Ondertitel - Ingeleid door - Uitgever/reeks Bezige Bij
Druk 1e, 1975
Jaartal van de 1e druk 1975
Wanneer geschreven - Aantal pagina’s 156
Wel/geen motto’s Wel,…weer doorsidderde mijn hart
Eros, zoals de wind op de bergen in eiken valt. SAPPHO
1. Bij streepje D7 vindt u de indeling van het boek. SV:Laura Tinhuizen, dochter van een Leidse professor die een beroemd boek heeft geschreven over Provençaalse troubadours, heeft in haar jeugd een hechte band met haar vader. De relatie tussen moeder en dochter is veel afstandelijker. Laura studeert enkele jaren kunstgeschiedenis en trouwt op 23-jarige leeftijd met Alfred Boeken, een kunstcriticus. Het huwelijk duurt zeven jaar en blijft kinderloos. Dat is de voornaamste reden om te scheiden. Tijdens haar huwelijk neemt zij een baan als conservatrice van het museum Zinnicq-Bermann, dat een belangrijke verzameling iconen in bezit heeft. De vader van Laura is inmiddels gestorven en volgens zijn wens in de Provence begraven. Laura’s moeder sukkelt met haar gezondheid en wordt verpleegd in een tehuis in Nice. Vijf jaar na de scheiding met Alfred, die inmiddels hertrouwd is met Karin en twee kinderen uit dat huwelijk heeft, ontmoet Laura op een zaterdagmiddag in februari Sylvia Nithart. Sylvia woont in Petten en werkt als kapster in Egmond aan zee. Haar vader is opzichter bij het hoogheemraadschap. Tussen de 35-jarige Laura en de 20-jarige Sylvia ontstaat een verhouding. Sylvia trekt al snel bij Laura in. Voor Laura is een lesbische relatie iets totaal nieuws; Sylvia daarentegen zegt zowel met mannen als met vrouwen verhoudingen gehad te hebben. Het wordt al snel duidelijk dat Sylvia de baas is. Deze wil haar relatie absoluut geheim houden voor haar ouders. Zij vertelt thuis dat zij bij een student intrekt, ene Thomas, zogenaamd Laura’s zoon. Ook Laura probeert voor haar moeder de lesbische relatie te verbergen. Op een dag in maart bezoeken Laura en Sylvia de dierentuin. Laura fotografeert Sylvia bij verscheidene dieren (krokodillen, slangen, leguanen en hagedissen) en bij het beeld van een tyrannosauriër. Op Sylvia’s aandringen neemt een toevallig voorbijkomende jongen een foto van hen samen. Daarna wil Sylvia op de foto met de jongeman. De kennissenkring raakt langzamerhand gewend aan de verhouding tussen Laura en Sylvia. Als Alfred Boeken ter ore komt dat zijn ex-vrouw een lesbische relatie is aangegaan, belt hij Laura op en reageert nogal gepikeerd. Op zekere dag komt Sylvia’s moeder naar Amsterdam om met Thomas kennis te maken. Laura is nerveus, raakt bijna in paniek als mevrouw Nithart naar een foto van haar zoon vraagt. Sylvia heeft de situatie volledig onder controle en komt te voorschijn met de foto die in Artis is gemaakt. In Mei vliegen Laura en Sylvia naar Nice. Zij krijgen onenigheid over het bezoek aan Laura’s moeder. Sylvia wil mee, maar Laura wijst dit beslist af. ’s Avonds gaan zij uit eten en laten zij twee Franse jongens in de waan dat er wel wat met hen te beginnen valt. Het bezoek aan mevrouw Tinhuizen vindt in een gespannen sfeer plaats. Laura wil niet veel over haar nieuwe relatie loslaten, terwijl haar moeder maar blijft doorvragen. Plotseling verschijnt Sylvia, tegen de afspraak in. Door een verspreking van Laura doorziet mevrouw Tinhuizen de situatie: zij komt overeind en begint met haar stok op Sylvia in te slaan. Hals over kop verlaten Laura en Sylvia de tuin van het verzorgingshuis. Terug in Nederland komt het gesprek op kinderen. Laura bekent dat zij heel graag kinderen had gewild; ze bleek echter onvruchtbaar te zijn. Sylvia vraagt of Laura zou willen dat zij een kind van haar kreeg. Het gesprek stokt vrij plotseling als Laura zegt dat dit nu eenmaal onmogelijk is. In de dagen erna komt geen van beiden terug op het onderwerp kinderen, maar Laura heeft sterk het gevoel dat er iets gaande is. Zij voelt een zekere spanning in de relatie; alsof er iets smeult. Korte tijd later bezoeken ze een toneelvoorstelling in het kader van het Holland Festival. Het stuk heet Orfeus’ vriend en geeft een interpretatie van de mythe van Orfeus en Eurydike. In de pauze ontmoeten zij Alfred Boeken. Na afloop van de voorstelling praten ze nog wat na met Karin, Alfred, de schrijver van het toneelstuk en enkele bekenden uit de kunstwereld. Sylvia en Alfred praten enige tijd samen op het balkon buiten. Niet lang daarna komt de verhouding in een kritiek stadium. Zij kennen elkaar nu bijna een half jaar. Sylvia gedraagt zich stug en zegt bijna niets meer. Als Laura of Sylvia een paar dagen naar haar moeder wil, knikt ze meteen. Zonder behoorlijk afscheid te nemen vertrekt Sylvia. Als Laura na enkele dagen nog niets gehoord heeft, belt ze naar Sylvia’s ouders. Die weten van niets: hun dochter is nooit aangekomen. Laura raakt in paniek: als ze constateert dat Sylvia al haar kleren heeft meegenomen, begint ze te geloven dat Sylvia er met een of andere jongen vandoor is. Verdriet maakt na enkele dagen plaats voor woede. Dan belt Karin: Sylvia is er met Alfred vandoor. Van Karin krijgt Laura het adres van het liefdespaar: een obscuur hotelletje ergens aan de Amstel. Laura gaat er op af, probeert Sylvia om te praten, maar dat lukt niet. Uit het gesprek blijkt dat het initiatief van Sylvia uit is gegaan. In de weken erna probeert Laura over haar verdriet heen te komen. Zij leest een boek dat van haar vader was: de brieven van Abélard en Héloise. Eind juli neemt Sylvia onverwacht contact op. Laura’s hoop vervliegt als blijkt dat Sylvia slechts om haar paspoort komt. Ze vertrekt met Alfred naar Londen. Als Sylvia weggaat valt het Laura op dat Sylvia veranderd is: harder, vrouwelijker. Juist op het moment dat zij haar situatie geaccepteerd heeft, keert Sylvia terug: opgewonden, blij en… zwanger. Ze komt Laura haar kind brengen: ‘Nu blijf ik voorgoed bij je.’ (p. 143) Laura vindt dat ze het met z’n drieën (dus Alfred erbij) moeten uitpraten, maar Sylvia weigert in eerste instantie. Pas als Laura aandringt, stemt ze toe in een gesprek met Alfred, onder vier ogen, zoals deze telefonisch voorgesteld had. Op de dag van het gesprek is Laura op haar werk: onrustig en gespannen. Dan gaat de telefoon: een politieagent meldt haar een ongeval met Sylvia. Laura snelt naar huis. Als ze de kamer in komt ziet ze direct dat Sylvia dood is. Drie schoten uit het pistool van Alfred hebben een eind aan haar leven gemaakt. Enige tijd later krijgt Laura ’s nachts om vier uur het bericht dat haar moeder overleden is. Ze besluit nog dezelfde nacht in haar auto naar Zuid-Frankrijk af te reizen. Tegen zonsopgang passeert zij de Belgisch-Nederlandse grens, om halfacht is zij op Frans grondgebied. Ze stopt kort om iets te drinken. In de loop van de ochtend arriveert ze in Parijs waar ze luncht. ’s Middags stopt ze na een lange rit in de buurt van Avallon. In een wegrestaurant ontmoet ze de schrijver van Orfeus’ vriend. Ze onthult niets over het drama met Sylvia. Ook vertelt ze niet waarom ze naar Nice reist. In de buurt van Lyon is Laura getuige van een verkeersongeluk. In de omgeving van Orange betrapt zij zich erop niet meer met haar aandacht bij het autorijden te zijn: ze is oververmoeid en krijgt aanvallen van duizeligheid. Bij Avignon-noord besluit ze de snelweg te verlaten en een kamer te nemen. Bij het toeristenbureau hoort ze dat alle hotelkamers vol zijn, maar men kan haar wel aan een kamer helpen bij particulieren. In deze kamer schrijft Laura op wat haar overkomen is: het hier in samenvatting weergegeven verhaal. Na een week staat het op papier. B. Leesverslag. - Wat voor boek is het? A.Het behoort tot de non-fictionele teksten, omdat alles zeer realistisch wordt beschreven. Het zou een waar gebeurd verhaal kunnen zijn. B. Erg realistisch, zie motivatie van A. C. Het genre van het boek is magisch-mythisch. D. De sfeer in het boek is in het begin erg verwarrend maar het wordt stukje bij beetje, als Laura het weer een beetje uitlegt. E. De spanning is goed opgebouwd, d.m.v. onverwachte Gebeurtenissen. De voornaamste vragen zijn: - Worden ze verliefd op elkaar? - Blijven ze bijelkaar? - Wat is er met Sylvia aan de hand na het gesprek over
kinderen? - Met wie is Sylvia er vandoor? - Is ze voorgoed vertrokken? - Zal het Laura lukken Sylvia terug te winnen? - Zal Sylvia überhaupt nog terugkeren? - Wat wil Alfred met Sylvia bespreken? - Zal Alfred wraak nemen? Je weet niet meer als de hoofdpersoon, en vooruitwijzingen komen er niet in voor. De sfeertekening in het verhaal is niet zo belangrijk, de sfeer wordt meestal bepaald door de personen in die bepaalde scene. F. Het boek is redelijk gemakkelijk, er staan niet veel moeilijke woorden in maar het verhaal is wel verwarrend want je wordt er zo ingegooid, in het begin wist ik niet eens, of de hoofdpersoon een man of een vrouw was. - Wat vind je van het boek? Ik vond het een boeiend verhaal, maar ik vond het erg verwarrend, omdat je er zo ingegooid wordt. Ik vond de sfeer in het boek ook een beetje deprimerend en drukkend, je hebt op de een of andere manier een idee dat er niet veel goeds gaat gebeuren. De dood van Laura’s moeder, daar begint het al mee. Ik vond het ook een origineel onderwerp, maar ik vond het wel langdradig worden doordat er nooit wat leuks gebeurd, ze hebben constant problemen, BV. over kinderen krijgen. Ik vond ook minder dat het verhaal in het ik-perspectief stond, dan krijg je een soort dagboek waarin het hart uitgestort wordt, met voornamelijk problemen daarin. Al met al is het verhaal wel ontzettend goed. De haat en afgunst van Laura’s ex-man vond ik ontzettend boeiend, en al de problemen waar je als lesbisch/homo paar tegenover komt te staan. Ik ben wel redelijk enthousiast, maar ik zou het niet nog een keer lezen. C. Achtergrondinformatie - Korte levensbeschrijving van de auteur, en de voornaamste publicaties: Op 29 juli 1927 werd Harry Mulisch te Haarlem geboren. Zijn ouders zijn niet van Nederlandse origine. Zijn vader was geboren in het toenmalige Oostenrijk-Hongarije en diens geboorteplaats kwam na de verdeling van Midden-Europa in Tsjecho-Slowakije te liggen. Aan het eind van de eerste wereldoorlog ontmoette hij in België, waar hij als beroepsmilitair gestationeerd was, de uit Duitsland afkomstige familie Schwarz en in 1926 trouwde hij met de 18-jarige dochter Alice. Hij was inmiddels naar Nederland geëmigreerd, waar hij via de vader van Alice een functie op een bank kreeg. Gezien de afkomst van zijn ouders sprak men thuis altijd Duits. Ook de huishoudster Frieda Falk, die vanaf het huwelijk voor de dagelijkse gang van zaken zorgde, sprak Duits. Harry gebruikte deze taal echter nooit: hij sprak Nederlands tegen zijn ouders. De autobiografische verhalen in Voer voor psychologen geven een goede indruk van die tweetalige situatie. Op de middelbare school behaalde Harry matige resultaten, vooral omdat hij veel verzuimde. Hij had meer belangstelling voor scheikundige en natuurkundige processen, waarmee hij op zijn kamer (met een ‘laboratorium’) altijd bezig was. Ook de sterrenkunde boeide hem in hoge mate. In 1946 ontdekt hij plotseling het schrijverschap. Tot op dat moment had hij nog geen letter literatuur gelezen. Wel was hij geboeid geraakt door de jeugdboeken over Bram Vingerling, geschreven door Leonard Roggeveen. De lezing van de fantastische vertellingen van Edgar Allen Poe in dat jaar bracht een schok van herkenning teweeg. In snelle opeenvolging werkte hij aan een reeks verhalen in diezelfde stijl. Op 8 februari 1947 werd er één in Elsevier’s Weekblad gepubliceerd, De kamer, een verhaal van enkel honderden woorden (afgedrukt in Mijn getijdenboek, p. 98). Om in leven te blijven verkocht Harry beetje bij beetje de bezittingen van zijn vader en stortte zich op het schrijven. Vier jaar lang werkte hij in regelrechte armoe en zonder enige erkenning aan allerlei boeken. De novelle Tussen hamer en aambeeld uit 1947 zond hij naar vrijwel elke uitgever in Nederland en telkens kreeg hij het manuscript terug. Hij schreef vervolgens Archibald Strohalm en leverde deze roman in bij de jury van de Reina Prinsen Geerlingsprijs. Dan krijgt hij eindelijk zijn beloning: de roman wordt bekroond. Destijds had deze prijs veel aanzien en van de ene op de andere dag was Mulisch’ naam als schrijver gevestigd. Vanaf dat moment verschijnen Mulisch’ werken met grote regelmaat. In de jaren ’50 publiceert hij voornamelijk romans, verhalen en novellen waarin de mythologische en magische motieven overheersen. In de jaren ’60 kiest hij voor het maatschappelijk engagement met boeken als De zaak 40/61 (over het Eichmann-proces), Bericht aan de rattenkoning (over provo) en Het woord bij de daad (over de revolutie op Cuba). In de jaren ’70 en begin jaren ’80 keert hij terug naar de verbeelding. Zijn thematiek krijgt nu vorm in romans en verhalen, o.a. Twee Vrouwen, Oude lucht, De aanslag en Hoogste tijd. Zijn filosofische theorieën zet hij uiteen in het grote werk De compositie van de wereld (1980). In 1971 trouwt Mulisch met Sjoerdje Woudenberg. Uit het huwelijk zijn twee dochters geboren, Anna en Frieda. Hoewel zijn werk nauwelijks verwantschap vertoont met het realisme (en autobiografisme), dat vooral de werkelijkheid wil weergeven, komen in al zijn werken elementen uit zijn eigen leven voor. De hoeveelheid wisselt echter sterk. In het autobiografische Mijn getijdenboek zegt hij daarover: ‘… ik heb bovendien van meet af aan de behoefte gehad, mijn leven ook zonder veel omwegen als mijn leven op papier te zetten.’ Maar niet rechtstreeks zoals Menno Büch: ‘Bovendien wil ik, dat mijn leven buiten z’n oevers treedt en een eigen leven gaat leiden.’ De samenhangen tussen leven en werk én tussen de werken onderling zijn heel groot en sterker dan men op het eerste gezicht vermoedt. De meeste auteurs schrijven boeken, sommige werken aan een oeuvre. Harry Mulisch behoort ontegenzeggelijk tot de laatste groep. Van de vele prijzen die Mulisch ontvangen heeft, noem ik hier slechts de Constantijn Huygensprijs (1977) en de P.C. Hooftprijs, de Nederlandse staatsprijs voor letterkunde (1978). - Voornaamste publicaties: Zie het verhaal hierboven. - Tot welke stroming behoort hij? Hij behoort tot de magisch- mythische stroming, het mythische element wordt gevormd door de Oedipus-mythe. In deze klassiek-Griekse mythe wordt verhaald hoe Oedipus zonder het te weten zijn vader Laïos doodde en met zijn moeder Iokaste trouwde. Deze geschiedenis is door de psycholoog Freud gebruikt om een bekend psychisch mechanisme te illustreren. Hij legt het verhaal als volgt uit: het toont de drang van een jongen om zijn vader opzij te schuiven en met zijn moeder te trouwen. Mulisch komt echter met een heel eigen interpretatie: hij bekijkt het teruggaan naar de moeder en het innemen van de plaats van de vader vanuit het gezichtspunt van tijd. Oedipus overwint door dit teruggaan de voortschrijdende tijd. Deze zienswijze leidt ons naar Mulisch’ thematiek. Het magische element in Mulisch’ filosofie houdt o.a. verband met het schrijven. Behalve het stilzetten van de tijd en het terugkeren naar het begin, bestaat er nog een manier om de dood te overwinnen: door God te worden. Dat is precies wat eens schrijver doet: hij heerst als een God over de wereld van een verhaal. Hij schept deze wereld, hij creëert de personages en hij kan er meer doen wat hij wil. Bovendien heeft het schrijven te maken met het stopzetten van de tijd. Het eenmaal gemaakte werk ligt vast, veranderd niet meer onder invloed van tijd. Zo bezien is de schrijver in zekere zin een magiër: hij is in staat de tijd stil te zetten in zijn gepubliceerde werk. Hij kan in zijn werk voort blijven leven, ook als hij zelf allang verdwenen is. Magisch heeft bij Mulisch nog een betekenis. De schrijver is een magiër omdat hij in staat is d.m.v. het woord een boodschap over te brengen. Zoals de priester een mens met God in verbinding brengt, zo vervult de schrijver een soortgelijke rol als tussenpersoon. Hij toont de problematiek waar de mens voor geplaatst is, dood en tijd, en laat zien dat menselijk handelen door dat probleem bepaald wordt. Mulisch gelooft in de magische kracht van het woord om zijn thematiek van dood en leven tot uitdrukking te brengen. - Welke andere auteurs behoren tot die stroming? Gerrit Achterberg, een dichter. D. Interpretatie. - Wat voor soort tekst is het? Het is denk ik een amuserend- expressieve tekst. Expressief, omdat Mulisch altijd iets van zijn eigen leven in zijn werken verwerkt. - Wat weet je van de hoofdpersoon? A. De belangrijkste persoon in het boek is de 35-jarige Laura Tinhuizen. Ze is opgegroeid in een gegoed milieu. Zij verkeerde ook tijdens haar huwelijk in milieus van aanzienlijk sociaal, intellectueel en kunstzinnig niveau. Haar beroep van conservatrive bij een museum sluit daarbij aan. Ze heeft een rijk en genuanceerd innerlijk gevoelsleven. De presentatie in het boek is zodanig dat we van een round character (de hoofdperrsoon is dus een karakter) kunnen spreken. Laura’s persoonlijkheid krijgt geleidelijk vorm door haar herinneringen, haar gedachten, haar optreden tijdens de gebeurtenissen en door de wijze waarop ze haar verhaal vertelt. Voor haar vader bezit Laura een grote bewondering. In vrijwel al haar herinneringen speelt hij een belangrijke rol. Hij is niet alleen haar leermeester, maar ook haar steun en toeverlaat in moeilijke momenten. Als Laura na het gesprek met Sylvia in het hotel ontredderd op de treden van het souterrain neerploft en piekert over Alfred en Sylvia, denkt ze meteen aan haar vader: ‘Hoorde ze meer bij hem dan bij mij, omdat hij het kon formuleren en ik niet? Er was maar één mens, die mij dat had kunnen zeggen, maar die was dood.’ (p. 117) Laura’s relatie met haar moeder is slechter. De reltaies binnen het gezin Tinhuizen worden gekenmerkt door de zgn. oedipale driehoek, d.w.z. het meisje koestert (ook erotisch gezien) affecties en verlangens voor haar vader e negatieve gevoelens voor haar moeder. Het onderdanige maar zich toch uit willen drukken, het liefst schreeuwen, is de belangrijkste eigenschap van Laura, want daardoor komt ze steeds in de problemen. Ze zegt eerst niet wat er aan de hand is en later spuugt ze het er in een keer uit. Laura probeert te bereiken, dat de relatie met Sylvia goed wordt. - Wie zijn er verder nog belangrijk? A. Sylvia. Van de 20-jarige Sylvia Nithart komt de lezer door de gebruikte vertelsituatie weinig te weten. We kennen haar gevoelens en gedachten niet, te meer daar zij heel zwijgzaam is over wat haar bezighoudt. Volgens haar moeder een karaktertrek die zij van jongsaf bezat: “Zo us ze nu altijd geweest… Over haar mag nooit gepraat worden. Als kind had ze dat al.’ (p. 43) Er is geen sprake van een geleidelijke opbouw van karaktertrekken en eigenschappen tot een ‘compleet’ psychologisch portret, zodat we Sylvia als flat character ( type) moeten beschouwen. Toch komen haar dominante karaktertrekken pas na enige tijd aan het licht: ze is zwijgzaam, uitgekookt en keihard, ook voor zichzelf. Daarnaast bezit ze ook een bijzonder sterke wil. Sylvia’s doen en laten is ook erg berekend en overwogen is. Dat blijkt uit de foto die ze neemt van haar en een toevallige mannelijke voorbijganger als ze samen met Laura in Artis is om gezellig foto’s te maken. Die foto kwam later goed van pas bij een onaangekondigd bezoek van Sylvia’s moeder, om aan haar te laten zien als haar (Sylvia’s) vriend. - Hoe zijn de onderlinge verhoudingen? A. Sylvia heeft eigenlijk geen oordeel over het doel dat Laura nastreeft, namelijk, gelukkig samenleven met Sylvia (of een ander persoon) en kinderen krijgen. Sylvia zegt sowieso niet veel. Alfred, Laura’s ex-man, werkt Laura tegen op elke manier die hij kan. Hij vindt het namelijk niet leuk dat hij er over aangesproken wordt dat zijn ex-vrouw lesbisch is, en dus doet hij er alles aan om ze tegen te werken. Zoals: hij verleidt Sylvia en laat Laura ontredderd achter. B. De verhouding tussen Laura en Sylvia verandert wel degelijk, want eerst kennen ze elkaar niet en van het ene op het andere moment hebben ze een verhouding, dan verlaat Sylvia haar weer, ze verzoenen weer en dan wordt Sylvia doodgeschoten. De verhouding tussen Laura en Alfred veranderd ook, namelijk van getrouwd naar gescheiden. - Wat is de focalisatie? Het verhaal wordt verteld in het ik- perspectief. Het wordt als een soort dagboek verteld en dat staat meestal in het ik perspectief. - Voor het verhaal begint… A. De titel is: “Twee Vrouwen”: de verhalen van twee vrouwen, Laura en Sylvia. Hun lesbische relatie en de relaties tussen BV. de ouders. - Hoe zit het boek in elkaar? Het boek is ingedeeld in delen van Laura, rijdend in haar auto op weg naar haar moeders begrafenis (en op de hotelkamer waar ze het verhaal schrijft) en delen waarin zij het verhaal verteld. - Wat is volgens jou het thema van het boek A. Het thema is, volgens mij, homfilie en homoseksualiteit. Omdat het boek verteld over een homo-relatie tussen twee personen van het zelfde geslacht. B. De hoofbewering is, volgens mij, “homo-relaties kunnen veel problemen met zich mee brengen”. Vooral gezien de relatie tot de ouders. Ouders zijn van een oudere generatie en die hebben nog een taboe voor homofilie en –seksualiteit, en kunnen dan ook vaak moeilijk accepteren dat hun dochter of zoon homo/lesbisch is. D. Het deelthema is: relaties tussen personen in het algemeen. Dus ook de een hetero-relatie en een ouder-kind relatie. E. Eindoordeel. - De auteur plaatst geen beweringen. - Mijn oordeel is in de loop van het verslag niet veranderd. Ik vind het nog steeds wel een leuk boek maar ik zou het niet nog een keer willen lezen.