Als Maria terugkomt om Herter wakker te maken, ziet ze hem in dezelfde houding liggen als toen ze wegging. Herter is overleden. In zijn linkerhand heeft hij het stukje lood dat Hitlers toekomst zou voorspellen, Maria luistert de dictafoon af en hoort Herters laatste woorden: ‘… hij…hij is hier.’

Onze eerste verwachting

Nadat we eerst een recensie over het boek hadden gelezen leek het ons een intrigerend boek, omdat het Hitler anders omschrijft dan andere boeken doen. Ook waren we wel nieuwsgierig naar het verhaal over de zoon van Hitler, Siegfried. We wisten natuurlijk dat het geschreven is door Harry Mulisch en daarom hielden we rekening met veel moeilijk taalgebruik en lastige theorieën.

Onze eerste reactie

We hebben een verkeerd boek gekozen. Hoewel het verhaal over Siegfried en het leven van meneer en mevrouw Falk op Berghof nog wel te volgen is en wel spannend is, is de laatste theorie over Hitler, het Niets, nogal complex. Er waren zeker stukken waarvan we dachten dat het erg sterk geschreven was, maar de theorie was erg langdradig en vooral erg vergezocht. Al met al was het een erg goed boek, maar het boek was erg lastig en bij tijden saai.

Genre

Siegfried is een psychologische roman, omdat het zich vooral afspeelt volgens de denkwijze van de hoofdpersoon, Rudolf Herter. Het kan echter ook gerekend worden tot het genre oorlogsroman, vanwege de grote rollen van grote oorlogsmisdadigers, zoals Hitler.

Het boek kan gedeeltelijk gezien worden als een autobiografie, omdat Herter en Mulisch veel overeenkomsten vertonen. Zowel Herter als Mulisch heeft de Tweede Wereldoorlog meegemaakt, zijn beide (internationaal) gelauwerde schrijvers en hebben als doel een boek te schrijven over Hitler en het Niets. Mulisch heeft met het boek zowel zijn doel als Herters doel bereikt.

Opbouw

Het boek is opgedeeld in 19 hoofstukken, elk met enkel een nummer. Het boek begint bij het begin en heeft, ondanks de dood van Herter, een gesloten einde. Het doel van zowel Mulisch als Herter was om Hitler voor eens en voor altijd op te sluiten in een boek. Alhoewel Herter zijn doel niet bereikte voor zijn dood, lukte Mulisch dat wel. Het boek heeft twee verhaallijnen: die van Rudolf Herter, op zoek naar een manier om Hitler te snappen en die van het  echtpaar Falk, over hun verleden op Berghof.

Het boek heeft geen opdracht, wel een motto:

“Warum holt mich der Teufel nicht? Bei ihm ist es bestimmt schöner als hier.” EVA BRAUN, Dagboek, 2.III.35

Deze twee zinnen betekenen: “Waarom haalt de duivel mij niet? Bij hem is het zeker beter dan hier.” Dit komt uit het dagboek van Eva Baun, de vriendin van Hitler tijdens de oorlog, en zijn vrouw op de dag voor hun beider dood. Dit citaat gaat over haar leven tijdens de oorlog. Ze ziet haar vriend, en latere man, amper en mag tegen niemand zeggen dat ze een zoon heeft. Dit heeft tot gevolg dat ze zich depressief voelt, erg verdrietig is en zelfs enkele malen heeft geprobeerd zichzelf van het leven te beroven.

Personages

Rudolf Herter is begin 70 en heeft zijn magnus opum De uitvinding van de Liefde geschreven. Dit werk wordt internationaal geprezen en Herter heeft zeker geen lage dunk van zichzelf. Hij is getrouwd en gescheiden met Olga, en heeft nu een relatie met de jongere Maria. Herter is zijn leven lang al geïntrigeerd door Hitler en besluit tijdens een televisie-interview over hem zijn volgende boek te schrijven. Met dit boek wil hij Hitler doorgronden iets wat tot nu toe nog niemand is gelukt waardoor er een hele stroom aan literatuur over hem is ontstaan. Aan het einde van het boek overlijdt Herter zonder het verhaal van Siegfried, en zijn theorie over Hitler, Nietschze en het Niets op te kunnen schrijven. Het personage Herter is een flat character.

Adolf Hitler is volgens Herter de meest onbegrijpelijke persoon uit de geschiedenis. Aan het einde van het verhaal verklaart hij dat Hitler het Niets is. In het verhaal speelt hij een grote rol: de Tweede Wereldoorlog staat centraal en hij speelt de hoofdrol in de theorie van Herter. Tevens is hij de vader van Siegfried, en zijn moordenaar. Hitler is een historisch figuur, en heeft dus geen karaktertype.

Siegfried Hitler is de zoon van Hitler en Eva Braun, maar wordt opgevoed door Julia en Ullrich Falk. Dit omdat Hitler niet wil dat iemand weet van zijn relatie met Braun. Aan het einde van de oorlog bedriegt iemand Hitler door te zeggen dat Eva 1/8ste Joods is. Door deze leugen laat Hitler Siegfried doden, door Ullrich. Later blijkt Eva geen Joods bloed te hebben. Siegfried wordt eigenlijk alleen maar beschreven; hij heeft geen duidelijk karaktertype.

Hoewel Ullrich Falk zich nooit heel erg met politiek bezig heeft gehouden, komt hij door een baantje als kelner in contact met de mensen die later de Nazi kopstukken zullen vormen. Zo krijgt hij uiteindelijk ook zijn betrekking op de Berghof. Hij lijkt een rustige man die vooral geen moeilijkheden wil. Wanneer hij Siegfried moet doden doet hij dat alleen maar omdat hij Julia wil redden van een concentratiekamp. Hij is in de tachtig en heeft helemaal wit haar waar zijn schedel doorheen schemert. Ullrich wordt gaandeweg beschreven door Mulisch en is daarom een round character.

Julia Falk is de dochter van een fanatieke aanhanger van de NSDAP en ontmoette Ullrich via via. Na hun huwelijk krijgen zij een aanstelling op de Berghof waar zij het goed kan vinden met Eva Braun. Zij doet alsof ze de moeder van Siegfried is en zijn dood doet haar dan ook veel pijn. Ze hield van hem als een moeder. Ze is ook in de tachtig en draagt een gouden bril met dikke glazen. Zij is net als Ullrich een round character.

Eva Braun is de moeder van Siegfried en de vriendin van Hitler en uiteindelijk zijn vrouw. Ze kan het goed vinden met Julia al is ze vaak eenzaam als Hitler niet op de Berghof is. Ze sterft samen met Hitler in een bunker in Berlijn.

Maria is de 30 jaar jongere vriendin van Herter en zij hoort de theorie van Herter aan. Zij is degene die Herter dood aantreft en luistert naar zijn laatste woorden: “…hij…hij…hij is hier…”.

Titelverklaring

De titel “Siegfried” verwijst naar de zoon van Adolf Hitler en  zijn vrouw Eva Braun. Het bestaan van Siegfried komt Herter te weten tijdens het lange gesprek met Ullrich en Julia Falk. Ze zeiden hierin dat het tijdens de zwangerschap moest lijken alsof Julia de moeder zou worden en dus ook zwanger zou zijn. Ook na de bevalling was het voornamelijk Julia die het kindje opvoedde en niet Eva. Toen Hitler werd verteld dat zijn vrouw voor een gedeelte joods was, droeg hij Ullrich op om “zijn” kind te vermoorden, tot grote verdriet van Julia. Voordat Herter over Siegfried kon vertellen stierf hij.
De ondertitel “een zwarte idylle” verwijst naar de villa waar Hitler en zijn vrouw Eva samen met Siegfried woonde en waar Ullirch en Julia woonde.

Ruimte

Het boek Siegfried speelt zich voornamelijk af op drie plaatsen:
- het bejaardenhuis waar Ullrich en Julia woonden, op deze plek vertelde ze van alles over hun leven in de tijd van de tweede wereldoorlog en over de tijd voor en na de geboorte van Siegfried. Dit huis is heel belangrijk geweest voor het verloop van het boek van Rudolf Herter, hierin werd namelijk grotendeels het fundament gelegd voor het boek over Hitler.
- De Berghof, dit is de villa waar Hitler, Eva , Siegfried en de familie Falk woonden. Over de tekstgedeeltes die zich afspeelden in de Berghof zijn uitsluitend flashbacks geschreven die verteld werden door Ullrich en Julia Falk.
- Wenen; Herter verblijft gedurende het hele verhaal in de Duitste stad. Ook de hotelkamer waarin hij zijn relaas doet over Hitler en Nietschze ligt in Wenen. Omdat het herfst is, is er een ietwat donkere sfeer, die goed congrueert met het verhaal.

Perspectief
Er is sprake van een personale vertelsituatie – er wordt gebruik gemaakt van de hij / zij vorm. Het perspectief ligt bij Rudolf Herter. Er is echter een afwijkend hoofdstuk, namelijk hoofdstuk 18. Dit hoofdstuk bestaat uit dagboekfragmenten van Eva Braun.
 

Tijd
Het boek heeft 213 pagina’s en dus een verteltijd van 213 pagina’s. De vertelde tijd is een aantal dagen: de tijd die Herter met Maria in Wenen doorbrengt. Het verhaal speelt zich af rond het jaar 2000. Het verhaal is chronologisch verteld en omdat Ullrich en Julia bijna constant vertellen wat er in en rond de tweede wereldoorlog gebeurd is in de familie van Adolf Hitler is het grootste gedeelte van het verhaal één grote flashback. Deze grote flashback heeft natuurlijk een drastisch effect op het hele verhaal.
De historische tijd van de flashback is de Tweede Wereldoorlog. Dat is van groot belang voor de rest van het verhaal. Het is namelijk duidelijk dat meneer en mevrouw Falk 60 jaar na dato nog steeds moeite hebben met wat er gebeurd is. Dit heeft veel invloed op de manier waarop het verhaal beschreven wordt.

Stijl & taalgebruik
Harry Mulisch staat bekend om zijn lastig taalgebruik. Ook in dit boek gebruikt hij veelvuldig moeilijke termen, moeilijke constructies en grote woorden. In het laatste deel van het boek, waarin Herter zijn theorie uitlegt aan Maria, gebruikt Mulisch veelal lastige vergelijkingen tussen Hitler en Nietzsche. In zijn theorie verwijst hij ook vaak naar religieuze en filosofische citaten en hij gebruikt de profeet Zarathoestra  en de theoloog Anselmus van Canterbury om aan te tonen dat zijn verbanden kloppen.
In Siegfried zijn uitspraken als “Dat is een monsterachtige astronomisch object, die ontstaan is door de catastrofale ineenstorting van een zware ster, een muil die alles opslorpt wat in zijn buurt komt, materie, straling, alles, en waaruit niets kan ontwijken, zelfs licht blijft in zijn zwaartekrachtveld gevangen, alle informatie is afgesneden van de rest van de wereld, - weliswaar gloeit het, maar uit de amorfe warmte valt niets op te maken. In het centrum ervan bevindt zich een zogenaamde singulariteit. Dat is een paradoxale entiteit van oneindig grote dichtheid” niet ver te zoeken. Met deze uitspraak wil Herter aantonen dat Hitler een ‘singulariteit in mensengedaante’ is. Mulisch’ taalgebruik in dit citaat is van een vrij hoog en moeilijk niveau en daarmee erg moeilijk te lezen.

Motieven

Dood door schuld

Siegfried wordt vermoord door Ullrich Falk in opdracht van Hitler. In het boek komt niet naar voren dat Ullrich zich schuldig voelt over die dood omdat die immers een opdracht was en omdat hij en zijn vrouw anders naar een concentratiekamp gestuurd zouden worden. Ullrich vloet zich echter wel verantwoordelijk voor de dood van de bondskanselier die hij tijdens de putsch neerschoot. Herter acht Hitler ook schuldig aan de waanzin en dood van Nietzsche, hoewel hij ook vindt dat Hitler het Niets is en het Niets natuurlijk nergens schuldig aan kan zijn.

Geheim

In het verhaal is het geheimhouden van het bestaan van Siegfried erg belangrijk, Siegfrieds bestaan is al vanaf zijn geboorte geheim, zijn afkomst mag niet bekend gemaakt worden, later mag de reden van zijn dood niet bekend gemaakt worden. Zelfs na zijn dood blijft hij een geheim en door de dood van Herter zal de aanwezigheid van Siegfried op onze planeet een geheim blijven.

Schrijverschap

Door zijn hoofdpersonage op zichzelf te laten lijken, lijken de beweringen die het personage Herter doet op beweringen die Mulisch zou doen over het schrijverschap. In het televisie-interview doet hij duidelijk beweringen over wat kunst zou moeten zijn maar ook later, wordt met de verwarring van Herter eigenlijk het schrijfproces weergegeven. Er wordt in het interview uitgelegd hoe een idee ontstaat en je zou het uiteindelijke boek kunnen zien als een uitwerking van dat idee.
 

Thema

Thema

Het grootste thema van dit boek is de mengeling van fantasie en werkelijkheid. De vraag van dit verhaal luidt dan ook: wat als Hitler en Eva Braun een kind hadden gekregen? Buiten de mengingen van de gebeurtenissen van de familie van Hitler zijn er misschien nog meer overeenkomsten tussen beide schrijvers: Harry Mulisch en zijn zelf bedachte personage Rudolf Herter. Zo vertoond Rudolf Herter, de hoofdpersoon van het verhaal een aantal opvallende overeenkomsten met Harry Mulisch. Zo hebben ze allebei een Oostenrijkse vader die "fout" is geweest in de oorlog. De opvallendste vergelijking tussen deze fictieve schrijver en deze schrijver van vlees en bloed is te vinden op pagina 51. Hier staat: “Op Cuba was hij om te revalideren van de Ziekte van Eichmann.” Diens proces had hij vijf jaar eerder bijgewoond in Jeruzalem, ook daarover had hij een boek geschreven.

Een ander belangrijk thema is tegenstrijdigheid. Dit is nauw verwant met het bovenstaande thema, maar is globaler omdat ook Herters theorie tegenstrijdigheden bevat.

Dit alles is nader verklaard door Mulisch zelf:

“Mulisch haast zich te zeggen dat de hoofdpersoon van zijn roman in een ironische positie verkeert: "Herter kondigt aan dat hij Hitler in een hypothetische situatie wil plaatsen om hem te begrijpen. Vervolgens vertelt het echtpaar Falk hem over Hitlers zoon, en moet hij concluderen dat de werkelijkheid altijd gekker is dan de verbeelding. Maar de lezer weet natuurlijk dat het hele verhaal fictie is en dat ik in Siegfried precies doet wat Herter zich heeft voorgenomen."

De botsende vertelniveaus in Siegfried, die overigens een spannend en geestig verhaal niet in de weg staan, zijn een voorbeeld van wat je Mulisch' paradoxitis zou kunnen noemen: zijn fanatieke voorliefde voor (schijnbare) tegenstellingen en ongerijmdheden. Net als Mulisch' eerdere romans wemelt Siegfried van de paradoxen, met als hoogtepunt Herters uiteindelijke conclusie dat Hitler de onbegrijpelijkheid in persoon was, 'de ontkenning van alles wat bestaat en gedacht kan worden' - de exacte tegenhanger van de God van de christenen. 'Het laatste woord over Hitler is niets', zegt Herter, en Mulisch voegt daaraan toe: "Als je zegt 'Hitler is niets', dan kun je Hitler nooit begrijpen, want dan zou je dus niets begrijpen. Maar niets kan kennelijk toch iets zijn, want Hitler heeft geleefd - je kon hem bijvoorbeeld aanraken. En daarin ligt de paradox."”

Plaats in de literatuurgeschiedenis

Het boek “Siegfried, een zwarte idylle” kan men terugvinden in het tijdsperk van de twintigste en eenentwintigste eeuw.