige weg. Gerard was op 8-jarige leeftijd via een dienstmeisje in contact gekomen met 'het lijfelijke' en een boek van een kwakzalver had hem vervolgens doen denken dat hij in grote zonde leefde. Vanaf dit moment verafschuwde hij alles wat ook maar met seksuele gevoelens te maken zou kunnen hebben. Zijn geestelijke liefde voor Hedwig is erg groot, wat mede komt doordat zij ook seksualiteit lijkt te mijden. Maar Hedwig heeft wel degelijk lustgevoelens op dat gebied. De twee verloven zich, maar dan krijgt Hedwig een boze en cynische brief van Johan, die haar overstuur maakt. De kern daarvan is hoe gemeen ze met gevoelens van jongens omspringt. Gerard gaat na veel smeken met hem praten, wat niks uitmaakt. Het volgende dat ze van Johan merkt is een schilderij van hem op een winkelruit, waar zij als duivelachtige sfinx staat afgebeeld. Dan trouwen Gerard en Hedwig. Zij is 19 jaar. Ze maken een huwelijksreis naar Duitsland, zonder gepaste huwelijksnacht en deze reis loopt op niks uit. Hedwig had een mysterie verwacht als ze getrouwd zou zijn, alsof alles dan op zijn pootjes terecht gekomen was, maar hiervan merkt ze niks. Hierdoor wordt ze depressief. Ook eenmaal ingeburgerd in hun nieuwe huis, blijft ze depressief. Ze hopen dat Hedwig beter wordt als ze een tijdje naar Merwestee zal gaan, waar ze vroeger zulke mooie momenten had. Daar is haar inmiddels aan drank verslaafde vader en daar krijgt ze een briefje van Johan om hun laatste dag nog eens over te doen. Dit keer ligt hij echter niet slapend, maar dood in het gras. Hedwig wil ook dood. Nieuwe depressieve buien probeert ze tegen te gaan door te helpen en voor een baby te zorgen in een arbeidershuisje in de buurt. Dan verkoopt haar vader Merwestee en keert Hedwig terug naar het huis van Gerard en haar. Daar wordt Hedwig weer depressief en een goede oplossing lijkt het krijgen van een kind. Niks helpt en Hedwig gaat een poosje naar zee. Op een ochtend hoort ze pianomuziek die haar diep raakt, afkomstig van Ritsaart. Hij is kunstenaar en naar begrippen losbandig. Ze worden verliefd op elkaar, waarbij Hedwig niet beseft dat dit Gerard zal kwetsen. Hun verhouding verbetert zelfs, omdat Hedwig weer iets heeft wat zij goed en mooi kan vinden. Ze verbreekt de relatie met Ritsaart die een klein incident: het oomgooien van een vaas. Ze keert weer terug naar Gerards huis, maar wordt daar weer depressief. Hierdoor zoekt ze weer contact met Ritsaart wanner hij in de stad is. Via hem leert ze Joob kennen, een invalide zieke man die vol met wijsheden zit. Hij geeft Hedwig weer levensmoed. Ritsaart en Hedwig gaan veel met elkaar om en uiteindelijk gaat Hedwig met hem naar bed. Dit gaat een tijdje door, tot Joob haar laat inzien dat ze tussen Gerard en Ritsaart moet kiezen. Ze kiest voor Gerard en laat hem de uitmaakbrief lezen die ze Ritsaart wil geven. Hierdoor komt hij er achter dat ze een seksuele relatie hebben gehad. Dit maakt Gerard zo woest dat hij een pistool pakt en Ritsaart wil vermoorden. Hedwig kan dit niet aan en rent naar de badkamer, waar ze de gaskraan opendraait en haar polsen doorsnijdt. Te ondiep, want ze blijft in leven. Gerard wil echter dat ze uit zijn leven verdwijnt en Hedwig vertrekt met Ritsaart naar Londen. Ze voelt zich redelijk gelukkig, maar mist Gerard op momenten dat Ritsaart koel en afstandelijk is. Momenten van liefde en wanhopige twist wisselen elkaar af. Hedwig vertelt aan hun gastvrouw hoe haar relatie met Ritsaart in elkaar zit. Hierop mogen ze vertrekken. Ze gaan aan zee wonen en hier voelt Hedwig zich gelukkiger en rustiger. Ook is ze zwanger. Hun ruzies erger, omdat hun zielenliefde te lijden heeft onder Hedwigs verminderde zin in seks. Ritsaart verlaat haar meerdere malen, maar keert toch steeds terug omdat hij niet zonder haar kan. Op een keer dat Ritsaart weg is, bevalt Hedwig te vroeg van een dochter. Het kindje sterft na enkele dagen. Hedwig kan dit niet accepteren. Ze verliest haar verstand en doet het dode kindje in een koffer om het mee te nemen naar Gerard. (!!) Ze arriveert in Londen, waar boeven proberen haar de koffer af te nemen. Een van hen ziet ze aan voor Gerard. Hedwig neemt de boot naar Calais en reist door naar Parijs. Daar brengen mensen haar naar een psychiatrische inrichting. Een jonge arts helpt haar goed en na een tijdje is ze weer bij de pinken. Ze trekt bij deze man in en spoedig wordt ze zijn minnares. Hedwig heeft geen diepe gevoelens voor hem. Door hem raakt Hedwig verslaafd aan de morfine. Ze gaat alleen wonen, maar omdat de morfine zo duur is, wordt ze prostitué om dit te kunnen financieren. Zij voelt zich vreselijk als ze met iemand naar bed is geweest, maar ze moet het wel doen om aan de morfine te komen. Haar gezondheid keldert. Ze gaat er slecht uitzien. Het is een trieste tijd voor haar, maar toch verlangt ze niet echt naar de dood. Ze probeert haar laatste restje zelfrespect te behouden door naar de kerk te gaan. Haar gezondheid is op den duur zo slecht dat ze in een ziekenhuis wordt opgenomen. Daar krijgt ze natuurlijk ernstige afkickverschijnselen. Zuster Paula helpt haar daar heel goed door middel van een soort psychotherapie met een religieuze basis. Er groeit een vertrouwensband tussen die twee. Ze wordt zo goed geholpen dat ze, wanneer ze uit het ziekenhuis mag, geen morfine meer aanraakt. Ze voelt zich nu redelijk gelukkig. Hedwig begint Gerard weer te missen. Ze vraagt hem of ze bij hem terug mag komen, maar dat wil hij niet. Hij blijkt nog wel om haar te geven, want hij stuurt haar geld. Ze wil niet opnieuw beginnen met Ritsaart, omdat ze niet zijn reine vrouw is gebleven. Dan keert Hedwig terug naar Nederland en bezoekt daar Joob. Ze gaat op Harmses hoeve, het arbeidershuisje vlakbij Merwestee, wonen en ze helpt hard mee in de huishouding. Ze heeft geen makkelijke tijd, mede door het missen van Ritsaart, maar toch geniet ze van het leven. Ze voelt zich kalm en helder. Op haar 33e sterft ze aan longontsteking en wordt begraven op het kerkhof waar Johan en haar moeder ook liggen… Het boek heeft deze titel, omdat de dood, oftewel de koele meren des doods waar de verlossing is, een belangrijke rol speelde in Hedwigs leven. Zo begon zij al vroeg naar de dood te verlangen, droomde er ook over en heeft meer dan eens een zelfmoordpoging ondernomen. Dood gaan leek haar boven alles verheven. Ik kan het niet mooier zeggen dan Frederik van Eeden: dat zou rust zijn, als die beloofd wordt aan de getrouwen in den psalm, dat zou zijn zachtjens gevoerd worden langs stille wateren, langs grote, koele meren, dat zou troosten zijn, zoals een moeder troost. Hieruit blijkt dat zij de dood als iets heerlijks ziet, de ultieme verlossing van al het nare, kwade en saaie. Helaas moet ik zeggen dat ik het boek wat te langdradig vond, vooral in het begin. De eerste 70 bladzijdes vond ik erg taai. Langdradig omdat elk minigevoel met vele, vele woorden beschreven werd. Niks kon kort en bondig gezegd worden, alles moest helemaal worden uitgeplozen. Taai omdat het te veel gevoelens waren. Overal zat een maar aan. Er gebeurde weinig, maar er stond zoveel en het was taai, omdat het lijkt of er verwacht wordt dat je je als lezer ineens kunt helemaal kunt inleven in het gevoelsleven van een vreemd iemand. Je werd overladen met gevoelens van een vreemd persoon. Het is even doorbijten voor je Hedwig begint te begrijpen. Ik vond het verhaal leuk toen Gerard, later haar man, in haar leven kwam. Dit omdat er een verandering in het verhaal kwam. Niet enkel haar gevoelens over de mateloze zwaarte van het leven werden belicht, maar nu kwamen ook zijn gevoelens en haar gevoelens jegens hem aan bod. Ik kan het boek ook mooi noemen, omdat het taalgebruik naast te lang wel erg mooi was. Verder waren er vele mooie momenten, zoals de gelukkige dagen met Johan en die waren ook erg mooi beschreven. Ook vond ik het boek erg zwaar, omdat vele van Hedwigs gevoelens zo zwaar waren. Mooie dingen werden al gauw overschaduwd door zwarte gedachtes en fijne belevenissen kregen bij het terugdenken daaraan vaak een stempel met saai opgedrukt. Dingen waarvan Hedwig eerst van genoot, werden later zondig en afstotelijk. Dit maakte het boek erg zwaar. Verdiepingsopdracht: In het verhaal zie ik geen sterke relaties met politieke achtergronden. De regering komt nooit ter sprake en er is weinig te merken van een grote invloed van een machthebber. De sociaal-economische achtergrond speelde wel een belangrijke rol. Er wordt namelijk vaak gesproken over rangen en standen. Zo was Hedwig van goede komaf. In haar familie was voldoende geld voorhanden en dit heeft haar jeugd beïnvloed. Zo kon de familie het zich veroorloven om des zomers naar Merwestee te gaan, hun zomerhuis, waar Hedwig vele belangrijke momenten heeft meegemaakt: momenten van inkeer, de ontmoeting met Johan en momenten van eenheid met de natuur. Ook was het verschil in welvaart te zien in het huishoudelijk personeel: rijke mensen hadden voor elk klusje wel iemand in huis, armere mensen hadden alleen maar een dienstmeisje of helemaal niemand in dienst. Haar goede vriendin trouwde uiteindelijk met een simpel, weinigzeggend man en woonde niet in luxe, maar zij was wel gelukkig. Hieruit bleek dus dat voor het vinden van geluk, in dit boek de sociaal-ecomische toestand geen doorslaggevend onderdeel was. Door Hedwigs sociaal-eonomische achtergrond, vond zij bepaalde waarden die daarmee samenhingen belangrijk, zoals het zijn van een dame. De 19e eeuwse cultuur is in het boek merkbaar. Niet alleen hoe de mensen met elkaar omgaan is er vaak te lezen, maar ook van de kunst zijn invloeden te merken. Elke tijd brengt zijn zeden en gewoontes met zich mee, ook de 19e eeuw. Bijvoorbeeld hoe men elkaar aansprak, hoe het gezin was samengesteld en hoe de verhoudingen binnen het gezin lagen en wat wel en niet fatsoenlijk of zondig werd gevonden. Zo was men in dit boek meestal beleefd tegen elkaar en sprak men elkaar aan met een keurig goedendag. De meeste gezinnen waren voor hedendaagse begrippen groot: meestal zo’n vijf kinderen, in een gezin was het normaal dat de vader het meeste te zeggen had en de kost verdiende, de moeder bleef thuis, voedde de kinderen op en leidde het huishouden. Fatsoen hing af van goede manieren en goede kleding en dingen die God had verboden waren zondig, zelfbevrediging was ook zondig, vloeken en stelen was zondig. De kunst komt in dit boek vooral door de kunstenaar Ritsaart naar voren. Deze sprak over Wagner en Bach en over schrijvers en dichters wiens namen mij weinig zeggen. Wagner leefde en componeerde in de tijd van de romantiek. Ritsaart was helemaal in de ban van hem. Hedwig neemt veel over van Ritsaarts mening over kunstenaars. Als ik moet kiezen tussen realisme en romantiek, zou ik romantiek zeggen. Het hele idee van Hedwigs ideeën over de dood hoort helemaal in de romantiek thuis. In de romantiek was het sterftecijfer door zelfmoorden redelijk hoog. Veel mensen zagen de eindeloze zwaarte van het leven en de dood was ook in de kunst een veelbesproken onderwerp. In de romantiek ging men ook weer verlangen naar de natuur, wat Hedwig ook bij Merwestee deed. Verder stonden in de romantiek het gevoel en de emoties van de mens centraal, wat ook het geval is in dit boek: Hedwigs emoties zijn de kern van het verhaal. In de romantiek waren veel mensen nostalgisch. Dat komt in dit verhaal naar voren als Gerard als ridder Frank door Leiden banjert. Daar klinkt het terugverlangen naar de mooie dingen van de middeleeuwen.
Evaluatie Mijn persoonlijke reactie is niet vernadert na het maken van de verdiepingsopdracht. Ik zou daar ook geen reden toe zien, om anders over een boek te denken als ik er wat over opschrijf. Over vele dingen denk ik al na als ik het boek lees, dus is geen verdiepingsopdracht nodig om mij tot de bodem van het boek te leiden. Ik vond het taalgebruik niet prettig, omdat de zinnen te lang waren. Er werd te veel op alle
kleine gevoelens ingegaan, wat het wat saai maakte, maar ik vond het boek wel aangrijpend, zeker als ze gek wordt. Die depressies en psychoses zijn moeilijk. De persoon Hedwig is niet gemakkelijk te doorgronden, wat het wel spannend maakt wat ze nu weer zou gaan denken. Redelijk tevreden ben ik over het uitvoeren van deze opdracht. Ik vond het jammer dat ik me vaak moest baseren op een uittreksel om de samenvatting te schrijven, maar dit ging niet anders. Er gebeurde zoveel, er werd zoveel gevoeld en op een gegeven moment was ik de hele chronologische volgorde van het verhaal kwijt. Mijn verdiepingsopdracht heb ik naar mijn mening beter gemaakt, omdat de 19e eeuw een bekende periode voor mij was: met kunstgeschiedenis hebben we de romantiek uitgebreid behandeld. Hierdoor was het niet moeilijk om vele verbanden te zien tussen het boek en de romantiek. Zeker het begin vond ik tegenvallen. Het is geen boek om 's avonds laat als ontspanning te lezen en dit was jammer: ik moest er echt tijd voor inplannen om het boek te lezen. De lange zinnen en het uitgebreide taalgebruik viel me tegen, maar het was op zich niet erg moeilijk om te begrijpen. Als je echter pagina na pagina leest over iemands gevoelens, valt dit toch tegen. Over de verdiepingsopdracht heb ik niet eens zo gek lang gedaan voor mijn doen. Ik hoefde niet vreselijk lang na te denken over wat ik moest opschrijven. Ik vond de opdracht best interessant om te doen en niet erg moeilijk. De samenvatting heeft me veel meer tijd gekost. Ik ben weinig problemen tegengekomen. Ik heb niet het gevoel gehad kennis te kort te komen. De volgende keer zet ik me gewoon sneller door een taai begin heen, zodat ik niet de laatste paar hoofdstukken onder tijdsdruk moet lezen. Dit leest erg vervelend: ik was echt de bladzijdes aan het aftellen. De volgende keer zal ik dit voorkomen.