Boekverslag

Harry Mulisch

Siegfried

1. Beschrijving

- Complete titelbeschrijving

Titel: Siegfried

Auteur: Harry Mulisch

Uitgeverij: De bezige bij, Amsterdam

Eerste druk: januari 2001

Gelezen druk: januari 2008-05-14

Aantal bladzijden: 213

- Korte motivatie van je keuze

Als allereerste boek had ik De Aanslag gelezen van Harry Mulisch. Dit boek sprak mij enorm aan, het leest heerlijk weg en bevat alle elementen die een boek succesvol maken. Met deze waan pakte ik het volgende boek van een van de drie grootste Nederlandse schrijvers van de tegenwoordige tijd. Kan Siegfried de verwachtingen waarmaken, of is het een boze droom na de ervaring van bestseller De Aanslag?

- Korte samenvatting van de inhoud

Rudolf Herter, een bekende Nederlandse schrijver, gaat samen met zijn vriendin Maria voor een werkbezoek naar Wenen. Hij is daar om verschillende interviews en televisieoptredens te geven. Deze hebben betrekking op zijn pas verschenen boek ‘de uitvinding van de liefde’. Wanneer Rudolf Herter een lezing moet houden, heeft hij na de lezing een signeersessie. Als de sessie is afgelopen komen een oudere man en vrouw naar Herter toe. Zij stellen zich voor als meneer en mevrouw Falk. Zij zeggen belangrijke informatie te hebben voor zijn volgende boek over Hitler. Herter maakt een afspraak met de twee mensen.

Als Herter de volgende dag bij de familie Falk zit krijgt hij een eigenaardig verhaal te horen.

Ulrich Falk en zijn vrouw Julia Falk werken op de verblijfplaats van Hitler en Eva Braun. De twee werkten hier als bedienden. Op een gegeven moment worden ze bij de Führer geroepen. Hitler zegt tegen hen dat wat hij nu gaat vertellen strikt vertrouwelijk is. Hij vertelt hen dat Eva Braun zwanger is van hem. Dit kan niet vanwege zijn positie in Duitsland. Omdat ze het kind wel willen houden, vraagt Hitler hen of zij het kind op willen voeden. Dit gebeurt uiteindelijk en het jongetje, Siegfried, groeit op bij Julia en Ulrich Falk op.

Herter weet niet wat hij hoort. Hij is geschokt. Vooral als de familie Falk ook nog dat de papieren van Siegfried door een jaloerse Duitser zijn vervalst. Hierdoor denkt Hitler erachter dat Siegfried joodse voorouders heeft, wat niet waar is. Hij beveelt meneer Falk om Siegfried te doden. Ulrich Falk doet dit, met pijn in zijn hart.

Vervolgens lees je in het boek fragmenten uit Eva Brauns dagboek. Ondanks alles blijft zij van de Führer houden. Het dagboek van Eva eindigt op het moment dat zij en Hitler zelfmoord plegen.

Met de grote hoeveelheid ongelofelijke informatie keerde Herter terug in zijn hotelkamer. Hij begon te praten in zijn dictafoon en Maria gaat wat drinken beneden. Wanneer zij later terugkomt, ligt Herter dood op bed. De dokter komt en stelt een onmiddellijke hartstilstand vast. Wanneer Maria het bandje van de dictafoon afluistert hoort ze op het eind van het bandje een zacht rumoer. Herter laatste woorden waren ‘…hij …hij …hij is hier’.

- Eerste persoonlijke reactie

Wat een ontzettend mooi boek. Ik heb dit boek in een ruk uitgelezen omdat hij zo ontzettend boeiend was. Harry Mulisch bespreekt een aspect van de geschiedenis waar heel weinig over bekend is en wat toch veel mensen aanspreekt, namelijk het privéleven van Adolf Hitler. Daar is weinig over bekend. Met deze roman snijdt Mulisch dat op een manier aan waarop je als lezer volledig benieuwd raakt naar het leven van de grootste moordenaar van de 20e eeuw. Alsof je de Weekend of de Privé zit te lezen, met verschil dat Adolf Hitler iemand is die een rol speelt in de vaderlandse geschiedenis.

2. Verdieping

Het verhaal verteld over Ulrich en Julia Falk die hun verhaal vertellen over het privéleven van Hitler en zijn zoon. Door hun verhaal wil Rudolf Herter het leven van Hitler analyseren en hem beter begrijpen. Dat is ook de thematiek van het verhaal; het beter leren kennen van het leven van iemand, in dit geval Hitler, en zodoende bepaalde acties van hem te kunnen verklaren

- Betekenislagen van het verhaal

Verhaallaag: Rudolf Herter hoort het verhaal van de hoogbejaarde Ulrich en Julia Falk aan. Hitler blijkt een zoon gehad te hebben van Eva Braun, Siegfried. Hij wordt vermoord nadat, uit vervalste papieren, bleek dat hij Joodse voorouders had. Rudolf sterft in zijn slaap als hij bezig is het verhaal op te nemen op tape.

Thematische laag: Ondanks de kant van Hitler die iedereen kent, de meedogenloze massamoordenaar, schuilt ook een mens. Hitler had ook een persoonlijkheid die zelfs zijn goede kanten had.

De thematische laag heeft zeker verband met de thematiek. Doordat Rudolf Herter het verhaal hoorde dat Hitler zijn zoon overdroeg aan de familie Falk, kwam er een menselijke kant naar buiten van de dictator. Maar buiten de positieve kanten worden ook nog eens de onmenselijke kant van Hitler beschouwd. Dat hij zijn zoon laat vermoorden omdat hij Joods bloed zou hebben bijvoorbeeld.

- Secundaire literatuur (Verband tussen schrijver en boek)

Bron: Krantenbank

“Alles klopt altijd bij Hitler” Harry Mulisch over zijn nieuwe roman Siegfried

'Mijn ambitie was om aan het slot van de twintigste eeuw iets definitiefs over Hitler te zeggen.' Harry Mulisch over zijn nieuwe roman 'Siegfried', die vandaag verschijnt.

Op de lage tafel in de zitkamer ligt een stapeltje Siegfrieds, vers van de drukker. Trots wijst de auteur op de bruine stofkaft van zijn 'zwarte idylle'. Rechtsonder zien we een hoekje van een oude kleurenfoto: een hand rust op de rug van een blond jochie in een Beiers broekje. De hand van Hitler? raadt de interviewer, die zijn huiswerk heeft gedaan. 'Precies!' zegt de schrijver. 'Dat je dat in een oogopslag ziet - daarover gaat mijn boek.'

Harry Mulisch heeft nooit een geheim gemaakt van zijn fascinatie voor Adolf Hitler en het nazisme. Als kind van een joodse moeder en een Oostenrijkse collaborateur heeft hij zijn oeuvre gebouwd op de Tweede Wereldoorlog, van romans als Het stenen bruidsbed (1959) en De aanslag (1982) tot non-fictieboeken als De zaak 40/61 (1962, over het Eichmann-proces) en De toekomst van gisteren (1972). Maar op 73-jarige leeftijd gaat hij nog een stap verder: in zijn nieuwe roman voegt hij fictie aan Hitlers leven toe.

Siegfried is het verhaal van een wereldberoemde Nederlandse schrijver die geobsedeerd is door 'het raadsel Hitler', en die op een dag van de voormalige huisbewaarders van de Fuhrer-villa op de Obersalzberg te horen krijgt dat Hitler een zoon had van zijn geheime vriendin Eva von Braun. Het jongetje - Siegfried genoemd naar de Germaanse held uit Wagners Ring des Nibelungen - blijkt als het zoontje van de huisbewaarders op de Berghof te zijn opgevoed; per slot van rekening moest de Führer alle Duitse vrouwen blijven toebehoren. Tegen het eind van de oorlog is de bijna zevenjarige Siggi op bevel van Hitler door zijn adoptievader vermoord.

'Mijn ambitie was om aan het slot van de twintigste eeuw iets definitiefs over Hitler te zeggen', legt Mulisch uit als we aan het bureau van zijn Amsterdamse studeerkamer zijn gaan zitten. 'In Siegfried wordt dat die Endlösung der Hitlerfrage genoemd. Van alle dictators is Hitler de enige die geheimzinnig is. Neem Stalin, die alleen met hem te vergelijken is als je kijkt naar het aantal mensen dat hij vermoordde. We weten wat hem dreef: hij had een marxistische theorie en die wilde hij koste wat het kost uitvoeren. Maar hij was niet de bedenker van de Goelag, zoals Hitler de architect van de vernietigingskampen was; hij richtte zich niet tegen vrouwen en kinderen; en hij had niet zo'n rare poppenkast van griezelige paladijnen om zich heen.

'Hoe ik op het idee voor Siegfried kwam, weet ik niet meer precies - maar ik dacht niet door een directe actuele aanleiding, zoals de recente documentaire over het gesol met Hitlers resten of de krantenstukken waarin Jorg Haider werd aangeduid als de zoon van Hitler. De wording van een roman heeft het karakter van een droom - je herinnerd je achteraf alleen flarden, de vage toedracht. In Siegfried laat ik aan de hand van mijn alter ego, Rudolf Herter, het stadium van het opkomen van ideeën zien. Het boek is behalve een blik in de afgrond ook een kijkje in de geest van de schrijver.

'Siegfried ontwikkelde zich zoals ik in de roman beschrijf, uit een gedachte-experiment. De beste manier om een raadselachtig iemand te doorgronden, is hem in een gefingeerde, extreme situatie te plaatsen en te kijken hoe hij zich vervolgens gedraagt. Hitler is in duizenden boeken beschreven - ik heb hier zelf 1 meter 75 staan - maar hij is er alleen maar onbegrijpelijker door geworden. En dus zegt Herter in een literair interview met een programmamaakster: 'Misschien is fictie het net waarin hij gevangen kan worden'.'

Ik zal het aspect behandelen dat de schrijver een band heeft met het verhaal. Zoals in de derde alinea te lezen is, heeft Mulisch altijd al een fascinatie gehad voor Adolf Hitler. Dit heeft hij in diverse boeken onder woorden gebracht, maar Siegfried was het eerste boek waarin hij fictie combineerde met het leven van de Führer.

Maar dit was niet de enige reden dat een van de grootste drie schrijvers deze roman schreef. Hij wilde de lezer meer duidelijkheid geven over Hitler, meer vatbaarheid. Er zijn heel weinig persoonlijke informatie van Hitler bekend, terwijl hij waarschijnlijk de beruchtste dictator is van de afgelopen eeuwen. Mulisch wilde daar verandering inbrengen door een compleet boek aan hem en zijn leven te wijden. Dat het pure fictie is, is natuurlijk een kanttekening. Maar als je kijkt naar de populariteit van het boek en het aantal verkochte exemplaren, dan kunnen we concluderen dat mensen het interessant vinden om het lege gat wat Adolf Hitler heet, op te kunnen vullen meet de inhoud van deze indrukwekkende roman.

3. Beschrijving

Het onderstaande artikel beschouwd de recensies die geschreven zijn in de tijd dat het boek uitkwam. Verder was er niets te vinden in de krantenbank die door menig leraar de hemel in wordt geprezen, maar waar een normale recensie van een van de grootste auteur van de afgelopen eeuw niet in te vinden is.

Bron (Krantenbank)

Siegfried

Harry Mulisch is een fenomeen waarop de kritiek geen vat heeft. Bezwaren tegen de stijl of het geringe intellectuele gehalte van zijn werk stuiten af op het feit dat de schrijver zijn tekortkomingen keer op keer ruiterlijk toegeeft: nee, mooie zinnen schrijft hij niet, en het genre dat hij beoefend is dat van het jongensboek. Maar, meldt hij met aanstekelijk enthousiasme, ondanks deze bescheiden inzet is hij toch een auteur van wereldklasse. Er valt geen speld tussen te krijgen.

De recensenten houden zich over het algemeen goed aan de leeswijzer die Mulisch zelf heeft opgesteld. Ook al zijn ze het gewoonlijk eens met zijn eigen kritiek op stijl en inhoud, het zit hun geloof in Mulisch' grootheid niet in de weg. Bij het verschijnen van de roman Siegfried treedt dat fascinerende mechanisme opnieuw in werking.

Vooral Menno Schenke (Algemeen Dagblad) bewondert het boek zeer kritisch: in stilistisch opzicht overtuigt Siegfried niet en het boek is 'als je er langer over nadenkt, behalve spannend en lekker gecompliceerd ook een beetje flauwekul. Dat geldt vooral de filosofische gedachtenlijn over het Niets.' Maar goed, Siegfried is toch 'een prikkelende ideeënroman'.

Max Pam (HP/De Tijd) toont enige vertedering; in Siegfried spreekt 'een auteur aan het eind van zijn leven, een dolgedraaide auteur die zich nog een keer wil laten gaan'. Niettemin, 'voor iedereen die zich wil laten meeslepen door een onzinnig gedachte-experiment, is dit een schitterend boek'.

Hans Warren (GPD-bladen) schrijft zuchtend over de 'rimram' die we van Mulisch 'maar al te goed kennen', maar vindt wel dat Mulisch boeiend schrijft over zijn alter ego Herter en daarmee over zichzelf: 'Een van de aardigste kanten van Siegfried - eerder een ontspannen tussendoortje dan een werk om veel ophef over te maken - is dat je de roman kunt zien als een zelfportret.'

Er zijn ook recensenten die van kritiek op stijl en rimram niets willen weten. Volgens Jan Paul Bresser (Elsevier) komt Siegfried uit het 'soevereine laboratorium van Mulisch'. Jeroen Vullings (Vrij Nederland) gaat nog een stap verder in zijn geestdrift: Siegfried is een roman 'op eenzame, afgrondelijke hoogte'. Maar Vullings meet vervolgens zijn bewondering zo breed uit dat je halverwege de recensie - daar waar het gebruik van een cliffhanger als bewijs geldt voor 'het ultieme gemak' waarmee Mulisch schrijft - toch het bange vermoeden bevangt met een satire van doen te hebben.

De enige die nog een poging doet om Mulisch' theoretische verhandelingen serieus te nemen is Monica Soeting (de Volkskrant), die de schrijver vertwijfeld op de inconsequenties in zijn poëtica wijst. Bij haar slaat de kritiek niet om in bewondering: 'Tenzij Mulisch Siegfried als een grote grap bedoeld heeft, is het onbegrijpelijk dat dergelijke borrelpraat voor het bewijs van Herters uitzonderlijke wijsheid moet doorgaan.'

Is het boek in zijn opzet geslaagd? Een antwoord op die vraag, meent Soeting, is vooral afhankelijk van geloof in het genie van de auteur. 'Wie Mulisch als uberragender Ausnahmemensch beschouwt, zou dat kunnen denken. Lezers met een voorliefde voor laat twintigste-eeuwse opvattingen over de rol van de kunstenaar zullen daartoe minder geneigd zijn.' De recensenten, kortom, bespreken geen tekst maar zien zich geconfronteerd met een geloofssysteem. Een ieder die blijk geeft van lichte twijfel wordt door de aanhang gezien als een 'verstokte Mulisch-hater'. En andersom, schrijft Menno Schenke, 'zullen er veel lezers zijn die deze roman zullen verketteren omdat zij weigeren mee te gaan in Mulisch' gedachtespinsels.'

Geloven of verketteren? Gelukkig hoeven we ons bij het maken van die keuze geen zorgen te maken over het effect op Mulisch zelf. In een interview in NRC Handelsblad zegt hij blij als altijd: 'Lezers kunnen me niets schelen.'

That's the spirit.

Ik ben het roerend eens met Menno Schenke van het Algemeen Dagblad. Qua stijl, opbouw en manier van vertellen is het boek onder de maat. Maar het verhaal zelf is goed. En het slaat aan. En mensen vreten het. Kortom, dan doe je het als schrijver gewoon goed. En dat kun je alleen maar kritisch bewonderen. Paul McCartney kan nog steeds geen noot lezen, liedjes schrijft hij vaak als hij in de bus zit op weg naar zijn werk en kloppen vaak ook niet. Maar ach, hij speelt nog steeds het Gelredome vol. Dan doe je het gewoon goed, en daar kan geen criticus iets aan veranderen.