Titel:
Sonny Boy

Auteur:
De auteur is Annejet van der Zijl. Het is geen pseudoniem, Annejet van der Zijl is haar echte naam. Ze is in het jaar 1962 in Leeuwarden geboren.

Uitgeverij:
De uitgever van het boek is: “Nijgh & van Ditmar”. Sonny Boy is uitgegeven op november 2004. Ik heb de vierde druk gelezen, die komt uit februari 2005.

Het eerste motto van het boek:
Waldemar en Rika geven hun zoon de naam Waldemar oftewel “Waldy”, vernoemd naar zijn vader. Waldy wordt ook wel “Sonny Boy” genoemd, een liedje uit de film “The Singing Fool”, gezongen door “Al Jolson”, 1928.

When there are grey skies

I don’t mind the grey skies
You make them blue, Sonny Boy

Friends may forsake me
Let them all forsake me
You pull me through, Sonny Boy

You’re sent from Heaven
And I know your worth
You’ve made a heaven
For me right here on earth

And then the angels grew lonely
Took you’ cause they’re lonely
Now I’m lonely too, Sonny Boy

Zo is ook de levenswijze van de Family Nods. Het leven zit ze niet mee maar ze blijven vechten voor het leven/ voor “Sonny Boy”.

Het tweede motto van het boek:
Het verhaal van een Duitser, Sebastiaan Haffner 1914-1933.

Wie iets van een bepaalde tijd wil begrijpen, moet biografieën lezen, en dan niet die van staatslieden, maar de in aantal veel te schaarse biografieën van onbekende burgers.

De verdeling van het boek:
Het boek heeft negen hoofdstukken, een inleiding en een afsluiting. Na de afsluiting komt ook nog een nawoord met een verantwoording.

De titels van de hoofdstukken:
• De rivier (inleiding)
• November in Holland
• Waldemars wereld
• De kostganger
• Pension Walda
• Aan de zeekant
• Schaduwleven
• De ogen van Rika
• Noordnoordoost
• Het koekoeksjong
• De zee (afsluiting)

Het boek is niet in verschillende delen onderverdeeld, alleen in hoofdstukken, inleiding, afsluiting en het nawoord met de verantwoording.

Titelverklaring:
Het boek gaat over een jongetje Sonny Boy die een blanke moeder en een zwarte vader heeft wat in die tijd een groot schandaal is. Sonny Boy is de bijnaam van Waldy, en tevens de naam van het lied van Al Jolson. Als Rika en Waldemar in de concentratie kampen worden onderverdeeld is Sonny Boy de reden van hun doorzettingsvermogen. Vooral Rika heeft er alles voor over om Waldemar en Sonny Boy nog levend terug te zien, een droom die uiteindelijk nooit uitkomt.

In het boek speelt Sonny Boy geen grote actieve hoofdrol, wel de hele tijd in de gedachte van de Hoofdrolspelers Rika en Waldemar. Sonny Boy is de reden om te overleven, waar ze het hele boek mee bezig zijn.


Personages:
Rika Hagenaar- van der Lans:
Rika is de hoofdpersoon van dit boek. Ze is katholiek en trouwde met Willem een protestant, samen krijgen ze vier kinderen. Na een aantal jaar loopt dit huwelijk op de klippen. Rika is een rebelse vrouw die voor niemand terugdeinst. Voor de oorlog bezat Rika samen met Waldemar een goedlopend pension, dit pension werd tijdens de oorlog gesloten. Ze verhuist naar Den Haag waar ze in een klein huisje onderduikers verzorgt. Als ze ontdekt worden word Rika naar een strafkamp gebracht waar de beruchte NSB’er “Kaptein” haar veel informatie probeert te ontfrutselen, maar niks uit haar krijgt.

Waldemar Nods:
Waldemar komt uit een rijk Surinaams gezin die hem de kans geeft in Nederland te studeren. Integreren valt hem zwaar vanwege het klimaat en de mensen die hem altijd raar aankijken vanwege zijn huidskleur. Waldemar logeert enige tijd in het pension van Rika, samen kunnen ze het erg goed vinden en hij wordt verliefd op haar. Rika raakt zwanger en ze krijgen samen een kind, “Waldy”. Waldemar is een keurige man die zich altijd houd aan de etiquette. Zijn grootste passie is zwemmen.

Waldemar / Sonny Boy:
Sonny Boy is een avontuurlijk ventje die net als zijn vader van het strand en de zee houd. Sinds de arrestatie van zijn ouders schrijft Sonny boy briefen en wacht tot het einde van de oorlog zodat hij zijn ouders weer terug kan zien. Als het einde van de oorlog dan eindelijk nadert word er een zoektocht gestart naar zijn ouders. Beide ouders blijken aan het einde van de oorlog te zijn overleden. Sonny boy heeft het hier erg moeilijk mee, hij stopt met zijn studie, die hij later wel weer oppakt en raakt erg in zichzelf gekeerd. Nadat hij een tijd van familie naar familie wordt gesleept, ontfermen zijn twee favoriete tantes zich over hem.

Vertelperspectief:
Het verhaal is eigenlijk meer een biografie, maar dan meer in een romanvorm vertelt, met op de achtergrond de oorlog. In de eerste plaats draait het om henzelf, Rika, Waldemar en “Sonny Boy”. Hoewel het op een gegeven moment onmogelijk is dat ze nog in de oorlog zitten. Er moet veel bij verteld worden om als lezer alles beter te begrijpen en het verhaal in de goede historische context te zien. Daardoor is het verhaal geschreven vanuit een alwetende vertelsituatie. Annejet Van der Zijl zegt in het nawoord hierover:

… Voor de schrijver/onderzoeker kleeft echter één belangrijk nadeel aan het reconstrueren van het leven van onbekende mensen. Beroemdheden plegen namelijk aanzienlijk meer tastbare sporen achter te laten dan anonieme burgers, zeker als deze, zoals in dit geval, al meer dan zestig jaar geleden in het niets zijn verdwenen. Aanvankelijk leken er van de bitterzoete liefdesgeschiedenis van Waldemar en Rika geen andere papieren getuigen overgebleven dan enkele alinea’s in het ‘ Weinrebrapport’, wat brieven en dikke stapels vergeelde, veelal ongedateerde foto’s. In eerste instantie heb ik dan ook even met de gedachte gespeeld om het verhaal in de vorm van een historische roman te gieten. Maar naarmate ik me meer in de hoofdpersonen verdiepte en er steeds meer materiaal boven kwam drijven, besefte ik dat tegen het leven zelf niet op te verzinnen valt – in ieder geval niet door mij.

Aangezien ik het vertellen nu eenmaal niet kan laten, heb ik het beeld zoals dat uit de herinneringen van betrokkenen en archieven opdoemde opgeschreven als een verhaal, me daarbij naar hartelust bezondigend aan wat literatuurhistoricus Kees Fens ooit even fraai als treffend omschreef als ‘het plunderen van de gereedschapskist van de fictieschrijver’. Dat laat onverlet dat het boek gebaseerd is op authentiek materiaal en verifieerbare, door de diverse betrokkenen bevestigde feiten… (Blz. 222)

Het verhaal is verteld vanuit een alwetende verteller. De verteller weet wat iedereen denkt, voelt en weet wat er in het verleden is gebeurd en wat er zal gebeuren. Ook zijn er vooruitwijzingen zoals:

En dus liep ze (Dobbe) door, onwetend van het feit dat Paré en haar vriendin tientallen onderduikers veilig de oorlog door zouden loodsen en dat haar leven weleens heel anders had kunnen verlopen als ze wél had aangebeld, om over dat van Herman nog maar te zwijgen. (Blz. 133)

De schrijfster weet erg veel over het verleden. Bijvoorbeeld als Rika en Waldemar in de concentratie kamen zijn en bijna geen contact met de buitenwereld hebben, verteld de schrijfster wat er in de rest van Nederland gebeurd.

Tijd en ruimte:
Het verhaal speelt zich af in de 20e eeuw. Het begint bij het jaar 1923, dan speelt het verhaal zich af in Suriname, het land waar Waldemar vandaan komt. Vervolgens reist Waldemar naar Nederland, hier ontmoet hij Rika. Als ze worden opgepakt vanwege het houden van onderduikers worden zo onder anderen in de kampen Ravensbrück en Neuengamme opgesloten. Aan het einde van het boek wordt ook nog even verteld hoe het met Sonny Boy verder gaat na de oorlog en na de dood van zijn ouders.

Het verhaal speelt zich af in Suriname, Nederland, Den Haag, Scheveningen, de concentratie kamen Ravensbrück en Neuengamme en de gevangenis. Dit zijn de belangrijkste plaatsen, waarschijnlijk komen er nog wel meer plaatsen in voor maar zijn die minder naar voren gekomen.

De plaatsen waren heel erg belangrijk om je in het verhaal in te kunnen leven, bijvoorbeeld Suriname en de concentratie kampen. Als je weet hoe het er daar uitziet kun je je beter inleven in de personen die zich daar bevinden.

Het verhaal is chronologisch, behalve bij de proloog en de epiloog, daar kijkt Rika terug op haar leven in een soort flashbacks.

Thema, motieven, leidmotief:
Het is een non-fictie literair werk, er is dus niet echt sprake van een thema. De schrijfster heeft een situatie geschetst met de belangrijkste zaken uit de wereldgeschiedenis. Suriname, negers en de tweede wereldoorlog komen naar voren in dit boek. Er wordt ook duidelijk gemaakt dat er vroeger heel anders over verschillende culturen word gedacht. Een huwelijk tussen een katholiek en een protestant is onmogelijk, maar een huwelijk tussen blanken en zwarten is ronduit onacceptabel. Er wordt dus veel verteld over cultuurverschillen en discriminatie.

Het thema is: “De lijdensweg van liefde”.


Stijl:
De schrijver in mijn boek gebruikt vrij lange zinnen met weinig bijvoeglijke naamwoorden. Meestal worden er makkelijke woorden gebruikt, maar zoals in ieder boek zitten er ook wel moeilijke woorden in zoals “een perfect geassimileerde joodse familie” (een perfect aangepaste joodse familie). Er worden geen ouderwetse woorden in gebruikt, maar ook geen heel nieuwe woorden, er wordt gewoon normaal, netjes, leesbaar Nederlands geschreven. Er komen af en toe heel levendige dialogen in voor, bij het laatste hoofdstuk als Waldemar verdrinkt wordt er zo levendig geschreven dat het is alsof je het zelf meemaakt. Er worden beeldende ruimtebeschrijvingen gegeven, als Waldemar in het eerste hoofdstuk in de rivier in Suriname zwemt wordt er precies verteld welke kleur het water heeft, hoe de omgeving eruit ziet hoe de mensen naar hem kijken en welke bewegingen hij maakt tijdens het zwemmen.

Samenvatting:
De rooms-katholieke Rika van der Lans trouwt in 1911 met de protestant Willem Hagenaar, wat natuurlijk een groot schandaal veroorzaakt. Toch wonen ze binnen enkele jaren gelukkig samen in Den Bosch met hun vier kinderen. Als ze na enige tijd verhuizen naar het dorp Goeree kwijnt Rika weg van verveling doordat ze de zwierigheid van de stad mist. Dit lijdt tot vele ruzies tussen Willem en Rika waarbij Willem haar zelfs slaat. Uiteindelijk verlaat Rika samen met haar kinderen op 40 jarige leeftijd in 1926 het huis in Goeree en besluit voor de kost een pension op te starten in Den Haag. De 20 jarige Surinaamse jongen Waldemar Nods komt in het pension van Rika logeren. Ondanks het leeftijdsverschil bloeit er iets tussen het tweetal en het duurt niet lang voordat Rika merkt dat ze zwanger is. Als haar man Willem dit hoort probeert hij de kinderen op te eisen met juridische dreigementen en advocaten, uiteindelijk lukt dit hem ook. In 1929 bevalt Rika van een zoon genaamd Waldy vernoemd naar zijn vader Waldemar, hij krijgt de bijnaam “Sonny Boy”. Terwijl ze nog getrouwd was met Willem heeft Rika een zoon gekregen van een neger, een groot schandaal. Voor haar familie en vrienden is dit reden genoeg om niks meer met haar te maken te hebben. Ook haar andere vier kinderen wonen weer bij hun vader Willem, Rika mag ze nog maar eens per jaar zien. Vol verdriet over het verlies van haar kindjes verhuist Rika met Waldemar en Sonny boy naar Scheveningen. Daar starten ze ondanks de crisisjaren een goedlopend pension op. Eind jaren dertig treedt het paar in het huwelijk en begint het contact met Rika’s kinderen langzaam weer redelijk op gang te komen. In 1940 breekt de oorlog uit, aanvankelijk zijn de gevolgen niet zo groot. Tot het bericht komt dat er in Scheveningen één grote verdedigingsvestiging gemaakt wordt. Rika en haar gezin verhuizen weer terug naar Den Haag waar ze onder lijding van Chardon onderduikers gaat opvangen. Rika is niet erg voorzichtig, ze worden verraden en ze belanden in de gevangenis, waar ze Sonny Boy uiteindelijk vrij laten. Rika wordt door de beruchte NSB’er Kaptein ondervraagt, maar hij krijgt geen antwoorden van Rika. Ze wordt veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf vanwege “Judenhilfe”, en wordt overgeplaatst naar het kamp “Vucht”. Ook Waldemar zit in dit kamp op de mannenafdeling, toch krijgt ze hem nog voor een laatst keer te zien. Rika wordt weer overgeplaatst naar het Duitse kamp Ravensbrück. Het is er zwaar overbevolkt, er heersen veel ziektes en briefen schrijven aan het thuisfront kan hier ook niet meer. Uiteindelijk overlijdt Rika aan één van de ziekten in dit kamp. Waldemar houdt het langer vol, aan het einde van de oorlog wordt hij getransporteerd met een cruiseschip naar Noord-Duitsland. Vlak voor de kust wordt het schip gebombardeerd door de Britten, Waldemar die ongelooflijk goed kan zwemmen, springt het water in en zwemt naar de kust. Vlak voordat hij de kust bereikt wordt hij beschoten door Soldaten. “Bloed mengde zich met ijskoud water, maar Waldemar voelde al geen kou of pijn meer. Hij wiegde op de golven, en de zee spoelde alle vuil en ellende van hem af. Het water was zijn vriend, zoals het dat altijd was geweest.”

Eigen mening:
Ik vond het een heel mooi boek om te lezen, dat komt vooral doordat het een waar gebeurd verhaal is. De foto’s en brieven zijn echt door de hoofdpersonen geschreven en zijn niet zomaar een verzinsel van de schrijfster.

Er was heel veel spanning in het boek, de kinderen van Rika, de oorlog, de concentratie kampen en natuurlijk Sonny Boy die moest opgroeien zonder zijn ouders, maar bleef hopen dat ze op een dag levend terug zouden keren. Je weet dat Rika en Waldemar de oorlog niet overleven, maar hoe ze overlijden is een raadsel. Bij het overlijden van Rika wordt heel duidelijk verteld hoe het eraan toegaat in zo een concentratie kamp, en hoe weinig kans je nou eigenlijk had om dan te overleven. Dat is heel mooi opgeschreven. Ook het overlijden van Waldemar zorgde voor een heel mooi slot. Hoe hij eindelijk vrij, uit het concentratie kamp tijdens het einde van de oorlog naar de kust zwemt en op het laatste moment word neergeschoten zorgt voor een mooi maar treurig slot. Vooral doordat het zo mooi is opgeschreven word het treurig.

Het is een boek om niet snel te vergeten, en een aanrader voor iedereen om te lezen.

Informatie over de auteur:
Annejet van der Zijl heeft de boeken “Jachtlust”, “Anna” en “Sonny Boy” geschreven. Op dit moment is ze bezig met de biografie van Bernhard, dit boek komt waarschijnlijk eind 2007 of begin 2008 uit.
Annejet van der Zijl schrijft biografieën, in privé archieven zoekt zij informatie op over de persoon waar zij een boek over wil gaan schrijven. Ook neemt zij vaak contact op met familie leden van de persoon. Als ze genoeg informatie heeft om zich in de persoon in te kunnen leven schrijft ze het boek.
Ik denk dat haar boeken onder de roman literaire boeken vallen, omdat haar boeken meestal over moeilijk bereikbare liefde en vriendschapen gaan.