J. H. Wolkers, Turks Fruit, achtendertigste druk , Amsterdam, 1988

Primaire gegevens
Auteur: Jan Wolkers, erelid Pop-Music
Titel: Turks Fruit
Ondertitel: niet van toepassing
Verschenen in: 1969
Uitgever: Meulenhoff
Aantal pagina’s: 214
Aantal hoofdstukken: 19


Samenvatting
Het verhaal begint als de hoofdpersoon verlaten is door Olga, zijn liefde. In zijn verdriet blijft hij hele dagen thuis en trekt zich af bij naaktfoto’s die hij van haar genomen heeft. Als hij beseft dat dit geen zin heeft begint hij met het neuken van zoveel mogelijk meisjes, op zoek naar een nieuwe Olga. Ook hiervan ziet hij in dat het nutteloos is. Hij verhuurt zijn voorkamer aan twee Amerikaanse meisjes, die hij er na een tijdje ook weer uittrapt omdat ze in zijn kamer tientallen jongens laten overnachten en parkieten los door de kamer rond laten vliegen.

De hoofdpersoon vertelt de lezer over de vader van Olga, een dikke, gezellige man, die de baas is van een groothandel, en haar moeder, die de hoofdpersoon een verschrikkelijke vrouw vindt omdat ze vreemd gaat en alleen getrouwd zou zijn om het geld. Ook komt hun ontmoeting, die plaatsvond toen hij stond te liften en bij haar instapte, aan bod. Ze bedrijven de liefde, waarna zijn lul tussen zijn gulp blijft steken en Olga een tangetje moet halen om hem los te krijgen. Als ze weer rijden krijgen ze een auto-ongeluk, door een klapband. Ze spreken elkaar twee maanden niet, mede door haar moeder, maar als haar ouders op vakantie zijn komt ze langs.


Daarna vertelt de hoofdpersoon over de vrouwen die hij ontmoette, nadat hij de Amerikaanse meisjes uit huis had gezet en hoe ze allemaal, wederom, niet konden tippen aan Olga.

De lezer komt steeds meer te weten over haar jeugd en de dingen die de hoofdpersoon samen met Olga heeft beleefd. Ook wordt er veel over de seks tussen de twee verteld, die de hoofdpersoon als fantastisch ervaart ondanks Olga’s angst voor het moederschap waardoor ook het poseren als moeder voor een beeld dat de hoofdpersoon voor zijn werk maakt haar moeilijk afgaat. Olga heeft veel van dit soort complexen

Olga en de hoofdpersoon trouwen, maar dit lukt niet, zoals ze dit zelf willen, onopgemerkt, omdat de moeder van Olga kaartjes laat drukken en naar al hun vrienden stuurt. Ook moeten ze op een feestje dat Olga’s moeder voor hen heeft georganiseerd verschijnen. De hoofdpersoon vindt het verschrikkelijk dat de moeder van Olga zich overal mee bemoeit.

Dan vertelt de hoofdpersoon over hoe Olga en hij van elkaar vervreemd raakten. Hij wijt dit aan haar moeder, die tussen hen stookt. Olga flirt met een van de zakenrelaties van haar moeder als ze op uitnodiging mee uit eten gaan. De hoofdpersoon wordt hier zo ziek van dat hij moet overgeven. Hij slaat Olga een blauw oog en rent het restaurant uit. Olga komt niet meer terug naar huis en verlaat hem. Ze gaat bij haar moeder wonen, waar de hoofdpersoon haar een aantal keer opzoekt om te praten. Hoewel hij blijft proberen haar terug te krijgen, gaan ze uiteindelijk toch uit elkaar. Ze trouwt meerdere malen opnieuw maar telkens scheidt ze weer.

Aan het einde van het boek blijkt ze een hersentumor te hebben, de hoofdpersoon verklaart hiermee haar veranderde persoonlijkheid, en takelt ze steeds verder af. Ze is bang dat haar tanden uitvallen en durft alleen nog Turks fruit te eten. Het boek eindigt met de dood van Olga.


Achtergronden
Jan Wolkers (Oegstgeest, 26 oktober 1925 – Westermient, Texel, 19 oktober 2007) was een van de bekendste Nederlandse schrijvers en wordt gerekend tot de beste auteurs van na de Tweede Wereldoorlog. Jan Wolkers was afkomstig uit een gereformeerd milieu waar hij in zijn tienerjaren afstand van heeft genomen. Hij heeft zijn hele leven veel met dieren gehouden: de VPRO zond zijn De Achtertuin van Jan Wolkers uit, over planten en dieren in de tuin die Wolkers en Karina, zijn laatste vrouw, bij hun huis op Texel hadden aangelegd en hij was lijstduwer van de Partij voor de Dieren.

Turks Fruit is vier jaar later, in 1973, zeer succesvol verfilmd door Paul Verhoeven met Rutger Hauer en Monique van de Ven in de hoofdrollen.


Titelverklaring
De titel van het boek is Turks Fruit. Dit snoepgoed komt één keer in het boek voor: Aan het einde, als Olga omdat ze bang is dat haar tanden loszitten niets anders durft te eten dan deze kneedbare zoetigheid. Er zijn erg veel verklaringen die ingaan op de symboliek achter de titelkeuze. Turks fruit, verrotting van de tanden, zou staan voor verrotting van de relatie tussen de twee of het rottende karakter van Olga, dat bovendien “zo kneedbaar als Turks fruit” zou zijn. Ik vind het erg moeilijk om te bepalen of Jan Wolkers dit werkelijk bedoeld heeft, omdat ik vaak het gevoel dat ik er nog wel wat kan bedenken: Turks Fruit is groen en roze: Roze staat voor de vrouwelijke Olga, groen voor alle dieren en natuur die ze zien, fruit zou staan voor de frisse, jonge Olga, maar Turks fruit is dan weer verrot zoals Olga later in het boek, Turks fruit is een delicatesse waarvan je moet genieten, maar je moet er niet teveel van nemen. Al deze verklaringen zijn, vind ik, logisch beargumenteerbaar, maar de beste verklaring van de titel vind ik dat Wolkers zijn wraakroman naar een zoetigheid heeft genoemd om zijn wraak des te zoeter te maken.



Motto- en opdrachtverklaring
Rastapopoulos: Ik naar?, Ik ben de grootste naarling van de hele wereld! Het is erg, maar toch écht waar!

Carreidas: O, nee, ik ben de grootste naarling van de wereld… En ik ben trouwens veel rijker!
Rastapopoulos: Misschien, maar ik heb mijn drie broers en twee zussen geruïneerd en mijn ouders uitgezogen… Nou, wat zegt U daarvan?
Carreidas: Dat is nog niks! Ik ben zo slecht geweest tegen mijn oudtante, dat ze is gestorven van verdriet!
Rastapopoulos: Nou heb ik er echt genoeg van! Vooruit, geef toe, dat ik slechter ben dan U!
Carreidas: Nooit! Hoort U dat? Ik sterf nog liever!'

De avonturen van Kuifje
vlucht 714

De twee figuren bekvechten met elkaar over wie de slechtste is- ze voeren een zinloze discussie. Rastapopoulos staat symbool voor de hoofdpersoon. Carreidas staat symbool voor Olga, die ook uit een rijker milieu komt. De laatste zin lijkt daardoor wel een erg harde, sarcastische grap omdat Olga aan het einde van het boek sterft. Het motto staat symbool voor ze zinloze gesprekken die Olga en de hoofdpersoon voeren als het uit is. In het fragment komen ook trots en koppigheid naar voren, elementen uit zowel het karakter van Olga als dat van de hoofdpersoon.

De opdracht “voor Olga” suggereert dat Wolkers het boek heeft geschreven voor een werkelijk bestaande vrouw, die aan het eind van het boek overlijdt. Hij zou het boek dus als rouwwerking kunnen hebben geschreven, Later bleek dat Olga grotendeels gebaseerd was op Annemarie Nauta, een vrouw waarvan Wolkers gescheiden was. Hij zou met haar dood in het boek het einde van het rouwproces daarover hebben willen symboliseren.



Motieven
-De ‘Hitler’ messen: De messen die de vader van Olga weggeeft als relatiegeschenk.

-Dieren: Olga en Erik hebben heel veel (ongewone) huisdieren zoals een kat, duiven, een wezeltje en een eendje.

-Jazz: De twee luisteren vaak naar platen of gaan naar concerten, bijvoorbeeld bij hun ontmoeting. Ook gooit Olga een keer een plaat naar uit het raam tijdens een ruzie.

-Kanker: De geamputeerde borst van haar moeder van en de hersentumor van Olga spelen een grote rol in het boek.

-Beelden: De hoofdpersoon maakt vaak beelden van Olga.

-Seks: De seks tussen Olga en Erik en later tussen Erik en veel andere meisjes komt telkens in het verhaal terug.

-Olga’s haar: Telkens beschrijft de hoofpersoon Olga als “die rooie” en als ze in het ziekenhius ligt krijgt ze een pruik.

-Anti-christelijke sentimenten: De hoofdpersoon heeft duidelijk iets tegen christenen.

-Moppen: De vader van Olga vertelt veel moppen en sommige situaties worden beschreven met moppen (“Weet ik wat ik doe in mijn smart”)

-De dood: De dood van huisdieren, Olga’s vader en uiteindelijk Olga zelf ook.

-Sprookjes: Olga’s moeder probeert haar vader vet te mesten zoals bij Hans en Grietje ze wordt afgebeeld als de heks van Sneeuwwitje die haar dochter te mooi vond.




Thema’s
“Het leven draagt de dood in zich mee”- Alles wat leeft moet sterven, maar ook meer figuurlijk bedoeld: leven en dood, liefde en haat, vreugde en verdriet zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

In het boek zijn (bijna) alle thema’s uit de literatuur aaneen gesmeed, liefde voor een vrouw en de natuur, haat en afgunst als Olga een ander kiest, jegens haar moeder die de twee uit elkaar drijft, en dood, van talrijke huisdieren, de vader van Olga en uiteindelijk Olga zelf. Ook een belangrijk thema is verval; van relaties, maar ook van Olga’s lichaam.


Structuur en perspectief
Het verhaal wordt achteraf verteld: De lezer weer dat Olga en de hoofdpersoon uit elkaar zijn. Herinneringen aan Olga, die niet chronologisch verteld worden maar alsof de hoofdpersoon ze met elkaar associeert, worden afgewisseld met beschrijvingen van het leven van de hoofdpersoon nadat dit gebeurd is. De lezer weet nog niet hoe de twee uit elkaar zijn gegaan, een gebeurtenis die pas veel later in het boek beschreven wordt. Hierna gaat het over hoe de hoofdpersoon dit verwerkt, haar terug probeert te winnen, de gesprekken die hij nog met haar heeft, de scheiding, Olga’s nieuwe mannen en, uiteindelijk, haar dood, waarmee het verhaal wordt afgesloten. Het boek heeft 214 pagina’s , verdeeld over negentien hoofdstukken met namen die uit de tekst afkomstig zijn.

Het boek is volledig vanuit de hoofdpersoon geschreven. Hij analyseert voor zichzelf hoe zijn relatie mis kon lopen.


Tijd en plaats
Het boek speelt zich af in de jaren vijftig en zestig. Het is duidelijk dat het verhaal speelt na de Tweede Wereldoorlog, onder andere door de Hitlermessen, die Duits zijn en niemand daarom wil hebben en de Amerikanisering, waarvan de jazz, die in het boek veel beluisterd wordt een voorbeeld is. Bij hun ontmoeting in de auto is het lied “Living Doll” van Cliff Richard op de radio, een lied uit ’59. Het is niet precies duidelijk hoe lang er zit tussen de ontmoeting met en uiteindelijk de dood van Olga, maar niet meer dan tien jaar. Het verhaal loopt dus ongeveer tot eind jaren zestig.

Het verhaal speelt zich voornamelijk af in het atelier van de hoofdpersoon, dat zich in Amsterdam bevindt. Andere locaties zijn het huis van Olga en, aan het eind van het verhaal het ziekenhuis. Er worden ook veel vakantieadressen beschreven.



Personages
-De ik-figuur is in het verhaal de verteller en zijn emoties komen het duidelijkst naar voren. Hij is een kunstenaar met weinig geld. Hij leeft erg intens, bijvoorbeeld als het om seks en liefde gaat. Hij leeft eigenlijk voor Olga en kan uiteindelijk maar niet begrijpen waarom het uit is gegaan. Hij heeft een hekel aan veel van de heersende normen: christenen en burgerlijke mensen verafschuwd hij. Deze figuur is duidelijk gebaseerd op Jan Wolkers zelf.

-Olga is dan wel niet de verteller, maar wel de persoon waar het verhaal om draait. Ze heeft veel last van angsten die allemaal verklaard worden door verhalen uit haar jeugd. Ze wordt heen en weer getrokken tussen Erik, van wie ze erg houdt en haar moeder, die hem verschrikkelijk vindt en voor haar dochter een veel betere, rijkere man in gedachten had.

-Olga’s moeder is het stereotype verschrikkelijke schoonmoeder, ze bemoeit zich overal mee, vindt de hoofdpersoon maar niets en doet alleen maar slechte dingen. Zo staat er bekend om dat ze altijd vreemd gaat en ze is alleen met haar man getrouwd om welvaartsredenen.

-Olga’s vader is de tegenpool van zijn vrouw, een goedlachse man die het allemaal wel best vindt. Hij vertelt veel moppen en heeft veel grappige gewoontes. Wel is hij eenzaam, omdat zijn vrouw telkens weg is en hij eigenlijk wel weet dat ze vreemd gaat.