BESCHRIJVING
Schrijver Adriaan van Dis
Titel Tikkop
Druk 8e
Uitgever Augustus
Jaar Mei 2011
Plaats Amsterdam
Jaar van eerste druk 2010
Aantal pagina’s 221
Indeling Het boek is ingedeeld in ongenummerde hoofdstukken

Samenvatting van de inhoud
De zestiger Mulder komt aan in Zuid-Afrika, waar hij op uitnodiging van een vriend uit de jaren zeventig is gekomen. Deze Donald (een blanke Zuid-Afrikaan van geboorte) ontmoet hij in Parijs na een kleine veertig jaar. Mulder werd toen Marten genoemd en hij is fysiek nogal achteruit gegaan. Hij heeft een beroerte gehad, is daar weliswaar van hersteld maar hij moet veel pillen slikken. Hij neemt zijn intrede in een woonhuis in een wijk voor blanken en zijn buurvrouw Stienie waarschuwt hem ervoor weinig waardevolle voorwerpen te laten slingeren, want de kinderen uit de buurt jatten alles wat los en vast zit. Zo moet hij zijn laptop in de vrieskist opbergen. Donald, zijn Zuid-Afrikaanse vriend die hem heeft uitgenodigd, woont ook in het vissersdorp, maar dan in een wijk voor blanken. Hij is huisarts met pensioen en hij heeft een Franse vrouw Sara, die Mulder later zal ontmoeten. Daarna vertrekt ze weer naar Parijs waar ze het liefst wil blijven wonen.

Mulder verkent de omgeving die hem echter vijandig gezind is. Zo loopt hij bij één van die wandelingen een hondenbeet in zijn kuit op, waardoor hij zich als een ongewenste vreemdeling kan beschouwen..
Hij behandelt die beet oppervlakkig, maar de wond moet later toch behandeld worden in het ziekenhuis. Buurvrouw Stienie wil hem wel brengen en onderweg nemen ze op dringend verzoek van Mulder ook nog enkele andere lifters mee o.a. een jonge knul die een gebroken arm heeft. Stienie weet dat het een drugsverslaafde is en wil hem het liefst weigeren. In het ziekenhuis krijgt Mulder een injectie en een antibioticum. Op de terugweg dwingt hij Stienie om Hendrik, de jongen met de gebroken arm die in het ziekenhuis provisorisch geholpen is, weer mee terug te nemen. Ze rijden terug naar huis en daarna blijkt dat de handtas van Stieni uit de auto is gestolen. Hendrik zal daar wel schuldig aan zijn. Mulder wordt uitgenodigd op een “sundownborrel” die de blanke buren elke dag met elkaar vieren. Mulder gaat er een keer heen en hij spreekt in het Zuid-Afrikaans met de buren die het geweldig vinden. Zuid-Afrika is een heel mooi land, maar in de dagbladen overheersen de berichten over moord, diefstal, aanranding, verkrachting en corruptie. Donald die hem beloofd heeft een reisje naar het verleden te maken, belt hem af, want zijn vrouw Sara is ziek. Mulder ontmoet daarna een oesterverkoopster Charmein. Zij blijkt later de moeder van Hendrik, de tikkop, te zijn en ze verdient bovendien een centje bij als hoer. Ze wekt als ze op bezoekt komt bij Mulder om oesters te verkopen, wel zijn verloren gegane seksuele lust op. Een lustgevoel dat hij al lang niet meer kende waarschijnlijk vanwege zijn beroerte en daarna zijn pillengebruik.

Op zijn verdere zoektocht door de omgeving hoort hij van “locals” hoe men over Donald denkt (niet al te positief) en ook dat er in de leiding van de lokale overheid volop corruptie is.
Het hotel waar hij de gesprekken houdt, doet hem denken aan dat in Kaapstad, waar hij in het verleden in de parkeergarage enkele keren seks had met een Zuid-Afrikaanse hoer.

In een flashback onthult Mulder dat hij in Parijs verliefd is geraakt op Cathérine. Zij was de dochter van een Zuid-Afrikaanse blanke wijnboer. Maar ze had zich aangesloten bij de Fraternité die de apartheid van Zuid-Afrika wilde bewerkstelligen. Mulder had een keer op simpele wijze een middeleeuws handschrift uit de bibliotheek ontvreemd. Hij wilde het verkopen en de opbrengst voor het goede doel van het verzet bestemmen. Maar de broederschap was daardoor teveel in de media gekomen en de leider had hem koeriersdiensten naar Zuid-Afrika laten vervullen, zodat hij een tijdje buiten beeld is. De relatie met Cathérine was destijds geheim, omdat het in de Fraternité verboden was een relatie te onderhouden.

Op een van de dagen daarna gaan Donald en Mulder samen de omgeving verkennen. Op het strand ontdekt Donald dat er een scheepje ligt van waaruit drugshandel/ drugsmokkel wordt gepleegd. Mulder herkent de jongen met de gebroken arm in het gips. Donald wordt woest op de autoriteiten die niets aanpakken in het vissersdorp. De corruptie viert hoogtij. Hij laat nu de burgemeester waarschuwen dat er binnen het dorp in drugs gehandeld wordt. Maar die verwijt hem dat hij niet op zijn eigen terrein blijft. Bij thuiskomst ontmoet Mulder Sara die vertelt dat ze heel vaak heen en weer vliegt tussen Parijs en Zuid-Afrika. Een dag of wat later is ze inderdaad weer vertrokken en misschien blijft ze wel in Parijs. Mulder en Donald praten over de toekomst van Zuid-Afrika. Is hun droom uitgekomen? Nee, het land gaat ten onder aan corruptie en valse beloften van de leiders. De kinderen komen in aanraking met drugs (tik) en criminaliteit viert hoogtij. Ook Donald heeft zijn droom niet zien uitkomen. Hij woont immers ook in een villa in een wijk voor blanken. Zelfs de zwarten voor wie hij opgekomen is, moeten hem niet.

In het hotel is een koffer van een blanke gestolen en Mulder gaat in de wijk voor zwarten op zoek naar Charmeine. Hij ziet ook Hendrik die weer stoned is. Hij neemt zich voor de jongen financieel te steunen door hem een opleiding te geven: hij belt zijn bank in Parijs (waar het herfst is- blz. 102) om te vragen hoeveel geld hij nog heeft. Hij moet wel gaan uitkijken, want de koersen staan slecht (kredietcrisis?) Hierover krijgen Donald en Mulder onenigheid die echter een paar dagen later alweer bijgelegd is, wanneer ze samen een deel van de zogenaamde geheugenreis gaan maken. In een gecodeerde boodschap die hem terug doet denken aan de Parijse tijd, is Mulder daartoe uitgenodigd door Donald. Donald beweert dat je herinneringen zullen terug komen als je de plaatsen opnieuw bezoekt. Zo gaan ze o.a. langs het huis van Cathérines ouders, waar Mulder (Marten met zijn verzetsnaam) vaak geweest is.
Bij toeval was hij in Parijs achter de echte naam van Donald gekomen: Stephanus Louis Treghardt. Zo was hij te weten gekomen dat de vaders van Donald en Cathérine bevriend waren. Door een slordigheid was hij op een keer de envelop vergeten die hij moest ophalen en daardoor was de beweging in feite verraden, maar ook omdat Donald zijn eigen handschrift op de envelop had getoond. Catherine was opgepakt en had vijf jaar vastgezeten. Echt verraad was het niet geweest, maar toch voelde Marten zich schuldig aan de situatie.

Hij praat met Donald over de rechtvaardiging van hun verzet. Donald had er vroeger in geloofd maar bij zijn terugkeer had hij ook wel getwijfeld. Hij was een kind tussen twee culturen geworden. Wanneer ze terugrijden worden ze tegengehouden, want tijdens hun afwezigheid is er een stormvloed geweest en het halve vissersdorp staat onder water. Charmein is gewond door de stormvloed. Wanneer ze haar opzoeken in het ziekenhuis , weet ze niet waar Hendrik is gebleven. De villa van Mulder is zijn dak kwijt en het huis van Donald wordt beklad door arme vissers en andere lokale bewoners. Het verzet tegen hem groeit. Mulder heeft zich het lot van Hendrik (de tikkop) aangetrokken en wil net zo lang blijven tot ze hem gevonden hebben. Onverwacht keert Hendrik terug en zowel Donald als Mulder gaan aan de slag.

Hendrik moet natuurlijk eerst afkicken en zijn onaangepaste gedrag afleren. Af en toe raakt hij in een psychose. Maar later ontdekt hij de genoegens van het internet en dat vindt hij reuze interessant. Mulder leert hem ook dat hij steeds langer onder water kan blijven. Maar ook deze handelingen keurt de lokale bevolking af: ze zien twee blanke mannen die een bruine jongen in huis hebben gehaald. Ze verdenken hen van homoseksuele praktijken en het verzet groeit weer in het vissersdorp. Bovendien gooien ze drugs over de omheining om Hendrik weer verslaafd te krijgen. Maar er is een duidelijk verschil in levensopvatting tussen Donald en Mulder. Donald is streng en gelooft in een harde lijn (ook destijds in Parijs) Mulder houdt niet van fanatisme. Op een avond gaan ze flink aan de drank en ze bespreken hun Parijse zonden. (seks , drugs and rock and roll)

Donald praat over zijn betrokkenheid met de inwoners van het dorp, maar Mulder prikt er door heen. Donald woont gewoon in het vakantiehuis van zijn ouders en hij zet ook zijn vraagtekens bij het gedrag van Donald. Ze praten over het verraad in de Fraternité: beiden biechten hun slordigheid met de bewuste envelop van vroeger en verraad blijkt dus eigenlijk meer een slordigheid te zijn geweest. Aan het einde van de avond zijn ze stomdronken. De volgende dag is Hendrik verdwenen en hij heeft alles van waarde gewoon mee gejat (laptop en föhn) Hij is gewoon een junk gebleven. Bovendien wordt er een aanklacht tegen de dokter ingediend vanwege het verblijf van Hendrik in zijn villa.

Donald en Mulder verlaten het dorp en vertrekken naar het hotel in Kaapstad, waar Mulder vroeger het hoertje had geneukt in de garage. Hij had haar ook een keer het hotel willen in smokkelen, maar ze was door de mand gevallen bij enkele vragen van de kelners. Ze ging voor een Amerikaanse door, maar ze wist niet waar LA voor stond.
Mulder constateert dat Donald nu eigenlijk nergens meer bij hoort: het dorp waar hij vroeger voor heeft gestreden, wil hem niet meer. Ze nemen afscheid van elkaar met een soort padvindersgroet.

Mulder heeft tijdens zijn eerste dagen in Zuid-Afrika een kaartje van een prikbord in een supermarkt afgehaald waarop stond dat je een gevangene een brief zou kunnen schrijven. Hij gaat die brief nu schrijven aan een willekeurige gevangene. Hij moet twee keer opnieuw beginnen , maar de derde keer schrijft hij een brief over de gevangenissen waarin de leider van de Parijse beweging Duriez heeft gezeten. Hij neemt afstand van het fanatisme van Duriez. Hij spreekt de gevangene moed in om hem in een mooie toekomst te laten geloven. Hij doet de brief ook daadwerkelijk op de bus. Hij neemt zich voor mensen te laten zijn zoals ze zijn en hun niet zijn eigen waarden en normen op te dragen. Van een afstandje mensen bekijken zou het beste zijn. Misschien zou hij in Parijs ooit nog een Cathérine terug kunnen vinden.

Op het vliegveld ontmoet hij nog een Nederlandse zakenman die het over de invloed van de islam heeft en die ook nog een bang is dat de zwarten het In Afrika helemaal zullen overnemen. Mulder zegt dat dit laatste wel de bedoeling is. Daarna scheiden hun wegen. Mulder beseft dat het nog niet meevalt om je niet met de ander (de medemens) te bemoeien.
(bron: http://www.scholieren.com/boekverslagen/31803)

STRUCTUURELEMENTEN

Tijd
Het verhaal speelt zich af rond twee verschillende tijden. Het verhaal begint rond 2010, Mulder reist weer af naar zijn geliefde Zuid-Afrika om een oude vriend op te zoeken en herinneringen van vroeger naar boven te halen. Als tweede speelde het verhaal zich af rond 1970. Mulder zit in een verzetsbeweging de Fraternité. Het verhaal wordt niet chronologisch verteld. Er zijn namelijk enkele flashbacks van Mulder naar het verleden. De vertelde tijd is moeilijk te bepalen omdat de verteller nauwelijks mededelingen doet over de tijd.

Plaats
Het verhaal speelt zich af in Zuid-Afrika. 40 jaar geleden zat Mulder in een verzetsbeweging tegen de apartheid die zelfs wettelijk vast was gelegd in Zuid-Afrika. In zijn verbeelding over de Mulder van vroeger, of beter gezegd: in zijn verbeelding over Mister Marten zag hij zichzelf toentertijd met een romantische blik. Hij was toen een sterke jonge man welke naar zijn omgeving nergens bang voor leek te zijn. Parijs speelt verder nog een belangrijke rol in het verhaal. In Parijs leerde kwam Marten voor het eerst in aanraking met zijn grote liefde: Cathérine, de dochter van een Zuid-Afrikaanse wijnboer en tevens lid van de Fraternité.

Personen
Mulder: Mulder is een zestiger die aankomt in Zuid-Afrika voor onder andere een geheugenreis. Hij is fysiek niet meer de sterkste nadat hij een beroerte had gehad. De geheugenreis is niet de enige reden dat hij weer naar Zuid-Afrika gaat, hij gaat er namelijk ook weer heen om het effect van de afschaffing van de apartheid met eigen ogen te aanschouwen. Dat waar hij in de verzetsbeweging voor heeft gestreden. Hij wordt alleen zwaar teleur gesteld als hij in Zuid-Afrika aankomt.
Marten: Ik heb er voor gekozen om Marten als apart persoon te beschrijven omdat Marten en Mulder als twee totaal verschillende mensen worden beschreven. Feitelijk gezien is het dezelfde man maar Marten is meer een jonge, sterke afspiegeling van de Mulder anno 2010. De naam Marten is in het leven geroepen als schuilnaam binnen de groep van Franité. Marten speelde binnen de verzetsgroep eigenlijk geen belangrijke rol, hij moest stukken land in kaart brengen en brieven vervoeren.
Donald: Donald is een gepensioneerde dokter en woont in Zuid-Afrika aan de voet van een klein vissersdorpje. Donald en Mulder kennen elkaar uit de vroegere jaren bij Fraternité. Hij is nog steeds bezeten van de drang om een verschil te maken in de wereld. Hij wil de apartheid bestrijden. Hij heeft door dat het dan wettelijk af mag zijn geschaft maar in de praktijk is de apartheid nog lang niet verdwenen. Er heerst nog grote corruptie binnen de lokale overheid. Ook al zet Donald zich met hart en ziel in voor de zwarte vissers uit het dorp, hebben ze nog een slecht beeld van Donald.
Hendrik: Hendrik is een jongen uit het dorp waar Donald woont. Hij is een intelligente jongen maar hij vergooid zijn leven door zijn drugs verslaving. Donald en Mulder willen zich over de jongen ontfermen, ze willen hem van zijn verslaving af helpen en hem een toekomst aanbieden. Het is een wanhopige laatste poging om de zwarten te helpen. Liever één dan geen een.

Perspectief en verteller
Het verhaal wordt verteld in een enkelvoudig personaal perspectief. Het perspectief berust bij Mulder.

Verhaalconventie
Het is een realistisch verhaal. De gebeurtenissen die worden beschreven in het boek komen over met mijn ervaring van de werkelijkheid.

Stijl
Het grootste gedeelte van het boek bestaat uit conversaties. Van Dis gebruikt een moderne manier van schrijven. Dat wil zeggen dat de zinnen van een normale lengte zijn en er geen oudbollige taal wordt gebruikt. Wel worden er ook buitenlandse woorden gebruikt, Engelse, Franse en Zuid-Afrikaanse. Met de Engelse en Franse kon ik mij wel redden de Zuid-Afrikaanse woorden brachten daarentegen meestal nog wel onduidelijkheid met zich mee. Dit had als effect dat je het verhaal soms niet geleidelijk kon lezen.

BEDOELING

Verklaring van de titel
Tikkop is een verwijzing naar Hendrik, de drugsverslaafde in het verhaal over wie Mulder zich wil ontfermen. De jongen gebruikt tik, een drug die aan speed verwant is. De jeugd van het dorp waar Mulder neerstrijkt, heeft weinig toekomst en gebruikt de drug tik.

Motieven
Tik
Dualiteit in karakter
Vijandigheid
Vriendschap
Verraad
Twijfels

Leidmotief
Dualiteit tussen twee werelden (derde wereld en Europa)

Thema
Desillusie

Idee
Goede bedoelingen en fanatisme leveren na jaren soms een desillusie op in plaats van een daadwerkelijke verbetering.

SCHRIJVER
ADRIAAN VAN DIS (1946) groeide op in Bergen, temidden van halfzussen en ouders met een Indische (oorlogs-) geschiedenis. Al tijdens zijn studie publiceerde hij bij NRC Handelsblad, waar hij later redacteur was. Hij debuteerde in 1983 met de novelle Nathan Sid, die hem het Gouden Ezelsoor opleverde, de prijs voor het best verkochte literaire debuut. In 1986 verschenen achtereenvolgens De rat van Arras en de reisverhalenbundel Casablanca, en debuteerde hij als toneelschrijver met het stuk Tropenjaren, in 1988 gevolgd door Komedie om geld. In 1988 verscheen ook de roman Zilver of het verlies van de onschuld.

In de beginjaren negentig schreef hij veelal reisliteratuur: Het beloofde land, In Afrika, en Waar twee olifanten vechten - Mozambique in oorlog (samen met de fotograaf K. van Lohuizen). In 1994 verscheen de uiterst succesvolle roman Indische duinen, over een in Nederland geboren zoon van een Indische familie die wordt opgevoed in de sfeer van verzwegen leed. Dit boek werd bekroond met de Gouden Uil (1995) en de Trouw Publieksprijs en genomineerd voor de Libris-prijs, de AKO-prijs en de Aristeion-prijs. In 1999 kwam de grote romanDubbelliefde uit, in 2000 gevolgd door de novelle Op oorlogspad in Japan.

In september 2002 verscheen bij uitgeverij Augustus de roman-in-taferelen Familieziek, waar de critici eensgezind enthousiast over waren: ‘De vlag kan uit - in Familieziek is Van Dis op z’n best,’ jubelde Arjan Peters in de Volkskrant. En Vrij Nederland kopte: ‘Adriaan van Dis overtreft zichzelf. Familieziek is beter dan Indische duinen én Nathan Sid.’ In 2004 schreef hij het boekenweekessay 'Onder het zink. Un abécédaire de Paris'. Begin januari 2007 verscheen De wandelaar en eind november 2007 Leeftocht.
(Bron: adriaanvandis.nl)

BEOORDELING
Over het boek tikkop heb ik niet zo veel positiefs te vertellen. Het is geen verhaal wat mij aanspreekt. Het gaat in mijn ogen over een verdwaalde oude man, verdwaald tussen twee culturen. Hij vraagt zich constant af waar hij thuis hoort, maar komt er niet achter. In Afrika voelt hij zich een Europeaan en in Europa voelt hij zich een Afrikaan. Ik vind een boek pas leuk als het mij aanspreekt. De dualistische kwestie waar Mulder mee zit doet dit alles behalve. Daarbij komt ook dat sommige scenes uit het boek mij gewoon bijna misselijk maakte. Bij het personage van Mulder heb ik een bijna bejaarde man in mijn hoofd. Met die gedachte vind ik het eerlijk gezegd alles behalve aangenaam om te horen dat hij sinds tijden weer een seksueel lust heeft. Noem mij preuts, maar dit vind ik toch echt niet smakelijk. Om nog maar niet te beginnen over de plasspetters van Mulder die op de grond uiteenspatten als oliedruppels. Verder stoorde ik mij ook steeds meer aan de Afrikaanse uitspraken waar ik niks van begreep. Kort gezegd ligt dit boek mij gewoonweg niet.