Soldaat van Oranje

Plot

De Soldaat van Oranje heet Erik Hazelhoff Roelfzema, die met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in Leiden studeert. Hij is dan een jaar of 20 en is eerstejaars student rechtsgeleerdheid. Hij wil zich graag verzetten tegen de Duitsers, maar vanuit Engeland. Na enkele mislukte pogingen lukt het hem om via een schip met een vriend van hem naar Londen te varen. Als hij daar aankomt heeft hij geen geld, onderdak of werk, maar daar komt snel verandering in zodra hij begint met operatie ‘Contact Holland’. Dit was een operatie waarbij Erik hielp om geheim agenten naar Nederland over te zetten via zee. Hierbij hielden Erik en zijn vrienden Chris en Peter nauw contact met koningin Wilhelmina en haar secretaris François van ’t Sant. Van ’t Sant was voor een deel van de oorlog ook hoofd van de CID en hij had een goede band met Erik. Kolonel der Mariniers M.W. de Bruyne nam de taak als hoofd van de CID van hem over en stopte toen het ‘Contact Holland’, ondanks dat er daarvoor vele succesvolle oversteken zijn gepleegd. Hij was toen inmiddels adjudant van de koningin geworden, maar wilde meer doen om het verzet te helpen. Toen heeft hij zich aangemeld bij de RAF, en na enige tijd aan training besteed te hebben, heeft hij in het laatste jaar van de oorlog meer dan 70 keer over Duitsland gevlogen in een oorlogsvliegtuig. Toen de oorlog voorbij was is hij samen met Peter, prinses Juliana, koningin Wilhelmina en een vrouwelijke Engelandvaarder genaamd Rie naar Nederland gevlogen en hebben ze een tijd samen gewoond. Pas toen hij in Nederland aankwam kreeg hij door wat voor een puinhoop er van Nederland was gemaakt.

Personages

De hoofdpersonage is Erik, wie ook de schrijver van het boek is. Het is namelijk een autobiografie. Hij blijft het hele boek door eigenlijk met zijn studeervriend en huisgenoot Chris Krediet. Chris is een spontane jongen die soms iets te brutaal kan zijn, maar hij is er altijd voor Erik. Een andere vriend en belangrijk personage is Peter Tazelaar. Peter is een avontuurlijk type met een aardig karakter. Ook is hij een van de geheim agenten die samen met Erik aan Contact Holland werkt.

In Engeland leert Erik dus de koningin kennen, Wilhelmina. Wilhelmina is een wijze en sympathieke vrouw, maar kan ook koppig zijn. Hij wordt tijdens het de operaties veel geholpen door adviseur en vertrouwenspersoon van de koningin François van ’t Sant. François is erg serieus en soms een beetje kil, maar hij is heel slim en heeft het hart op de goede plaats.

Perspectief

Het boek wordt verteld vanuit het gezichtspunt van Erik, in de eerste persoon. Hij is dan ook de auteur van het boek, en schrijft dus een autobiografie. Doordat het boek een beschrijving is van een waargebeurd verhaal is en geen fictie, denk ik dat dit niet heel veel invloed heeft op de manier waarop de gebeurtenissen worden verteld. Erik geeft wel degelijk zijn mening over verschillende situaties, maar een deel van het verhaal is ook gewoon het vertellen van gebeurtenissen hoe ze ook echt gebeurd zijn.

Tijd

Het boek speelt zich af tussen 1937 en 1945. Het begint als Erik als eerstejaars student de studentenvereniging Minerva binnenstapt en o.a. Chris Krediet ontmoet. Na enkele hoofdstukken wordt het verhaal doorgespoeld naar 10 mei 1940, wanneer de Duitsers Nederland bezetten. Vanaf dat moment begint het verhaal eigenlijk ‘echt’. Er zijn weinig fast-forwards en flashbacks, behalve als Erik kort verwijst naar een vriend die hij kende van zijn middelbare schooltijd. Het verhaal is dus chronologisch.Er vind echter regelmatig tijdverdichting plaats; als Erik een oorzaak wil samenvatten voor een situatie, overbrugt hij in een paar zinnen veel tijd, soms wel een jaar. Bijvoorbeeld toen hij opgeleid werd bij de RAF.

Ruimte

Het verhaal begint in Holland. Erik woont dan in een studentenhuis op het Rapenburg in Leiden. Als Nederland veroverd wordt spendeert hij een paar dagen bij zijn ouders in Wassenaar, in de wijk de Kievit. Tijdens Contact Holland komt hij ook nog vaak dichtbij de kust van Scheveningen, en een enkele komt hij ook echt aan land.

In Engeland woont Erik tijdens de gehele geheime operatie op de Chester Square Mews in Londen, samen met Chris en Peter. Hij woonde daar in dezelfde straat als de koningin. Terug in Nederland heeft hij in het huis ‘Anneville’ gewoond, samen met Wilhelmina, Juliana, Peter en een vrouwelijke Engelandvaarder genaamd Rie.

Symbolen

Ik denk dat Erik zelf misschien wel het belangrijkste symbool van het boek is. Want zonder dat hij het door had is hij uitgegroeid tot het symbool van het Nederlandse verzet in de Tweede Wereldoorlog.

Motieven

Dit heeft hij niet kunnen doen zonder zijn Leidse Bek. Dit is een fenomeen wat veel terugkomt in het boek, en wat inhoudt dat je iemand met een beetje brutaliteit even de les gaat wijzen. Ik denk dat dit doorzettingsvermogen een grote rol heeft gespeeld in het behalen van al zijn prestaties.

Een ander belangrijk motief is het verhaal van het hol van de ratelslang. Erik is net als meerdere van zijn vrienden geboren in Nederlands-Indië, en een oude man daar vertelde hem als kind het verhaal over het hol van de ratelslang. Het werkt zo: als je langs het hol van de ratelslang liep moest je een kiezelsteentje in je mond houden, en er hard op zuigen. Je moest muisstil zijn en vooral doorlopen. Niet achterom kijken. Erik gebruikte dit verhaaltje een paar keer als metafoor dat je nooit achterom moet kijken.

Thema

Het thema van dit boek is ‘Hoe kwetsbaar vrijheid is’. Het boek laat goed zien hoe in één dag de vrijheid van miljoenen Nederlanders kon worden afgepakt. Omdat Erik het grootste deel van de oorlog in Engeland verbleef, heeft hij weinig meegemaakt van de verwoesting van Nederland. Eenmaal teruggekomen realiseerde hij zich pas wat er van Nederland was geworden.

Titelverklaring

In de jaren 1940-1945 omvatte ‘soldaat’ iedereen - burger of militair, man en vrouw, bezet, gevangen of in vrijheid - die de vijand het hoofd bood; ‘Oranje’ betekende ‘vaderland’ en ‘vrijheid’ voor een ieder - oranje, roze of rood - die met z’n oor tegen zijn radio’tje nieuwe moet putte uit de stem van de Koningin in Londen. Zo spreekt de titel “Soldaat van Oranje” voor iedereen die in de oorlog Nederland naar beste weten heeft gediend.