Boekgegevens

Titel: Siegfried

Auteur: Harry Mulisch

Uitgever: Wolters-Noordhoff, Groningen

Datum 1ste druk: januari 2001

Gelezen druk: 9e druk 2005

Aantal bladzijden: 156

A/B/C-boek: C-boek

Samenvatting

De beroemde schrijver Rudolf Herter heeft een vuistdikke roman geschreven met als titel 'De uitvinding van de liefde'. Hij brengt vanwege het verschijnen van de Duitse vertaling van deze roman een bezoek aan Wenen. Zijn zevenjarige zoon Marnix uit zijn tweede huwelijk is in Amsterdam achtergebleven en wordt opgevangen door zijn eerste vrouw Olga. Op weg van het vliegveld in de taxi denkt hij terug aan de begintijd van zijn schrijverschap, toen hij er van overtuigd was dat hij een beroemde schrijver zou worden. Hij wordt, samen met zijn dertig jaar jongere vriendin Maria, ontvangen op de Nederlandse ambassade en er is in het programma ook een interview voor de Oostenrijkse televisie opgenomen.

Tijdens dit vraaggesprek spreekt hij over het idee van het genie als scheppende kracht. Rudolf Herter omschrijft dat als: 'een kunstzinnige fantasie is niet zo zeer iets wat begrepen moet worden, maar eerder iets waarmee je begrijpt. Het is een werktuig.' De interviewster Sabine begrijpt niet precies wat hij bedoelt en Herter geeft als voorbeeld: Hitler. De schrijver beweert dat, ondanks dat er honderdduizenden analytische studies aan de persoon van Hitler zijn gewijd, we nog steeds niet weten wie hij eigenlijk was. Hitler als persoon lijkt daarentegen juist eerder onbegrijpelijker geworden. Om dat 'probleem' te lijf te gaan zegt Herter: 'Misschien is fictie het net waarin hij gevangen kan worden.' De schrijver wil, met andere woorden, Hitler begrijpen door iets over hem te verzinnen. Hij wil met behulp van zijn fantasie Hitler in een gefingeerde extreme situatie brengen, zodat Adolf Hitler gedwongen zal worden zijn ongetwijfeld zwakke punt prijs te geven. Hierdoor lijkt plotseling de kiem voor een nieuw boek van de schrijver gelegd te zijn. En niet zonder de hem bekende arrogantie vertelt hij de televisie-interviewster dat hij misschien wel de enige hedendaagse schrijver op dit moment is, die dat voor zijn rekening kan nemen.

Maar al gauw blijkt dat de schrijver zijn fantasie niet hoeft te gebruiken, want nadat hij in de Prunksaal van de Nationalbibliothek uit zijn pas vertaalde roman met als titel 'Die Erfindung der Liebe' heeft voorgelezen, wordt hij aangesproken door een hoogbejaard echtpaar. Naar aanleiding van de televisie-uitzending hebben ze een belangrijke mededeling voor de schrijver, die zou kunnen helpen om het net van de fictie om Hitler heen te spannen. De schrijver maakt, nieuwsgierig geworden, een afspraak met het echtpaar en gaat ze de volgende dag bezoeken in een Weens bejaardenhuis met de naam 'Eben Haëzer'. Zij vertellen hem een geheim dat ze al die jaren bij zich hebben gedragen en min of meer hadden verdrongen, maar nu door het televisie-interview weer tot leven is gekomen. Voordat ze echter zijn verhaal aan Herter willen vertellen moet hij hen beloven dat hij het pas, na hun dood, wereldkundig zal maken. Als de schrijver aan de twee bejaarden duidelijk maakt dat ze hem kunnen vertrouwen, vertellen ze Herter hun levensverhaal.

Ullrich en Julia Falk hebben in de huishouding van Hitler en zijn geliefde Eva Braun gediend. Zij vertellen Herter dat Hitler in het najaar van 1938 in zijn buitenverblijf Berghof op de Obersalzberg een zoon heeft gekregen bij zijn maîtresse Eva Braun. Zowel Hitlers intieme verhouding met Eva Braun, als de geboorte van zijn zoon Siegfried, moest voor het gehele Duitse volk geheim blijven, omdat Hitler de mythe in stand wilde houden dat hij aan 'alle Duitse vrouwen' toebehoorde. Zo wordt bepaald dat een kamerdienaar en de huishoudster van Hitler, wanneer duidelijk wordt dat Eva Braun zwanger is, als de officiële ouders in de burgerlijke stand zullen worden opgenomen. Het echtpaar Julia en Ullrich Falk dat sinds 1936 tot de huishoudelijke staf van 'Der Führer' behoorde, kregen de taak als surrogaatouders op te treden. De geboorte van Siegfried is op dezelfde dag als de eerste grootscheepse pogrom tegen de joden tijdens het twaalfjarige bewind van Hitler, die de geschiedenis in zal gaan onder de naam de 'Rijkskristalnacht'. In september 1944 krijgt Ullrich Falk, via Bormann, van Hitler het bevel de bijna zesjarige Siegfried te doden. De man gehoorzaamt, zonder dat hij begrijpt wat de achtergronden van deze opdracht eigenlijk zijn. Ondanks dat hij Siegfried in al die jaren als zijn eigen zoon is gaan beschouwen, voert hij het bevel uit. Omdat hij anders samen met zijn vrouw Julia naar een concentratiekamp zou zijn gestuurd, wat niet alleen zijn eigen leven maar ook dat van zijn vrouw had gekost. Voor de schrijver is dit verhaal, waarvan hij geen moment gelooft dat het door het echtpaar Falk verzonnen zou kunnen zijn, de belangrijkste reden om te zeggen dat hij de beweegredenen en de persoon van Hitler eindelijk begrijpt. Als dank voor hun verhaal laat hij een gesigneerd exemplaar van zijn laatste boek achter. Hij krijgt van het echtpaar een loodklompje dat ze van Hitler hebben gekregen. Terug op zijn hotelkamer laat hij zich meeslepen door een opeenstapeling van fantastische filosofieën en denkbeelden over de achtergronden van het gedrag van de grootste dictator van de twintigste eeuw, dat hij die inspreekt in een dictafoon, om niets van zijn ideeën en theorieën verloren te laten gaan. Later zal Maria, zijn vriendin, in toenemende verbijstering, het bandje beluisteren.

In het laatste gedeelte van de roman is een gecursiveerd gedeelte opgenomen, dat een weergave zou zijn van fragmenten uit het dagboek van Eva Braun. Deze beschrijvingen geven vanuit de beleving van Eva Braun enkele verklaringen voor Hitlers onbegrijpelijke en onvoorspelbare gedrag. Hierin wordt ook duidelijk wat de reden was dat hun zoon Siegfried gedood moest worden. Men had Hitler, door middel van vervalsingen in het geboorteregister van zijn maîtresse, ervan overtuigd dat hun zoon niet raszuiver Germaans was. Via zijn moeder had dus ook Siegfried enige procenten joods bloed in zijn aderen. Naderhand bleek dat echter een complot te zijn geweest waarbij SS-hoofdman Heinrich Himmler een belangrijke rol in speelde. Om zijn fout die de moord op zijn zoon tot gevolg had, toch een beetje goed te maken, besloot Adolf Hitler vlak voor zijn dood met Eva Braun te trouwen, waarmee zij heel gelukkig was. Zo gebruikt Mulisch, en met hem Herter, zijn verbeeldingskracht om het huwelijk van Hitler met zijn minnares Eva Braun, vlak voor de ineenstorting van het Derde Rijk, te verklaren.

Nadat Herter zijn hele ideeënstroom over de achtergronden van de figuur van Hitler aan het bandje heeft toevertrouwd en daarbij als in een droom ook de dagboekfragmenten van Eva Braun de revue passeren, wordt hij door Maria in zijn hotelkamer dood op bed gevonden, met naast zich de dictafoon en in zijn hand een loodklompje. De dokter stelt een acute hartstilstand vast, waarmee het geheim van de Falk-familie mee in zijn graf neemt. Als Maria het bandje goed beluistert hoort ze na de filosofische uiteenzettingen van haar man: "...hij...hij...hij is hier...' Daarna niets meer," waarmee het boek eindigt.

Verhaalanalyse

Personages

Rudolf Herter

Deze meneer is de hoofdrolspeler. Hij is een beroemde Nederlandse schrijver van 72 jaar oud. Rudolf is eigenlijk naar mijn idee de schrijver van het boek (Harry Mullisch). Hij is een round character, omdat je heel veel dingen over hem komt te weten.

Hij heeft ook nog een zoon (marnix) van zeven jaar, die in Amsterdam bij zijn eerste vrouw (Olga) blijft.

Ullrich Falk

Hij was een kleine magere man met blauwe ogen van 89. Hij werkte in dienst van Hitler. Hij speelde de vader van Hitlers zoon Siegfried. In opdracht van Hitler vermoord hij Siegfried. Dit geheim had hij nog nooit gedeeld met iemand van buiten af. Hij doet dit voor het eerst aan Herter. Ullrich is een flat character. Je krijgt niet genoeg over Ullrich te weten om hem een round character te noemen.

Julia Falk

Zij is de vrouw van Ullrich Falk. Ze was een kleine dikke vrouw van 85. Zij speelde de moeder van Siegfried en hield van hem alsof het haar eigen zoon was. Daarom had zij het er heel moeilijk mee toen Hitler Ullrich dwong om hem te vermoorden. Zij is een flat character, omdat je ook van haar te weinig te weten krijgt om een round character te zijn.

Siegfried

Zijn bijnaam was Siggi. Hij is de geheime zoon van Hitler en Eva Braun. Hij wordt doodgeschoten door Ullrich Falk op bevel van Hitler. Je krijgt weinig te weten over Siegfried. De nadruk in het boek ligt bij zijn vader Hitler. Siegfried is een Flat character, omdat je in het boek weinig over hem te weten komt.

Eva Braun

Zij is de vriendin van Hitler. Ze was een geblondeerde, knappe, lieve, trouwe en gevoelige vrouw, maar ze was vaak alleen. Daardoor schreef ze een eigen dagboek en doordat Hitler haar verwaarloosde pleegde zij verschillende zelfmoordpogingen. Ze werd goede vriendinnen met Julia Falk, die ze in vertrouwen nam. Ze pleegt zelfmoord, vlak nadat zij is getrouwd met Hitler. Je komt veel over haar te weten, omdat je aan het einde van het boek een deel van haar dagboek krijgt te lezen. Hierdoor is zij een round character.

Maria

Zij is de vriendin van Rudolf Herter. Ze is rond de 40 jaar. Zij steunt hem en is met hem mee op reis naar Wenen. Ze is een lieve vrouw, die Rudolf niet altijd begrijp. Je krijgt niet zo veel van haar te weten. Dus deze persoon is een flat character.

Adolf Hitler

Harry Mulisch had als hoofdvraag: ‘’Wie was Adolf Hitler?’’ In dit boek probeert hij erachter te komen wie Hitler was. Hitler heeft het het gevoel dat hij veel beter is dan de rest van de mensheid. Zelfs de mensen die van hem hielden behandelt hij slecht. Hij realiseert zich niet dat andere mensen ook gevoelens hebben en hij daar begrip voor moet hebben. Hitler is een flat character. Je komt weinig te weten over zijn denken en doen.

Structuur en samenhang

Het boek bestaat uit 19 genummerde hoofdstukken zonder titel. Tussen de hoofdstukken bestaat erg goede samenhang, het gaat de hele tijd over Rudolf en zijn nieuwe boek. Als een hoofdstuk over iets anders gaat wordt dit verteld. Het enige hoofdstuk dat minder samenhang vertoont met de rest van het verhaal is hoofdstuk 18, een stuk uit het dagboek van Eva Braun. Hier gaat het over Eva Braun, en wordt Rudolf niet genoemd.

Tijd en ruimte

Het verhaal speel zicht af in november 1999. Één flashback speelt zich af in de periode 1933 tot en met 1945. Dat het verhaal zich afspeelt in novermber 1999 kun je opmaken, omdat aan het einde hij een boek schenkt aan het echtpaar Falk. Dit boek signeert hij met: ‘’Voor Ullrich Falk, die in de tijden van het kwaad een onvoorstelbaar offer bracht aan de liefde. En voor Julia, Rudolf Herter Wenen, November 1999.’’ Het verhaal wordt discontinu verteld, omdat de ene gebeurtenis meer verteltijd krijgt dan de andere. Er wordt ook gebruik gemaakt van een grote flashback. Dit flashback is de gebeurtenis dat Ullrich zijn geheim in een groot verhaal aan Herter verteld.

Het verhaal speelt zich af in de hoofdstad van Oostenrijk: Wenen, waar Herter is voor bepaalde interviews en lezingen. . De flashbacks spelen zich af in het buitenverblijf Berghof in Duitsland. Het verhaal in het dagboek van Eva Braun speelt zich af in het ondergrondse verblijf van Hitler.

Perspectief

Het boek is geschreven vanuit de alwetende vertelsituatie. De schrijver vertelt alles over de personages, wat zij vertellen en wat hun gedachtes daarbij zijn. Zo vertellen Ulrich en Julia hun verhaal en tegelijkertijd krijg je te lezen wat ze daar bij dachten. En vertelt Rudolf over zijn boek en hij neemt zijn gedachtes over een nieuw idee op, op een bandje. Dit is daarom een betrouwbaar verhaal.

Er is ook een andere vertelsituatie. Dit is de ik vertelsituatie. Deze vertelsituatie komt voor aan het eind bij het dagboek van Eva Braun. In haar dagboek schrijft zij wat zij heeft meegemaakt en wat zij daarbij denkt. Hier lees je dus niet wat andere mensen denken. Je weet alleen wat andere mensen gezegd hebben tegen Eva. Dit is daarom niet zo betrouwbaar, omdat je niet veel gegevens krijgt.

Thematiek

Het thema van Siegfried, is afscheid. In het hele boek wordt er voortdurend op ingrijpende wijze afscheid genomen van elkaar. Zo neemt Rudolf afscheid van zijn vrouw, omdat hij een nieuwe vriendin krijgt. Ook Eva Braun en Hitler moeten afscheid nemen van hun zoon, omdat anders het Duitse rijk in gevaar komt. Vaak is dus aan het afscheid nemen niets meer te doen. Het meest ingrijpende afscheid is nog wel dat Julia en Ulrich afscheid moeten nemen van hun ‘zoon’. Voor Ulrich is dit natuurlijk het meest ingrijpend, omdat hij zelf de trekker moet overhalen. Hiermee neemt hij op brute wijze afstand van zijn zoon. En op het eind van het boek vind een definitief afscheid plaats: Rudolf Herter. Niet alleen zijn vriendin neemt afscheid van hem als vriend, maar ook de wereld als geweldig schrijver.

Uitgebreide persoonlijke reactie.

Het onderwerp

Het onderwerp van de tekst is de zoon van Hitler (Siegfried). Dit komt in alle delen van het verhaal wel terug. Zo komt het in de gedachten van Rudolf Herter voor en zo is het, het verhaal wat Ullrich en Julia vertellen.

Ik vind het onderwerp erg interessant, omdat ik wel hou van verhalen over de tweede wereldoorlog, en dus ook Hitler. Ik ben het boek vooral gaan lezen, omdat ik graag wil weten hoe Harry Mulisch over Hitler zou schrijven. Ik zelf vind net als Harry Mulisch, Hitler nogal een egocentrisch persoon zonder besef dat andere mensen ook gevoelens kunnen hebben. De schrijver heeft het onderwerp goed uitgewerkt, er wordt veel verteld over het leven van Siegfried en daar draait het hele boek om. Verder heeft de schrijver bestaande namen en gebeurtenissen gebruikt, waardoor het er goed uitgewerkt uitziet.

Ik heb wel eens films gezien over de tweede wereldoorlog, maar die zijn nog nooit hetzelfde geweest als dit boek. Dit komt omdat het verhaal in dit boek verzonnen is. Wel vond ik dit boek interessanter dan een film over wat echt gebeurt zou zijn in de tweede wereldoorlog, omdat het juist iets is wat je zelf nou zou bedenken. Je hebt er dus eigenlijk een fantasie over Hitler bij.

De gebeurtenissen

De belangrijkste gebeurtenis in het boek is het moment dat Ullrich en Julia naar Herter toekomen met het verzoek om hem te spreken. Als op dit moment Herter nee had gezegd, dan had het boek heel anders gelopen. De gebeurtenissen spelen in het boek echter niet de belangrijkste rol, het draait eigenlijk vooral om de gedachtes en gevoelens van Rudolf, Adolf, Ulrich en Julia. Ook de gedachtes van Eva worden goed uitgewerkt in het deel dagboek. Daar draait het boek om, de gebeurtenissen vormen alleen een uiting of aanleiding tot deze gedachtes en gevoelens.

De gebeurtenissen zijn geschreven met veel samenhang, behalve het gedeelte met het dagboek van Eva Braun. Hierdoor is het prettig om te lezen. Je begrijpt het dan beter.

Sommige van de gebeurtenissen zijn heel erg spannend, zoals wanneer Ulrich het zoontje van Hitler moet vermoorden, dit vind ik spannend omdat je weet dat Ulrich het liever niet wil en je vraagt je af wat hij gaat doen, Siegfried vermoorden of weigeren dat te doen. Andere gebeurtenissen, zoals wanneer Rudolf onverwacht een hartaanval krijgt zijn erg verrassend, omdat het heel erg onverwachts komt. Maar sommige gebeurtenissen zijn heel erg saai, bijvoorbeeld op het begin als Rudolf een voorlezing heeft, omdat er dan helemaal niets gebeurt. De gebeurtenis die de meeste indruk op me heeft gemaakt is wanneer Rudolf verbanden legt tussen het gek worden van Nietzsche en de verwekking van Adolf Hitler, en Rudolf plotseling doodgaat met de woorden: ‘…hij…hij…hij is hier…’. Je weet dan niet wie hij bedoelt maar je denkt wel terug aan wanneer Ulrich vertelde van Hitlers nachtmerrie, en dat Hitler toen ook had gezegd ‘Hij…hij…hij was hier’. Je kan het niet verklaren maar zijn dood had dus schijnbaar wel iets te maken met Adolf Hitler. De conclusie die Herter trekt, dat Hitler geen echt mens was maar een soort poppenspeler, heeft me wel aan het denken gezet of dat echt zo kan zijn. Maar ik kan me niet voorstellen dat zoiets waar is. Dit soort gebeurtenissen, de dood van Herter en de conclusie, bleven me nog lang boeien, maar dat was maar bij een paar gebeurtenissen. Bij sommige stukken moest ik het een paar keer opnieuw lezen en mezelf dwingen om verder te lezen. De gebeurtenissen worden vrij uitvoerig verteld, de verbanden worden door Rudolf gelegd, dus je hoeft ze niet zelf te leggen. Maar soms kun je die verbanden nog niet helemaal begrijpen zoals ze verteld worden.

Personages

Ik vind de hoofdpersoon wel en geen held, omdat Herter niet echt iets doet wat de wereld zal redden of verbeteren. Maar ik vind wel dat Herter iets probeert te doen wat nog niemand is gelukt, namelijk Hitlers ware aard naar boven proberen te halen, in dat opzicht is hij wel een held. Ik vind dat in dit boek het karakter van Herter goed wordt beschreven, omdat zijn karaktereigenschappen duidelijk naar boven komen, omdat je je dan goed kan inleven en hem goed leert kennen. Ik vind het belangrijk dat de karaktereigenschappen van de hoofdpersoon goed beschreven worden, omdat je anders niet echt een personage krijgt waar je je in kan leven, maar meer een typetje. Mede door de karaktereigenschappen en de beschrijvingen ervan wordt het boek en worden de personages levensecht en kan je je er erg goed inleven, ik vind het ook fijn dat je je goed kan verplaatsen in de hoofdpersoon, dan begrijp je de hoofdpersoon beter. De ideeën en gedachtes van Herter hebben me niet zozeer beïnvloed, maar ze hebben me wel erg geboeid. Met het gedrag van de hoofdpersoon kan ik heel goed leven, het is niet schokkend of slecht. Met het gedrag van Ulrich kan ik niet zo goed leven, hij vermoordt namelijk Hitlers zoontje, dat Ulrich beschouwt als zijn eigen zoon. Ik kan niet begrijpen dat je zoiets kan doen, iemand zo goed als je eigen zoon gewoon neerschieten. Het gedrag van de andere personages is wel goed te keuren. De personages reageren niet voorspelbaar, je weet nooit precies wat ze gaan doen. Dat vind ik wel fijn, omdat het anders helemaal niet meer boeit, als je toch al weet wat er gaat gebeuren kun je het boek net zo goed niet lezen. Het is juist de bedoeling dat je door kan lezen zonder dat je weet wat er gaat gebeuren.

Opbouw

De opbouw van het verhaal is goed te begrijpen. Het verhaal komt wel langzaam op gang, want het begin is nogal saai. Dit gaat alleen maar over zijn interviews en lezingen die niet erg boeiend zijn. Dit dan duurt ook 5 hoofdstukken van de 19. In het verhaal zitten flashbacks, maar die zitten in het verhaal om dingen uit te leggen en het is niet vervelend, het draagt juist bij aan de spanning. Dat er flashbacks in zitten past goed bij onderwerp omdat het gaat over Hitler, en hij leefde in het verleden.

Er zijn drie verhaallijnen:

- die van Herter en zijn beroep als schrijver

- die van Ullrich en Julia met hun verhaal over hun werk als bedienden van Hitler

- die van Eva Braun als vriendin/vrouw van Hitler en haar ervaringen daarmee.

Taalgebruik

Het taalgebruik in het boek is meestal niet moeilijk, maar soms is het wel ingewikkeld als Herter aan het nadenken is, als Herter op dreef is legt hij de verbanden die hij legt te ingewikkeld uit. Ook vind ik dat er veel verteld wordt over de omgeving, hoe die er uit ziet. Dit vind ik af en toe wel vervelend, omdat het ophoudt. De tekst leverde verder niet veel problemen op. Het taalgebruik van Herter vind ik echt passen bij zijn personage, zijn taalgebruik is een beetje ouderwets en soms ingewikkeld, maar dat vind ik goed passen bij zijn werk als schrijver.

Bronvermelding

De samenvatting heb ik van de uittrekselbank.