Schimmenrijk door Rosita Steenbeek

1a Het boek is geschreven door Rosita Steenbeek. b De titel van het boek is Schimmenrijk. De uitgever is Ooievaar en het jaar van uitgave is 2001 (eerste druk 1999). Het boek heeft 248 bladzijden. c Het is een psychologische roman. 2a Ik heb het boek niet zelf gekozen. Het werd in de klas gezamenlijk gelezen. b Ik vond het een heel mooi boek. Ik vond dat de schrijfster ons op een hele ontroerende wijze vertelde hoe Lisa de dood leerde accepteren. 3a De Nederlandse beeldhouwster Lisa kan de dood van haar vriend Lorenzo (een archeoloog uit het gebied van de Etrusken) niet verwerken. Ze besluit daarom naar Tarquinia (de plaats waar hij gestorven is) en Sovana (zijn geboortedorp) te reizen. In Tarquinia gaat zij op zoek naar “de Etrusk” (Antero), een tombarolo (grafrover) die Lorenzo op z’n 15e had ontmoet. Antero is een vrijbuiter. Hij rooft, naar eigen zeggen, niet om het geld, maar om emotionele redenen. Hij heeft het gevoel familie van de Etrusken te zijn. Dit gevoel deelde hij met Lorenzo. Samen daalde zij vaak af in de Etruskische graven. Maar toen Lorenzo ging studeren was hij het niet meer eens met Antero’s werkwijze. Later was hij het echter ook vaak oneens met de werkwijze van de Belle Arti (Archeologische Dienst). Antero zegt Lisa dat hij (net als alle anderen) gelooft dat Lorenzo zelfmoord heeft gepleegd. Lisa moet zijn tragische dood vergeten en zich niet schuldig voelen. Dit is voor Lisa echter onmogelijk. Bovendien kan zij nauwelijks geloven dat hij zelfmoord heeft gepleegd. Tijdens haar verblijf in Tarquinia bezoekt Lisa de plaats waar Lorenzo van een muur gesprongen zou zijn. Het is vlakbij de tempel van Artemis, de godin van de plotselinge dood. Ook bezoekt ze samen met Angela Tuscania, Norchia en andere plaatsjes die Lorenzo bezocht heeft en haar zou laten zien. Angela is een vriendin (en vroegere geliefde) van Antero. Na de dood van haar ouders heeft hij haar van alles geleerd. Door je in de dood te verdiepen, verdiept het leven zich volgens Angela. Wij bannen de dood, maar dat is verkeerd. Tijdens haar verblijf in Tarquinia gaat Lisa ook ’s nachts met Angela en Antero mee op zoek naar Etruskische tombes en maakt zo echt kennis met de wereld van de tombaroli. Dan besluit Lisa terug naar Rome te gaan. Het gaat niet goed met haar beste vriendin Heleen. Heleen en zij zijn al heel lang vriendinnen. Zij hadden elkaar in Venetië ontmoet en moesten beiden naar Rome. Aangezien het zo goed klikte, besloten ze samen een kamer te delen. Ze hadden het samen erg gezellig totdat Heleen Pietro ontmoette. Pietro kwam bij hen inwonen en Lisa en Heleen kregen ruzie. Lisa heeft toen een eigen kamer gezocht en de ruzie werd bijgelegd. Lisa mag Pietro echter nog steeds niet. Hij profiteert van Heleen en laat haar van tijd tot tijd in desteek. Heleen neemt hem altijd weer terug. Nu Heleen waarschijnlijk kanker aan beide longen heeft, is Pietro echter erg lief voor haar. Ze ligt in het ziekenhuis op het Tibereiland en zal naar Nederland gaan voor een operatie. Lisa biedt aan met haar mee te gaan, maar Heleen vindt dat niet nodig Pietro zal met haar meegaan. Angela is met Lisa mee naar Rome gegaan om haar vrienden de fiumaroli (rivierschuimers) weer eens te bezoeken. Van hen heeft ze geleerd dat je alles doorgeeft. Ook Lisa krijgt de kans eens kennis te maken met deze ruwe kerels met een hart van goud. Na dit bezoek aan Rome gaan Lisa en Angela naar Saturnia. Van hier uit gaan ze naar Sovana en daar bezoeken ze Lorenzo’s graf en de kathedraal van het dorpje. Ook bezoeken ze opnieuw enkele Etruskische tombes. De volgende dag gaat Angela terug naar haar restaurant. Lisa besluit Lorenzo’s ouders (die ze nog nooit ontmoet heeft) te bezoeken. Lorenzo’s ouders vertellen haar dat ook zij nauwelijks kunnen geloven dat hij zelfmoord heeft gepleegd. Hij was die zomer druk bezig de holle wegen te onderzoeken. Hij geloofde dat het heilige wegen waren. Zijn zelfmoord leek hen daarom erg onwaarschijnlijk. Via Lorenzo’s ouders komt Lisa in contact met Dionigi, een vriend van Lorenzo met wie hij die zomer onderzoek deed naar de heilige wegen. Dionigi blijkt ook niet te geloven dat Lorenzo zelfmoord heeft gepleegd. Lisa begint te huilen en Dionigi troost haar. Hij kust haar. Dit is het moment waarop Lisa leert de dood te aanvaarden. De kus staat symbool voor de levensadem. Dionigi blaast Lisa met de kus nieuw leven in. Na deze ontmoeting krijgt Lisa vanuit Nederland het bericht dat Heleen inderdaad kanker aan beide longen heeft. Ze dachten eerst nog dat het tbc o.i.d. was, maar dit blijkt niet het geval. Heleen besluit terug naar Rome te gaan. Ze heeft nog maar een paar maanden te leven en wil daar sterven. Lisa zal naar haar toe komen. Voordat ze terug gaat naar Rome gaat ze echter eerst nog naar Angela. Samen met Angela daalt ze opnieuw af in enkele Etruskische tombes. Dan komen ze Antero tegen. Antero vraagt hen met hem mee te gaan. Ze gaan naar de plaats waar Lorenzo gestorven is. Hier vertelt Antero hoe Lorenzo werkelijk om het leven gekomen is. Antero had een holle weg ontdekt en Lorenzo was hierdoor gefascineerd. Ze gingen er met z’n tweeën naar toe en er gebeurde een ongeluk; de gang stortte in. Antero heeft nog geprobeerd hem uit te graven, maar hij moet op slag dood zijn geweest. Antero heeft toen zijn zelfmoord in scène gezet om de holle weg tegen de Belli Arti te beschermen en om Lorenzo een waardige dood te geven (Lorenzo was het immers eigenlijk niet eens met wat de tombaroli deden). (Een derde reden is natuurlijk dat Antero er geen politie bij wilde betrekken.) Lisa is geschokt door dit alles, maar toch blij dat zij nu eindelijk de ware toedracht kent. Zij gaat terug naar Rome, naar Heleen.Dan is het de dag na Heleen’s dood. Lisa denkt, terwijl zij met Angela en enkele fiumaroli aan de Tiber zit, terug aan hoe zij gestorven is. Het is op een natuurlijke manier gegaan. Zij heeft haar laatste maanden doorgebracht zoals zij dat wilde met veel vrienden om haar heen. Zij was klaar voor de dood. Lisa heeft van haar, in tegenstelling tot van Lorenzo, afscheid kunnen nemen. Dit heeft haar geholpen bij het verwerken van zijn dood. Nu gaat zij nog een keer naar Heleen’s appartement. Dan sluit ze voorgoed de deur. 3b 1) De schrijfstijl: Het is epiek. De zinnen zijn over het algemeen kort en het taalgebruik is eenvoudig. 2) De ruimte: Het speelt zich rond 1999 af in Rome en in allerlei dorpjes in het gebied waar vroeger de Etrusken leefden. Tevens speelt het verhaal zich een klein stukje in Amsterdam af. 3) De verhaalfiguren: -Lisa: zij is een Nederlandse beeldhouwster. Zij heeft moeite
met het accepteren van de dood in het algemeen en met die van Lorenzo in het bijzonder. -Lorenzo: hij was Lisa’s vriend en een archeoloog in hart en nieren. -Heleen: zij is een Nederlandse journaliste, die altijd op de

verkeerde mannen valt. Zij is Lisa’s beste vriendin en vice versa. -Pietro: hij is Heleen’s partner. Hij is een waardeloze vent die
haar keek op keer verlaat. Als zij ongeneeslijk ziek blijkt te zijn gaat hij met haar mee naar Amsterdam, maar daar verlaat hij
haar plotseling. -Antero: hij is een vrijbuiter van het type ruwe bolster blanke pit. Hij voelt zich verbonden met de Etrusken. Hij wordt ook wel “de Etrusk” of “il mago” (de tovenaar) genoemd. -Angela: zij is op jonge leeftijd haar ouders verloren. Zij wordt Lisa’s vriendin en zij helpt Lisa Lorenzo’s dood te verwerken. Zij is erg wijs. De uil, ook het symbool van Athena (godin der wijsheid), hoort bij haar. Zij heeft de dood volledig geaccepteerd. 4) De vertelwijze: Het verhaal wordt verteld vanuit een hij-perspectief. Toch zie je de verhaalfiguren vooral zoals Lisa ze ziet. Lisa is de hoofdpersoon met wie je meevoelt en meeleeft. Haar herinneringen vertellen ons over haar relatie met Lorenzo, haar vriendschap met Heleen enz.. Op deze manier dienen haar herinneringen als flashbacks. Het verhaal is dus niet chronologisch. 3c 1) het thema: Het thema van dit boek is het accepteren van de dood. Lisa heeft moeite met het verwerken van Lorenzo’s dood. Heleen, Antero en Angela proberen haar te helpen. Vooral Angela’s hulp is belangrijk, omdat zijzelf de dood volledig geaccepteerd heeft. Door af te dalen in de graven van de Etrusken gaat Lisa tot op de bodem van haar verdriet. Ze verdiept zich in de dood en dit verdiept het leven. Lisa is nu klaar om de dood de accepteren als onderdeel van het leven en dit gebeurt op het moment dat zij Dionigi kust. Als Heleen ongeneeslijk ziek blijkt te zijn, accepteert zij dit. Ook Lisa kan dit nu accepteren. 2) Titel en motto: De titel van het boek Schimmenrijk slaat ten eerste terug op de wereld van de tombaroli waarin Lisa zich begeeft. De tombaroli dalen namelijk af in de graven van de Etrusken en dit onderaardse rijk is een schimmenrijk. Ten tweede slaat het terug op een passage uit het boek. Zodra Lisa hoort dat Heleen ongeneeslijk ziek is, is zij bang dat al haar geliefden sterven en dat haar wereld een schimmenrijk wordt.Het motto van het boek luidt als volgt: Sluit u in gedachten aan bij uw broeders van drieduizend jaar geleden; beleef al hun kwellingen en dromen opnieuw en u zult merken dat zowel uw hart als uw verstand zich zal verruimen; een diepe mateloze sympathie zal alle spoken en alle wezens als een mantel omhullen. Gustave Flaubert Uw broeders van drieduizend jaar geleden slaat op de Etrusken. Hun kwellingen en dromen slaat op hun ideeën over de dood. De tombaroli, Angela en Lisa zijn diegenen die hun kwellingen en dromen opnieuw beleven waardoor hun verstand wordt verruimd. Verder is voor de verklaring van dit motto de letterlijke betekenis van het woord sympathie van belang. Letterlijk betekent sympathie namelijk samen lijden. Tot slot is dan nog het laatste woord van het motto, omhullen, van belang. Dit slaat op de manier waarop moeder aarde de tombes omhult. Op die manier verwijst het naar de moedergodinreligie die in het boek meerdere malen (indirect) naar voren komt. 3d 1) Rosita Steenbeek is in 1959 geboren in Utrecht. Zij groeide op in Amersfoort. Toen zij dertien was, kreeg ze een hersenbloeding, wat haar kijk op het leven diepgaand beïnvloedde. Hierover zei ze later in een interview “Je weet op die leeftijd heus wel dat de dood bestaat, maar dan is het opeens heel erg concreet”. Toen zij vervolgens ook nog eens epilepsie kreeg, was er definitief het besef dat niets in het leven vanzelfsprekend is. Nadat zij achtereenvolgens theologie, klassieke talen en Nederlandse taal- en letterkunde had gestudeerd, vertrok zij in 1985 naar Italië. Ze ging er op zoek naar toneel- en filmrollen en vertaalde werk van Italiaanse auteurs, onder wie Alberto Moravia en Susanna Tamaro. In 1994 debuteerde zij met de roman De laatste vrouw. 2) Dit is het eerste boek wat ik ooit van deze schrijfster gelezen heb en dus is het moeilijk te zeggen in hoeverre dit boek typerend is voor haar. Wel weet ik dat ze een grote belangstelling heeft voor de klassieke oudheid. In al haar boeken komen dan ook veel klassieke motieven naar voren. 4a Ik vond het erg leuk dat er in het boek zoveel “klassieke dingen” naar voren kwamen. Deze dingen (namen van goden, mythen enz.) waren voor mij namelijk herkenbaar. Daarnaast zijn er heel veel dingen in het boek beschreven die ik naderhand in Rome heb gezien en ook dat vond ik erg leuk. b De volgende passage (een herinnering van Lisa) vond ik erg ontroerend, omdat Lisa’s verdriet en de liefde, die er tussen haar en Lorenzo was, hieruit duidelijk naar voren komen: “Kun je een beetje mooi huilen?” De stem van Lorenzo. “Ik kan ontroostbaar huilen.” “Maar ik wil je troosten.” c Ik had een spectaculairdere uitkomst verwacht omtrent de ware toedracht van Lorenzo’s dood. Hoe hij dood is gegaan blijft tot ver in het boek mysterieus, langzaam wordt er naartoe gewerkt. Als dan uiteindelijk de ware toedracht aan het licht komt werkt dat, vind ik, een beetje als een anticlimax. d Dit boek is te vergelijken met alle andere boeken die beschrijven hoe iemand leert de dood te accepteren. Dit boek onderscheidt zich echter van alle andere boeken die dit beschrijven door het feit dat het zich grotendeels afspeelt in de wereld van de tombaroli. Zij leiden Lisa a.h.w. via de wereld van de doden terug naar de wereld van de levenden. e Het thema van het boek is voor iedereen herkenbaar. Iedereen wordt op een bepaald moment in zijn leven immers met de dood van iemand die hem dierbaar is geconfronteerd en dan valt het niet mee dat de accepteren. Het thema op zich is dan ook niet erg origineel, maar de manier waarop het is uitgewerkt is dit wel. De wereld van de tombaroli
en fiumaroli en de naderende dood van Heleen zorgen er voor dat het thema op een hele originele manier wordt uitgewerkt en dit maakt het boek interessant om te lezen. f Het taalgebruik is eenvoudig. g Ik vind het een mooi boek met een schitterend thema. h Ik zou een ander zeker aanraden dit boek te lezen, om bovengenoemde redenen.