Eerste persoonlijke reactie
Ik vond het verhaal erg interessant, maar vooral ook nieuwsgierigmakend. Dat komt vooral door de open plekken in het verhaal, die zetten je aan het denken. Verder vond ik het boek ook droevig, bijvoorbeeld toen Laura haar moeder op ging zoeken met Sylvia, toen haar moeder haar wegjoeg en ze 3 maanden later het nieuws kregen dat haar moeder was overleden, zonder dat Laura afscheid van haar kon nemen. Dat vond ik toch best droevig. En aan het eind toen Sylvia dood werd gevonden door Laura, dat was ook best droevig maar ook wel schokkend. Al met al was het verhaal wel indrukwekkend en ik zou best wel eens meer van Harry Mulisch willen lezen.

Samenvatting
Laura Tinhuizen is de dochter van een Leidse professor, die boeken heeft geschreven over de Provence en de troubadours. Er heeft altijd een hechte band tussen vader en dochter bestaan. Daarentegen is de verhouding tussen Laura en haar moeder afstandelijk, bijna kil. Haar vader, die betrekkelijk jong gestorven is, ligt nu in de Provence in Frankrijk begraven. Haar oude moeder wordt verpleegd in een verzorgingshuis in Nice. Na enkele jaren kunstgeschiedenis te hebben gestudeerd, trouwt Laura op 23-jarige leeftijd met de toneelcriticus Alfred Boeken. Omdat het huwelijk kinderloos blijft, besluiten ze na zeven jaar uit elkaar te gaan. Alfred hertrouwt met Karin, een juriste, bij wie hij twee kinderen krijgt. Tijdens Laura's huwelijk krijgt zij een baan als conservatrice van een klein museum in Amsterdam. Na haar echtscheiding leeft zij als alleenstaande vrouw, die kortstondige relaties met verschillende mannen heeft. Zo heeft zij vijf redelijk gelukkige jaren doorgebracht, als zij op een dag in februari Sylvia Nithart ontmoet. Aangetrokken door iets in Sylvia's uiterlijk, zoekt Laura contact met haar, ook al beseft ze al gauw dat ze innerlijk niets met haar gemeen heeft. Er ontwikkelt zich een lesbische verhouding tussen de vijfendertigjarige Laura en de twintigjarige Sylvia uit Petten, die in een kapsalon in Egmond werkt. Sylvia trekt bij Laura in. Vanaf het begin voelt Laura dat in hun verhouding Sylvia de 'heer' is en zijzelf de 'knecht'. Hun verhouding wordt voor hun moeders en Sylvia's vader geheim gehouden. Tegenover haar moeder geeft Sylvia voor verloofd te zijn en samen te wonen met de denkbeeldige Thomas Boeken, zoon van Laura. In mei vliegen Laura en Sylvia naar Nice, waar Laura haar moeder wil opzoeken. Ofschoon Laura Sylvia op het hart drukt uit de buurt van haar moeder te blijven, stelt Sylvia zich aan de oude dame voor als het buurmeisje van Laura. Mevrouw Tinhuizen doorziet de situatie onmiddellijk, krijgt een woedeaanval en slaat met haar stok naar de beide vrouwen. Terug in Amsterdam hervatten Laura en Sylvia hun dagelijks leven als een gelukkig echtpaar. Maar de onmogelijkheid om kinderen te krijgen, komt als een donkere schaduw tussen hen te staan. In de zomer, aan het begin van het Holland Festival, gaan ze naar de première van een toneelstuk van een schrijver die Laura nog kent uit de tijd van haar huwelijk met Alfred. Het stuk, getiteld Orpheus'vriend, is een bewerking van de Orpheus-mythe. In navolging van het Gilgamesj-epos, waarin een man zijn vriend gaat zoeken in de onderwereld, wordt Eurydike als man voorgesteld. Tijdens een borrel na afloop van de voorstelling maakt Sylvia kennis met Alfred Boeken, zijn vrouw Karin en met de schrijver van het stuk. Na het bezoek aan de schouwburg trekt Sylvia zich steeds verder in zichzelf terug. Zij vertelt Laura dat ze voor een paar dagen naar haar ouders terug wil en vertrekt. Een paar dagen later hoort Laura van Karin dat Sylvia en Alfred samen een kamer hebben in een hotel in Amsterdam. De onverwachte slag maakt Laura wanhopig. Liefde en haat strijden in haar om voorrang. Ze zoekt Sylvia en Alfred op in het hotel, maar het gesprek levert geen enkel resultaat op. Sylvia reageert niet op wat Laura zegt en Alfred verklaart dat hij vastbesloten is voorgoed bij Sylvia te blijven. Laura's leven is nu een leegte geworden. Troost zoekend verdiept zij zich in de brieven van Abélard en Héloise, die zij leest in een bibliofiele uitgave van haar vader. Eind juli komt Sylvia even langs om haar paspoort op te halen. Zij heeft het nodig omdat ze met Alfred naar Londen gaat, waar hij een baan krijgt als theatercorrespondent. De desillusie maakt Laura geestelijk en lichamelijk ziek. Ze voelt dat ze haar identiteit verloren heeft. Ze verandert haar handtekening en laat haar lange haar afknippen. Dan, in augustus, komt Sylvia onverwachts terug. Stralend van blijdschap, vertelt ze Laura dat ze zwanger is. Ze heeft Alfred alleen gebruikt om een kind te krijgen. Het ongeboren kind in haar lichaam biedt ze als geschenk aan Laura aan. Laura zal er de 'vader' van zijn. Hoewel Sylvia er de zin niet van inziet, haalt Laura haar over een gesprek met Alfred te hebben om de zaak uit te praten. Tijdens deze ontmoeting schiet Alfred Sylvia dood. Twee dagen later krijgt Laura bericht dat haar moeder in Nice is overleden. Ofschoon ze zich doodmoe en ziek voelt, stapt ze onmiddellijk in haar auto en rijdt naar Frankrijk. Onderweg komt ze in een restaurant de schrijver van Orpheus' vriend tegen. Terwijl hij haar vertelt dat Sylvia's gezicht hem aan een troosteloos landschap deed denken, valt Laura flauw. Niettemin zet ze, zonder nachtrust, haar reis voort. Bij Avignon krijgt ze een inzinking, die verder rijden onmogelijk maakt. Met moeite vindt ze onderdak in een privé-kamer. Onder haar raam gaapt een diepe bouwput. In deze kamer schrijft ze het verhaal waarvan dit een samenvatting is. De laatste zin ervan luidt: 'Ik kan eerder beneden zijn dan de echo van mijn schreeuw terug is.'

Romananalyse

a) Personages
Laura Tinhuizen:

Laura is de hoofdpersoon van het verhaal. Zij is 35 en heeft een huwelijk van 7 jaar achter de rug. Ze wordt voor het eerst verliefd op een vrouw. Haar vader, met wie ze een hechte band had, is overleden. Haar moeder woont in een verzorgingstehuis in Nice. Ze bemoeit zich volgens Laura te veel met haar leven, waardoor ze nog steeds het gevoel heeft dat ze niet op eigen benen staat. Om van dit gevoel af te komen, wil ze zelf moeder worden. Ze blijkt echter onvruchtbaar te zijn. Laura komt uit een intellectueel en kunstzinnig milieu en werkt in een museum.

Sylvia Nithart:
Sylvia is 20 jaar. Ze is een raadselachtige persoon, zwijgzaam en uitgekookt. Ze heeft een zeer sterke wil en om haar doel te bereiken kan ze keihard zijn. Ze heeft relaties met zowel mannen als vrouwen gehad. Zelf komt ze erg jongensachtig over.

Alfred Boeken:
Alfred is de ex-man van Laura. Hij is hertrouwd met Karin en heeft 2 dochters uit dit huwelijk. Alfred verkeert in dezelfde kringen als Laura.

De moeder van Laura:
De moeder van Laura is een oude dominante vrouw. Ze woont in Nice, waar ze haar laatste dagen doorbrengt.


b) Plaats en ruimte
Het verhaal speelt zich voornamelijk af in Amsterdam, de woonplaats van Laura. In de tweede verhaallijn wordt Laura's reis van Amsterdam naar Avignon beschreven.

c) Bouw
De presentatie van de verhaalfeiten komt niet overeen met de chronologische weergave van de gebeurtenissen zoals in de paragraaf 'Samenvatting' gegeven is. Twee vrouwen begint op het moment dat Laura bericht krijgt van haar moeders overlijden. Na enkele jeugdherinneringen volgt het relaas van de liefdesgeschiedenis, op onregelmatige plaatsen onderbroken door reisfragmenten. Dit noemen we de medias in res -vertelwijze. De bouw is hieronder schematisch weergegeven. De nummers verwijzen naar de fragmenten.

De liefdesgeschiedenis komt op gang in fragment 5 (p. 21). Deze wordt onderbroken door reisfragmenten; opvallend is dat hier ook altijd een jeugdherinnering in voorkomt (uitgezonderd fragment 19). In de herinneringen treedt vrijwel altijd de vader op. Het laatste fragment toont ons Laura in een huurkamer in Avignon, de plaats waar zij haar verhaal opschrijft. Het structuurprincipe dat de bouw van de roman bepaalt, is de reis naar het zuiden.

De presentatie van het verhaal gebeurt consequent op scenische wijze, d.w.z. op directe, haast toneelachtige manier. Hierdoor krijgt de lezer de indruk dat hij de gebeurtenissen op de voet volgt. Deze aanpak noemen we showing. Hiertegenover staat de techniek van telling, waarbij de nadruk ligt op het vertellen over iets. De verteller overbrugt dan tijd. Bij showing loopt de leestijd vrijwel synchroon met de speeltijd.

De geleding is voortdurend fragmentarisch: de handeling is onderverdeeld in korte, ongenummerde fragmenten (in totaal 32). Ze zijn gescheiden door wit. Een nieuw fragment begint op een nieuwe bladzijde. De overgangen tussen de fragmenten gaan vaak gepaard met verandering van plaats, tijd en toneel. Uitzonderingen hierop zijn in het schema aangegeven (overgang 16-17 en 29-30). Samenhangend met de scenische vertelwijze, stellen we vast dat er flinke nadruk ligt op de actie binnen het gebeuren, d.w.z. op de uiterlijk waarneembare bewegingen. Ook wordt er veel gebruik gemaakt van dialogen : dit versterkt het toneelachtige karakter van de vertelsituatie.

We hebben geconstateerd dat fabel (gebeurtenissen in chronologische volgorde) en sujet (de wijze waarop de gebeurtenissen in het boek geordend zijn) niet overeenstemmen. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat met de gebruikte presentatie meer mogelijkheden bestaan de spanning op te voeren en het dramatische hoogtepunt op het eind van het boek te plaatsen. De constructie maakt de roman gecompliceerder, waardoor de meeste lezers er meer intellectueel genoegen aan beleven.

d) Tijd
In het boek lopen twee verhaallijnen naast elkaar. In de week dat Laura in Avignon logeert, schrijft ze over haar liefdesverhouding met Sylvia. Deze geschiedenis is in de verleden tijd geschreven. De vertelde tijd is ongeveer een half jaar, namelijk de tijd van de relatie. De tweede verhaallijn, die zich afspeelt in Avignon, is in de tegenwoordige tijd geschreven. De vertelde tijd hiervan is iets meer dan een week. In deze verhaallijn zijn enkele flashbacks, waarin Laura terugkijkt op haar jeugd. Waarschijnlijk speelt het verhaal zich af in de jaren zeventig. In deze periode is het boek uitgegeven.

e) Perspectief
De gebeurtenissen worden verteld vanuit Laura, de ik-verteller. Alles wordt gezien vanuit haar standpunt, zodat de lezer zich rechtstreeks bij de handeling betrokken voelt. Bovendien kan de lezer actief reageren door zichzelf af te vragen of de verteller wel de juiste feiten geeft, misschien iets achterhoudt of verkeerde conclusies trekt. Er ontstaat spanning doordat de lezer de ware feiten pas na verloop van tijd leert kennen.

f) Thema
Het thema is de tragische afloop van een liefde tussen twee vrouwen. Hieraan verbindt de schrijver een beschouwing over de 'verheven tragedie', die zich volgens hem alleen kan afspelen tussen een man en een vrouw. Alles wat zich op liefdesgebied tussen mensen van hetzelfde geslacht voltrekt, leidt tot mislukking, misvorming en melodrama. Het platvloerse einde van de roman, waarin Sylvia wordt neergeschoten, is doelbewust door Mulisch in elkaar gezet naar het voorbeeld van een derderangs sensatiefilm. Ook zijn ironische gebruik van oude, geheiligde tradities is erop gericht de verhouding tussen Laura en Sylvia terug te brengen tot het peil van een stuiversroman.

Spanning
Er zitten veel open plekken in het boek, hieronder omschrijf ik er drie.

1. In het midden van het verhaal, nadat Sylvia bij Laura weg is gegaan, laat Sylvia opeens iets van zich horen. Ze laat een briefje achter waarop staat dat ze graag nog even met Laura wilde praten.

De vraag is hier waarom Sylvia met Laura wilde praten. Deze open plek wordt later ingevuld. Sylvia kwam langs en zei dat ze alleen haar paspoort kwam halen om vervolgens met Alfred naar Londen te gaan.

2. Aan het eind van het verhaal wordt Laura gebeld door de politie. Er is iets ernstigs gebeurd.

Wat is er gebeurd?

Het antwoord op deze vraag komt al vrij snel hierna.

Even later wordt Laura opgehaald, ze wacht in spanning af, omdat het wel even duurt voordat ze weer thuis is. Dan ziet ze daar Sylvia, half op de bank en op de grond. Ze is dood.

3. Ongeveer op tweederde van het verhaal kwam er een fragment waarin werd beschreven dat Sylvia verdween, ze was bij Alfred. Ze had een kindje met hem verwekt, omdat ze wist dat Laura heel erg graag een kindje wilde. Sylvia gebruikte Alfred als het ware, om Laura gelukkig te maken. Maar dat is ongeloofwaardig. Niemand gelooft dat je geliefde een kindje heeft opgewekt bij een ander, omdat jij graag een kindje wilde maar dat niet lukte. Dus daarom wekt deze denkwijze van Sylvia nog steeds vragen. Deze ‘open plek’ is dus niet ingevuld in het boek.

Recensies
a) Samenvatting recensie van Kees Fens, Twee vrouwen in de ban van hun geschiedenis, de Volkskrant 08-11-1975.

Kees Fens vertelt over de plotselinge liefde voor liefdesromans. In het begin van die tijd was er een boek dat ‘Love Story’ heette. Even later kwam ‘Turks fruit’ uit, van Jan Wolkers. En kort daarna verscheen ‘Het jaar van de kreeft’, geschreven door Hugo Claus. De omslagtekst van ‘Het jaar van de kreeft’ omschreef het boek als de intiemste en aangrijpendste liefdesroman in de Nederlandse taal. Het leek het eindpunt van de plotselinge liefde voor dit soort romans. Totdat Harry Mulisch zijn boek ‘Twee vrouwen’ uitbracht.

Kees Fens vergelijkt Harry Mulisch met Hugo Claus, een creatieve tweestrijd dat Mulisch voorlopig wint. Een argument hiervoor was dat Mulisch een ander variant aangeeft in zijn boek op het onvermijdelijke einde van de liefdesroman: de dood. Het geeft de roman een conventioneel karakter, namelijk één van de hoofdfiguren draait hoogstpersoonlijk de ander de nek om. Harry Mulisch leek wel met deze gedachte een waarschuwing te geven aan de critici van deze roman: de moordenaars zijn onder hen. Een belangrijk verschil tussen de schrijfwijze van Claus en Mulisch is dat Mulisch weinig ingaat op intimiteiten, terwijl dat juist Claus z’n specialiteit was.

De recensent geeft aan dat Laura, de hoofdpersoon in dit verhaal en ook de vertelster, twee verhalen combineert. Die van haar reis per auto naar Zuid-Frankrijk, naar haar dode moeder en de geschiedenis met Sylvia, haar partner, die een half jaar eerder begonnen was. Het gaat dus om een dubbele terugblik. Verder geeft Fens veel gebeurtenissen van het boek weer, zoals de tocht naar ‘Weg’, Laura’s bewondering voor haar vader, het kinderloze huwelijk tussen Laura en Alfred (de moordenaar en ex-echtgenoot), de breuk tussen Laura en Sylvia en de terugkeer van Sylvia met een baby dat is opgewekt voor Laura. Laura wilde altijd al heel graag een kindje. Het betekende voor haar, losmaking van de moeder. Maar doordat zij samen met Sylvia een lesbisch koppel vormt, speelt zij de vader en maakt zij zich niet los van haar moeder maar in werkelijkheid van haar vader. Deze liefdesroman is ook bedoeld voor dochter en vader, waarin de liefde in dit verhaal tot identificatie kan leiden.

Kees Fens omschrijft dit boek als ‘in geen enkel opzicht expliciet’. Er wordt heel veel te vermoeden overgelaten, door de zwijgzaamheid van de hoofdfiguren tegenover elkaar. Mulisch trekt hierdoor geen lijnen, door de gekozen vorm geeft hij de lezer alle gelegenheid fantasie te gebruiken. Kees Fens is van mening dat Mulisch wellicht de eerste oorspronkelijke liefdesroman geschreven en dat daardoor, dit genre pas echt goed begonnen is.


Samenvatting recensie van Elsbeth Etty, de stelling van Marita Mathijsen: Keuze voor Mulisch’ lesbische roman ‘Twee vrouwen’ is moedig, NRC Handelsblad 25-10-2008.

Deze recensie heeft een soort interviewvorm. Hierbij ondervraagt de recensente Elsbeth Etty Marita Mathijsen, die een maand lang Mulisch-consulent was bij de uitgever De Bezige Bij. Dat betekent dus dat iedereen met een vraag over het werk van Harry Mulisch, gratis bij Marita Mathijsen een consult mocht aanvragen. En daarvan maakte Elsbeth Etty gebruik van.

Marita Mathijsen omschrijft dit boek als een controversieel verhaal. Het gaat over een lesbische relatie en nog altijd wordt onze homoseksuele medemens niet in alle kringen geaccepteerd. Maar toch zijn het geen echte potten, legt Mathijsen uit. Want ook een hetero kan blijkbaar onder bepaalde omstandigheden homo worden, omdat diegene zo erg gefascineerd van een ander raakt dat geslachtelijkheid wordt vergeten. Laura is eigenlijk een verklede vent, zegt Mathijsen. Omdat ze zich precies gedraagt als andere Mulisch’ mannelijke personages. En Sylvia gedraagt zich weer precies als andere Mulisch’ vrouwelijke personages, zo is zij bijvoorbeeld gesloten en zo mysterieus als een sfinx.

Mathijsen is van mening, dat er in dit verhaal een traditionele rollenpatroon voordoet. Zo is Sylvia de huishoudster/baarmoeder en is Laura de kostwinner.

Een thema dat Mulisch vaak in zijn boeken laat voorkomen is onnatuurlijk leven scheppen. Het is niet zo dat in dit verhaal de homoseksuele relatie als onnatuurlijk wordt neergezet, maar de wens om daarbinnen toch een kind te krijgen. Zo krijgen geëmancipeerde vrouwen het idee dat mannen overbodig zijn. En dat beeld wordt hard afgestraft in ‘Twee vrouwen’. Knoeien met leven staat centraal in Mulisch’ werk en in dit boek is het knoeien met andermans zaad het onderwerp, dat een fataal einde kent.

Ook wordt Marita Mathijsen gevraagd over Thomas, Laura’s zoon dat werd verzonnen zodat de ouders van Sylvia de relatie van haar zouden goedkeuren. Een alibi dus. Ookal staat hij voor bedrog, misschien heeft dat betrekking tot Mulisch’ algemene thema dat je geen onnatuurlijk leven mag scheppen. Mathijsen zegt dat Thomas eigenlijk de meest reële personage is in deze roman, hij vervult alle rollen. Hij is Laura’s zoon, Sylvia’s geliefde, Laura’s geliefde, Laura zelf en tenslotte de vrucht van Sylvia’s schoot. De recensie eindigt met de gedachte dat alles in Harry Mulisch’ werk naar iets verwijst en het altijd een betekenis heeft.

b) Verschillen en overeenkomsten
Verschillen tussen de beide recensies zijn dat bij Kees Fens allerlei gebeurtenissen aanbod komen van het boek, terwijl bij Elsbeth Etty het voornamelijk over het verhaal erom heen gaat. Verder gebruikt Kees Fens vergelijkingen met Hugo Claus, wat niet gebeurd bij de recensie van Etty. Ook verschilt de recensievorm van beide recensies. Verder komen er totaal verschillende onderwerpen aan bod in de recensies, zo vormt Alfred een groot deel in de recensie van Fens, terwijl Thomas dat speelt in de recensie van Etty. De enige overeenkomst die ik eigenlijk zie is dat ze het allebei hebben over identificatie. Bij Fens gaat het over de liefde van dochter en vader, en bij Etty gaat het over de traditionele rollenpatroon van man en vrouw.

c) Eindconclusie
Ik vond het een boeiend boek, dat ook prettig was om te lezen omdat het realistisch is geschreven. De tijd waarin het verhaal zich afspeelt, is vergelijkbaar met onze tijd. Verder vond ik het een boek waar je snel doorheen leest. Het is fijn dat dit boek niet al te veel bladzijdes heeft, waardoor informatie sneller te vinden is.

Wat de mening van de recensenten betreft kan ik me beter vinden in de mening van Marita Mathijsen, omdat die ook verder doordenkt over het verhaal. Ik doe dat ook wel. Kees Fens is in dat opzicht een beetje oppervlakkig. Ik vond het een erg mooi verhaal.