Zakelijke gegevens
Titel: Twee vrouwen
Auteur: Harry Mulisch
Jaar van eerste uitgave: oktober 1975
Mijn druk: 27ste druk, oktober 2008 (Ter gelegenheid van Nederland leest 2008)
Uitgever: De bezige bij te Amsterdam
Omslag: anthonBeeke
Verfilmd als: Twice a woman in 1979
Schets van de auteur:
Harry Mulisch wordt op 29 juli 1927 geboren in Haarlem. Zijn vader komt uit Oostenrijk-Hongarije (nu Tsjechië) en zijn moeder komt uit Antwerpen. Zijn grootvader van moederszijde was bankdirecteur geworden en zijn vader kon daar een betrekking krijgen. Thuis wordt Duits gesproken maar Harry krijgt een Nederlandse opvoeding. Zijn ouders scheiden in 1939, Harry blijft bij zijn vader en de huishoudster Frieda wonen. Dankzij de nieuwe betrekking van zijn vader blijven Harry en zijn moeder tijdens de oorlog uit de handen van de Duitsers. Zijn moeder emigreert naar Amerika en zijn vader wordt na de oorlog gearresteerd, waarna hij drie jaar in een kamp verblijft. Hij overlijdt in 1957. Mulisch gaat in 1958 in Amsterdam wonen. Hij trouwt in 1971 en krijgt twee dochters, Anna en Frieda.
Mulisch debuteert in 1947 met een kort verhaal in ‘Elsevier’. Vanaf 1949 wijdt hij zich geheel aan de ‘schrijverij’. In 1952 komt de roman Archibald Strohalm uit, die met de Reina Prinsen Geerlingsprijs wordt bekroond. Vanaf 1958 is hij redacteur van het tijdschrift ‘Podium’, in 1962 richt hij ‘Randstad’ op en sinds 1965 is hij redacteur van ‘De Gids’. In totaal heeft hij meer dan 50 publicaties gedaan, waaronder romans, autobiografieën, toneelstukken, poëziebundels en studies. Vaak maakt hij gebruik van mythische en magische elementen. Ook houdt hij zich bezig met ‘het raadsel van de tijd’.
Motto:
… weer doorsidderde mijn hart
Eros, zoals de wind op de bergen in eiken valt.
SAPPHO
Over het motto
De regels komen uit een gedicht van Griekse dichteres Sappho. Sappho schreef gedichten waarin de lesbische liefde een belangrijke rol speelt.
Samenvatting
Laura Tinhuizen, dochter van een Leidse professor die een beroemd boek heeft geschreven over Provençaalse troubadours, heeft in haar jeugd een hechte band met haar vader. De relatie tussen moeder en dochter is veel afstandelijker. Laura studeert enkele jaren kunstgeschiedenis en trouwt op 23-jarige leeftijd met Alfred Boeken, een kunstcriticus. Het huwelijk duurt zeven jaar en blijft kinderloos. Dat is de voornaamste reden om te scheiden. Tijdens haar huwelijk neemt zij een baan als conservatrice van het museum Zinnicq-Bergmann, dat een belangrijke verzameling iconen in bezit heeft. De vader van Laura is inmiddels gestorven en volgens zijn wens in de Provence begraven. Laura's moeder sukkelt met haar gezondheid en wordt verpleegd in een tehuis in Nice.
Vijf jaar na de scheiding met Alfred, die inmiddels hertrouwd is met Karin en twee kinderen uit dat huwelijk heeft, ontmoet Laura op een zaterdagmiddag in februari Sylvia Nithart. Sylvia woont in Petten en werkt als kapster in Egmond aan Zee. Haar vader is opzichter bij het Hoogheemraadschap. Tussen de 35-jarige Laura en de 20-jarige Sylvia ontstaat een verhouding. Sylvia trekt al snel bij Laura in. Voor Laura is een lesbische relatie iets totaal nieuws; Sylvia daarentegen zegt zowel met mannen als met vrouwen verhoudingen gehad te hebben. Het wordt al snel duidelijk dat Sylvia de baas is. Deze wil haar relatie absoluut geheim houden voor haar ouders. Zij vertelt thuis dat zij bij een student intrekt, ene Thomas, zogenaamd Laura's zoon. Ook Laura probeert voor haar moeder de lesbische relatie te verbergen.
Op een dag in maart bezoeken Laura en Sylvia de dierentuin. Laura fotografeert Sylvia bij verscheidene dieren (krokodillen, slangen, leguanen en hagedissen) en bij het beeld van een tyrannosauriër. Op Sylvia's aandringen neemt een toevallig voorbijkomende jongen een foto van hen samen. Daarna wil Sylvia op de foto met de jongeman.
De kennissenkring raakt langzamerhand gewend aan de verhouding tussen Laura en Sylvia. Als Alfred Boeken ter ore komt dat zijn ex-vrouw een lesbische relatie is aangegaan, belt hij Laura op en reageert nogal gepikeerd.
Op zekere dag komt Sylvia's moeder naar Amsterdam om met Thomas kennis te maken. Laura is nerveus, raakt bijna in paniek als mevrouw Nithart naar een foto van haar 'zoon' vraagt. Sylvia heeft de situatie volledig onder controle en komt te voorschijn met de foto die in Artis is gemaakt.
In mei vliegen Laura en Sylvia naar Nice. Zij krijgen onenigheid over het bezoek aan Laura's moeder. Sylvia wil mee, maar Laura wijst dit beslist af. 's Avonds gaan zij uit en laten twee Franse jongens in de waan dat er wel wat met hen te beginnen valt. Het bezoek aan mevrouw Tinhuizen vindt in een gespannen sfeer plaats. Laura wil niet veel over haar nieuwe relatie loslaten, terwijl haar moeder maar blijft doorvragen. Plotseling verschijnt Sylvia, tegen de afspraak in. Door een verspreking van Laura doorziet mevrouw Tinhuizen de situatie: zij komt overeind en begint met haar stok op Sylvia in te slaan. Hals over kop verlaten Laura en Sylvia de tuin van het verzorgingshuis.
Terug in Nederland komt het gesprek op kinderen. Laura bekent dat zij heel graag kinderen had gewild; ze bleek echter onvruchtbaar te zijn. Sylvia vraagt of Laura zou willen dat zij een kind van haar kreeg. Het gesprek stokt vrij plotseling als Laura zegt dat dit nu eenmaal onmogelijk is. In de dagen erna komt geen van beiden terug op het onderwerp kinderen, maar Laura heeft sterk het gevoel dat er iets gaande is. Zij voelt een zekere spanning in de relatie, alsof er iets smeult.
Korte tijd later bezoeken ze een toneelvoorstelling in het kader van het Holland Festival.
Het stuk heet Orfeus' vriend en geeft een interpretatie van de mythe van Orfeus en Eurydike.
In de pauze ontmoeten zij Alfred Boeken. Na afloop van de voorstelling praten ze nog wat na met Karin, Alfred, de schrijver van het toneelstuk en enkele bekenden uit de kunstwereld. Sylvia en Alfred praten enige tijd samen op het balkon buiten.
Niet lang daarna komt de verhouding in een kritiek stadium. Zij kennen elkaar nu bijna een half jaar. Sylvia gedraagt zich stug en zegt haast niets meer. Als Laura vraagt of Sylvia een paar dagen naar haar moeder wil, knikt deze meteen. Zonder behoorlijk afscheid te nemen vertrekt Sylvia.
Als Laura na enkele dagen nog niets gehoord heeft, belt ze naar Sylvia's ouders. Die weten van niets: hun dochter is er nooit aangekomen. Laura raakt in paniek: als ze constateert dat Sylvia al haar kleren heeft meegenomen, begint ze te geloven dat Sylvia er met een of andere jongen vandoor is. Verdriet maakt na enkele dagen plaats voor woede. Dan belt Karin: Sylvia is er met Alfred vandoor. Van Karin krijgt Laura het adres van het liefdespaar: een obscuur hotelletje ergens aan de Amstel. Laura gaat er op af, probeert Sylvia om te praten, maar dat lukt niet. Uit het gesprek blijkt dat het initiatief van Sylvia is uitgegaan.
In de weken erna probeert Laura over haar verdriet heen te komen. Zij leest een boek dat van haar vader was: de brieven van Abélard en Héloise. Eind juli neemt Sylvia onverwacht contact op. Laura's hoop vervliegt als blijkt dat Sylvia slechts om haar paspoort komt. Ze vertrekt met Alfred naar Londen. Als Sylvia weggaat valt het Laura op dat Sylvia veranderd is: harder, vrouwelijker.
Juist op het moment dat zij haar situatie geaccepteerd heeft, keert Sylvia terug: opgewonden, blij en... zwanger. Ze komt Laura haar kind brengen: 'Nu blijf ik voorgoed bij je.' (p. 143) Laura vindt dat ze het met z'n drieën (dus Alfred erbij) moeten uitpraten, maar Sylvia weigert in eerste instantie. Pas als Laura aandringt, stemt ze toe in een gesprek met Alfred, onder vier ogen, zoals deze telefonisch voorgesteld had.
Op de dag van het gesprek is Laura op haar werk: onrustig en gespannen. Dan gaat de telefoon: een politieagent meldt haar een ongeval met Sylvia. Laura snelt naar huis. Als ze de kamer in komt, ziet ze direct dat Sylvia dood is. Drie schoten uit het pistool van Alfred hebben een eind aan haar leven gemaakt.
Enige tijd later krijgt Laura om vier uur 's nachts het bericht dat haar moeder overleden is. Ze besluit nog dezelfde nacht in haar auto naar Zuid-Frankrijk af te reizen. Tegen zonsopgang passeert zij de Belgisch-Nederlandse grens, om half acht is zij op Frans grondgebied. Ze stopt kort om iets te drinken. In de loop van de ochtend arriveert ze in Parijs, waar ze luncht. 's Middags stopt ze na een lange rit in de buurt van Avallon. In een wegrestaurant ontmoet ze de schrijver van Orfeus' vriend. Ze onthult niets over het drama met Sylvia. Ook vertelt ze niet waarom ze naar Nice reist.
In de buurt van Lyon is Laura getuige van een verkeersongeluk. In de omgeving van Orange betrapt zij zich erop niet meer met haar aandacht bij het autorijden te zijn: ze is oververmoeid en krijgt aanvallen van duizeligheid. Bij Avignon-Noord besluit ze de snelweg te verlaten en een kamer te nemen. Bij het toeristenbureau hoort ze dat alle hotelkamers vol zijn, maar men kan haar wel aan een kamer helpen bij particulieren. In deze kamer schrijft Laura op wat haar overkomen is: het hier in samenvatting weergegeven verhaal. Na een week staat het op papier.
Korte samenvatting
Laura Tinhuizen is op weg naar Frankrijk naar haar stervende moeder. Tijdens een stop in Avignon schrijft ze de dramatische liefdesgeschiedenis tussen haar en de kapster Sylvia op.
Na het verbreken van haar kinderloos gebleven huwelijk met Alfred Boeken is Laura verliefd geworden op de veel jongere Sylvia. De gebeurtenis haalt haar leven danig overhoop. Sylvia heeft iets raadselachtigs over zich en Laura is ondanks haar verliefdheid soms wanhopig door het zwijgzame gedrag van haar geliefde. Sylvia manipuleert haar omgeving en liegt over haar relatie met Laura. Als ze de dierentuin bezoeken laat Sylvia zich door Laura fotograferen met een onbekende jongen. Later vertelt ze haar ouders dat de jongen Thomas heet en de zoon is van Laura. Ook zegt ze dat Thomas en zij een relatie hebben. Ook Laura liegt over haar relatie. Als ze haar moeder bezoekt wil ze niet dat Sylvia meegaat. Zij doet dit toch en de moeder van Laura heeft direct door dat beide vrouwen iets hebben. Ze slaat in woede ontstoken naar Sylvia en Laura met haar stok.
Bij de opvoering van het toneelstuk Orpheus' vriend ontmoeten Laura en Sylvia de ex van de eerste, Alfred Boeken. Alfred reageert geïrriteerd als hij hoort dat zijn ex-vrouw een lesbische relatie heeft. Na het toneelstuk verslechtert de relatie tussen Laura en Sylvia. Laura hoort van Karin, de nieuwe vrouw van Alfred, dat Sylvia een relatie heeft met Alfred. Ze raakt in een depressie en denkt aan zelfmoord. Dan blijkt dat Sylvia even onvoorspelbaar is als altijd. Na enige tijd duikt ze weer op. Ze is zwanger van Alfred, maar zegt niet van hem te houden. Ze is zwanger geworden om Laura moeder te laten worden. Laura probeert dan een dialoog tot stand te brengen tussen Alfred en Sylvia. Dit pakt echter verkeerd uit. Alfred doodt de zwangere Sylvia.
Overmand door verdriet vertrekt Laura van de plaats waar haar geliefde is vermoord naar de plaats waar haar gestorven moeder wacht.
Verhaalanalyse
Thema
Tragische liefde. Dit vanwege omdat de verhouding tussen Sylvia en Laura het hele boek beïnvloed. Het boek is (op het eerste gezicht) een liefdesroman tussen twee vrouwen. Dieper onderzoek geeft aan dat Mulisch ook bij Twee vrouwen de Oudheid als uitgangspunt heeft gekozen.
Een klassiek thema, door Mulisch op zijn wijze uitgewerkt.
Motieven
Homoseksualiteit
- …weer doorsidderde mijn hart Eros, zoals de wind op de bergen in eiken valt.
Dit is het motto van het boek. Dit is een deel van een gedicht van Sappho, een Griekse dichteres, die veel (lesbische) liefdespoëzie schreef.
- “Ik had nooit iets met een vrouw gehad, en op dat moment realiseerde ik mij nauwelijks dat ik hard op weg was.” (blz. 22)
Hier heeft Laura Sylvia net ontmoet, en ontdekt dat zij een relatie met haar wil. Dit was haar eerste homoseksuele relatie.
- “Liefde tussen mensen bestond uitsluitend tussen mannen; als Plato in het Gastmaal over de liefde sprak, sloeg dat op de homoseksuele liefde.” (blz. 70)
Dit is een stuk van een opera. Hier gaan Laura en Sylvia naar toe, met de bedoeling om iets van henzelf erin te herkennen.
Dit motief gaat dus over de homoseksuele verhouding tussen de twee vrouwen Laura en Sylvia.
De dood
- “In de loop van de avond was haar hart opgehouden met kloppen.” (blz. 7)
Haar moeder was toen overleden.
- “Ik zag meteen dat ze dood was,” (blz. 154)
Hier ziet Laura Sylvia op de grond liggen besmeurd met bloed. Doodgeschoten door Alfred.
- “Ik kan eerder beneden zijn dan de echo van mijn schreeuw terug is van het paleis.” (blz. 156)
Hier denkt Laura om zelfmoord te plegen. Of ze dit doet weten we niet, maar misschien is ze ook dood.
In het verhaal gaan veel mensen dood. Laura’ s moeder, Sylvia, het kindje dat in Sylvia’ s buik zat, en misschien Laura zelf ook. De dood komt veel voor in het verhaal.
Verdriet
- “Ik voelde mijn gezicht vertrekken, ik huilde, maar ik zag nog dat overal op de helling oude gezichten onze kant opdraaiden, het werd nog stiller in het park.” (blz. 59)
Hier begint Laura’s moeder Sylvia te slaan, omdat ze achter hun verhouding komt. Laura begon toen meteen te huilen, dus had er veel verdriet van.
- “Sylvia, lieve Sylvia, snikte ik, terwijl onder mijn gezicht een natte plek ontstond van speeksel, tranen en snot,- en terwijl ik mijzelf daar tegelijk op een vreemde manier op de grond zag liggen, alsof ik ook nog in een bovenhoek van de kamer een oog had, bij het plafond.”(blz. 105)
Hier huilt Laura weer, omdat Sylvia haar verlaten heeft.
Verdriet speelt een grote rol in het gehele verhaal. Het verdriet loopt uiteen van liefdesverdriet tot rouwen om geliefden die Sylvia kwijt geraakt is.
Een moeder- dochter relatie
- “Misschien wordt de navelstreng tussen moeder en kind nooit echt verbroken.” (blz. 57)
Dit zegt Laura, omdat haar moeder haar zo goed kent. Ze weet altijd precies wat er aan de hand is, als haar dochter iets heeft.
- “Want op het moment dat het geboren was, dan had ik niets meer met mijn moeder te maken gehad.” (blz. 63)
Laura wil zelf een kind, om van haar moeder af te zijn. Ze vindt haar moeder te bemoeizuchtig, en hoopt dat als ze een kind heeft daarvan af is.
Er is in het hele verhaal steeds sprake van een moeder en een dochter. Laura en haar moeder, die niet zo’n hele goede relatie met elkaar hebben, Sylvia en haar moeder, die ook geen goede relatie met elkaar hebben, en de relatie tussen het ongeboren kind van Sylvia met Sylvia en Laura. Elke keer komt zo’n moeder- en dochter relatie weer terug in het verhaal. De ene keer moet Laura de verhouding tegenover haar moeder geheim houden, en de andere keer Sylvia tegenover haar moeder.
Tijd
Omdat er in dit boek veel verschillende ‘tijden’ zijn verwerkt, bespreek ik ze hier beneden één voor één.
De historische tijd
Het verhaal speelt zich af rond de jaren 1975. Dat staat nadrukkelijk vermeld in het verhaal. Op de laatste bladzijde staat: “Lingueglietta, mei- juni 1975.” Dit is wanneer de ik- figuur in het verhaal het verhaal verteld heeft. Ook kan je zien dat het verhaal zich niet rond deze tijd afspeelt, doordat homoseksualiteit nog een taboe is in Nederland, wat nou veel minder is. Verder komen er dingen in het verhaal voor, die je heel vroeger nog niet had, zoals het vliegtuig, de auto en de telefoon. Alle dingen in het verhaal zijn niet zo heel ouderwets, dus daar kan je ook aan zien dat het niet heel erg lang geleden is gebeurd.
Verteltijd
Het boek bestaat uit 156 bladzijdes, die verdeeld zijn over 32 hoofdstukjes die allen geen titel hebben. Die hoofdstukjes bestaan elk uit een paar bladzijdes, die als het ware scènes uitbeelden.
De vertelde tijd in het verhaal is ongeveer 26 jaar. Het vroegste tijdsmoment in het verhaal is als Laura 10 jaar is, en er wordt beschreven hoe ze van huis wegloopt. Het laatste tijdsmoment is als Laura ongeveer 36 jaar is en ze zit in het huis van de oude vrouw haar verhaal op te schrijven. Hiertussen verloopt er dus 26 jaar.
“Eenmaal ben ik van huis weggelopen, ik was tien jaar.”
Verwijzing naar haar jeugd, tevens het punt waarop Sylvia het jongst is in het verhaal.
Vooruitwijzing
“Hoe ver van huis ik sindsdien ook ben gekomen, nooit was het zo ver als ik toen voor ogen had.” (blz. 12) Hier wordt er een gebeurtenis beschreven uit de jeugd van Laura. Ze was weggelopen, en het leek heel ver weg voor haar gevoel toen. In haar verdere leven is ze voor haar gevoel nooit meer verder gegaan van huis als toen. Dit is dus een vooruitwijzing op haar verdere leven.
Flash- back
Het hele verhaal is eigenlijk een flash- back, want terwijl ze haar gebeurtenissen van het vorige jaar aan het op schrijven is, kijkt ze terug op dat vorige jaar. Dat hele jaar en het hele verhaal is een flash- back dus.
De stukken die verteld worden over haar jeugd zijn denk ik ook flash- backs. Hier worden gebeurtenissen uit Laura’ s jeugd beschreven, zoals het weglopen van huis, een oude schoolvriend, en iets over haar vader in haar jeugd.
Verhaalverloop
Het verhaal is niet-chronologisch. Het normale tijdverloop is doorbroken door flash- backs, van Laura’s jeugd, zodat het verhaal niet chronologisch verteld is. Je ziet ook dat de tijd helemaal door elkaar heen is gegooid in het boek. In het begin van het boek gaat het bijvoorbeeld over het overlijden van Laura’s moeder, wat eigenlijk pas bijna aan het eind van het verhaal gebeurt.
Het verhaal wordt ab ovo verteld. Het begin van het verhaal is dat Laura Sylvia ontmoet. Dit is gewoon het begin van het verhaal. Er is nog geen voorgeschiedenis die beschreven moet worden, en we komen niet midden in een handeling in het verhaal.
Vertelsituatie
In dit verhaal wordt er gebruik gemaakt van een achteraf- vertellende- ik. Het verhaal wordt verteld door 1 persoon; de ik-persoon. In dit verhaal is dat Laura Tinhuizen, die het verhaal vanuit haar ogen vertelt. Ze vertelt het verhaal nadat ze de gebeurtenissen heeft meegemaakt.
Op de laatste bladzijde van het boek is er sprake van een belevende- ik- verteller. De ik- verteller (Laura) beleeft het op dit moment, en kent de afloop van deze gebeurtenissen niet. Van deze vertelinstantie is er alleen sprake op de laatste bladzijde, want op dat moment schrijft ze haar gebeurtenissen op die in het hele verhaal verteld zijn. De tijd dat ze daar in het zwarte huis zit, terwijl ze haar verhaal opschrijft en andere dingen doet, is er dus een belevende- ik- verteller.
Ruimte
Het verhaal speelt zich af in Laura’ s huis, de schouwburg, de dierentuin, Nice en het huis van de oude vrouw waar het verhaal verteld wordt.
Karakteranalyse
Laura Tinhuizen
Ze is een round- character, omdat er veel karaktertrekken en gedachtes van haar worden beschreven, en omdat je haar karakter ziet veranderen. Laura is de ik-figuur, en ook de hoofdpersoon in het verhaal. Ze is een intelligente vrouw van middelbare leeftijd, rond de 35 jaar. Ze woont in Amsterdam, en werkt daar in een museum. Ze is zeven jaar getrouwd geweest met Alfred, en is nou al weer vijf jaar alleen. Met hem ging ze veel naar premières van toneelvoorstellingen, waar ze nou nog steeds erg van houdt. Ze heeft nou een verhouding met Sylvia, waar ze erg van houdt. Sylvia is de eerste vrouw voor haar. De omgeving reageert hier slecht op, maar daar trekt ze zich niks van aan. Haar moeder woont in Nice in een verzorgingstehuis, die ze een paar keer per jaar bezoekt. Ze vindt haar bemoeizuchtig, waardoor ze het gevoel heeft dat ze nog niet op eigen benen staat, en daarom kan ze het niet heel goed mee kan vinden. Door een kind te krijgen hoopt ze van haar moeder af te zijn, maar ze blijkt onvruchtbaar te zijn.
Sylvia Nithart
Sylvia is geen flat-, maar ook geen round character. Ze zit er tussenin. Ze is wel iets meer round dan flat. Er worden enkele karaktertrekken van haar beschreven, maar niet zoveel dat je haar karakter echt goed kent.
Sylvia is een vrouw van 20 jaar. Ze is geboren in Petten, komt uit een opzichtergezin en werkt in een kapsalon. Ze is heel smal en mager, maar heeft knokige jongenshanden. Ze geeft zichzelf niet snel prijs, en doet vaak onverwachtse- en raadselachtige dingen. Ze heeft geen brede belangstellig voor bijvoorbeeld kunst, en is ook niet zo intelligent. Ze ontmoet de veel oudere Laura, en krijgt daar een verhouding mee. Ze heeft verhoudingen gehad met zowel mannen en vrouwen. In de verhouding met Laura neemt ze besluiten die vaak onherroepelijk zijn. Ze heeft een sterke wil, en om haar doel te bereiken kan ze kei hard zijn. Met haar ouders heeft ze niet zo’n goede band. Ze vindt ze ouderwets, en verteld niet dat ze een verhouding heeft met een vrouw. Sylvia is belangrijk in het verhaal, omdat ze veel invloed heeft op de hoofdpersoon Laura.
“Je wilde toch een kind van me hebben? Ik kom het je brengen.” (blz.142)
Hieraan zie je dat Sylvia een nogal eigenaardig karakter heeft. Laura wilde een kind van haar, en zij gaat dat kind gewoon bij Alfred ‘halen’.
Alfred Boeken
Alfred is een flat character, omdat er maar een paar karaktertrekken van hem worden beschreven, en er is ook geen karakterverandering zichtbaar.
Alfred is de ex- echtgenoot van Laura, en als beroep ik hij schrijver en journalist, maar dit gaat hem niet goed af. Het is een lange man, die veel naar toneelvoorstellingen gaat. Eerst deed hij dit met Laura, maar nu doet hij dat met Karin, zijn tweede vrouw, waarmee hij twee zoontjes heeft. Hij heeft Laura waarschijnlijk verlaten, omdat hij met haar geen kinderen kon krijgen. Hij keurt de relatie tussen Sylvia en Laura niet goed, omdat hij bang is dat zijn imago nog verder daalt. Later in het verhaal krijgt juist hij een korte verhouding met Sylvia, maar dit was niet wat hij dacht dat het was. Hij is degene die Sylvia zwanger maakt, en haar later ook doodschiet uit jaloezie.
Karin Boeken
Karin is ook een flat character. Ze komt niet veel in het verhaal voor, en er worden maar enkele karaktertrekken beschreven. Er vindt geen karakterverandering plaats.
Karin is de tweede vrouw van Alfred. Ze heeft twee zoontjes bij hem. Ze heeft rechten gestudeerd, en is redelijk intelligent. Ze is altijd slecht gehumeurd, en moppert veel. In het verhaal is niet echt duidelijk dat ze echt van Alfred houdt, en hij verlaat haar later ook.
De moeder van Laura
Ze is ook een flat character. Er worden geen karaktertrekken beschreven in het verhaal, en er vindt dus ook geen karakterverandering plaats. Toch is ze redelijk belangrijk in het verhaal.
Ze woont in Nice in een verzorgingstehuis, en is al op leeftijd. Ze heeft hele witte haren, en wordt verzorgd in het tehuis. Haar man is al lang geleden gestorven, maar haar dochter Laura bezoekt haar een paar keer per jaar. Als ze er achter komt dat Laura een verhouding heeft met een vrouw gaat ze hier op haar eigen manier tegenin. Ze slaat Sylvia met haar stok. Hierdoor wordt het contact tussen haar en haar dochter verbroken.
De ouders van Sylvia (meneer en mevrouw Nithart)
Zij zijn ook flat characters. Er worden bijna geen karaktertrekken beschreven, en dus ook geen karakterverandering.
Meneer en mevrouw Nithart wonen in Petten, en vader Nithart is opzichter. Sylvia heeft ook geen goede band met haar ouders. Ze verzwijgt voor hun dat ze een verhouding heeft met Laura, omdat ze een nogal ouderwetse opvatting hebben over homoseksualiteit, en dus hun verhouding nooit goed zouden keuren. Daarom verzint Sylvia ‘Thomas’. Ze zou een verhouding met hem hebben. Dit is de reden om naar Amsterdam te verhuizen, denken haar ouders. Dit blijven ze ook voor ongeveer een half jaar denken.
Een omgekeerde wereld (mijn mening)
Met twee vrouwen zet Mulisch een klassieke liefdestragedie met moderne elementen neer. Een lesbische verhouding beschrijven in een roman was (zeker in 1975) vernieuwend en nauwelijks beschreven. Het gebruik van Griekse mythen en symbolen maakt dat ‘Twee vrouwen’ betiteld mag worden als magisch-mytisch.
Iets wat in de loop der jaren in één adem wordt uitgeblazen als het gaat over het oeuvre van Harry Mulisch.
Inhoudelijke argumenten
‘Alle vrouwen zijn lesbies behalve zij die het nog niet weten’, dat was de feministische slogan ten tijden dat Harry Mulisch zijn boek uitbracht. Een mannelijke schrijver die een boek over een lesbische relatie publiceert, tijdens dit feministische tijdperk, moet een mate van lef hebben. En dit is precies waaraan het Harry Mulisch nooit aan heeft ontbroken.
Een vooruitstrevend boek met elementen uit de Klassieken van de Griekse Oudheid.
Het gebruik van Griekse symboliek onder het oppervlak van ‘Twee vrouwen’ is het benoemen waard.
Mulisch koos er voor de mythe van Orpheus en Eurydice te gebruiken voor zijn roman. Een tragische liefdesgeschiedenis in een modern jasje. Waar Orpheus zijn geliefde probeert terug te halen uit het rijk der doden, daar stuurt Laura haar geliefde naar Hades. Onbedoeld weliswaar, maar het gebeurt desalniettemin.
De karakteristieke aspecten uit Mulisch oeuvre komen in Twee vrouwen weer geweldig terug. Een goed geschreven roman met onder de oppervlakte allerlei verwijzingen naar Griekse mythen en andere symbolen.
Een boek met ongelofelijk veel inhoud als je bekend dat het gehele verhaal 156 bladzijden beslaat.
Structurele argumenten
Wat bij Mulisch altijd genoemd moet worden is zijn schrijfstijl. Zoals al eerder genoemd, ben ik gecharmeerd van zijn ‘allesomvattende’ schrijfstijl. Deze ontbreekt gelukkig niet bij Twee vrouwen. Het uitdagen van de lezer om bepaalde gedachtegangen van Laura te snappen, de verwijzingen naar de Oudheid, de symboliek stuk voor stuk elementen die ik graag in verhalen zie. Verder ‘onderzoek’ naar Twee vrouwen zet bepaalde zaken in het licht die mij zelf niet eens waren opgevallen (ik kom hier op terug tijdens mijn themaonderzoek).
Je kan er voor kiezen dit boek op twee manieren te lezen: het verhaal en zijn vernieuwende elementen of op een zoektocht gaan naar verwijzingen terwijl je geniet van het verhaal. Dit pleit opnieuw voor Mulisch en zijn onderlegde manier van schrijven.
In plaats van het toespreken van de lezer (De elementen) heeft Mulisch er voor gekozen om de lezer als een metgezel van Laura te laten beleven. Je beleeft het verhaal via de ogen en gedachten van deze hoofdpersoon. Deze verandering van schrijfstijl maakt dat ik na vier boeken (ja, ik ben doorgegaan met het lezen van zijn oeuvre) Mulisch geen enkele keer het gevoel van verveling heb ondervonden.
Persoonlijke argumenten
Sinds ik Ontdekking van de hemel heb uitgelezen wilde ik al meer van Harry Mulisch lezen. Dankzij mijn themaonderzoek kon ik dit doen ‘voor’ school. Na het uitlezen van mijn drie themaboeken Ontdekking van de hemel, Twee vrouwen en De elementen ben ik begonnen aan een vierde boek Het zwarte licht.
Mijn interesse in de Griekse en Romeinse literatuur zorgt ervoor dat ik verder onderzoek naar bijvoorbeeld het verhaal van Orpheus en Eurydice niet als iets vervelend zie. Daarnaast bewonder ik Mulisch ergens om zijn lef en mate van zekerheid. Om Twee vrouwen uit te brengen tijdens een opleving van het feminisme kan ik alleen maar bewondering voor tonen.
Wat ook benoemd moet worden als positief punt naar Mulisch toe is: het beschrijven van een lesbische relatie met vrouwelijke gedachtegangen. Een schrijver die zich verplaatst in de gedachtegangen van het andere geslacht heb ik altijd al bewondering voor gehad.
Morele argumenten
Twee vrouwen was vernieuwend voor zijn tijd. Het beschrijven van een lesbische relatie was iets nieuws in de moderne Nederlandse literatuur.
Het boek zette zeker aan tot nadenken en waarschijnlijk zette het in 1975 ook aan tot discussies. Met discussies bedoel ik geen ophef zoals ten tijden van Turks fruit, maar de discussies tussen mensen die het boek gelezen hadden.
Conclusie
Ik heb mij vermaakt tijdens het lezen van dit boek. Niet alleen is mijn literaire bagage weer gegroeid, ook ben ik meer te weten gekomen over Orpheus en Eurydice en het interessante leven van Mulisch.
Conclusie, een boek wat het lezen en onderzoeken waard was en is. Ik zal dit boek nog een keer gaan lezen, daar ben ik van overtuigd.
Titel: Twee vrouwen
Auteur: Harry Mulisch
Jaar van eerste uitgave: oktober 1975
Mijn druk: 27ste druk, oktober 2008 (Ter gelegenheid van Nederland leest 2008)
Uitgever: De bezige bij te Amsterdam
Omslag: anthonBeeke
Verfilmd als: Twice a woman in 1979
Schets van de auteur:
Harry Mulisch wordt op 29 juli 1927 geboren in Haarlem. Zijn vader komt uit Oostenrijk-Hongarije (nu Tsjechië) en zijn moeder komt uit Antwerpen. Zijn grootvader van moederszijde was bankdirecteur geworden en zijn vader kon daar een betrekking krijgen. Thuis wordt Duits gesproken maar Harry krijgt een Nederlandse opvoeding. Zijn ouders scheiden in 1939, Harry blijft bij zijn vader en de huishoudster Frieda wonen. Dankzij de nieuwe betrekking van zijn vader blijven Harry en zijn moeder tijdens de oorlog uit de handen van de Duitsers. Zijn moeder emigreert naar Amerika en zijn vader wordt na de oorlog gearresteerd, waarna hij drie jaar in een kamp verblijft. Hij overlijdt in 1957. Mulisch gaat in 1958 in Amsterdam wonen. Hij trouwt in 1971 en krijgt twee dochters, Anna en Frieda.
Mulisch debuteert in 1947 met een kort verhaal in ‘Elsevier’. Vanaf 1949 wijdt hij zich geheel aan de ‘schrijverij’. In 1952 komt de roman Archibald Strohalm uit, die met de Reina Prinsen Geerlingsprijs wordt bekroond. Vanaf 1958 is hij redacteur van het tijdschrift ‘Podium’, in 1962 richt hij ‘Randstad’ op en sinds 1965 is hij redacteur van ‘De Gids’. In totaal heeft hij meer dan 50 publicaties gedaan, waaronder romans, autobiografieën, toneelstukken, poëziebundels en studies. Vaak maakt hij gebruik van mythische en magische elementen. Ook houdt hij zich bezig met ‘het raadsel van de tijd’.
… weer doorsidderde mijn hart
Eros, zoals de wind op de bergen in eiken valt.
SAPPHO
Over het motto
De regels komen uit een gedicht van Griekse dichteres Sappho. Sappho schreef gedichten waarin de lesbische liefde een belangrijke rol speelt.
Samenvatting
Laura Tinhuizen, dochter van een Leidse professor die een beroemd boek heeft geschreven over Provençaalse troubadours, heeft in haar jeugd een hechte band met haar vader. De relatie tussen moeder en dochter is veel afstandelijker. Laura studeert enkele jaren kunstgeschiedenis en trouwt op 23-jarige leeftijd met Alfred Boeken, een kunstcriticus. Het huwelijk duurt zeven jaar en blijft kinderloos. Dat is de voornaamste reden om te scheiden. Tijdens haar huwelijk neemt zij een baan als conservatrice van het museum Zinnicq-Bergmann, dat een belangrijke verzameling iconen in bezit heeft. De vader van Laura is inmiddels gestorven en volgens zijn wens in de Provence begraven. Laura's moeder sukkelt met haar gezondheid en wordt verpleegd in een tehuis in Nice.
Vijf jaar na de scheiding met Alfred, die inmiddels hertrouwd is met Karin en twee kinderen uit dat huwelijk heeft, ontmoet Laura op een zaterdagmiddag in februari Sylvia Nithart. Sylvia woont in Petten en werkt als kapster in Egmond aan Zee. Haar vader is opzichter bij het Hoogheemraadschap. Tussen de 35-jarige Laura en de 20-jarige Sylvia ontstaat een verhouding. Sylvia trekt al snel bij Laura in. Voor Laura is een lesbische relatie iets totaal nieuws; Sylvia daarentegen zegt zowel met mannen als met vrouwen verhoudingen gehad te hebben. Het wordt al snel duidelijk dat Sylvia de baas is. Deze wil haar relatie absoluut geheim houden voor haar ouders. Zij vertelt thuis dat zij bij een student intrekt, ene Thomas, zogenaamd Laura's zoon. Ook Laura probeert voor haar moeder de lesbische relatie te verbergen.
De kennissenkring raakt langzamerhand gewend aan de verhouding tussen Laura en Sylvia. Als Alfred Boeken ter ore komt dat zijn ex-vrouw een lesbische relatie is aangegaan, belt hij Laura op en reageert nogal gepikeerd.
Op zekere dag komt Sylvia's moeder naar Amsterdam om met Thomas kennis te maken. Laura is nerveus, raakt bijna in paniek als mevrouw Nithart naar een foto van haar 'zoon' vraagt. Sylvia heeft de situatie volledig onder controle en komt te voorschijn met de foto die in Artis is gemaakt.
In mei vliegen Laura en Sylvia naar Nice. Zij krijgen onenigheid over het bezoek aan Laura's moeder. Sylvia wil mee, maar Laura wijst dit beslist af. 's Avonds gaan zij uit en laten twee Franse jongens in de waan dat er wel wat met hen te beginnen valt. Het bezoek aan mevrouw Tinhuizen vindt in een gespannen sfeer plaats. Laura wil niet veel over haar nieuwe relatie loslaten, terwijl haar moeder maar blijft doorvragen. Plotseling verschijnt Sylvia, tegen de afspraak in. Door een verspreking van Laura doorziet mevrouw Tinhuizen de situatie: zij komt overeind en begint met haar stok op Sylvia in te slaan. Hals over kop verlaten Laura en Sylvia de tuin van het verzorgingshuis.
Terug in Nederland komt het gesprek op kinderen. Laura bekent dat zij heel graag kinderen had gewild; ze bleek echter onvruchtbaar te zijn. Sylvia vraagt of Laura zou willen dat zij een kind van haar kreeg. Het gesprek stokt vrij plotseling als Laura zegt dat dit nu eenmaal onmogelijk is. In de dagen erna komt geen van beiden terug op het onderwerp kinderen, maar Laura heeft sterk het gevoel dat er iets gaande is. Zij voelt een zekere spanning in de relatie, alsof er iets smeult.
Korte tijd later bezoeken ze een toneelvoorstelling in het kader van het Holland Festival.
Het stuk heet Orfeus' vriend en geeft een interpretatie van de mythe van Orfeus en Eurydike.
In de pauze ontmoeten zij Alfred Boeken. Na afloop van de voorstelling praten ze nog wat na met Karin, Alfred, de schrijver van het toneelstuk en enkele bekenden uit de kunstwereld. Sylvia en Alfred praten enige tijd samen op het balkon buiten.
Niet lang daarna komt de verhouding in een kritiek stadium. Zij kennen elkaar nu bijna een half jaar. Sylvia gedraagt zich stug en zegt haast niets meer. Als Laura vraagt of Sylvia een paar dagen naar haar moeder wil, knikt deze meteen. Zonder behoorlijk afscheid te nemen vertrekt Sylvia.
Als Laura na enkele dagen nog niets gehoord heeft, belt ze naar Sylvia's ouders. Die weten van niets: hun dochter is er nooit aangekomen. Laura raakt in paniek: als ze constateert dat Sylvia al haar kleren heeft meegenomen, begint ze te geloven dat Sylvia er met een of andere jongen vandoor is. Verdriet maakt na enkele dagen plaats voor woede. Dan belt Karin: Sylvia is er met Alfred vandoor. Van Karin krijgt Laura het adres van het liefdespaar: een obscuur hotelletje ergens aan de Amstel. Laura gaat er op af, probeert Sylvia om te praten, maar dat lukt niet. Uit het gesprek blijkt dat het initiatief van Sylvia is uitgegaan.
Juist op het moment dat zij haar situatie geaccepteerd heeft, keert Sylvia terug: opgewonden, blij en... zwanger. Ze komt Laura haar kind brengen: 'Nu blijf ik voorgoed bij je.' (p. 143) Laura vindt dat ze het met z'n drieën (dus Alfred erbij) moeten uitpraten, maar Sylvia weigert in eerste instantie. Pas als Laura aandringt, stemt ze toe in een gesprek met Alfred, onder vier ogen, zoals deze telefonisch voorgesteld had.
Op de dag van het gesprek is Laura op haar werk: onrustig en gespannen. Dan gaat de telefoon: een politieagent meldt haar een ongeval met Sylvia. Laura snelt naar huis. Als ze de kamer in komt, ziet ze direct dat Sylvia dood is. Drie schoten uit het pistool van Alfred hebben een eind aan haar leven gemaakt.
Enige tijd later krijgt Laura om vier uur 's nachts het bericht dat haar moeder overleden is. Ze besluit nog dezelfde nacht in haar auto naar Zuid-Frankrijk af te reizen. Tegen zonsopgang passeert zij de Belgisch-Nederlandse grens, om half acht is zij op Frans grondgebied. Ze stopt kort om iets te drinken. In de loop van de ochtend arriveert ze in Parijs, waar ze luncht. 's Middags stopt ze na een lange rit in de buurt van Avallon. In een wegrestaurant ontmoet ze de schrijver van Orfeus' vriend. Ze onthult niets over het drama met Sylvia. Ook vertelt ze niet waarom ze naar Nice reist.
In de buurt van Lyon is Laura getuige van een verkeersongeluk. In de omgeving van Orange betrapt zij zich erop niet meer met haar aandacht bij het autorijden te zijn: ze is oververmoeid en krijgt aanvallen van duizeligheid. Bij Avignon-Noord besluit ze de snelweg te verlaten en een kamer te nemen. Bij het toeristenbureau hoort ze dat alle hotelkamers vol zijn, maar men kan haar wel aan een kamer helpen bij particulieren. In deze kamer schrijft Laura op wat haar overkomen is: het hier in samenvatting weergegeven verhaal. Na een week staat het op papier.
Korte samenvatting
Laura Tinhuizen is op weg naar Frankrijk naar haar stervende moeder. Tijdens een stop in Avignon schrijft ze de dramatische liefdesgeschiedenis tussen haar en de kapster Sylvia op.
Na het verbreken van haar kinderloos gebleven huwelijk met Alfred Boeken is Laura verliefd geworden op de veel jongere Sylvia. De gebeurtenis haalt haar leven danig overhoop. Sylvia heeft iets raadselachtigs over zich en Laura is ondanks haar verliefdheid soms wanhopig door het zwijgzame gedrag van haar geliefde. Sylvia manipuleert haar omgeving en liegt over haar relatie met Laura. Als ze de dierentuin bezoeken laat Sylvia zich door Laura fotograferen met een onbekende jongen. Later vertelt ze haar ouders dat de jongen Thomas heet en de zoon is van Laura. Ook zegt ze dat Thomas en zij een relatie hebben. Ook Laura liegt over haar relatie. Als ze haar moeder bezoekt wil ze niet dat Sylvia meegaat. Zij doet dit toch en de moeder van Laura heeft direct door dat beide vrouwen iets hebben. Ze slaat in woede ontstoken naar Sylvia en Laura met haar stok.
Bij de opvoering van het toneelstuk Orpheus' vriend ontmoeten Laura en Sylvia de ex van de eerste, Alfred Boeken. Alfred reageert geïrriteerd als hij hoort dat zijn ex-vrouw een lesbische relatie heeft. Na het toneelstuk verslechtert de relatie tussen Laura en Sylvia. Laura hoort van Karin, de nieuwe vrouw van Alfred, dat Sylvia een relatie heeft met Alfred. Ze raakt in een depressie en denkt aan zelfmoord. Dan blijkt dat Sylvia even onvoorspelbaar is als altijd. Na enige tijd duikt ze weer op. Ze is zwanger van Alfred, maar zegt niet van hem te houden. Ze is zwanger geworden om Laura moeder te laten worden. Laura probeert dan een dialoog tot stand te brengen tussen Alfred en Sylvia. Dit pakt echter verkeerd uit. Alfred doodt de zwangere Sylvia.
Verhaalanalyse
Thema
Tragische liefde. Dit vanwege omdat de verhouding tussen Sylvia en Laura het hele boek beïnvloed. Het boek is (op het eerste gezicht) een liefdesroman tussen twee vrouwen. Dieper onderzoek geeft aan dat Mulisch ook bij Twee vrouwen de Oudheid als uitgangspunt heeft gekozen.
Een klassiek thema, door Mulisch op zijn wijze uitgewerkt.
Motieven
Homoseksualiteit
- …weer doorsidderde mijn hart Eros, zoals de wind op de bergen in eiken valt.
Dit is het motto van het boek. Dit is een deel van een gedicht van Sappho, een Griekse dichteres, die veel (lesbische) liefdespoëzie schreef.
- “Ik had nooit iets met een vrouw gehad, en op dat moment realiseerde ik mij nauwelijks dat ik hard op weg was.” (blz. 22)
Hier heeft Laura Sylvia net ontmoet, en ontdekt dat zij een relatie met haar wil. Dit was haar eerste homoseksuele relatie.
- “Liefde tussen mensen bestond uitsluitend tussen mannen; als Plato in het Gastmaal over de liefde sprak, sloeg dat op de homoseksuele liefde.” (blz. 70)
Dit motief gaat dus over de homoseksuele verhouding tussen de twee vrouwen Laura en Sylvia.
De dood
- “In de loop van de avond was haar hart opgehouden met kloppen.” (blz. 7)
Haar moeder was toen overleden.
- “Ik zag meteen dat ze dood was,” (blz. 154)
Hier ziet Laura Sylvia op de grond liggen besmeurd met bloed. Doodgeschoten door Alfred.
- “Ik kan eerder beneden zijn dan de echo van mijn schreeuw terug is van het paleis.” (blz. 156)
Hier denkt Laura om zelfmoord te plegen. Of ze dit doet weten we niet, maar misschien is ze ook dood.
In het verhaal gaan veel mensen dood. Laura’ s moeder, Sylvia, het kindje dat in Sylvia’ s buik zat, en misschien Laura zelf ook. De dood komt veel voor in het verhaal.
Verdriet
- “Ik voelde mijn gezicht vertrekken, ik huilde, maar ik zag nog dat overal op de helling oude gezichten onze kant opdraaiden, het werd nog stiller in het park.” (blz. 59)
Hier begint Laura’s moeder Sylvia te slaan, omdat ze achter hun verhouding komt. Laura begon toen meteen te huilen, dus had er veel verdriet van.
Hier huilt Laura weer, omdat Sylvia haar verlaten heeft.
Verdriet speelt een grote rol in het gehele verhaal. Het verdriet loopt uiteen van liefdesverdriet tot rouwen om geliefden die Sylvia kwijt geraakt is.
Een moeder- dochter relatie
- “Misschien wordt de navelstreng tussen moeder en kind nooit echt verbroken.” (blz. 57)
Dit zegt Laura, omdat haar moeder haar zo goed kent. Ze weet altijd precies wat er aan de hand is, als haar dochter iets heeft.
- “Want op het moment dat het geboren was, dan had ik niets meer met mijn moeder te maken gehad.” (blz. 63)
Laura wil zelf een kind, om van haar moeder af te zijn. Ze vindt haar moeder te bemoeizuchtig, en hoopt dat als ze een kind heeft daarvan af is.
Er is in het hele verhaal steeds sprake van een moeder en een dochter. Laura en haar moeder, die niet zo’n hele goede relatie met elkaar hebben, Sylvia en haar moeder, die ook geen goede relatie met elkaar hebben, en de relatie tussen het ongeboren kind van Sylvia met Sylvia en Laura. Elke keer komt zo’n moeder- en dochter relatie weer terug in het verhaal. De ene keer moet Laura de verhouding tegenover haar moeder geheim houden, en de andere keer Sylvia tegenover haar moeder.
Tijd
Omdat er in dit boek veel verschillende ‘tijden’ zijn verwerkt, bespreek ik ze hier beneden één voor één.
Het verhaal speelt zich af rond de jaren 1975. Dat staat nadrukkelijk vermeld in het verhaal. Op de laatste bladzijde staat: “Lingueglietta, mei- juni 1975.” Dit is wanneer de ik- figuur in het verhaal het verhaal verteld heeft. Ook kan je zien dat het verhaal zich niet rond deze tijd afspeelt, doordat homoseksualiteit nog een taboe is in Nederland, wat nou veel minder is. Verder komen er dingen in het verhaal voor, die je heel vroeger nog niet had, zoals het vliegtuig, de auto en de telefoon. Alle dingen in het verhaal zijn niet zo heel ouderwets, dus daar kan je ook aan zien dat het niet heel erg lang geleden is gebeurd.
Verteltijd
Het boek bestaat uit 156 bladzijdes, die verdeeld zijn over 32 hoofdstukjes die allen geen titel hebben. Die hoofdstukjes bestaan elk uit een paar bladzijdes, die als het ware scènes uitbeelden.
De vertelde tijd in het verhaal is ongeveer 26 jaar. Het vroegste tijdsmoment in het verhaal is als Laura 10 jaar is, en er wordt beschreven hoe ze van huis wegloopt. Het laatste tijdsmoment is als Laura ongeveer 36 jaar is en ze zit in het huis van de oude vrouw haar verhaal op te schrijven. Hiertussen verloopt er dus 26 jaar.
“Eenmaal ben ik van huis weggelopen, ik was tien jaar.”
Verwijzing naar haar jeugd, tevens het punt waarop Sylvia het jongst is in het verhaal.
Vooruitwijzing
“Hoe ver van huis ik sindsdien ook ben gekomen, nooit was het zo ver als ik toen voor ogen had.” (blz. 12) Hier wordt er een gebeurtenis beschreven uit de jeugd van Laura. Ze was weggelopen, en het leek heel ver weg voor haar gevoel toen. In haar verdere leven is ze voor haar gevoel nooit meer verder gegaan van huis als toen. Dit is dus een vooruitwijzing op haar verdere leven.
Flash- back
Het hele verhaal is eigenlijk een flash- back, want terwijl ze haar gebeurtenissen van het vorige jaar aan het op schrijven is, kijkt ze terug op dat vorige jaar. Dat hele jaar en het hele verhaal is een flash- back dus.
Verhaalverloop
Het verhaal is niet-chronologisch. Het normale tijdverloop is doorbroken door flash- backs, van Laura’s jeugd, zodat het verhaal niet chronologisch verteld is. Je ziet ook dat de tijd helemaal door elkaar heen is gegooid in het boek. In het begin van het boek gaat het bijvoorbeeld over het overlijden van Laura’s moeder, wat eigenlijk pas bijna aan het eind van het verhaal gebeurt.
Het verhaal wordt ab ovo verteld. Het begin van het verhaal is dat Laura Sylvia ontmoet. Dit is gewoon het begin van het verhaal. Er is nog geen voorgeschiedenis die beschreven moet worden, en we komen niet midden in een handeling in het verhaal.
Vertelsituatie
In dit verhaal wordt er gebruik gemaakt van een achteraf- vertellende- ik. Het verhaal wordt verteld door 1 persoon; de ik-persoon. In dit verhaal is dat Laura Tinhuizen, die het verhaal vanuit haar ogen vertelt. Ze vertelt het verhaal nadat ze de gebeurtenissen heeft meegemaakt.
Op de laatste bladzijde van het boek is er sprake van een belevende- ik- verteller. De ik- verteller (Laura) beleeft het op dit moment, en kent de afloop van deze gebeurtenissen niet. Van deze vertelinstantie is er alleen sprake op de laatste bladzijde, want op dat moment schrijft ze haar gebeurtenissen op die in het hele verhaal verteld zijn. De tijd dat ze daar in het zwarte huis zit, terwijl ze haar verhaal opschrijft en andere dingen doet, is er dus een belevende- ik- verteller.
Ruimte
Het verhaal speelt zich af in Laura’ s huis, de schouwburg, de dierentuin, Nice en het huis van de oude vrouw waar het verhaal verteld wordt.
Karakteranalyse
Laura Tinhuizen
Ze is een round- character, omdat er veel karaktertrekken en gedachtes van haar worden beschreven, en omdat je haar karakter ziet veranderen. Laura is de ik-figuur, en ook de hoofdpersoon in het verhaal. Ze is een intelligente vrouw van middelbare leeftijd, rond de 35 jaar. Ze woont in Amsterdam, en werkt daar in een museum. Ze is zeven jaar getrouwd geweest met Alfred, en is nou al weer vijf jaar alleen. Met hem ging ze veel naar premières van toneelvoorstellingen, waar ze nou nog steeds erg van houdt. Ze heeft nou een verhouding met Sylvia, waar ze erg van houdt. Sylvia is de eerste vrouw voor haar. De omgeving reageert hier slecht op, maar daar trekt ze zich niks van aan. Haar moeder woont in Nice in een verzorgingstehuis, die ze een paar keer per jaar bezoekt. Ze vindt haar bemoeizuchtig, waardoor ze het gevoel heeft dat ze nog niet op eigen benen staat, en daarom kan ze het niet heel goed mee kan vinden. Door een kind te krijgen hoopt ze van haar moeder af te zijn, maar ze blijkt onvruchtbaar te zijn.
Sylvia Nithart
Sylvia is geen flat-, maar ook geen round character. Ze zit er tussenin. Ze is wel iets meer round dan flat. Er worden enkele karaktertrekken van haar beschreven, maar niet zoveel dat je haar karakter echt goed kent.
“Je wilde toch een kind van me hebben? Ik kom het je brengen.” (blz.142)
Hieraan zie je dat Sylvia een nogal eigenaardig karakter heeft. Laura wilde een kind van haar, en zij gaat dat kind gewoon bij Alfred ‘halen’.
Alfred Boeken
Alfred is een flat character, omdat er maar een paar karaktertrekken van hem worden beschreven, en er is ook geen karakterverandering zichtbaar.
Alfred is de ex- echtgenoot van Laura, en als beroep ik hij schrijver en journalist, maar dit gaat hem niet goed af. Het is een lange man, die veel naar toneelvoorstellingen gaat. Eerst deed hij dit met Laura, maar nu doet hij dat met Karin, zijn tweede vrouw, waarmee hij twee zoontjes heeft. Hij heeft Laura waarschijnlijk verlaten, omdat hij met haar geen kinderen kon krijgen. Hij keurt de relatie tussen Sylvia en Laura niet goed, omdat hij bang is dat zijn imago nog verder daalt. Later in het verhaal krijgt juist hij een korte verhouding met Sylvia, maar dit was niet wat hij dacht dat het was. Hij is degene die Sylvia zwanger maakt, en haar later ook doodschiet uit jaloezie.
Karin Boeken
Karin is ook een flat character. Ze komt niet veel in het verhaal voor, en er worden maar enkele karaktertrekken beschreven. Er vindt geen karakterverandering plaats.
Karin is de tweede vrouw van Alfred. Ze heeft twee zoontjes bij hem. Ze heeft rechten gestudeerd, en is redelijk intelligent. Ze is altijd slecht gehumeurd, en moppert veel. In het verhaal is niet echt duidelijk dat ze echt van Alfred houdt, en hij verlaat haar later ook.
De moeder van Laura
Ze is ook een flat character. Er worden geen karaktertrekken beschreven in het verhaal, en er vindt dus ook geen karakterverandering plaats. Toch is ze redelijk belangrijk in het verhaal.
De ouders van Sylvia (meneer en mevrouw Nithart)
Zij zijn ook flat characters. Er worden bijna geen karaktertrekken beschreven, en dus ook geen karakterverandering.
Meneer en mevrouw Nithart wonen in Petten, en vader Nithart is opzichter. Sylvia heeft ook geen goede band met haar ouders. Ze verzwijgt voor hun dat ze een verhouding heeft met Laura, omdat ze een nogal ouderwetse opvatting hebben over homoseksualiteit, en dus hun verhouding nooit goed zouden keuren. Daarom verzint Sylvia ‘Thomas’. Ze zou een verhouding met hem hebben. Dit is de reden om naar Amsterdam te verhuizen, denken haar ouders. Dit blijven ze ook voor ongeveer een half jaar denken.
Een omgekeerde wereld (mijn mening)
Met twee vrouwen zet Mulisch een klassieke liefdestragedie met moderne elementen neer. Een lesbische verhouding beschrijven in een roman was (zeker in 1975) vernieuwend en nauwelijks beschreven. Het gebruik van Griekse mythen en symbolen maakt dat ‘Twee vrouwen’ betiteld mag worden als magisch-mytisch.
Iets wat in de loop der jaren in één adem wordt uitgeblazen als het gaat over het oeuvre van Harry Mulisch.
Inhoudelijke argumenten
‘Alle vrouwen zijn lesbies behalve zij die het nog niet weten’, dat was de feministische slogan ten tijden dat Harry Mulisch zijn boek uitbracht. Een mannelijke schrijver die een boek over een lesbische relatie publiceert, tijdens dit feministische tijdperk, moet een mate van lef hebben. En dit is precies waaraan het Harry Mulisch nooit aan heeft ontbroken.
Een vooruitstrevend boek met elementen uit de Klassieken van de Griekse Oudheid.
Het gebruik van Griekse symboliek onder het oppervlak van ‘Twee vrouwen’ is het benoemen waard.
De karakteristieke aspecten uit Mulisch oeuvre komen in Twee vrouwen weer geweldig terug. Een goed geschreven roman met onder de oppervlakte allerlei verwijzingen naar Griekse mythen en andere symbolen.
Een boek met ongelofelijk veel inhoud als je bekend dat het gehele verhaal 156 bladzijden beslaat.
Structurele argumenten
Wat bij Mulisch altijd genoemd moet worden is zijn schrijfstijl. Zoals al eerder genoemd, ben ik gecharmeerd van zijn ‘allesomvattende’ schrijfstijl. Deze ontbreekt gelukkig niet bij Twee vrouwen. Het uitdagen van de lezer om bepaalde gedachtegangen van Laura te snappen, de verwijzingen naar de Oudheid, de symboliek stuk voor stuk elementen die ik graag in verhalen zie. Verder ‘onderzoek’ naar Twee vrouwen zet bepaalde zaken in het licht die mij zelf niet eens waren opgevallen (ik kom hier op terug tijdens mijn themaonderzoek).
Je kan er voor kiezen dit boek op twee manieren te lezen: het verhaal en zijn vernieuwende elementen of op een zoektocht gaan naar verwijzingen terwijl je geniet van het verhaal. Dit pleit opnieuw voor Mulisch en zijn onderlegde manier van schrijven.
In plaats van het toespreken van de lezer (De elementen) heeft Mulisch er voor gekozen om de lezer als een metgezel van Laura te laten beleven. Je beleeft het verhaal via de ogen en gedachten van deze hoofdpersoon. Deze verandering van schrijfstijl maakt dat ik na vier boeken (ja, ik ben doorgegaan met het lezen van zijn oeuvre) Mulisch geen enkele keer het gevoel van verveling heb ondervonden.
Persoonlijke argumenten
Sinds ik Ontdekking van de hemel heb uitgelezen wilde ik al meer van Harry Mulisch lezen. Dankzij mijn themaonderzoek kon ik dit doen ‘voor’ school. Na het uitlezen van mijn drie themaboeken Ontdekking van de hemel, Twee vrouwen en De elementen ben ik begonnen aan een vierde boek Het zwarte licht.
Mijn interesse in de Griekse en Romeinse literatuur zorgt ervoor dat ik verder onderzoek naar bijvoorbeeld het verhaal van Orpheus en Eurydice niet als iets vervelend zie. Daarnaast bewonder ik Mulisch ergens om zijn lef en mate van zekerheid. Om Twee vrouwen uit te brengen tijdens een opleving van het feminisme kan ik alleen maar bewondering voor tonen.
Wat ook benoemd moet worden als positief punt naar Mulisch toe is: het beschrijven van een lesbische relatie met vrouwelijke gedachtegangen. Een schrijver die zich verplaatst in de gedachtegangen van het andere geslacht heb ik altijd al bewondering voor gehad.
Twee vrouwen was vernieuwend voor zijn tijd. Het beschrijven van een lesbische relatie was iets nieuws in de moderne Nederlandse literatuur.
Het boek zette zeker aan tot nadenken en waarschijnlijk zette het in 1975 ook aan tot discussies. Met discussies bedoel ik geen ophef zoals ten tijden van Turks fruit, maar de discussies tussen mensen die het boek gelezen hadden.
Conclusie
Ik heb mij vermaakt tijdens het lezen van dit boek. Niet alleen is mijn literaire bagage weer gegroeid, ook ben ik meer te weten gekomen over Orpheus en Eurydice en het interessante leven van Mulisch.
Conclusie, een boek wat het lezen en onderzoeken waard was en is. Ik zal dit boek nog een keer gaan lezen, daar ben ik van overtuigd.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden