Hoofdgedachte

Wie denkt iemand te kunnen begrijpen vanuit wetenschappelijk oogpunt moet eerst het menselijke in iemand zoeken.

Herter is bezig een wetenschappelijke methode te ontwikkelen om Hitler te begrijpen. Echter gaat dit volledig fout. Hij bedenkt allerlei theorieën maar komt niet op een menselijke theorie. De theorieën aangevoerd door Herter kijken allemaal vanuit een objectief oogpunt naar de handelingen terwijl, naar mijn mening, bij het beschouwen van iemand altijd vanuit een subjectiever oogpunt gekeken moet worden, het is een mens en geen robot.

Vooral de Theorieen die Herter aan het eind van het verhaal aanvoert zijn allemaal beschouwingen vanuit een objectief oogpunt: leeftijdsvergelijking, chronologische vergelijking, literaire vergelijking. Nergens wordt gekeken naar de Hitler, waarin in het verhaal overigens wel over gesproken wordt, van buiten het slagveld. De man die onderuitgezakt in een bankstel hangt na een zware dag.

Motieven

Zoektocht naar verbanden en verklaringen

Herter is gedurende het verhaal veel bezig met een zoektocht naar verbanden tussen of verklaringen voor bepaalde gebeurtenissen. Een verband tussen Hitler en een bepaalde persoonlijkheid, een verband tussen Hitler en Nietzsche, een zoektocht naar de reden van de dood van Siegfried.

In dit citaat wordt nog een stuk verteld over het verband dat Herter tussen Hitler en Nietzsche schetst.

Ja. Het geloof aan Niets, en Nietzsche is zijn profeet. En op gevaar af dat je me definitief voor krankzinnig houdt, zal ik je nog iets anders vertellen. Hij heeft niet alleen met de verwoesting van zijn geest Hitlers lijfelijke ontstaan uitgebeeld, hij heeft niet alleen in zijn geschriften diens latere gedachtegoed aangekondigd, hij heeft ook tot in details diens einde voorzien. In een van zijn allerlaatste aantekeningen, met de titel Laatste overweging, zegt hij letterlijk: ‘Men moge mij die jonge misdadiger uitleveren; ik zal niet aarzelen hem te verderven, ik wil zelf de brandfakkel in zijn vloekwaardige geest doen opwaaien.’(blz. 166)

Ook legt Herter nog een verband tussen de leeftijd van Hitler en de leeftijd van Herter, zelf vind ik dit verband erg ver gezocht, maar vanwege de tunnelvisie waarin Herter gedurende het verhaal in belandt ziet hij dit als een goed gefundeerd argument voor zijn theorie dat Hitler en Nietzsche verbonden zijn.

Is het toevallig dat zij precies even oud zijn geworden: zesenvijftig? Is het ook toevallig dat Nietzsches waanzin precies even lang heeft geduurd als Hitlers heerschappij: twaalf jaar? (blz. 163)

Verantwoordelijkheid

Verantwoordelijkheid speelt een belangrijke rol in het verhaal, wie is uiteindelijk verantwoordelijk voor de dood van Siegfried en wat zag Herter vlak voor zijn dood? Het onderstaande citaat gaat over de verantwoordelijkheid van Ullrich voor de dood van Siegfried.

Voor de grap richt hij de loop van vlakbij op Siggi’s voorhoofd. Als hij begint te lachen, haalt hij de trekker over.

Met Bloed bespat blijft hij kijken naar het punt waar zojuist nog Siggi’s lach was. Niemand heeft iets gezien of gehoord. Hij sluit zij ogen en laat langzaam het pistool zakken, tot de loop het roerloze lichaam raakt, terwijl hij denkt: - Niet ik heb hem vermoord, Hitler heeft hem gedood. Niet ik, Hitler. Ik. Hitler. (blz. 138)

Zoals in het citaat te lezen is voelt Ullrich zich niet verantwoordelijk voor de dood van Siegfried. Hij schrijft zijn dood af aan het bedreigen van hem om zijn vrouw naar een concentratiekamp te sturen. Hierom heeft hij ook geen schuldgevoel en voelt zich dus niet verantwoordelijk.

Dood

De dood is ook een herhalend onderdeel in het verhaal. Eerst wordt bekend dat Ullrich tijdens de Putsch de bondskanselier heeft doodgeschoten waarna ook de dood van Siegfried bekend wordt en het verhaal sluit af met de dood van Herter. In het citaat hieronder wordt verteld over de vondst van Herter in zijn werkkamer door Maria.

Toen Maria terugkwam in de kamer, bleef zij verstijfd staan. Zij zag onmiddellijk dat er iets fataals was gebeurd. Herter lang nog in dezelfde houding als toen zij hem had verlaten, met gesloten ogen, maar tegelijk was hij onherkenbaar veranderd, alsof hij verwisseld was met zijn kopie uit het panopticum in Amsterdam.

Extra opdracht

Over Harry

Harry Mulisch is de schrijver van het boek, de hoofdpersoon wordt gekarakteriseerd door Harry Mulisch zelf doordat het zijn alter ego is in het verhaal.

Herter is op zoek naar de ware Hitler. Hij probeert Hitler te verklaren door hem te vangen in het net van fictie. Harry Mulisch zou dit ook zo doen, Herter is immers zijn alter ego.

Een ander belangrijk aspect is de connecties die Herter tussen Hitler en Nietzsche probeert te leggen zoals ook al bij de motieven beschreven. In het interview wordt ook redelijk uitvoerig hierover gesproken, daarmee doel ik op het toeval van bepaalde gebeurtenissen. Zo landde op de schouder van Fidel Castro na de bevrijding van Cuba een witte duif op zijn schouder, en verscheen bij de begrafenis van Harry Mulisch een regenboog boven de Amstel. Een onderwerp wat dus blijkbaar belangrijk is voor Herter/Harry.

Een ook belangrijk aspect van het boek en Harry is dat er in zijn romans geen rekening gehouden wordt met het begrijpen van het verhaal door de lezers. Het gaat Harry vooral om het vertellen van het verhaal, zij het in lange filosofisch gecompliceerde passages, zij het met veel paradoxitische teksten. Harry heeft lak aan de lezer.

Nietzsche

Nietzsche is een filosoof die gelooft in een übermensch, een verlicht persoon.