Bibliografie Mulisch, H. SIEGFRIED
een zwarte idylle
Amsterdam.1
1e druk: 2001 Beschrijvingsopdracht Korte motivatie boekkeuze
Ik heb het boek ‘Siegfried’ van Harry Mulisch gelezen. Dit is zijn nieuwste boek. Mijn moeder had het gekocht en zij had tegen mij gezegd dat ik het ook best kon lezen. Toen wij vervolgens in de Nederlandse les het boek bespraken, leek het mij erg leuk om het boek te gaan lezen. Bovendien sprak het onderwerp mij aan. Het boek gaat over de vermeende zoon van Adolf Hitler en Eva Braun. Persoonlijke reactie Dit boek is erg realistisch geschreven. Het is namelijk zo, dat als je het boek aan het lezen bent, je het gevoel hebt of je een autobiografie of waargebeurd verhaal aan het lezen bent. Harry Mulisch heeft er ook verschillende autobiografische elementen van zichzelf in gedaan. Hij is op werkbezoek in Wenen voor zijn dikke boek: ‘de uitvinding van de liefde’, een boek dat meer dan duizend bladzijdes bevat. Deze titel verwijst naar het boek ‘de ontdekking van de hemel’ van Mulisch. Zo zijn er nog meer autobiografische elementen in verwerkt waardoor het lijkt alsof het allemaal echt gebeurd is. Harry Mulisch heeft hier een heel goede beschrijving van gemaakt. Hij heeft zich ontzettend goed in het onderwerp verdiept. Het is ook een erg interessant boek. Mulisch heeft interessante theorieën bijvoorbeeld over Hitler als de vleeswording van het Niets. Dit wordt allemaal in het laatste deel besproken en daarom is dat gedeelte ook een stuk moeilijker. Het boek is niet eenvoudig te begrijpen. Maar niet in de zin van moeilijke teksten. Meneer Falk; de “vader”van Siegfried, moet zijn zoontje van Hitler doden, omdat Hitler heeft ontdekt dat hij joods bloed heeft. Hoewel Falk van Siegfried houdt zoals van zijn eigen zoon, doet hij het toch. Dat vind ik dan onbegrijpelijk, want hij had ook kunnen vluchten. Maar het meest onbegrijpelijke aan dit boek is: hoe heeft Hitler dat allemaal kunnen doen? En Eva Braun steunt hem in alles. Toch vind ik dit boek erg aangenaam om te lezen. Harry Mulisch heeft alles zo leesbaar geschreven dat je heel snel door het boek heen leest.
Korte Samenvatting Rudolf Herter, een bekende Nederlandse schrijver, gaat samen met zijn vriendin Maria voor een werkbezoek naar Wenen. Hij is daar om verschillende interviews en televisieoptredens te geven. Deze hebben betrekking op zijn pas verschenen boek ‘de uitvinding van de liefde’. Verscheidene malen kondigt Herter op de televisie aan dat hij zo gefascineerd is door Adolf Hitler dat zijn volgende boek daarover zal gaan. Wanneer Rudolf Herter een lezing moet houden, heeft hij na de lezing een signeersessie. Als de sessie is afgelopen komen een oudere man en vrouw naar Herter toe. Zij stellen zich voor als meneer en mevrouw Falk. Zij zeggen belangrijke informatie te hebben voor zijn volgende boek over Hitler. Herter heeft hier wel interesse in en maakt een afspraak met de twee mensen voor de volgende dag. Als Herter de volgende dag bij de familie Falk zit krijgt hij een verhaal te horen: Ulrich Falk en zijn vrouw Julia Falk, werkten op de Obersalzberg, de verblijfplaats van Hitler en Eva Braun. De twee werkten hier als bedienden. Zij zorgden voor het eten en de huishouding. Als zij daar al geruime tijd werken, worden ze bij de Führer geroepen. Zij kennen Adolf Hitler helemaal niet persoonlijk. Als ze in Hitlers kamer komen zitten daar verschillende hoge mannen van het leger. Hitler zegt tegen hen dat wat hij nu gaat vertellen strikt vertrouwelijk is. Hij vertelt hen dat Eva Braun zwanger is; van hem. Dit kan niet vanwege zijn positie in Duitsland. Ze willen het kind wel graag houden. Daarom vraagt Hitler hen of zij zouden willen doen alsof Julia zwanger is. Het plan is om vervolgens Julia zogenaamd van haar eigen kind te laten bevallen terwijl het in werkelijkheid het kind van Adolf Hitler en Eva Braun is. Dit gebeurt uiteindelijk en het jongetje, Siegfried, groeit bij Julia en Ulrich Falk op, op de Obersalzberg. Hij blijft wel dichtbij Eva in de buurt zodat zij hem niet teveel hoeft te missen. Herter weet niet wat hij hoort. Hij is geschokt. Vooral als de familie Falk ook nog vertelt dat de papieren van Siegfried door een jaloerse Duitser zijn vervalst. Hierdoor komt Hitler erachter dat Siegfried joodse voorouders heeft, wat dus niet waar is. Hij beveelt meneer Falk om Siegfried te doden. Ulrich Falk doet dit vervolgens ook. Vervolgens lees je in het boek fragmenten uit Eva Brauns dagboek. Ondanks alles blijft zij van de Führer houden. Het dagboek van Eva eindigt op het moment waarop zij en Hitler zelfmoord plegen. Dit boek eindigt met een soort samenvatting van Herter over Hitler. (het Niets) Hij legt verschillende verbanden met Nietsche. Zo zou op de dag dat Hitler werd geboren Nietsche gek zijn geworden. Rudolf Herter gaat hier zo in op dat hij uiteindelijk sterft aan een hartaanval. Je kan als het ware zeggen dat Herter geobsedeerd is door Hitler. Verdiepingsopdracht 1 De gebeurtenissen in dit boek zijn niet-chronologisch verteld. Er zitten in dit verhaal namelijk grote terugwijzingen. Dit gebeurt wanneer Herter bij de familie Falk op bezoek is en meneer Falk hem het verhaal over Siegfried vertelt. Er wordt dan over de verleden tijd gesproken. Hier merk je dus dat het niet om flashbacks gaat maar om terugwijzingen. Daaruit kun je opmerken dat het verhaal niet chronologisch (naar tijdsvolgorde) is verteld. Dit verhaal is dus een sujet. Je leest in dit boek namelijk de volgorde van gebeurtenissen in het verhaal. Herter komt er bijvoorbeeld pas later achter dat Siegfried is vermoord, terwijl Siegfried al jaren eerder is vermoord. Als dit boek als een fabel zou zijn verteld, dan zou je dus eerst kennis maken met de familie Falk op de Obersalzberg. Ook zou je dan lezen hoe Siegfried door Hitler aan de familie Falk werd overgedragen. Als Hitler en Eva Braun al lang dood zijn, dan zou je pas kennis maken met de schrijver Herter. De geleding van dit boek is in hoofdstukken verdeeld. Dit boek is in negentien hoofdstukken verdeeld. Deze volgen elkaar allemaal op. Aan het einde van het ene hoofdstuk, begint het andere. Telkens zit hier een tijdsprong tussen. De ene keer een iets grotere sprong dan de andere keer. Ik zou niet weten waarom de schrijver hier heeft gekozen voor een geleding van negentien hoofdstukken. De reeks gebeurtenissen in dit verhaal volgen elkaar op. En het verband wordt duidelijk weergegeven. Hier is dus sprake van een aaneengesloten verhaal. Maar in dit boek komen ook deels fragmentarische stukjes voor. Dit is het geval in het stuk dat Herter wordt uitgenodigd bij de familie Falk, en dat het niet goed duidelijk is wat zij hem zo dringend moeten vertellen. Ulrich Falk vertelt al vrij snel dat ze op de Obersalzberg woonden, maar hij doet er vervolgens ontzettend lang over om het verhaal van Siegfried te vertellen. Dit stuk roept bij de lezer wel vragen op. Je vraagt jezelf af: “wat willen die mensen nou zo dringend vertellen”. Dit gedeelte kun je dus wel fragmentarisch noemen. Dit verhaal bevat maar één verhaallijn, en dat is die van de schrijver Herter. We blijven hem het hele boek door volgen. Dit verhaal heeft een hele hechte structuur. Alles wat er gebeurt hangt wel samen met het probleem van de hoofdpersoon. Dit is een verhaal dat genoeg aan zichzelf heeft zodat er niet zoveel vulling nodig is voor allerlei zijlijntjes. De meest opvallende tijdmanipulaties in dit boek zijn de terugwijzigingen naar de tijd dat Ulrich en Julia Falk nog op de Obersalzberg wonen bij Hitler. De terugwijzingen worden gebruikt om Rudolf Herter uit te leggen wat er vroeger gebeurd is. De vertelde tijd in dit boek bedraagt ongeveer drie dagen. De verteltijd in dit boek is 213 bladzijden. Dit verhaal speelt zich ongeveer rond de jaren ’50 af. Maar ik vind het erg moeilijk om het precies aan te geven. Hier is dus sprake van een vage tijdsaanduiding. Mulisch geeft hiermee de indruk dat dit probleem van de hoofdpersonage geldt voor ‘de’ mens in welke tijd dan ook. Het effect van de tijdsmanipulatie is dat het verhaal spannender gemaakt wordt en de lezer nieuwsgieriger. Verdiepingsopdracht 2 Harry Mulisch: "Siegfried – een zwarte idylle" Verbijsterend. Adembenemend. Als een locomotief dendert het verhaal over de lezer heen. Wanneer Rudolf Herter (de hoofdpersoon en een alter ego van Mulisch), verneemt dat Hitler een zoon had, is het hek van de dam. Het relaas ontrolt zich daarna ‘als vanzelf’. Het grijpt je bij de strot en laat je niet meer los. Adi heeft bij Eva Braun een kind verwekt. Twee jonge mensen worden als ‘ouders’ aangewezen. Als ‘uitlekt’ dat Siegfried (Germaans voor ‘beschermer van de overwinning’ en bekend door de Ring der Niebelungen van de door Hitler bewonderde antisemiet Richard Wagner) joods bloed heeft moet de ‘vader’ hem op bevel van de Fűhrer doodschieten. Niets kan, mag en zal Hitler in de weg staan. Het eerste zwakke punt in het boek is dat de Fûhrer niet op het idee komt om daarna de ‘ouders van Siegfried’ te laten doden, maar hen overplaatst naar Den Haag. Hoewel het boek is genoemd naar de zoon van Hitler, dient voor Mulisch dit gegeven een veel belangrijker doel: bewijzen dat Hitler Alles is wat tot vernietiging leidt, dat hij de Vleeswording van het Niets is. De vrouw van Herter vraag zich dan ook af of hij krankzinnig is geworden, als hij zijn theorie ontvouwt. Het tweede zwakke punt van het boek - het quasi-filosofische bewijs van Hitler’s Nietsheid - is paradoxaal genoeg het literaire fort van het verhaal. Mulisch heeft Hitler definitief overwonnen op het terrein waar hij, Mulisch, meester is – de literatuur, de fictie. Hij beschrijft de consequentie van Hitler’s vaderschap tot in het uiterste; bis zum Teufel. De gevolgen blijven niet uit: Herter sterft op het moment dat hij triomfeert over Hitler en het Raadsel ontraadselt. Zijn laatste woorden zijn het geheimzinnige "…hij…hij…hij is hier…". Mulisch heeft opnieuw een boek van formaat geschreven. Een fictief uitgangspunt wordt uitgewerkt tot een verhaal dat meesleept. Hitler is met de gebruikelijke psychologische, historische of sociologische methoden niet afdoende te verklaren. Mulisch poneert daarom de stelling dat hij het mensgeworden Niets is en daarmee brandpunt, hoogtepunt, dieptepunt en eindpunt van een filosofische evolutie. Een ‘zwart gat’ in mensengedaante, dat alles en iedereen vernietigt. Terwijl elke dictator altijd ook acteur is, is Hitler alleen acteur. Of nee, een activiteit, een rol, zonder acteur, een masker zonder gezicht. Zou hij in de spiegel kijken, dan zou hij niets – het Niets – zien. Daarom kan alleen literaire fictie deze ultieme niet-mens beschrijven. De realiteit van de fictie overwint de realiteit. Mulisch’ bewering dat Nietzsche krankzinnig werd toen Hitler verwekt werd - omdat Hitler verwekt werd - is meer dan een literaire vondst. Mulisch reikt hiermee het handvat aan waarmee de onbegrijpelijkheid van het fenomeen Hitler is te ‘be-grijpen’. In zekere zin valt Hitler’s optreden, zijn bestaan als mens, ‘buiten de geschiedenis’. Hij is het volslagen tegenovergestelde van de eveneens buiten de geschiedenis optredende ‘godmens’ Jezus. En passant rekent Mulisch af met het misverstand dat Friedrich Nietzsche (1844-1900), de filosoof met de hamer, de beschrijver van het nihilisme, antisemiet was. "Hitler was het die, die voorspelde "monsterachtige beslissing" nam: het bleek zijn centrale obsessie: de Endlösung der Judenfrage – hun fysieke uitroeiing, waar Wagner (1813-1883, JB) hen als eerste mee bedreigd had en wat Nietzsche nu juist zo in hem verachtte." Na lezing blijft de beangstigende vraag: was "het verschijnsel Niets" uniek of kan Het op een onzalig moment opnieuw opduiken en alles absorberen? © Jan Bontje 2001 Het eindoordeel van de recensent is dat Mulisch opnieuw een boek van formaat heeft geschreven. Hier ben ik het absoluut mee eens. Het boek grijpt je inderdaad naar de strot en laat je niet meer los. Het is inderdaad een adembenemend boek en ik moést in 1 keer uitlezen toen ik er in begonnen was. Het belangrijkste argument van de recensent is dat Mulisch Hitler definitief heeft overwonnen, op het terrein fictie. Het is moeilijk te begrijpen dat dit allemaal verzonnen is. “De realiteit van de fictie overwint de realiteit”. En hier ben ik het helemaal mee eens. Ik ben het met het eindoordeel van de recensent eens. Dit is absoluut een verhaal dat meesleept en dat ik ook zeker kan aanbevelen. Evaluatie Onderwerp: Het onderwerp van dit boek is: bewijzen dat Hitler de vleeswording van het Niets is. Met als belangrijkste punt: het doodschieten van zijn eigen zoon. Hitler was zo geobsedeerd door zijn theorieën dat hij nergens voor week. Zelfs niet voor zijn eigen vlees en bloed. Dit onderwerp spreekt mij heel erg aan. Het was ontzettend interessant dit boek te lezen. Hoewel je weet dat het Fictie is had ik het gevoel dat het om non-fictie ging. De Gebeurtenissen: De belangrijkste gebeurtenis in dit boek is het moment waarop Ulrich Falk verteld dat Hitler een zoon had. Op dit moment begint het verhaal echt goed te lopen. De nadruk in dit boek ligt toch wel vooral op de gedachten en gevoelens van mensen. Hoe denkt Rudolf Herter over Hitler? Het boek eindigt ook met Herters’ theorie over Adolf Hitler. En zijn vergelijkingen met het gek worden en de theorieën van Nietsche.
Personages: Het is in dit boek wel erg moeilijk om je te verplaatsen in de personages, omdat je niet kan begrijpen wat zij meemaken. Maar je kunt wel heel goed met ze meeleven. Deze personages zijn zo beschreven dat ze voor je gingen leven. En dat vond ik erg prettig. Alle personages lijken op echte mensen. Hoewel het natuurlijk heel erg moeilijk te begrijpen is wat Hitler heeft gedaan. Bouw: Wat ik een heel lastig stuk in het boek vind, is het moment waarop Herter zijn theorie over Hitler ontvouwt. Dit is een best ingewikkeld stuk. Ik vond dit verhaal erg spannend omdat je wilt weten hoe het afgelopen is met Siegfried. De vele terugwijzingen in dit verhaal passen natuurlijk goed bij het onderwerp. Maar omdat iedere keer Ulrich Falk het blijft vertellen (en niet echt terug in de tijd gaat door van de tegenwoordige tijd te spreken terwijl je het over het verleden hebt) weet je dat het terugwijzingen zijn en géén flashbacks. Taalgebruik: De tekst was qua taalgebruik niet lastig om te lezen. Ik kon de woorden allemaal goed begrijpen. Hoewel de personage Herter ingewikkeldere zinnen heeft. Maar dat pas goed bij zijn personage. Het is namelijk een schrijver en hij heeft dus een grote woordenschat en een goed taalgebruik.