Auteur: Harry Mulisch Titel : Siegfried (ondertitel: een zwarte idylle), uitgeverij De Bezige Bij te Amsterdam, jaar van uitgave is 2001 (gelezen: 3e druk, maart 2001), 213 bladzijdes (eerste druk in februari 2001). Genre : roman Keuze : Ik zat te bladeren in onze gids van de Nederlandse Boekclub en toen viel mijn oog op dit boek. Wij hebben het toen besteld en zodoende ben ik het gaan lezen voor mijn Nederlandse literatuurlijst. Inhoud : Ik vond het boek gelijk al leuk toen ik begon te lezen, het las echt lekker makkelijk weg, zeker in verhouding tot het boek wat ik ervoor gelezen had: Max Havelaar! Maar wat ik mij wel een tijdje afgevraagd had, was “wie is Siegfried” want hij werd pas vrij laat genoemd, terwijl het om hem eigenlijk allemaal draait. Dat hij zo laat pas genoemd werd, bleek natuurlijk ook een reden te hebben want daardoor werd de spanning opgevoerd en was ik meer verbaasd toen ik erachter kwam wie Siegfried was!
Samenvatting: Rudolf Herter is een oudere, zeer gewaardeerde Nederlandse schrijver. Met zijn laatste roman, het duizend bladzijden dikke “De uitvinding van de liefde”, is zijn aanzien alleen maar groter geworden. Door de ambassade in Wenen is Herter uitgenodigd om een lezing over dit boek te houden. Tevens zijn enkele interviews gekoppeld aan zijn bezoek aan de Oostenrijkse hoofdstad. Tijdens een tv-interview komt het gesprek op de rol van fantasie in zijn werk. Rudolf Herter, die dit soort gesprekken zeer geroutineerd voerde en vaak al wist wat hij ging zeggen, probeert zijn standpunt over fantasie uit te leggen: volgens hem is de fantasie een werktuig waarmee je iemand kunt proberen te begrijpen die je niet helemaal begrijpt, bijvoorbeeld door hem in een gefingeerde, extreme situatie te plaatsen en te zien hoe hij zich dan gedraagt. Als concreet voorbeeld draagt Herter Hitler aan: iemand aan wie talloze studies zijn gewijd, zonder dat iemand ooit tot de kern van zijn persoon is doorgedrongen. Herter zegt: “misschien is fictie het net waarin hij gevangen kan worden”. Het idee dat Hitler na vele studies nog steeds een mysterieus persoon is, fascineert Herter. Hij ziet Hitler als iemand die met zijn rug naar het publiek staat gekeerd. Niemand zal ooit de voorkant zien, daarom wil Herter hem een visuele spiegel voorhangen. Hij wil weten wanneer Hitler geworden is zoals hij in vele geschiedenisboeken staat beschreven, als een tiran, een persoon met een grootste macht. Hoe komt Hitler aan het vermogen om beslissingen te nemen die ten gevolgen waren voor vele miljoenen mensen. Komt het door de gewelddadigheden van zijn weerzinwekkende vader, of door de gruwelijke dood aan kanker van zijn moeder, die onder behandeling was van een joodse arts, of door een gasaanval in de Eerste wereldoorlog, die hem tijdelijk blind maakte. Andere hebben nog ergere verschrikkingen meegemaakt, maar hebben geen racistische ideeën van Hitler gekregen. Zij zijn geen Hitler geworden. Dit idee blijft Herter achtervolgen tijdens het vervolg van zijn Weens verblijf. Wanhopig vraagt hij zich af in wat voor setting hij Hitler moet plaatsen om hem beter te begrijpen. Dan komt echter een oud echtpaar na zijn lezing naar hem toe en zij vertellen hem dat zij hem op tv gezien hebben en dat zij wel iets hebben wat hem zou kunnen helpen. Herter ontmoet het echtpaar Ullrich en Julia Falk de volgende dag in hun appartement in een bejaardentehuis. Ullrich vertelt dat zij alle twee voor Hitler hebben gewerkt op zijn Berghof. Ze waren alle twee persoonlijke bedienden, waarbij Ullrich vaak in de buurt was van Adolf Hitler en Julia bij, zoals Eva Braun genoemd werd ‘de vrouw des huizes’. Julia Falk en Eva Braun bouwden een goede band op (Julia was namelijk de enige vrouwelijke inwoonster van juffrouw Braun’s leeftijd), waardoor ze veel persoonlijke dingen over de dictator van het Duitse Rijk kon vertellen. Door de verklaringen van het echtpaar kon Rudolf Herter een grip krijgen op het denkbeeld van Adolf Hitler, dit was vooral nadat het tweetal het misschien wel grootst bewaarde geheim van de Nazi’s vertelde. Zoals in het algemeen is bekend hadden Adolf Hitler en Eva Braun een relatie. In het begin van de heerschappij van Hitler kon dit nog niet bekend gemaakt worden. Dit zou misschien de vele vrouwelijke aanhangers kunnen beïnvloeden: tenslotte stemden vooral veel vrouwen op hem. Maar niet alleen een relatie zou schadelijk kunnen zijn voor positie van de Führer. Op een dag in mei van ’38 werd de familie Falk geroepen, de Führer wenste hen te spreken. ‘Meneer Falk, mevrouw,’ zei Hitler vormelijk, ‘ik zal u een staatsgeheim verraden: juffrouw Braun verwacht een kind.’ Herter schrok hier heel erg van; hij was stomverbaasd. Het probleem was dus dat alle Duitse vrouwen graag een kind van de Führer wilden hebben. Als hij nu met juffrouw Braun zou trouwen, en vervolgens twee maanden later een kind krijgen, zouden veel vrouwen het gevoel krijgen dat zij bedrogen waren. Daarom werd de familie Falk opgedragen het kind van Adolf Hitler en Eva Braun aan te nemen. Het moest lijken dat het hun kind was. Zoals geplant werd Siegfried geboren en aangenomen door Ullrich en Julia. Omdat de familie Falk een appartement in het paleis van Hitler, de Berghof kreeg, kon Eva Braun vaak haar ‘neefje’ bezoeken. Maar het einde van het Derde Rijk naderde, het was mei 1945. Ullrich Falk werd door adjudant van Bormann naar zijn chalet begeleid. Daar aangekomen zij Bormann: “wij kunnen kort zijn, verman uzelf, op bevel van de Führer moet u Siegfried doden”. Ullrich stond op dat moment voor een keuze. In de ene hand had hij het leven van ‘zijn’ opgevoede kind Siegfried, in de andere hand had hij het leven van niet alleen Siegfried, maar ook zijn eigen en dat van zijn geliefde vrouw Julia. Na lang overwegen was de keuze gemaakt. Hij vertelde Julia niets. Na twee weken nam Ullrich Siegfried mee naar de schietbaan, waar hij het leven van Siegfried afnam. Met deze informatie kon Rudolf Herter heel veel. Maar omdat de familie Falk een eed had afgelegd, zou hij deze informatie pas mogen vrijgeven na het overlijden van alle twee de bejaarden. De Falk’s voelden zich wel bevrijd dat zij dit geheim eindelijk kwijt waren. Teruggekomen in het hotel laat Herter Maria de taperecorder aanzetten waarop hij zijn filosofische ideeën onmiddellijk opnam, voordat hij ze was vergeten. Maar door alle enthousiasme en alle drukte van verhalen over Hitler die door zijn schieten is hij erg moe geworden. Maria stelt hem voor nog een half uurtje te gaan liggen voordat het vliegtuig zou komen. Hij valt in slaap en overlijdt aan een hartstilstand. Met de taperecorder zijn hand en een merkwaardig loden voorwerp vindt Maria de beroemde schrijver op zijn bed. Wanneer zij het afluistert hoort zij niks, totdat ze heel zacht en ver weg een stem hoort. ‘....hij ...hij ...hij is hier....’ Dit is het globale verhaal, maar rondom de kern wordt in het naar mijn menig erg goed en interessant geschreven boek veel gefilosofeerd. Er is een stukje uit het dagboek van Eva Braun in verwerkt, er worden verbanden gelegd met theorieën van o.a. Plato en Nietzsche. De ideeën van Hitler zijn volgens sommigen gebaseerd op Nietzsche, dus op die manier zou Hitler dus zijn slachtoffer zijn, stelt Herter. Hij probeert hier echt door te dringen tot “wanneer Hitler zo’n tiran is geworden”. Nu stelt Herter dat hij nooit veranderd is, maar altijd al zo geweest is. De ideeën die Nietzsche had, waren slechts op papier gezet. Hitler voerde deze ideeën uit. Dat kon namelijk omdat er zoveel toeval was: Hitler wás hem, hij was bijvoorbeeld op dezelfde dag verwekt als dat Nietzsche krankzinnig werd en nog meer toevalligheden. Heel goed geschreven; erg filosofisch. Wat Herter hier beweert, is wel te bevatten maar moeilijk in een korte samenvatting onder te brengen omdat het een proces is wat gedurende het hele boek naar voren komt, het ontwikkelt zich steeds verder. Titelbespreking : Het is een titel dat je woord per woord terug kan vinden in het boek. Zo slaat Siegfried op de zoon van Hitler. Deze zoon werd ontkend door Hitler en werd opgevoed door de persoonlijke bediendes van Hitler en Eva Braun. Zwarte slaat op Hitler zelf. In het begin van het boek wordt beschreven hoe Hitler eigenlijk was: niets. Net zo niets als de kleur zwart zelf. Idylle (= iets lieflijks) slaat op de liefdesrelatie tussen Hitler en Eva Braun waar Siegfried uit voort gekomen is. Dit is één manier om het op te vatten, een andere manier is: Een 'zwarte idylle' is een paradox, een schijnbare tegenstelling. Het verhaal begint als een idylle, maar gaandeweg wordt het steeds donkerder en grauwer tot zelfs zwart aan het eind, als Herter overlijdt. Ook verwijst het woord idylle naar de “Siegfried idylle” van Wagner (voor de begrafenis van zijn zoon die ook Siegfried heette). Dat muziekstuk is eigenlijk ook een zwarte idylle. De zoon van Richard Wagner (en Cosima) is een beetje de inspiratiebron geweest voor dit boek. Personages : Rudolf Herter; een bekende en gewaardeerde Nederlandse schrijver van rond de 70. Veel elementen uit Herter’s leven, zijn dezelfde als die uit Mulisch’ leven. Het boek van Herter, “De uitvinding van de liefde”, is eigenlijk een soort parodie op Mulisch’ “De ontdekking van de hemel”. Maria; een goede vriendin van Herter, zij gaat met hem mee naar Wenen. Zij is een zachte vrouw. Soms begrijpt zij niets van Herter: “Het is dat ik je ken maar anders zou ik denken dat je maar wat kletst.” Ullrich en Julia Falk; zij zijn getrouwd en lopen al tegen de 90 jaar. Zij hebben voor Hitler persoonlijk gewerkt en vertellen dit aan Herter. Zij hebben voor Siggi gezorgd. Siegfried; hij wordt ook wel Siggi genoemd. Hij is dus de zoon van Hitler en Eva Braun. Menner Falk moet Siggi doden op bevel van zijn vader, Hitler. De reden hiervoor is dat Hitler te horen heeft gekregen dat Eva (en dus Siggi) niet arisch was, maar half joods! Dat kon natuurlijk niet dus moest Siggi een afschuwelijke dood sterven.
Thematiek : Het onderwerp van het boek is Siegfried, de zoon van Hitler, de zwarte idylle. Hij is iets heel moois maar tegelijkertijd is hij dat ook weer niet. Een paradox dus. Het verhaal beschrijft Herter’s zoektocht naar Hitler, de ontdekking van zijn aard. Hij leert steeds meer over Hitler en zo komt ook de lezer steeds meer te weten. Het thema is hier de tweestrijdigheid in de persoonlijkheid, en dan vooral die van Hitler. Aan de ene kant is het een klein, zwak mannetje dat altijd zijn ogen dicht doet voor de ellende terwijl het aan de andere kant de Hitler is zoals wij die kennen, de bloeddorstige psychopaat die over lijken gaat om zijn doel te bereiken. MOTTO: toeval; bestaat niet in Mulisch’ boeken! Dit is naast de oorlog een van Mulisch’ belangrijkste motieven. - Zowel Nietzsche (1844-1900) als Hitler(1889-1945) is 56 jaar geworden; - Nietzsche is, evenals zijn voorganger Schopenhauer, een filosoof van de wil en uitgerekend heette zijn psychiater dr. Wille; - Nietzsche laat ‘zijn’ profeet Zarathustra voorspellingen doen over de komende 200 jaar, waarvan het eerste kwart, nl. de Tweede Wereldoorlog, al precies is uitgekomen. Daarnaast begint de corrupte editie van Der Wille zur Macht met: “Het nihilisme staat voor de deur; waar komt deze griezeligste aller gasten vandaan.” Dit betekent: Hitler staat voor de deur, want hij is eigenlijk niets. - Nietzsche’s geestelijke gesteldheid wordt in 1888 een stuk minder en op dat zelfde moment wordt Hitler verwekt. - Filosofie: alweer een zeer belangrijk Mulischiaans element. De grote filosofen Schopenhauer en Nietzsche vliegen je dan ook te pas en te onpas om de oren (of liever gezegd: onder de ogen). Rudolf Herter heeft grote belangstelling voor met name Schopenhauer en Nietzsche en hun relatie tot Hitler. Friedrich Nietzsche (1844-1900) was het eerste “slachtoffer” van Hitler, volgens Rudolf Herter. Hitler heeft zijn denkbeelden misbruikt en op een antisemitische manier geïnterpreteerd. In Nietzsche’s hoofdwerk “Also sprach Zarathustra” (+-1885) heeft hij een paar schokkende dingen op het programma gezet zoals de conceptie van de Übermensch, de heerschappij van de sterken over de zwakken, de afschaffing van het medeleden en de stelling dat God dood is. - fictie: zonder fantasie, of liever gezegd verbeeldingskracht, zou een goede schrijver niet als goede schrijver gekwalificeerd kunnen worden. In Siegfried gaat het over de gelijknamige en gefingeerde zoon van Hitler; fictie schept nieuwe personen en daarmee nieuwe boeken. - Bruin: dit motief komt expliciet naar voren op bladzijde 181. De kleur bruin komt steeds weer terug bij Hitler. * Hitlers geboorteplaats is Braunau; * De partijcentrale in München heette het ‘Braune Haus’; * De SA-troepen werden ‘bruinhemden’ genoemd; * Ook heette Eva Braun; * Omdat haar familie vaak op de Obersalzberg logeerde, noemde Göring de Berghof het ‘Braunhaus’; Tijd : Het verhaal speelt zich af in 1999, dus het is een verhaal van deze tijd. Plaats : Het speelt zich in Wenen (Oostenrijkse hoofdstad) af en dat wat de Falk’s vertellen speelde zich toendertijd op Hitler’s Berghof af (Duitsland). Duur : Het verhaal bestrijkt een tijdsduur van twee weken. Het verblijf van Herter in Wenen duurt drie dagen. In dit verhaal zit ook een flashback waarin een tijd van 11 jaar wordt verteld. De verteltijd van het verhaal is ongeveer 4 uur. Alles wordt in chronologische volgorde verteld. Er is één grote flashback in het verhaal. De flashback is het belangrijkste deel van het boek. Tijdens de flashback wordt er een aantal keer een sprong gemaakt naar het heden, waarin Herter een vraag stelt of een reactie geeft op het geen echtpaar Falk vertelt. Vertelwijze : Het verhaal wordt verteld door de schrijver (Harry Mulisch). Alleen het verzonnen stukje uit het dagboek van Eva Braun wordt door haarzelf verteld uiteraard. Er worden geen gevoelens beschreven in het verhaal, behalve in het fragment uit het dagboek.
Schrijfstijl : Ik vond dat de schrijver de spanning eigenlijk wel erg opvoerde want het duurde lang voordat je eindelijk wist wat hij precies bedoelde, bijvoorbeeld wie Siegfried was, dat werd ook pas laat duidelijk. Het verhaal las wel lekker weg, het taalgebruik was heel goed. Ik vond het spannend geschreven. Verder was het niet emotioneel omdat er geen gevoelens in beschreven werden, maar op het moment dat meneer Falk Siggi neerschoot, vond ik dit toch wel heel erg naar. Het verhaal was ook niet eentonig en de schrijfstijl motiveerde mij om tóch nog even verder te lezen. Beoordeling : In vond het boek dus erg goed. Ik vond het spannend, maar wat ik vooral ook kon merken, was dat er echt wel over nagedacht was want dit verzín je niet zomaar, hierover moet je echt wel nadenken en dat maakte het behoorlijk fascinerend. Door de prettige manier van schrijven en doordat het niet eentonig en saai was, kwam ik makkelijk door het boek heen, het ging eigenlijk zo snel, dat had ik niet verwacht! Wat mij het meest aansprak was het laatste hoofdstuk, waarin Herter dus sterft, dat had ik dus echt niet verwacht. Ik had verwacht (dat was helemaal in het begin hoor) dat ik een soort “boek-in-een-boek” zou krijgen: dat Herter een boek ging schrijven en dat wij dat dan zouden lezen, maar dit einde was anders dan verwacht. Maar dat vond ik niet storend verder. Ook sprak het stuk waar meneer Falk Siggi moest vermoorden erg aan, dat vond ik toch wel heel erg! Het leukste in het boek vond ik om te zien hoe goed erover nagedacht was. Vervelende punten kan ik niet bedenken want ik ben erg positief over dit boek! Mijn eindoordeel erover is dan ook erg positief: ik vind het zondermeer een erg goed boek en ik zou het zeker aanraden. Plaats in de literatuurgeschiedenis: Harry Mulisch wordt op 29 juli 1927 geboren in Haarlem. Zijn vader komt uit Oostenrijk-Hongarije (nu Tsjechië) en zijn moeder komt uit Antwerpen. Zijn grootvader van moederszijde was bankdirecteur geworden en zijn vader kon daar een betrekking krijgen. Thuis wordt Duits gesproken maar Harry krijgt een Nederlandse opvoeding. Zijn ouders scheiden in 1939, Harry blijft bij zijn vader en de huishoudster Frieda wonen. Dankzij de nieuwe betrekking van zijn vader blijven Harry en zijn moeder tijdens de oorlog uit de handen van de Duitsers. Zijn moeder emigreert naar Amerika en zijn vader wordt na de oorlog gearresteerd, waarna hij drie jaar in een kamp verblijft. Hij overlijdt in 1957. Mulisch gaat in 1958 in Amsterdam wonen. Hij trouwt in 1971 en krijgt twee dochters, Anna en Frieda. Mulisch debuteert in 1947 met een kort verhaal in ‘Elsevier’. Vanaf 1949 wijdt hij zich geheel aan de ‘schrijverij’. In 1952 komt de roman Archibald Strohalm uit, die met de Reina Prinsen Geerlingsprijs wordt bekroond. Vanaf 1958 is hij redacteur van het tijdschrift ‘Podium’, in 1962 richt hij ‘Randstad’ op en sinds 1965 is hij redacteur van ‘De Gids’. In totaal heeft hij meer dan 50 publicaties gedaan, waaronder romans, autobiografieën, toneelstukken, poëziebundels en studies. Vaak maakt hij gebruik van mythische en magische elementen. Ook houdt hij zich bezig met ‘het raadsel van de tijd’. Andere werken: Proza: De versierde mens (1957); Het stenen bruidsbed (1959); Voer voor psychologen (1961); De verteller vertelt (1971); Twee vrouwen (1975); De aanslag (1982); De elementen (1988); De ontdekking van de hemel (1992); Bij gelegenheid (1995) en Vijf fabels (1995). Poëzie: Woorden, woorden, woorden (1973); De taal is een ei (1979). Studies: Soep lepelen met een vork (1975); Mijn getijdenboek (1975). Toneel: De knop, gevolgd door Stan Laurel en Oliver Hardy (1960); Odipous Odipous (1972). Onderscheidingen: De Bijenkorf literatuurprijs in 1957, voor Het zwarte licht; in 1957 de Anne Frankprijs; in 1977 de Constantijn Huygensprijs; in 1978 de P.C. Hooftprijs; in 1993 de Multatuliprijs en in 1995 de Prijs der Nederlandse letteren. Op zijn 50e verjaardag wordt hij benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau.