Tegenpool door Pauline Slot

Titel: Tegenpool
Schrijver: Pauline Slot
Uitgever: Uitgeverij de Arbeiderspers
Eerste druk: 2001 Analyse: Titelverklaring: De titel ‘Tegenpool’ slaat op heel veel van het boek. Zo slaat het op de gezinsleden in het boek. De ouders zijn fanatieke acteurs, terwijl er maar één kind hun passie voort zet. De moeder is een ‘slechte’ moeder, terwijl de oudste dochter erg goed voor haar zusje en broertjes zorgt. Lia, de oudste dochter, is erg gelovig terwijl de rest dat absoluut niet is. De reis van Katharine, de hoofdpersoon is in het noorden, dus hele dagen donker in de winter, terwijl haar broer in het zuiden zit, waar het hele dagen licht is. Samenvatting: Katharine, de jongste dochter van de familie Shakespeare, gaat met kerst en oud en nieuw een bootreis maken. Tijdens deze bootreis, langs de kust van Noorwegen, krijgt Katharine te horen via haar broer dat haar zus Lia is neergestoken. Daardoor herbeleeft Katharine het voorval wat ze vorig jaar meemaakte. Daar werd namelijk verteld, hoe haar moeder abortus probeerde te plegen, toen ze zwanger was van Katharine. Maar dat Katharines tegenpool, haar zus Lia, dat heeft voorkomen. Op de boot ontmoet Katharine allemaal mensen, één daarvan is baby Noël. De moeder van Noël is vaak zeeziek, daarom passen de andere passagiers op Noël, vooral Katharine past op. Wanneer Katharine dit vertelt, is het schip aangemeerd in Bergen. Ze gaat van boord met Noël op haar arm en blijft lopen, ook als ze de scheepshoorn hoort loeien. ‘Tot zover weet ze alles zeker.’
Schrijversinformatie: Pauline Slot is geboren in 1960 in Den Haag. Ze studeerde Nederlands en specialiseerde zich in taalbeheersing. Pauline studeerde in 1988 af op herkenning van ironie. Ze werkte vijf jaar aan de Universiteit van Amsterdam. Een populaire bewerking van haar proefschrift verscheen in 1995 onder de naam ‘Vroeg ik jou wat? Amsterdam’. Ze ging in 1993 vijftien maanden op reis over de hele wereld. Ze kwam terug met het idee voor haar eerste boek ‘Zuiderkruis’. Haar roman ‘Blauwbaard’ verscheen in 2000. Haar derde roman, die in oktober 2001 verscheen, heet ‘Tegenpool’. Thema: Het thema van ‘Tegenpool’ is familie. Het hele boek draait om de Shakespeare familie. Deze familie zit een beetje raar in elkaar. Het is wel een ‘gewone’ familie, alleen de mensen afzonderlijk zijn apart. De moeder wil zelf abortus plegen, de vader kijkt niet erg naar de kinderen om. De oudste dochter, Lia, is erg gelovig en neemt de zorg van haar moeder over. Haar broer Xans is in de ogen van Lia niet normaal, hij is homo. De andere broer Oswald is net als de ouders in de toneelwereld beland. Katharine die het ongewenste kind is, kreeg vorig jaar (volgens het boek) te horen, dat ze ongewenst was en dat Lia dat heeft weten te voorkomen. Ook op de boot draait het om de families. Katharine is erg meegaand met het lot van Noël, ze zorgt veel voor hem. Terwijl ze zelf geen kinderen ‘durft’ te nemen, ze is bang dat ze afwijkingen krijgen. Katharine beschrijft nauwkeurig hoe zij de mensen op die boot ziet en hoe vervelend ze het vindt dat anderen voor Noël zorgen. Met deze mensen praat ze eerst niet zo veel, ze vindt ze vreemden, terwijl ze wel haar leven aan Noël vertelt. Hoe haar leven in elkaar zit en uit wat voor een rare familie ze komt. De idee: De idee zou kunnen zijn dat ondanks dat je tegenpolen van elkaar bent, je wel familie van elkaar blijft. Dat je misschien het niet altijd even goed met elkaar kunt vinden, je elkaar wel helpt in tijde van nood. Lia heeft eigenlijk Katharine gered. Als Lia er niet was geweest, of niet had ingegrepen, dan had Katharine nooit bestaan. Het kan zijn dat de schrijfster duidelijk wil maken, dat je het maar van je familie moet hebben. Het is heel erg vervelend als je iets te horen krijgt, wat jarenlang geheim is geweest. Het lijkt me dan ook niet echt leuk om te horen dat je eigenlijk niet gewild was. Het zal wel een grote klap zijn om zoiets opeens te horen. Ik zou ontzettend kwaad zijn, dat men het zolang heeft achtergehouden. En om die klap te verwerken, daar ben je wel even mee bezig. Personen: De hoofdpersoon is Katharine Shakespeare. Ze heeft haar naam te danken aan haar vader. “Onze namen zijn een kroniek van mijn vaders toneelcarrière: wij komen uit toneelstukken waarin hij ten tijde van onze geboortes speelde. Ik ben de te temmen feeks, Katharine.” (Blz. 10.) Katharine is een ‘jonge’ vrouw van 41 jaar, ze is wetenschapsjournaliste en biseksueel. Ze wisselt ze af, van man naar vrouw en andersom. Tijdens haar cruise probeert ze haar leven weer op orde te krijgen. Dit doet zo door alles in haar dagboek op te schrijven. Ze heeft rare dromen die haar angsten en problemen verklappen. Eén van haar grootste angsten is om kinderen te krijgen. Ze is bang dat de kinderen gehandicapt zullen zijn of afwijkingen hebben. Dit brengt ze in verband met het feit dat haar moeder haar eigenlijk niet wilde krijgen. Ondanks dat ze bang is om kinderen te krijgen wil ze wel veel bij Noël zijn. Ze fantaseert vaak dat hij haar eigen kind is. “Met Noël op de arm heb ik rondgelopen door Sandnessjøen, een dorp dat alleen uit lanen bestaat. Voor mensen hier zal ik altijd zijn moeder zijn. En wie ben ik om hen tegen te spreken. Niemand die ons tegenkwam heeft gedacht: misschien is ze wel zijn tante, of een vriendin van de moeder, of een au pair van twee keer de leeftijd gangbaar in dat beroep.” (Blz. 171.) Lia is de zus van Katharine en heet eigenlijk Lavinia. Maar Lia heeft zichzelf Lia genoemd toen ze toetrad tot de kerk. Ze heeft Katharines leven gered. Toen Lia erachter kwam dat haar moeder zwanger was, heeft ze al haar familie opgebeld om te zeggen dat haar moeder zwanger was. Zo kon haar moeder niet verder met het plegen van abortus. Tijdens de reis van Katharine is Lia samen met haar man Kees en hun 3 kinderen in Egypte. Een van de kinderen wordt bedreigd en Lia wordt tijdens het beschermen neergestoken en belandt in het ziekenhuis. Hierdoor gaat Katharine steeds meer vertellen over haar verleden. Noël is de baby die Katharine ontmoet tijdens haar cruise. Hij heeft grote invloed op haar, ze koestert een grote liefde voor hem. Ze vertelt hem alles over haar leven. Katharine weet ook wel dat hij niet wat terug kan zeggen, maar ze vindt het fijn dat ze iemand heeft die naar haar luistert. Door hem gaat ze nog meer aan kinderen denken en waarom zij geen kinderen durft te nemen. De moeder van Noël, Juliette, kijkt niet veel naar hem om en laat de andere passagiers voor Noël zorgen. Katharine vindt het niet leuk als anderen op hem passen. Ze wil Noël voor haar zelf houden en vindt het dan ook jammer als ze hem weer terug moet doen naar Juliette. Xans is een broer van Katharine. Hij heet eigenlijk Lysander. Maar dat vond hij toch een te saaie naam. Hij werkt als cateraar op een boot die naar of langs Antarctica vaart. Hij is Homo en dat kan Lia niet goed hebben. Hij kan het heel erg goed met Katharine vinden. Ze mailen dan ook voortdurend met elkaar. Oswald is de oudste broer van Katharine. Hij is de spreekbuis van de familie. Als iedereen iets moet weten, dan moeten ze hem bellen. Hij belt het wel door. Zo belt hij ook vaak met Katharine om haar op de hoogte te houden van Lia’s toestand in Egypte. Hij is als enige in de voetsporen van zijn ouders getreden en is acteur geworden. De ouders van Katharine spelen een grote rol in haar leven. De moeder wilde eigenlijk abortus plegen en is geen goede moeder. Daarom neemt Lia al snel de moederrol van haar over. De vader let niet echt op zijn kinderen. Als hij oud is heeft hij een appartement in Frankrijk waar Katharine te horen krijgt dat ze niet gewenst was. Hij komt over als een norse man die denkt dat hij veel heeft meegemaakt en daar niet over wil praten. Opbouw: Het verhaal is opgebouwd uit 12 hoofdstukken. Deze twaalf hoofdstukken zijn de twaalf dagen dat Katharine op de boot zit. En elke dag is een van de ene plaats naar de andere. Zo bijvoorbeeld “de vijfde dag, 29 december, Harstad - Hammerfest” (blz. 68). In het begin vertelt Katharine iets over haar familie en hoe deze in elkaar zit. Daarna vertelt ze afwisselend over wat ze op de boot meemaakt en waar over ze nadenkt. Met het nadenken probeert ze haar leven op een rijtje te zetten. Soms doet een gebeurtenis op de boot haar denken aan haar verleden en dan vertelt ze daar over.
Spanning: In het verhaal zit één echte grote spanning en dat is dat je niet weet wat er is gebeurd. Waarom Katharines leven overhoop is gehaald en wat er afgelopen kerst is gebeurd. “Het is Lia,’ zei Oswald. ‘Ze is zwaargewond geraakt bij een steekpartij in Luxor. Ze waren de Karnak-tempel aan het bezoeken, en iemand bedreigde Madelon met een mes Lia kwam tussenbeid.’ De geschiedenis herhaalt zich. ‘Hoe zwaargewond?’ vroeg ik. ‘En Madelon?” (Blz. 61.) Door de zin ‘de geschiedenis herhaalt zich’ ga je jezelf afvragen wat er is gebeurd. Je komt er al snel achter dat Lia er iets mee te maken heeft en dat Katharine door Lia is gered. Maar hoe, wat en wanneer daar kom je in de loop van het verhaal achter. Dit maakt het verhaal vol spanning, dat je wel door gaat lezen. Ik wilde wel erg graag weten wat er was gebeurd. Tijd: De vertelde tijd is twaalf dagen (zie ook opbouw) en is chronologisch verteld. Hierin blikt Katharine telkens terug op haar leven. Deze flashbacks zijn niet chronologisch. Beetje bij beetje wordt duidelijk wat er het jaar daarvoor is gebeurd. Veel van de flashbacks gaan over haar jeugd. Eigenlijk bestaat het verhaal uit twaalf dagen waarin veertig jaar wordt samengevat. De twaalf dagen zijn de dagen rond Kerstmis, van 25 december tot 4 januari, deze staan ook bij de titels van de hoofdstukken. Welk jaar het precies is dat weet je niet, alleen kan het niet erg lang geleden zijn, want Katharine en Xans mailen naar elkaar. Ruimte: De twaalf dagen worden het meeste doorgebracht op het cruiseschip Midnatsol. Af en toe speelt het zich af in Noorse dorpjes, waar het cruiseschip heeft aangelegd. In Noorwegen is het altijd donker. Tenminste rond de tijd dat Katharine er is. De tegenpool van dat donkere is het licht zijn dat haar broer Xans meemaakt. Katharine omschrijft hoe zij dat donkere ervaart. “Ik klom naar het achterdek, en stond naast de Noorse vlag. Noël lag met zijn hoofd tegen mijn schouder en leek te slapen. Ik keek omhoog. Het was een bewolkte nacht. Af en toe opende het wolkendek zich een moment. Dan zag ik een stukje pikzwarte lucht met een enkele ster, als een fragment van een fresco in de gepleisterde muur van een Italiaanse kerk. De rest van de tijd was het uitspansel grauwzwart. Er zou om twaalf uur geen noorderlicht zijn ter vervanging van vuurwerk.” (Blz. 127) Dat het altijd donker is, geeft een bepaalde sfeer. Het lijkt een beetje beklemmend en geheimzinnig. Het heeft een groot effect op de mensen en landschappen. Katharine is bezig om haar verleden te verwerken. Terwijl haar broer Xans in het licht leeft en telkens nieuwe dingen meemaakt. Bij hem staat de tijd niet stil terwijl bij Katharine de tijd wel stil lijkt te staan. Perspectief: Katharine is de ik-persoon en de verteller van het verhaal. Het verhaal is haar dagboek van de bootreis die zij heeft gemaakt. Ze blikt terug op haar verleden. Ze laat merken wat ze van iedereen vindt en waarom ze dat vindt. Zo vertelt ze bijvoorbeeld dat ze Lia eigenlijk helemaal niet mag, maar omdat Katharine erachter komt dat zij haar leven heeft gered, kijkt ze toch anders tegen Lia op. Stijl: Je kunt goed zien dat de schrijfster iets van haarzelf in het verhaal heeft gestopt. Zo heeft de schrijfster zelf ook wetenschappelijke bijdragen voor de krant gepubliceerd. En dit doet Katharine ook. Ze geeft nauwkeurige beschrijvingen van de omgeving en hoe ze alles beleeft. De schrijfster maakt veel gebruik van vergelijkingen. Katharine probeert haar leven van nu te vergelijken met haar leven van vroeger. Dit doet ze om alles op een rijtje te kunnen zetten.
Het oordeel van de criticus: Structurele argumenten: Alles hing goed samen in dit verhaal. Er zat voor mij genoeg spanning in. Ik wilde namelijk wel graag weten wat er dat jaar ervoor was gebeurd. En op subtiele wijze werd er telkens steeds iets meer prijsgegeven. En dat gaf de ‘zin’ om door te lezen. Realistische argumenten: Het boek lijkt echt. De plaatsen en tijdstippen waar de boot stop, worden telkens gezegd. Doordat de bootreis echt overkwam, leek mij Katharines verleden ook echt. Het ongeloofwaardige alleen vond ik dat ze ‘Shakespeare’ van de achternaam heette. En dat Lia op zo jonge leeftijd doorheeft dat haar moeder zelf abortus probeert te plegen. En dat weet te voorkomen door iedereen te vertellen dat ze zwanger is, zodat ze niet kan doorgaan met het proberen van abortus te plegen. Ook minder realistisch vond ik dat de mensen die op de boot waren, zo typisch voor dat land waren. Zo werd een Ier als roodharig, dik, lelijk maar wel vriendelijk omschreven. En een stel Amerikanen waren ook typisch Amerikanen. Het lijkt mij onwaarschijnlijk dat alle Ieren zo zijn en dat alle Amerikanen ook zo zijn. Vernieuwingsargumenten: Het verhaal is niet echt iets nieuws, maar ook niet iets wat al echt vaker is geschreven. Zo kun je van elk verhaal wel zeggen dat het iets nieuws is, want de verhalen zijn nooit hetzelfde. Ik vond aan dit boek nieuw dat het op een dagboekachtige manier was geschreven. Maar het is niet echt duidelijk aan het verhaal zelf te zien dat het een dagboek is. Alleen door de opmaak, de titels van de hoofdstukken, kun je opmaken dat het iets van een dagboek is. De boeken die ik tot nu toe had gelezen, hadden duidelijk iets weg van een dagboek of juist helemaal niet. Bij dit boek was dat anders. Morele argumenten: Katharine is veel met haar familie bezig. Vooral met moeder zijn. Haar eigen moeder schildert Katharine af als een slechte moeder. Ook haar vader komt er niet goed van af. Het boek laat een beetje een vooroordeel over acteurs zien. Het laat zien dat acteurs van die luie, aparte mensen zijn. Terwijl ze dat in het echt natuurlijk niet zijn, uitzonderingen daargelaten. Lia wordt als een steng gelovige vrouw neergezet en zij kan wel goed voor kinderen zorgen. Dat vind ik ook een vooroordeel. Alsof alle streng gelovige vrouwen goede moeders zijn. Emotionele argumenten: Ik kon erg meeleven met de gevoelens van Katharine. Niet dat ik heb meegemaakt wat zij heeft meegemaakt. Maar de gevoelens dat je even alles weer op een rijtje moet zetten. Je hebt wel eens van die periodes dat alles tegen zit en dat alles in de soep loopt. Je moet dan je gedachten weer op een rijtje kunnen zetten. Katharine doet dat door in het donker naar het water te gaan staren en erover na te denken. “Na mijn middagslaapje ben ik het dek op gegaan. We gleden onder sterren door. Achter ons, in het zuiden, zag ik een lichte gloed boven de horizon. Daar lag de dag, die niet langer een tijdseenheid is, maar een plaats. Ik draaide mij om en keek naar het noorden, naar waar ik al was.” (blz. 58)
Intentionele argumenten: De bedoeling zou kunnen zijn, dat je een tegenpool van iemand bent, je wel met die persoon verbonden bent. Zo is Katharine de tegenpool van Lia maar ze zijn wel zussen. En Lia heeft Katharine gered. Zo is iedereen wel met elkaar verbonden. Zo is het zuiden waar Xans is, de tegenpool van waar Katharine is, het noorden. En toch is dat met elkaar verbonden. En in het zuiden is het licht en de tegenpool, het noorden is donker. Maar omdat het halverwege het jaar omgedraaid is, zijn deze twee letterlijke polen met elkaar verbonden. De familie is zo verschillend, het zijn elkaars tegenpolen, maar zijn wel met elkaar verbonden, doordat ze bloedverwanten zijn. Eigen mening: Na een aantal boeken, had ik bij dit boek eindelijk weer het idee dat ik een leuk boek las. Ik vond dit boek echt een leuk boek. En nou moet ik leuk gaan uitleggen. Het verhaal wat werd verteld sprak mij aan omdat het over familie ging. Ik vind familie erg belangrijk, ik zou namelijk niet weten wat ik zonder hen zou moeten doen. De spanning die in het boek werd opgeroepen heeft mij er echt toe gezet om verder te lezen. Ik wilde maar wat graag weten wat er gebeurd zou kunnen zijn. Onder het lezen door zat ik de bedenken wat er gebeurd zou kunnen zijn. Helemaal als er weer een tipje van de sluier werd opgelicht. “‘Ik begrijp niet waar je nu zo over zeurt,’ zei hij. ‘Je had misschien een wat ongelukkige start, maar bent daarna altijd in de watten gelegd. Vooral door Lia, maar ook door pa en ma. Echt de jongste dochter: door iedereen naar de ogen gezien.’” (blz. 196) Het is wel een beetje een ‘oude’ manier van vragen oproepen. Het zijn telkens een paar zinnen die ergens op doelen. Maar als lezer weet je niet precies waarop er wordt gedoeld. Ik vond al die ophef over de achternaam die in het boek wordt gemaakt, wel erg overdreven. Natuurlijk is het raar als je ‘Shakespeare’ van de achternaam heet. Maar in het begin gaat bijna het hele verhaal erover. Er werd bijvoorbeeld verteld hoe leraren reageerden en dat had van mij niet gehoeven. Het was wel een grappig idee, ‘Shakespeare’ van de achternaam, maar het maakte het verhaal een beetje verwarrend. Vooral in het begin als je er nog niet zo goed in zit. Maar nadat je dat stuk hebt doorgelezen wordt het boek wel mooi. Ook had van mij al die biologische dingen niet gehoeven. Over psychologen en hoe zij kinderen zien. En hoe andere ‘geleerden’ kinderen ervaren. Dat maakte het verhaal wat langdradig. Je zou het kunnen vergelijken met een film op televisie. Het verhaal zelf zou dan de film zijn. En die biologische praatjes zou dan de reclame zijn waarbij je even wegloopt of naar een andere zender zapt. Het verhaal heeft een beetje een raar einde. Maar een beetje een te open einde. “Ik ging aan wal, met Noël op mijn arm. We hadden net als op de heenweg twintig minuten. Ik liep de weg af die langs het water loopt. Steeds keek ik op mijn horloge. Twee minuten. Negen minuten. Negen en een half, negen en driekwart, negen negentiende, tien. Ik liep door. Elf, twaalf, dertien. Nu was ik zelfs als ik terugrende al te laat. Twintig. De scheepshoorn loeide. Ik bleef doorlopen, terwijl de Midnatsol zich in beweging zette. De voorplecht duwde het water uit de weg. Dat stroomde langs de zijkant naar achteren: naar de ruimte die het schip achterliet. Tot zover weet ik alles zeker.” (blz. 216) Het riep bij mij heel veel vragen op, wat weet Katharine tot zover zeker? En heeft ze eerder in het verhaal gezegd dat ze Noël wel mee wilde nemen? Wil ze nu opeens wel moeder zijn? Met al deze vragen bleef ik zitten, want de bladzijdes daarna waren leeg. En nog steeds heb ik die vragen, waarschijnlijk als ik het boek nog een keer zou lezen, zou ik het nog niet weten. Daarom vind ik het einde zo heel erg raar. Het is niet echt een boek om bij weg te dromen, je moet je aandacht er wel bijhouden. Het is niet te ingewikkeld maar soms wel een beetje moeilijk geschreven. Maar daar raak je gauw aan gewend en dan is het een prima boek om te lezen. Alles samenvattend, is het een heel geschikt boek voor bijvoorbeeld een regenachtige vakantiedag. Je nestelt je op de bank of in een lekkere stoel slaat het boek open en begint te lezen. Pas als je het boek uit hebt merk je dat de regen is gestopt en stap je weer uit die luie stoel om weer andere dingen te gaan doen.