Zakelijke gegevens:

Joost Zwagerman
Vals Licht
De Arbeidspers, Amsterdam, 1991, 28e druk
307 bladzijden
23 november 2010

Motivering voor de keuze van het boek:

De eerste reden waarvoor ik Vals Licht heb gekozen was omdat het op de leeslijst stond. Ik heb namelijk aan het begin van de zomervakantie dit boek gekozen, waardoor ik dus als enige houvast voor toestemming de lijst had, geen leraar die ja of nee zou zeggen. Uiteindelijk las ik de Engelenmaker eerst, omdat dat langer was en de zomervakantie nou eenmaal meer tijd heeft dan een gewone periode op school.

Ik koos het boek uit omdat het korte verhaal op de achterkant mij erg interesseerde: er stond iets op over studenten Nederlands en de prostitutie. Daarnaast ging het over het schaduwbestaan, de geheimen en de ongeschreven wetten die daarbij horen en hoe de jongen omgaat met zijn liefde voor een van de meisjes. De titel geeft ook in eerste instantie niet erg veel informatie, waardoor het wel leuk lijkt om te lezen.

Verder wist ik niets over Joost Zwagerman, die toch een redelijk bekende figuur is, althans, ik kende de naam al… Het kan natuurlijk nooit kwaad boeken van een nieuwe schrijver te lezen!

Ik verwachtte dat dit boek problemen zou voorleggen die je krijgt wanneer je met de onderwereld te maken krijgt, hoe je de geheimen verborgen houd en wat het schaduwbestaan (dat op de achterkant van het boek als ‘schaduwbestaan’ geschreven wordt) nou werkelijk inhield.

De eerste reacties:

Het boek viel mij een beetje tegen. Er zat niet echt veel spanning in, geen gevaarlijke criminelen of grote misdadigers, geen echte banden met de onderwereld die duidelijk gemaakt worden. Eigenlijk was het boek zelfs erg simpel, het leek een beetje op een biografie. Nergens heb je echt te maken met een spannende of zelfs enge situatie en die paar die er dan inzitten zijn beschreven in 2 bladzijden en dan afgelopen.

Ik vond het wel leuk dat het boek ging over een jongen die eigenlijk een gewone jongen was. Dat maakt je wel duidelijk dat het verliefd worden op een prostituee eigenlijk met iedereen zou kunnen gebeuren.

Korte samenvatting:

~ Simon hoort van een vriend over het bestaan van prostituees en raakt erin geïnteresseerd.

~ Simon ontmoet Lizzie Rosenfeld voor de eerste keer.

~ Lizzie vertelt Simon het verhaal over haar hele geschiedenis.

~ Lizzie besluit te stoppen met haar werk in de prostitutie, voor Simon.

~ Simon ontdekt het hele verhaal van Lizzie.

~ Simon en Lizzie besluiten uit elkaar te gaan.

~ Lizzie en Simon ontmoeten elkaar nog een keer in Nijmegen.

Beginsituatie:

Hieronder beschrijf ik de situatie van Simon wanneer hij student is, het boek begint eigenlijk met Simon als 12- jarige, maar omdat het grootste deel van het verhaal zich in zijn studententijd afspeelt is het belangrijker dat te beschrijven, dan zijn jeugd.

Simon Prins is een student Nederlands met een mentaliteit dat een zesje voldoende is. Hij leert vooral ’s nachts, op het allerlaatste mogelijke moment. Hij studeert in Amsterdam en bezoekt nauwelijks colleges. Hij is opgegroeid in Alkmaar waar hij ook vaak de Ruysdaelkade (de Alkmaarse Wallen, ter vergelijking) bezocht, stiekem, om ontdekking te voorkomen. Simon lijkt een stereotype student, hij gaat veel uit en drinkt veel, maar eigenlijk is alles schijn om een beetje populair gevonden te worden. Eigenlijk is Simon erg onzeker en weet hij vaak niet goed wat hij moet doen. Simon is lang, slungelig, erg dun en niet zo sterk, wat niet bijdraagt aan zijn zelfvertrouwen. Simon bezoekt regelmatig ‘de hoeren’ voor zijn eigen interesse. Het boek zegt dat hij er niet van geniet maar vooral de prostituees en hun gedrag en klanten probeert te observeren, hun strategieën probeert te doorgronden. Verder is Simon erg snel jaloers.

Persoonsbeschrijving met behulp van de navertelling:

Wanneer Simon een 12- jarige jongen is verteld een vriendje, Johnnie Albeda, hem over het bestaan van vrouwen die tegen betaling seks hebben. Simon vindt dat erg interessant en loopt sindsdien regelmatig over de Ruysdaelkade. Wanneer hij Steef Albeda, Johnnies broer waar hij erg tegenop kijkt, ziet bij de prostituees raakt hij helemaal door de prostitutie geobsedeerd. Hier wordt de kiem gelegd voor de obsessie van Simon. Wanneer hij later in elkaar geslagen wordt omdat Steef zegt dat Simon de jongste hoerenlopen van de stad is, ontdekt hij ook dat je je interesse voor de prostitutie geheim moet houden.

Als Simon eens een winkel binnenkomt loopt hij tegen een vrouw op die hij erg interessant vindt, ze draagt een dikke laag witte make- up waaraan hij haar herinnert en later herkent. Ze ziet er apart uit, precies zoals hij meisjes mooi vindt. Simon houdt van smal geschouderde meisjes met kleine borsten. Als hij haar later ook achter de ramen ziet zitten waar hij regelmatig langsloopt gaat hij bij haar naar binnen. Hij is erg in haar geïnteresseerd, en wanneer ze tijdens de daad een staarwedstrijd met hem aangaat wordt hij verliefd op haar. Hij gaat steeds vaker en meer met haar om, enerzijds om meer te ontdekken over het bestaan van een prostituee, anderzijds uit liefde. Vanwege zijn interesse in haar verwaarloosd hij zelfs zijn studie, wat aangeeft hoe geobsedeerd hij werkelijk is.

Wanneer Lizzie Simon het hele verhaal over haar verleden verteld waarin hij zo geïnteresseerd is, komen er meer vragen bij Simon naar boven dan er beantwoord worden. Voor Simon is het helemaal nieuw om te leren hoe de prostituees verstrikt raken in hun ‘werk’, zoals hij dat noemt, en hoe ze er niet meer uit kunnen komen. Dat Lizzie hem dit verteld getuigt van het enorme vertrouwen dat ze in hem heeft. Simon is de eerste persoon die dit verhaal van Lizzie te horen krijgt. Hierdoor realiseert hij zich ook hoe belangrijk hij voor haar is, en hoe afhankelijk zij van hem aan het worden is. In deze periode heeft Simon bijna geen contact meer met zijn oude vrienden en hij heeft zijn studie opgegeven. Dat hij het hele verhaal te horen heeft gekregen is ook een bevestiging van zijn wantrouwen jegens haar eerdere verhalen, die hij niet geloofde. Ze vertelde hem allerlei dingen die blijkbaar toch niet klopte, maar dat vindt hij niet erg.

Toen Lizzie hem vertelde van haar besluit te stoppen met haar ‘werk’, de prostitutie, is dat heel bijzonder voor Simon. Een meisje heeft zoveel voor hem over dat ze haar hele leven voor hem opgeeft. Lizzie raakt hierdoor wel in een depressie, ze heeft geldnood, schuldeisers en geen idee hoe ze alles weer goed moet krijgen. Simon probeert haar waar mogelijk te steunen en doet alles dat hij kan om haar te helpen aan een uitkering, hij laat haar bij hem intrekken en leidt zelf ook aan slapeloosheid. Simon gaat geestelijk en lichamelijk langzaam aan Lizzie haar problemen ten onder, zo erg trekt hij het zich aan. Dit laat zien hoeveel ze om elkaar geven en hoeveel ze voor elkaar overhebben. Simon zweert nooit aan iemand door te vertellen wat hij allemaal over Lizzie weet, wat hem erg zwaar valt. Hij weet niet zeker of hij er zich aan kan houden, gezien de situatie.

Als Simon er bij de psychiater van het CAD erachter komt dat Lizzie niet leidt aan de afkickverschijnselen van een heroïneverslaving, die volgens haar bij het leven in de prostitutie hoorde, maar aan een psychische liegziekte. Lizzie verzint allerlei verhalen om aandacht te krijgen. Hierdoor breekt Simons vertrouwen in haar. De hele wereld waarvoor hij zo hard gewerkt heeft en zo zijn best voor had gedaan stort in een keer in. Hij confronteert Lizzie ermee en zij verteld hem de rest van het verhaal dat hij nog niet weet. Hij is zo lang bedrogen door iemand die hij volledig vertrouwde en liefhad, wat voor hem verschrikkelijk is. Hij raakt zelf in een depressie hierdoor.

Lizzie en Simon besluiten uit elkaar te gaan. Ze hebben teveel meegemaakt met elkaar, terwijl ze nog steeds van elkaar houden. Ze kunnen elkaar niet meer fatsoenlijk onder ogen komen. Simon raakt zelf in een soort depressie. Hij wil zo min mogelijk herinnert worden aan zijn leven met Lizzie, hij gaat op het huis van een kennis van een vriend passen zodat hij niet thuis hoeft te zijn. Hij pakt zijn studie weer op om een doel en afleiding te hebben. Hij komt af en toe nog thuis in de hoop een brief te ontdekken van Lizzie, maar telkens is het tevergeefs. Terwijl hij weet dat die brief er niet ligt, komt hij toch telkens kijken, hij hoopt dat ze stiekem nog van hem houdt en dat ze weer samen kunnen zijn.

Wanneer Simon Lizzie tegenkomt en een keer met haar afspreekt in Nijmegen is hij heel gelukkig. Hij kan eindelijk weer bij Lizzie zijn. Ze brengen een hele avond samen door en vertellen hoe het gaat, wat ze tegenwoordig doen, hoe ze in het leven staan. Met Lizzie gaat het weer goed, wat hij erg fijn vindt. Het stelt hem gerust. Wanneer ze afscheid nemen, hoopt hij stiekem dat ze weer bij elkaar kunnen komen. Hij weet dat het onmogelijk is, Lizzie en hij kunnen niet meer bij elkaar zijn vanwege hun verleden. Hoewel het zwaar is voor Simon begrijpt hij het. Hij is het er ook niet mee eens dat ze nu Nederlands studeert en al zijn aantekeningen en werk gekopieerd heeft. Hij weet dat ze het niet af zal maken, net als zij toegeeft, wat hij zonde vindt van de tijd en het geld dat ze erin steekt. Dat geeft aan dat hij zich nog om haar bekommert.

De Thematiek:

Het thema van dit boek is geheimhouding, bedrog, liegen.

Dat dit het thema is blijkt al uit het begin van het boek. Ik heb het hier overgetypt: “Alles moest geheim blijven. Simon loog tegen familie en vrienden. Hij kon niemand vertellen hoe hij Lizzie Rosenfeld had ontmoet.” Hier wordt de trend gezet van de rest van het boek. Lizzie haar connectie met de prostitutie moet geheim blijven, waardoor zij erg gesloten is en moeilijk mensen accepteert. Simon wordt hierin meegetrokken omdat hij steeds meer met haar om gaat en wil gaan. Instinctief vermijden zowel Simon als Lizzie haar verleden, en hoe ze elkaar hebben leren kennen. Simon liegt tegen vrienden en ouders en trekt een pokerface wanneer het over prostitutie gaat in een gesprek.

Simon is niet eerlijk waar het geld dat hij van zijn ouders leent heengaat, hij gaat naar Lizzie met een valse naam, waar zij hetzelfde doet en zelfs alle contact met haar ouders verbroken heeft. Pas bij de derde ontmoeting vertellen ze elkaar hun echte naam, wat getuigd van hoe moeilijk ze elkaar vertrouwen. Daarnaast liegt Lizzie over haar verleden, tot twee maal toe. Lizzie liegt ook over haar ervaring met drugs, zelfs bij het CAD liegt ze van alles en nog wat bij elkaar.

Het is natuurlijk begrijpelijk dat mensen in de prostitutie erbij gebaat zijn dat geheim te houden. Ze willen niet dat ze vergeleken worden met het stereotype hoer, of dat mensen kwaad over ze gaan denken zonder reden. Zo ook in dit verhaal. Zelfs de prostituees onder elkaar vertrouwen elkaar hun echte naam niet toe!

Verder weet ook niemand van Simons interesse voor prostitutie en prostituees, dat heeft hij altijd geheim weten te houden, behalve die keer dat hij door Steef betrapt werd.

Uit mijn zojuist gegeven voorbeelden en verklaringen blijkt dus dat geheimhouding, bedrog en liegen een grote rol spelen in het verhaal. Het is een apart en interessant thema. Je leest niet zoveel romans die over een probleem als liegen en prostitutie gaan. Vaak is het probleem van de hoofdpersoon het grote probleem, maar hier is het probleem van de liefde van de hoofdpersoon het grote probleem, een gedeeld probleem. Dat geeft een mooie aanleiding voor het gehele thema. Het heeft mij wel iets geleerd over hoe je een thema zoals dit goed kunt toepassen in een boek, mocht ik ooit een boek schrijven. Er moet erg goed gedacht worden over elke leugen, zowel door de schrijver als door de lezer. Klopt het, zit er een verborgen hint in, maakt hij een fout, zijn vragen die je constant bezig houden met dit thema en deze manier van schrijven.

Verdiepingsopdracht V: Ruimte:

In het boek Vals Licht speelt de ‘onderwaterkamer’ van Lizzie een grote rol. Daar brengen zij en Simon een groot deel van de tijd samen door. De onderwaterkamer is een waarin als je die verduisterd, door het groenige meubilair een gloed ontstaat die Lizzie doet denken aan onder water zijn.

Deze kamer speelt een grote rol in het verhaal. Simon haalt Lizzie op na haar ‘werk’ en dan gaan ze samen naar deze kamer toe. Lizzie gaat in bad, Simon kijkt toe. Hier verteld Lizzie Simon haar hele verhaal de eerste keer, hier leren ze elkaar kennen. Hier luisteren ze naar muziek of praten ze over dingen. Daardoor heeft de kamer een bijzondere waarde in het verhaal. Het hele proces van ontmoeten tot verliefdheid speelt zich hier af.

Omdat het zo donker is is er natuurlijk niet veel afleiding, wat ervoor zorgt dat de schrijver geen onbelangrijke details hoeft aan te geven over de inrichting van de ruimte en daarnaast is het een belangrijke sfeer die hier hangt. Het donkere verwijst naar geheimzinnigheid, maar ook naar privacy. Dat is belangrijk voor de ontwikkeling van de relatie tussen Lizzie en Simon, omdat het makkelijker is te liegen of je hart te luchten in het donker, wanneer je weet dat er echt niemand anders is.

Daarnaast is de kamer voor Lizzie zelf ook heel belangrijk. De felle lichten van haar werk in de prostitutie wil ze zoveel mogelijk vermijden. In deze kamer, waar alles donker is, heeft ze geen last van die verlichting. Omdat Lizzie zo min mogelijk aan haar werk als prostituee wil denken in haar vrije tijd is ze erg gehecht aan een donkere kamer. Wanneer ze bij Simon en later in Nijmegen bij haar vriendin Janneke intrekt verduistert ze ook de hele kamer. Het geeft haar rust.

Verdiepingsopdracht VIII: Identificatie:

De persoon waarin ik me het best kon inleven was Simon. Dat was ook het gemakkelijkst aangezien hij de hoofdpersoon is en het perspectief bij hem ligt. Simon voldeed aan mijn verwachtingen van terughoudend, misschien zelfs een beetje angstig, maar ook aan de door mij verwachtte onzekerheid. Dat was eigenlijk al overduidelijk erg vroeg in het boek, waar staat dat hij een meeloper is, geregeld in elkaar geslagen wordt en opziet tegen jongens die ikzelf als tuig zou beschrijven. Eigenlijk was er niet veel in hem dat ik in mezelf herkende, naast natuurlijk de laksheid qua school betrefd. Wij nemen beide genoegen met zesjes en beginnen absoluut niet te vroeg met leren. Ikzelf werk ook het best en efficiëntst ’s nachts, wanneer er geen afleiding is en de tijd begint te dringen.

Dat hij aan mijn verwachtingen voldeed was enerzijds gemakkelijk, ik had redelijk vroeg in het boek wel de gedachte Simon al aardig door te hebben. Aan de andere kant is dat waarschijnlijk een van de redenen geweest waarom ik het boek niet bijzonder leuk gevonden heb.

Het verhaal liep niet helemaal zoals ik gehoopt had van tevoren. Zoals aangegeven had ik gehoopt op een spannend verhaal dat doordrenkt was met de onderwereld en problemen die daarbij horen. Het is wel mooi dat er weer een vooroordeel over stereotypes en prostitutie bij me is weggenomen. Mijn waardering voor dit boek is daarom ook wisselend. Misschien had ik na ‘De Engelenmaker’ een te hoge verwachting op psychologisch gebied, waardoor het me niet aantrok. Dat is een beetje jammer.

Eindoordeel:

In dit boek was ik begonnen met redelijk hoogstaande verwachtingen, die helaas geen van allen echt uitkwamen. Het boek was lang zo spannend niet als het zou kunnen zijn en het was eigenlijk een beetje een ‘braaf’ boek. Als je over prostitutie schrijft kun je daar gemakkelijk misdadigers, drugsgebruik en bendes in verwerken, waardoor het verhaal een beetje thrillerachtig wordt. Mijn interesse in het boek nam daardoor ook zienderogen af, het was gewoon niet spannend meer om te lezen. Aan het eind van het boek had ik het gevoel dat ik erg veel gelezen had, maar niets geleerd. Dat is natuurlijk naast zonde ook niet leuk als je dan nog een verslag moet schrijven.

Mijn eerste indrukken toen ik het boek begon te lezen en mijn mening nu wijken erg af. In het begin verwachtte ik nog een spannend verhaal, maar nu weet ik dat het dat niet zou worden. Mijn eerst indrukken achteraf en mijn mening nu zijn nog steeds, ondanks het schrijven van een verslag, ongeveer gelijk, niet erg positief.

Het lezen en nadenken van het boek heeft me vooral iets geleerd over structuren van een boek. Ik ben me gaan realiseren dat een boek opbouwen op het niveau van Stefan Brijs (De Engelenmaker) erg moeilijk is en dat er inderdaad onderscheid is in het niveau van schrijvers. Ik wil nu ook graag een keer een boek van Harry Mulish gaan lezen, ter vergelijking. Ik denk dat uit dit boek zoveel meer spanning gehaald zou kunnen worden als het beter geschreven was. Bijvoorbeeld met behulp van open plekken (die er wel zijn, maar niet op de juiste momenten of niet met genoeg kracht) en spanningsbogen, misschien een tweede verhaallijn die de situatie van Simon en Lizzie van een andere kant belicht. Dat zijn dingen om over na te denken.

Het boek heeft me geleerd over hoe moeilijk het eigenlijk is de schijn op te houden. In het geval van Simon en Lizzie is dat hoe ze haar leven in de prostitutie koste wat het kost verborgen moeten houden. Ik denk wel dat dit het grote doel is geweest van dit boek. Het verteld je dat prostituees ook zo hun problemen hebben en dat het gras niet altijd groener is aan de andere kant van het raam.

Ik heb als lezer van literatuur door dit boek vooral geleerd dat het belangrijk is iedere schrijver op zijn waarde. Ik ben over Joost Zwagerman op dit moment het minst te spreken van alle schrijvers op mijn literatuurlijst. Het is me dus erg duidelijk geworden dat schrijvers hun eigen stijl hebben en dat sommigen gewoon beter zijn dan anderen. Ik weet niet wat voor invloed de workshop van Kees van Beijnum hierbij gehad heeft, maar hij wees ons, als vervelende en naïeve 5 vwoers, hier ook al op.