INLEIDING De naoorlogse generatie Belangrijke gebeurtenissen van na de Tweede Wereldoorlog zijn bijvoorbeeld: de start van de koude oorlog tussen de Verenigde Staten en Rusland, de terugkeer van oude politieke partijen als PvdA, VVD, CDA(: KVP+ARP+CHU) en CPN, het zelfstandig worden van Nederlands-Indië en in de jaren 60 de periode van protest en opstand. De drie belangrijkste kenmerken van de mens in de periode van 1945 tot begin jaren 70 zijn: wederopbouwers van de samenleving die dit hard nodig had na het einde van de Tweede Wereldoorlog, grondleggers van het huidige poldermodel en verzuilers. Verzuiling is het indelen van de maatschappij door middel van religieuze groeperingen. Dit gebeurde ook al voor de oorlog en na de oorlog ging men er weer mee door. Onderscheid in religieuze groeperingen was te vinden in bijvoorbeeld politieke partijen en in radio- en televisie omroepen. De wederopbouw kwam mede tot stand met behulp van sociale wetgeving en grote inzet. Ik vermoed dat de Nederlander in het algemeen altijd al wantrouwend heeft gestaan tegenover hiërarchie. Na de Tweede Wereldoorlog kwam dit extra tot uiting. Men was moe van de dictator Hitler en weinig mensen wensten meer een baas boven zich. Dit heeft ertoe geleid dat de Nederlanders de maatschappij hebben verdicht tot een samenwerkingsvorm: het poldermodel. Nu merken wij de gevolgen hiervan in de politiek bijvoorbeeld, maar ook daarbuiten wordt eerst eindeloos gediscussieerd voor er een beslissing wordt genomen. En het feit dat wij slecht tegen een baas boven ons kunnen, komt ook tot uiting in Nederland. Wij zijn een constitutionele monarchie, de koningin is machtig, omdat ze eigenlijk geen macht heeft kan de macht haar niet worden afgenomen. Minister president Kok heeft wel macht, maar wordt niet zo machtig gezien als bijvoorbeeld president Clinton van de Verenigde Staten. Dit is mede doordat Kok niet zo ontzettend veel geld verdient, waardoor hij zich niet te verheven voelt boven het volk door zijn positie. De naoorlogse literatuur Direct na de Tweede Wereldoorlog won de filosofie existentialisme terrein. Deze filosofie houdt zich bezig met de individuele mens in zijn bestaan (existentie). Het existentialisme heeft drie belangrijke opvattingen: * De mens wordt wat hij van zichzelf maakt * Hij doet dit door keuzes te maken * Hij is zelf verantwoordelijk voor iedere keuze

Het probleem bij deze filosofie is dat je in het complexe bestaan de gevolgen van je keuzes niet kunt overzien en daardoor maak je vaak de verkeerde keuzes. De gevolgen van deze verkeerde keuzes zijn: leegte, eenzaamheid en zinloosheid. Deze drie zijn vaak als thema of motief te vinden in de naoorlogse literatuur. De mens is per definitie eenzaam en angstig. De communicatie tussen mensen verloopt moeizaam, omdat de taal een onvoldoende communicatiemiddel is. Na de Tweede Wereldoorlog veranderde de kunst- en literatuuropvatting. Men ging modernere schilderijen en boeken maken. Een goed voorbeeld is de Cobra-richting. Onder andere de schilders Appel en Corneille behoorden tot deze richting. Zij maakten abstracte schilderijen. De dichters Lucebert en Marsman schreven gedichten zonder rijm, wat daarvoor niet gebruikelijk was. En bijvoorbeeld de schrijvers Wolkers, Reve, Mulisch en Hermans voerden een hogere graad van realisme in hun boeken. Het was niet langer slechts het schrijven van woorden of mooie zinnen, maar het schrijven van een boek als totaliteit. Het is moeilijk deze vier schrijvers in te delen in één stijl. Over 'Turks Fruit' van Wolkers ben ik overtuigd dat het ook in vertalingen overeind zal blijven. Wolkers beschrijft de liefde zeer open. Terwijl in 'De avonden' van Reve het thema van de homoseksualiteit eigenlijk verborgen blijft. En daarom lijkt het oppervlakkig, wat het zeker niet is. Het verschil in tijd waarin de boeken geschreven zijn, twintig jaar is groot. Daarom zijn de boeken ook niet te vergelijken. In de boeken van Hermans is de werkelijkheid chaos, overheerst het toeval, de mens heeft er geen grip op; de mens accepteert dit niet en probeert grip te krijgen door waansystemen: wetgeving, politiek en godsdienst. Turks fruit in de naoorlogse generatie Turks fruit is van de naoorlogse generatie met een zekere vorm van existentialisme. In het begin is er veel kritiek geweest op het boek door het doorbreken van de taboe van seksualiteit. Eind 1969 werd de eerste druk uitgegeven. In 1985 volgde al de zevenendertigste druk en tot die tijd waren er al bijna een kwart miljoen exemplaren verkocht. In die tijd werd het boek ook verfilmd. Over de film was ook veel discussie, maar hij werd door meer dan drie miljoen mensen bezocht. BESCHRIJVING Jan Wolkers, Turks Fruit, november 1969 Inhoud Het boek gaat over Erik, een beeldhouwer, en over zijn relatie met zijn vrouw Olga. Olga heeft hem verlaten en Erik beschrijft korte hoogtepunten uit zijn relatie met Olga. Pas op tweederde van het boek horen we wat er gebeurd is. De hoofdstukken daarvoor zijn steeds of voor dat moment of erna. Zo wordt er een zekere spanning opgebouwd naar het moment waarop verklaard wordt hoe ze uit elkaar zijn gegaan. Die eerste hoofdstukken zijn eigenlijk één grote kreet 'ik ben zo eenzaam'. Vervolgens begint het bij het begin dat hij haar al liftend leert kennen. Ze worden verliefd, maar ze krijgen een auto-ongeluk. Een paar maanden later zien ze elkaar weer en van af toen was de liefde een feit en trekt ze bij hem in. We zien steeds hoe gelukkig hij is geweest met Olga. Het is een liefde die heel intens beleefd is. Seks speelt daarbij een belangrijke rol. Soms heb je het idee dat ze de hele dag naakt liepen en elk moment aangrepen om 'het' weer te doen. Uit de fragmenten na het keerpunt blijkt dat alle andere vrouwen niet dat voor hem betekenen als wat Olga voor hem was geweest. Ondanks dat het er dan flink aan toe was gegaan, vooral op seksueel gebied. Olga was voor hem alles. Allerlei kleine details worden er van haar beschreven. Ze zorgt voor inkomsten, hoe klein ze ook zijn. Ze houdt van dieren, maar niet van kinderen. Dit blijkt ook uit twee beelden die Erik gedurende deze periode maakt. Het eerste is een moeder met kind, waarvan de wethouder zegt: "het lijkt wel of ze angst heeft voor het kind." Het andere beeld is een vrouw met een kat op haar arm, waarvan men opmerkt: "Het lijkt wel of het haar kind is." In beide gevallen heeft Olga uren lang model gestaan. Van het schaarse geld gingen ze regelmatig naar jazzconcerten, ten koste van vlees bij het eten. Ook de vakanties waren heel sober: een tentje op Ameland, waar de liefde ook weer heel intens beleefd werd. De angst van Olga voor zwangerschap kwam door haar moeder, die een borstamputatie had moeten ondergaan. Tegen Olga zei ze vroeger dat Olga haar borst leeggezogen had. Een andere angst van Olga was kanker. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het moment dat zij wat roods in haar ontlasting ziet. Het grote keerpunt in de relatie wordt volgens Erik geregisseerd door Olga's moeder, waarvoor Erik altijd al beneden de stand was geweest. Na de dood van Olga's vader is haar moeder constant aan het stoken. Ze zegt dat andere vriendinnen van Olga het beter hebben. Uiteindelijk blijkt Olga niet ongevoelig voor de materiële tekortkoming. Een zakendiner is het breekpunt. Olga zit te flirten met een zakenrelatie, tot genoegen van haar moeder, maar tot ontzetting van Erik. Hij wordt er misselijk van en geeft midden aan tafel over. Op de terugweg van de toilet slaat hij uit woede Olga een blauw oog. Olga neemt dit niet en trekt bij haar moeder in. Uiteindelijk volgt een scheiding. Olga hertrouwt nog twee keer, maar wordt niet echt gelukkig. Het boek eindigt met het ontstaan van een tumor bij Olga. Haar haar valt uit en ze wordt vergeetachtig en opvliegerig, dit alles door de medicijnen. Van af dat moment bezoekt Erik haar iedere dag. Hij koopt een pruik voor haar en ook Turks fruit, het laatste en het enige snoep dat ze nog kon eten. Op een dag sterft ze en is het verhaal uit. Personages De hoofdpersoon van het verhaal en tevens de 'ik'-figuur is Erik, een beeldhouwer, die duidelijk heel anders leeft dan 'gewone' mensen. Alles wordt intensiever beleefd. De relatie met Olga is dan ook een gevoelsrelatie. Voor hem bestaat de hele wereld eigenlijk uit hem en Olga. Het maken van kunstwerken is feitelijk bijzaak. Materiële zaken tellen niet voor hem en die doen hem uiteindelijk de das om. Erik kan zijn verlies (van Olga) maar niet begrijpen. Het hele boek is feitelijk een vragen naar waarom? en hoe? Begrip bij anderen vindt hij niet. De schuld legt hij bij zijn schoonmoeder, waarmee hij vanaf het begin een haat-relatie heeft. De bijpersonen van het verhaal zijn: * Olga, de (ex-)vriendin van Erik. Zij is bang voor zwangerschap en houdt daarom niet van kinderen. Wel houdt ze erg van dieren. Ze is erg praktisch, wat blijkt uit het verdienen van geld, nodig voor het dagelijks levensonderhoud. Ze laat zich erg vertroetelen door Erik die grote invloed op haar heeft. Uiteindelijk zijn het tekort aan welvaart en de invloed van haar moeder de oorzaken tot de scheiding tussen haar en Erik. * Olga's moeder is voor Erik de boze heks. Ze is heel berekenend en ze is haar man om welvaartsredenen getrouwd. Rouwen om zijn sterven is zij zeker niet. Echt geluk kent ze niet. * Olga's vader is een sympathieke en komische man die het goed met Erik kan vinden, maar hij heeft weinig invloed op de relatie tussen zijn dochter en Erik. Tijd Turks fruit is een achronologisch opgebouwde ik-roman. Het begin van het verhaal is in het heden. Het midden van het verhaal is in het verleden (ook het verleden is niet chronologisch, want er worden steeds herinneringen opgehaald) en het verhaal eindigt in het heden. De totale verhaal tijd bedraagt zo'n vier jaar, waarvan de laatste twee jaar niet veel gebeurt. De tijd waarin het verhaal zich afspeelt is die na de Tweede Wereldoorlog in de jaren 60. De 19 hoofdstukken, verdeeld over zo'n 200 bladzijden, vormen elk een min of meer afgerond geheel. De titels (evenals die van de roman zelf) zijn ontleend aan betekenisvolle details. De hoofdstukken zijn kort: 5 tot 15 pagina's. Ze zijn niet in alinea's verdeeld. Het is alsof de ik-figuur zich telkens een episode uit hun leven voor de geest haalt, maar, als hij dat doet, erdoor overstelt wordt en aan één stuk door erover vertelt. Dat blijkt ook uit de stijl, bijvoorbeeld de zinnen die niet af zijn.
Perspectief De in het verhaal naamloze beeldhouwer, probeert er, als ik-verteller, achteraf achter te komen hoe en waarom zijn verhouding met Olga is stukgelopen. De roman is een gekleurde reconstructie van het verleden waarin de beeldhouwer Olga ontmoet, met haar trouwt en enkele jaren gelukkig is. De roman begint vlak nadat Olga Erik heeft verlaten. De lezer krijgt alleen zicht op het verleden via het perspectief van de ik-verteller. Die blik is sterk subjectief en partijdig. Door de achronologische vormgeving van Turks fruit ontstaat een emotionele reconstructie. Zo wordt de vorm van het boek deel van de thematiek. Ruimte Het verhaal speelt zich af in Amsterdam waar Erik zijn atelier en woning heeft. Het feit dat dit in Amsterdam plaats vindt heeft voor mij niet echt een bepaalde functie, maar het is wel een beetje het stadsleven dat daardoor weergegeven wordt, maar het verhaal gaat niet om de plaats. Stijl Het tijdsverloop is bij Wolkers meestal lineair, soms onderbroken door flash-backs. Wat het gezichtspunt betreft: bij Wolkers wordt alles in dit boek gezien vanuit één persoon, de ik-persoon en tevens hoofdfiguur. In Wolkers beste werken is er een sterke concentratie wat betreft personen, tijd en plaats. Het gaat niet om uiterlijke dingen, maar om het innerlijke persoon en via hem om algemene problemen zoals leven en dood, mensen en god. Genre De genres zijn een liefdesroman en een probleemroman. Een liefdesroman dus met veel problemen. Motto Het fragment met de discussie tussen Rastapopoulos en Carreidas, uit 'De avonturen van Kuifje: vlucht 714', gaat eigenlijk over een zinloze discussie tussen twee eenzame figuren, die allebei voor hun gelijk gaan. Omdat ook zij eenzame figuren zijn is voor hen het gelijk hebben van grote waarde. Het heeft een parallel met het tweede deel van het boek, waarin de zinloze gesprekken tussen Erik en Olga plaatsvinden. Achtergrond De roman is geschreven naar aanleiding van het feit, dat Wolkers' tweede vrouw, Olga Stabulus, hem verliet. Aan haar heeft hij zijn boek opgedragen. Hieruit blijkt dat het boek deels autobiografisch is.
INTERPRETATIE Thema Het hoofdthema is het bederf. In de liefdesroman luidt de scheiding van de liefde tussen Olga en de beeldhouwer Erik de lichamelijke aftakeling van Olga in. Het hele boek zit vol grote en kleine doodsverhalen. De kleine verhalen vaak handelend over stervende dieren, wijzen steevast naar het grote liefdesdrama. In de hevig begeerde liefde zit al een klein bederf: fruit is gezond, maar Turks fruit is verrotting veroorzakend snoepgoed. Motieven -het verdriet om het verlies van een mooie vrouw -het doodsmotief houdt de dood van Olga in -Olga's angst voor het moederschap -dierenmotief Titel Op een van de laatste bladzijden van het boek, heeft Olga een hersentumor en ligt ze na een operatie in het ziekenhuis. Ze is bang dat haar tanden uitvallen en wil daarom alleen maar Turks fruit eten en vraagt daarom tijdens een bezoekuur aan Erik om een zak Turks fruit te halen. Turks fruit is verrotting veroorzakend snoepgoed; dat komt overeen met het bederf van hun liefde. Een hersentumor kan je gedrag beïnvloeden, dus Erik denkt dat dat eventueel een oorzaak kan zijn voor hun breking, die achteraf eigenlijk niet nodig bleek te zijn. Wereldbeeld Het wereldbeeld is dat het hele leven de dood met zich meebrengt. Naar de dood wordt meerdere malen verwezen in het boek
Wolkers is ondanks zijn strenge gereformeerde opvoeding van het geloof afgestapt. Dit komt doordat hij erg van dieren houdt en dieren volgens het christelijke geloof niet in de hemel komen. Dit kan hij niet geloven en daarom heeft hij het geloof in de steek gelaten. Wolkers schrijft ook heel vaak cynisch over mensen die hij niet mag. Hij gaat ook altijd heel diep in op de gevoelens van de hoofdpersonen van zijn boeken. Hij heeft wel een positief wereldbeeld, omdat hij in de crisisjaren (in Nederland) is opgegroeid, waardoor het alleen maar beter kon worden. Het wereldbeeld blijkt ook in het boek; Olga verliet Erik en eindigde met een hersentumor waaraan ze overleed. Ze heeft Erik verlaten en er moesten nog dingen gezegd worden die na de scheiding waren blijven steken. Later in het ziekenhuis blijkt dat ze toch erg veel om elkaar geven ondanks dat Olga twee keer hertrouwt is. Ze hebben waarschijnlijk te snel gehandeld en eigenlijk niet moeten scheiden. Het boek is dus zeer realistisch; mensen handelen vaak te snel zonder goed nagedacht te hebben wat ze moeten doen. Het realistische blijkt ook uit de vele seks, de gedachtengangen van de hoofdpersonen en de scheidingen. BEOORDELING Ik vond Turks fruit een heel goed boek. Een boek met een verrassende opening en een goed, realistisch verhaal. Niet moeilijk te lezen en makkelijk te begrijpen. Het verhaal is goed verteld met veel details, de schrijver vertelt duidelijk waar het op staat. De film heb ik ook gezien. Komt erg overeen met het boek en kan je een nog beter beeld geven.