In het laatste gedeelte van de roman is een gecursiveerd gedeelte opgenomen, dat een weergave zou zijn van fragmenten uit het dagboek van Eva Braun. Deze beschrijvingen geven vanuit de beleving van Eva Braun enkele verklaringen voor Hitlers onbegrijpelijke en onvoorspelbare gedrag. Hierin wordt ook duidelijk wat de reden was dat hun zoon Siegfried gedood moest worden. Men had Hitler, door middel van vervalsingen in het geboorteregister van zijn maîtresse, ervan overtuigd dat hun zoon niet raszuiver Germaans was. Via zijn moeder had dus ook Siegfried enige procenten joods bloed in zijn aderen. Naderhand bleek dat echter een complot te zijn geweest waarbij SS-hoofdman Heinrich Himmler een belangrijke rol in speelde. Om zijn fout die de moord op zijn zoon tot gevolg had, toch een beetje goed te maken, besloot Adolf Hitler vlak voor zijn dood met Eva Braun te trouwen, waarmee zij heel gelukkig was. Zo gebruikt Mulisch, en met hem Herter, zijn verbeeldingskracht om het huwelijk van Hitler met zijn minnares Eva Braun, vlak voor de ineenstorting van het Derde Rijk, te verklaren.

Nadat Herter zijn hele ideeënstroom over de achtergronden van de figuur van Hitler aan het bandje heeft toevertrouwd en daarbij als in een droom ook de dagboekfragmenten van Eva Braun de revue passeren, wordt hij door Maria in zijn hotelkamer dood op bed gevonden, met naast zich de dictafoon en in zijn hand een loodklompje. De dokter stelt een acute hartstilstand vast, waarmee het geheim van de Falk-familie mee in zijn graf neemt. Als Maria het bandje goed beluistert hoort ze na de filosofische uiteenzettingen van haar man: "àhij àhij àhij is hier...' Daarna niets meer," waarmee het boek eindigt.

Top

Interpretatie

Tijd

Het verhaal speelt zich af in 1999, met gedeeltes die teruggaan tot de periode net voor en in de Tweede Wereldoorlog.

Plaats

De belangrijkste personages in de roman bevinden zich voorzover de roman zich in de tegenwoordige tijd afspeelt in Wenen; de passages die teruggrijpen op de dertiger en veertiger jaren spelen in 'Berghof' op de Obersalzberg in Zuid-Duitsland, het buitenverblijf van Hitler.

Titel

De titel verwijst naar Siegfried, de (veronderstelde) zoon van Adolf Hitler en Eva Braun.

Vertelperspectief

De roman wordt verteld vanuit het perspectief van de schrijver Rudolf Herter. Het verhaal is geschreven in de hij-vorm.

Personages

Rudi/Rudolf Herter, een wereldberoemde schrijver, van over de zeventig.
Maria, zijn dertig jaar jongere vriendin.
Marnix, het zevenjarige zoontje van Rudolf en Maria.
Het echtpaar Ullrich en Julia Falk, dat in de huishouding van Hitler en Eva Braun heeft gediend.
Adolf Hitler, Eva Braun en Siegfried hun zoon.

Aandachtspunten

Op de omslag van 'Siegfried' staat een blond jongetje van een jaar of zes afgebeeld. Door de kleding, de korrelige afdruk, wordt de indruk gegeven van een oude opname. Het boek draait om een dergelijk jongetje, dat hier afgebeeld wordt. Het zou best een foto van de Siegfried uit de roman kunnen zijn. Mogelijk is het een afsnijding van een van de vele foto's van Hitler met kleine kinderen die in de tijd van het Nazi-regime veel gepubliceerd zijn. Maar het is duidelijk dat Siegfried in het echt nooit heeft bestaan. Met dit spel van schijn en werkelijkheid speelt Mulisch in de hele roman. Niet alleen met verwijzingen naar zijn eigen persoonlijke geschiedenis, maar met het veronderstelde verloop van de geschiedenis in het algemeen. Siegfried verwijst ongetwijfeld ook naar de Germaanse Siegfried-sage, die door, de door Hitler zo bewonderde, Wagner tot een avondvullend muziekstuk is verwerkt. Siegfried die door het drinken van drakenbloed onoverwinnelijk wordt maar een gevoelige plek heeft op de schouder veroorzaakt door een vallend lindeblad. Die plek zal hem uiteindelijk noodlottig worden. Een aantal personages in het verhaal blijken ook hun figuurlijk zwakke plek te hebben die hen uiteindelijk doen sterven, waarbij de figuur van Hitler als katalysator optreedt. Niet alleen Siegfried, misschien alleen al omdat hij de zoon is van Hitler, maar ook Herter omdat hij het fenomeen Hitler lijkt te ontrafelen.

De roman heeft als ondertitel 'een zwarte idylle', waarmee Harry Mulisch de lezers vanaf het begin op het verkeerde been lijkt te zetten: een idylle is namelijk meestal niet zwart en het gebruik van de combinatie van deze twee termen roept een vervreemdende associatie op. Harry Mulisch bedoelt hier mogelijk mee dat het hebben van een kind voor iedere ouder een idyllisch gevoel kan oproepen, maar denken over een kind van Hitler dit gevoel voor anderen duidelijk in een ander daglicht stelt. Daarnaast heeft de kleur zwart in het nazi-rijk ook een politieke betekenis. Zwart kunnen we ook zien als de kleur van de dood, die voor zowel de schrijver Rudolf Herter als het kind Siegfried een belangrijke rol spelen in het verhaal. Het boek start met een citaat uit het gefingeerde dagboek uit 1935 van Eva Braun ('Warum holt mich der Teufel nicht? Bei ihm ist es bestimmt schöner als hier.'), waarmee ook al verwezen lijkt te worden naar het onafwendbare lot waar beide hoofdpersonages uit de roman naartoe worden getrokken. In het een na laatste hoofdstuk is een langer gedeelte uit het zogenaamde dagboek van Eva Braun opgenomen, dat een authentiek karakter krijgt door het gebruik van koosnamen voor dierbare mensen uit de omgeving van Eva, zoals Adi voor Adolf en Siggi voor Siegfried.

De roman heeft als ondertitel 'een zwarte idylle', waarmee Harry Mulisch de lezers vanaf het begin op het verkeerde been lijkt te zetten: een idylle is namelijk meestal niet zwart en het gebruik van de combinatie van deze twee termen roept een vervreemdende associatie op. Harry Mulisch bedoelt hier mogelijk mee dat het hebben van een kind voor iedere ouder een idyllisch gevoel kan oproepen, maar denken over een kind van Hitler dit gevoel voor anderen duidelijk in een ander daglicht stelt. Daarnaast heeft de kleur zwart in het nazi-rijk ook een politieke betekenis. Zwart kunnen we ook zien als de kleur van de dood, die voor zowel de schrijver Rudolf Herter als het kind Siegfried een belangrijke rol spelen in het verhaal. Het boek start met een citaat uit het gefingeerde dagboek uit 1935 van Eva Braun ('Warum holt mich der Teufel nicht? Bei ihm ist es bestimmt schöner als hier.'), waarmee ook al verwezen lijkt te worden naar het onafwendbare lot waar beide hoofdpersonages uit de roman naartoe worden getrokken. In het een na laatste hoofdstuk is een langer gedeelte uit het zogenaamde dagboek van Eva Braun opgenomen, dat een authentiek karakter krijgt door het gebruik van koosnamen voor dierbare mensen uit de omgeving van Eva, zoals Adi voor Adolf en Siggi voor Siegfried.

De roman bestaat uit negentien genummerde hoofdstukken. Er zijn drie grote delen met verschillende invalshoeken te onderscheiden. In hoofdstuk 1 tot en met 7 is de Nederlandse schrijver Rudolf Herter met zijn vriendin Maria in Wenen. In hoofdstuk 8 tot en met 15 maakt Herter kennis met het oude echtpaar Julia en Ulrich Falk, die de taak hadden om als vervangende ouders voor Siegfried op te treden. In het laatste deel, dat meer een beschouwende dan een beschrijvende functie lijkt te hebben, wordt Hitler beschreven als het grote 'Niets', als het ultieme tegenovergestelde van 'God' en krijgt het verhaal zijn climax.
Harry Mulisch heeft ook in eerdere boeken over het 'fenomeen' Hitler geschreven. Bijvoorbeeld in 'De zaak 40/61', over het Eichmannproces in Jeruzalem waarin Hitler door de verdachte Eichmann wordt beschreven als 'mythische held', of in de publicatie 'De toekomst van gisteren', waarin de 'kunstenaar' Hitler aan bod komt. In een interview zegt Mulisch: "Ik had altijd al een fascinatie voor hem en ook een fascinatie voor de fascinatie die de Duitsers hadden met zo'n man en die maakte dat ze al deze dingen deden in zijn naam. Zij werden hem. Hij was een groot vacuüm, waar ze allemaal ingezogen werden. Het zwarte gat."
De hoofdpersoon uit het boek is een oudere, wereldberoemde schrijver. Hij vertoont fysiek veel overeenkomsten met de schrijver Harry Mulisch zelf. Hij schrijft op bladzijde 8: 'Het volle haar rondom zijn scherpe gezicht sloeg als vlammen uit zijn hoofd, maar tegelijk was het zo wit als het schuim van de branding. Hij droeg een groenig tweed pak met vest, dat tot taak leek te hebben zijn lange, smalle, breekbare, welhaast doorzichtige lichaam bij elkaar te houden.' Zijn hoofdpersoon Herter is iets over de zeventig, terwijl de schrijver Mulisch zelf in 1927 geboren is. Maar ook in zijn activiteiten vertoont Herter grote overeenkomsten met zijn schepper, op zijn naam staat ook een boek over het proces van de SS'er Adolf Eichmann en ook hij bracht enige tijd door op Cuba in de zestiger jaren. Evenals Herter heeft Mulisch twee dochters bij zijn eerste vrouw en een zoon van zijn tweede vrouw. Herter is 'schietdoof' en dat is Mulisch ook sinds er bij zijn oor een rotje is ontploft. Al met al lijkt dit een perfecte omschrijving van Mulisch zelf. De vergelijking is soms zo sterk, dat de beschrijving meer iets krijgt van ironisch zelfportret dan van een voor de handliggend en begrijpelijk alter-ego. Daarnaast is er nog de klankassociatie Rudolf Herter-Adolf Hitler, die de naam van de hoofdpersoon in een vreemd perspectief plaatst.
Vooral het laatste gedeelte van het boek heeft een nadrukkelijke filosofische lading. Waarin Mulisch aan de hand van een veelvoud aan diepzinnige citaten en parafrases probeert aan te tonen dat het niet alleen aan toevallige politieke en sociaal-economische omstandigheden van de crisistijd gelegen kan hebben, dat een onbeduidende gefrustreerde korporaal uit de Eerste Wereldoorlog het van samenzweerder en intrigant tot dictator en massamoordenaar heeft weten te brengen. Aan de hand van tal van wijsgerige uitspraken van onder andere Kant, Schopenhauer, Nietzsche en Heidegger probeert hij te staven dat Adolf Hitler het 'Niets', een ontkenning, een nauwelijks te verklaren griezelige leegte is, dat men alleen nog kan begrijpen in de tegengestelde bewoordingen uit het boek 'Das Heilige' uit 1917 van Rudolf Otto, een Duitse theoloog. Otto beschrijft een heilige als het 'Totaal Andere' oftewel het 'mysterium tremendum ac fascinans' - het verschrikkelijke en tegelijk betoverende geheim. In de ogen van Herter is Adolf Hitler een negatieve versie van dat heilige, waarvoor eigenlijk hetzelfde geldt: ook hij vormt een verschrikkelijk en tegelijk betoverend geheim.
Een van de onverwachte onderdelen in dit wijsgerige spel met citaten en uitspraken is het feit dat het voorspellen van de toekomst een belangrijke rol speelt in de roman. Zowel Herter lijkt, vooral in zijn dromen, vooraankondigingen te zien van zijn naderende dood ('hij wordt ontvoerd door een man en een jongen'), maar ook Hitler meent dat hij aan de hand van de vorm van in koud water gestolde stukjes gesmolten lood iets over de toekomst kan vertellen. Hij geeft een van deze loodklompjes aan het echtpaar Falk, die het op hun beurt aan de schrijver geven. Na zijn dood treft zijn vrouw Herter aan met een onverklaarbaar klompje lood in de handen. Het lijkt of Herter vanaf het moment dat hij na zijn gesprek met het bejaarde echtpaar, op zijn hotelkamer terugkeert, alles als in een roes, in een droom beleeft. Ook de dagboekfragmenten van Eva Braun krijgen zo het karakter van een visioen.
Het einde van de roman zadelt de lezer op met een gevoel van een thrillerachtig plot. De hoofdpersoon heeft een belangrijk raadsel opgelost en wij als lezers zijn daar deelgenoot van, maar door zijn dood neemt hij de ontrafeling van zijn geheim mee in zijn graf, waardoor binnen de roman het raadsel in feite vooral een onopgelost raadsel blijft. Waarmee de stelling van Herter dat als iets niet in de werkelijkheid te begrijpen is, we het geheim via de fictie en de fantasie moeten proberen aan te pakken en zo op te lossen, weer op losse schroeven komt te staan.