Serenade door Leon de Winter

Opdracht Ter nagedachtenis aan mijn moeder Annie de Winter-Zeldenrust 1910-1994 Eerste jaar van verschijnen 1995 Bron Boekenweekgeschenk 1995 Genre Novelle Samenvatting Indicatief excerpt: Een componist van top-40 hits gaat achter zijn moeder, die plotseling naar Kroatie vertrokken is, aan. De moeder van Ben Weiss, Anneke Weiss, ligt in het ziekenhuis om geopereerd te worden aan galstenen.De operatie zou maar een halfuur duren, maar het duurt meer dan drie uur voordat Ben hoort dat zijn moeder naar de Intensive Care gebracht is. Van een internist hoort hij dat ze bij zijn moeder een ongeneeslijke tumor ontdekt hebben, en dat ze geen jaar meer te leven heeft. Ben besluit dit niet aan zijn moeder te vertellen, want hij denkt dat ze niet meer zou genieten van de tijd die ze nog te leven heeft. Vier weken na de operatie mag ze naar huis, vier maanden na de operatie maakt ze op een introductieavond van het joodse bejaardentehuis Beth Shalom kennis met Fred Bachman, waar ze een relatie mee begint, en tien maanden na de operatie verdwijnt ze. Ben krijgt van Fred te horen dat zijn moeder al twee dagen niets van zich laat horen. Hij gaat bij haar langs en merkt dat ze inderdaad niet thuis is, en dat ze haar paspoort en reistas meegenomen heeft. Haar moeder maakte sinds ongeveer tien jaar na de dood van zijn vader een keer per jaar een uitstapje naar een of andere stad in Europa, maar dan belde ze altijd de avond na haar vertrek om Ben te laten raden waar ze nou weer was. Aangezien ze dat dit keer niet gedaan heeft, begint hij zich toch ongerust te maken. Fred, die ook poolshoogte was komen nemen, vertelt hem dat zijn moeder twee dagen eerder bijzonder opgewonden was door iets dat ze op tv had gezien. Ook Ben herinnert zich dan dat ze hem die avond had opgebeld, en had geklaagd over de wreedheid in de wereld, en iets dat ze op tv gezien had. Ben gaat aangifte doen van haar verdwijning. Dan gaat hij bij zijn vriendin Inge, die bezig is met een artikel, op bezoek. Daarna gaat hij bij een Thais eethuis langs om eten op te halen. Hij ontmoet daar Ruth van Dijk, zijn werkgeefster, die hem om een lift vraagt. In de auto merkt hij dat zij tijdelijk vervolg wil geven aan de korte relatie die ze een paar jaar geleden hadden. Hij heeft daar geen zin in en gaat dus niet op haar avances in. Als Inge 's avonds later bij hem langs komt om hem op te beuren, komt Ruth echter zomaar halfnaakt uit de wc. De volgende ochtend laat hij Ruth de jingle horen die hij voor een reclamespotje moest maken. Hoewel hij het 'dilettantensoep' vindt, vindt Ruth het knap. In de auto bedenkt hij dat het werk dat hij nu doet hem geen voldoening geeft, en dat hij aan een ommezwaai in zijn werk toe is: hij wil serieus gaan componeren. Hij gaat weer langs het huis van zijn moeder, en ontdekt daar een brief van een reisbureau, waaruit blijkt dat zijn moeder een reis naar Split in Kroatie heeft geboekt. Als hij het reisbureau belt, krijgt hij te horen dat ze naar Sarajevo wilde, maar dat ze aangezien dit niet kon, ze naar de dichstbijzijnde plaats is gegaan. Hij besluit met Fred achter haar aan te gaan. Via een collega van Inge krijgt hij het programma te zien dat zijn moeder zo van streek had gemaakt. Het ging over een Bosnische vrouw die doordat haar vader had gedaan alsof hij gek was, had kunnen vluchten. Eenmaal aangekomen on Split, gaan Fred en Ben naar Anneke op zoek. Aan het eind van de namiddag ontmoeten ze Drazen Mesic, een oude kennis van Fred. Drazen weet misschien waar Anneke is: een oplichter had het in de kroeg over gehad dat hij bezig was een Nederlandse vrouw op te lichten. Aan de hand van de beschrijving zou het heel goed Anneke kunnen zijn. Later betrapt Ben Fred op hun hotelkamer, terwijl een donkere serveerster bezig is hem oraal te bevredigen. Als hij Fred ervan beschuldigdt ontrouw te zijn aan zijn moeder, krijgt hij te horen dat zij tijdens haar reisjes ook altijd op zoek ging naar een gigolo om zich te laten verwennen. Drazen Mesic brengt Fred en Ben naar een station vlakbij de haven en vertelt hun dat zijn moeder slachtoffer is geworden van een oplichter, Slavko, die haar beloofde een wapentransport naar Sarajevo te kunnen regelen als zij daarvoor betaalde. Zij had hem al haar geld (honderdvijfenzeventigduizend gulden) gegeven, waarna hij meteen was verdwenen. Als zij Ben ziet is ze niet verrast, en wil eerst niet met hem meegaan, maar doet dit uiteindelijk toch. Eenmaal terug in Amsterdam gaat het snel slechter met haar. Ze raakt in een coma, waaruit ze weer een tijdje beter wordt. Maar plotseling leeft de ziekte weer op en sterft ze naar een paar dagen. Als hij na de begrafenis op de joodse begraafplaats met Inge haar huis gaat leegruimen, ontdekt hij het adres van een psycholoog dat haar oorlogstrauma behandeld heeft. Hij besluit deze psycholoog op te zoeken, en krijgt zo het geheim te horen dat zijn moeder jarenlang gekweld heeft: tijdens de Tweede Wereldoorlog was haar hele familie gedeporteerd. Zij was ontsnapt doordat haar tweelingbroer Benjamin had gedaan alsof hij gek was. Ben besluit te stoppen met zijn reclamewerk, en serieus te gaan componeren. Hij begint met een serenade voor zijn moeder, waarmee hij voor zijn gevoel een daad stelt tegen de oorlog in Bosnie. Tijd Datering: het verhaal is uitgekomen in 1995, en speelt zich ook in die tijd af, want de oorlog in Bosnie is nog bezig. De vertelde tijd is ongeveer een jaar: vanaf het moment dat Ben te horen krijgt dat zijn moeder nog ongeveer een jaar te leven heeft, tot haar dood. Dan zijn er de twee slotalinea's die niet goed te plaatsen zijn. Het verhaal wordt chronologisch verteld, maar het loopt over van de flash-backs.
Plaats Het verhaal speelt zich af in Amsterdam en Split. Deze situering is van bijkomstig belang: of Ben nou in Amsterdam of Maastricht woont, of of het nou Split of een andere stad in de buurt van Sarajevo de dichstbijzijnde bereikbare stad is, het maakt voor het verhaal allemaal niks uit. Het milieu is joods. Personen Ben Weiss: Een succesvolle joodse componist van reclamespotjes en top-40 hits, die geen voldoening put uit zijn werk: hij wil liever serieuze muziek componeren i.p.v. het 'auditief afval' waar hij mee bezig is. Hij is klein en heeft kroeshaar dat hij bovenop wat langer houdt dan aan de zijkanten. Hij draagt halfhoge laarzen met hakken die in combinatie met zijn kapsel 'vijf centimeter illusie' aan zijn lengte toevoegen. Zijn gezicht heeft een muizige vorm, een zwak ontwikkelde kin, een bescheiden voorhoofd en een lage haargrens. Het mondt uit in een Semitische neus, gaat voor joods door en wordt gemiddeld op tien jaar jonger geschat. Ben heeft een vriendin Inge, die journaliste is. Ben is een flat character: hij symboliseert de daadloosheid en oppervlakkigheid van de westerse wereld: En net als iedereen bezwoer ik de onrust (over de oorlog in Bosnie) met de gedachte dat anderhalf uur vliegen vanaf mijn bed weliswaar niet ver was maar nog altijd ver genoeg om me te blijven aan mijn persoonlijke welvaren. Anneke Weiss-IJsman: De moeder van Ben. Ze is joods, vierenzeventig, weduwe en levenslustig. Ze heeft een vriend, Fred Bachman, die net als zij joods is. Zij voelt zich wel aangesproken door het geweld in Bosnie, en besluit ernaartoe te reizen om iets te ondernemen. Ze communiceert via de telefoon met aar zoon, die ze elke dag opbelt, en praat dan over van alles en nog wat: politiek, iets dat ze gelezen heeft in de Story, of een nieuw kledingstuk dat haar naaister voor haar gemaakt heeft. De vertelinstantie is een ik-perspectief vanuit de hoofdpersoon met een vertellend-ik en een belevend-ik. Stijl Serenade zit vol uitgebreide beschrijvingen: Fred oogde als een Griek uit een piratengeslacht: zwarte ogen, geprononceerde kin, zware wenkbrauwen en zilveren manen die hij vandaag in een modieus staartje had gebonden. Hij droeg een wit zijden hemd, een wijde spijkerbroek en witte instappers. (blz. 25) Moeilijke woorden waar evengoed iets anders kan staan: Inge had me met haar komst willen verrassen (...) en was furieus teruggereden naar Amsterdam. (blz. 48)
Thematiek In het verhaal zitten geen duidelijke motieven. Het meest naar voren komende thema is de daadloosheid van de westerse wereld. Verder worden de Tweede Wereldoorlog en de Bosnische oorlog met elkaar vergeleken, wordt het taboe van seks onder ouderen besproken, en wordt het probleem van een ongeneeslijk ziek familielid wel of niet inlichten aangesneden. Het boek zit dus vol verschillende thema's. Het verhaal gaat ook over de componist Ben die niet tevreden is over zijn werk. Ook hier (net zoals in Zoeken naar Eileen W. gaat het over innerlijke leegte. Titelverklaring: Serenade is een verwoording van het centrale thema: aan het eind van het boek besluit Ben te stoppen met zijn reclamewerk en over te gaan op serieus componeren. Zijn eerste stuk heet Serenade no.1 en is opgedragen aan zijn moeder (net als het hele boek opgedragen is aan de moeder van Leon de Winter.) Het is Ben's manier om de oorlog te bestrijden, en is weer teken van daadloosheid: met muziek bestrijd je niks. Waardering Het boek is (nog) niet herdrukt, maar het is dan ook pas twee jaar geleden, als Boekenweekgeschenk uitgekomen. De recensies vinden het over het algemeen een goed boek, alleen dan te grijs: het dient zijn doel om mensen attent te maken op de wreedheid in de wereld niet. Door sommige christelijke scholen wordt het boek te vol met 'seksuele uitvreterij' gevonden, al valt dit eigenlijk wel mee. Verder vindt men dat het boek te vluchtig geschreven is, en de juiste overtuiging mist. Ikzelf vind dat inderdaad de wreedheid niet zo goed naar voren komt: je schrikt niet echt van de oorlog alleen door Serenade te lezen. Ik vind het eerste deel van het boek (het deel dat zich in Nederland afspeelt) wel boeiend, en goed geschreven, terwijl het tweede deel (dat zich afspeelt in Kroatie) volgens mij veel saaier is. De verschillende verhalen die in Serenade verwerkt zijn, zijn allemaal goede onderwerpen, en zijn allemaal uiterst leesbaar. Je verveelt je niet als je dit boek leest, maar het is ook niet een boek dat je niet meer loslaat, als je er eenmaal aan begonnen bent.