Zakelijke gegevens
Auteur: Rascha Peper
Titel: Russisch Blauw
Uitgeverij: Pandora,
Druk: 6e druk,
Plaats en jaar van uitgave: Amsterdam 1998
1ste druk: Amsterdam, uitgeverij Veen in 1995

Aantal bladzijden: 260
Genre: Roman (psychologisch)

Samenvatting
Het verhaal wordt verteld door een personale verteller.(hij/zij) Deze weet wat Lex Grol denkt, wat hij voelt en wat hij doet. In de flashbacks is er een auctoriale verteller. Deze beschrijft de lezer wat er gebeurt. Wanner Lex een rol speelt in zijn fantasieën is het perspectief weer personaal.

Lex Grol is een historicus zonder werk, huis of gezin. Hij is 29 jaar oud en past op het huis van de familie van Sweder, de Veeres. Hij voelt zich er op zijn gemak en is gehecht aan het dolfijnen zwembad in de tuin dat hij zorgvuldig schoonhoudt. Als hij een oorbelletje in het zwembad vindt wordt zijn patroon van opstaan en zwemmen voor de eerste maal doorbroken. Hij krijgt ook een telefoontje van een oud-leraar van de universiteit die een boek gaat schrijven over de 20ste eeuw en daarbij iets over de laatste tsaar wil melden. Deze weet nog dat Lex daar veel interesse voor had en dus wil hij Lex vragen een stuk te schrijven.

Lex, die 5 jaar terug bewust alles over de Romanovs heeft weggedaan omdat hij er te veel mee bezig was en voor zijn gevoel die betrokkenheid moest beëindigen, wordt zo min of meer gedwongen zijn fascinatie nieuw leven in te blazen. Hij krijgt boeken met nieuwe theorieën, de gevonden dagboeken en brieven opgestuurd zodat hij een goed stuk kan schrijven. 1 van de theorieën doet een gekoesterde hoop in hem opwakkeren. Zijn moeder kan wel eens familie zijn van de tsarevitsj Aleksej. Als deze volgens de theorie echt is ontsnapt en kinderen heeft gekregen dan kan, gezien de achternaam, zijn moeder zijn dochter zijn en hijzelf dus een kleinzoon van de troonopvolger. Hij heeft ten slotte hemofilie. Zijn moeder echter is getest en heeft geen hemofilie of is draagster van de bloederziekte. Dat zou dan fout kunnen zitten. Hij belt Sweder erover op en verzint voor zijn eigen bescherming een ander verhaal wat met de theorie van doen kan hebben, maar Sweder haalt deze met enkele kritische vragen onderuit en zet hiermee Lex aan het denken. Als hij zijn moeder naar haar vader vraagt en of ze hier nog herinneringen aan heeft, of hij hemofilie had etc. wordt deze er een beetje gepikeerd en emotioneel van. Na haar vierdaagse reis naar Praag stelt hij haar dezelfde vraag, op aanraden van zijn oma die hem in die 4 dagen vertelde dat ze iets voor hem verzwijgt. In die vier dagen liep zijn fantasie uit de hand en heeft hij zelfs een afspraak voor DNA onderzoek gemaakt. Hij was overtuigd dat het geheim van zijn moeder zou inhouden dat ze wel draagster is en dat zou dan betekenen dat hij, Lex Grol, familie is van de laatste Tsaar. Maar het geheim is van een geheel andere aard en zijn dromen, hoop en fantasie storten in. Anja heeft nooit kinderen kunnen krijgen en is geen draagster van hemofilie. Hij is het kind van de minnares Leida van zijn vader. Deze was te jong om hem zelf op te voeden en dit zou bovendien een schande betekenen. Anja die graag een kind wilde heeft hem opgevoed als haar eigen zoon en ontdekte dat hij hemofilie had, maar desondanks heeft ze hem zo goed als ze kon opgevoed. Zijn vader en diens vriendin Leida zijn toen Lex jong was omgekomen in een auto-ongeluk.
Zijn theorie stort in, en hij vertrekt snel naar het Veerehuis, waar hij verdrietig alleen zijn dagen doorkomt. Hij doet alle boeken over de Romanovs acuut weg en laat in zijn stilte enkel het zwemstertje toe. Hij had haar al eerder betrapt toen ze in het zwembad zwom en bood haar aan om maar eens langs te komen via het hek in plaats van stiekem door de heg. Nu komt Loti langs en hij blijkt goed met haar te kunnen praten. Ze houdt ook van het zwembad met de dolfijnen net als hij. Ze praten even en hij maakt wijn open. In haar glas doet hij het oorbelletje dat hij gevonden heeft en verheugd dat ze hem nu terug heeft vertelt ze er even over. Hij excuseert zich even en loopt om het tuinhuis heen uit het zicht. Hij huilt zoals hij sinds hij klein was nooit meer gehuild heeft, om zijn verloren dromen, zijn fantasie die het hem nu moeilijk maakt nog aan de Romanovs te denken en zijn gekoesterde hoop die vals was. Hierna zet hij zijn bril weer op en besluit het zwemstertje te laten zien wat hij kan. Hoewel Loti wedstrijden heeft gezwommen heeft hij toch een trucje dat ze niet kent; Het wentelteefje en gefascineerd door dit trucje probeert zij het ook. Tevergeefs. Toch helpt zij hem onbewust zijn verdriet vergeten en door te gaan. Hij zal in Rotterdam het aanbod van een flatje van een vriend van Sweder aannemen en het huis verlaten waar hij wilde dromen had.

Het probleem dat centraal staat in het verhaal is de noodlottige wens en hoop van Lex Grol om bij de Romanovs te horen. Zijn obsessie.

Ruimte
Het verhaal vindt plaats in Elsteren, een vrij klein dorpje. Hier woont Lex in het Veerehuis. Belangrijke plaatsen hier zijn de slaapkamer van Wendela waar Lex allerlei fantasieën heeft, het tuinhuisje en de tuin met het zwembad. Op de laatste plaats heeft hij ontmoetingen met Loti die ervoor zorgen dat hij zijn lot accepteert en zijn intense verdriet een beetje vergeet.

Het verhaal speelt zich af tussen 1990 en 2000. De verteltijd is enkele maanden. Er zijn veel terugblikken naar onder andere de jeugd van Lex, rond de jaren 1960 en 1970 en naar het leven van de laatste tsarenfamilie tussen 1914 en 1920. Vooral rond het einde van hun leven in 1918. Het verhaal is niet echt chronologisch, de ene keer gaat het over de tsaar, dan weer over de jeugd van Lex en dan weer over het heden. Er zijn veel flashbacks in het verhaal. Er zijn ook wat sprongen in de tijd, als de tijd ineens een maand verstreken is.

Verhaalfiguren
Lex is een jonge werkeloze historicus. Hij is een beetje op zichzelf. Hij is de zoon van Anja Grol, hij wordt ook wel Geert genoemd. Hij is vasthoudend als hij iets op het spoor is en bijt zich er dan in vast. Zijn enige vriend is Sweder die hem in de realiteit probeert te houden. Lex lijdt aan hemofilie.
Anja Grol is de moeder van Lex. Zij was toen ze klein was van Rusland naar Nederland gehaald, om van een zeldzame oogafwijking te genezen. Daarna is ze in Nederland bij een pleeggezin blijven wonen. Anja was vroeger niet zo mooi, ze was mollig en droeg dikke brillenglazen. Toen haar man met een andere vrouw een kind kregen, besloot zij hem te gaan opvoeden.
Zijn moeder speelt pas laat in het boek een rol, wanneer Lex een theorie na wil lopen waarbij hij persoonlijk familie zou kunnen zijn van de tsarevitsj. Hun relatie is moeizaam, want Lex is een einzelganger

Sweder Veere(type) is de enige vriend van Lex. Hij is totaal anders dan Lex en probeert hem soms ook een beetje uit zijn dagdromen te halen. Hij is heel rijk, heeft een goede carrière en was op de middelbare school veel populairder dan Lex. Sweder houdt Lex met beide benen op de grond en is de enige aan wie Lex zijn theorieën omtrent de Romanovs durft te vertellen, of zijn onzekerheden.
Loti Swart is het meisje waar Lex verliefd op wordt. Ze ontmoeten elkaar als Loti stiekem in het dolfijnenbassin gaat zwemmen. Loti is 23 jaar oud en ze is vierdejaars Amerikanistiek in Nijmegen, waar ze ook op kamers is.
Wendela Veere is de zus van Sweder. Lex was verliefd op haar toen hij jonger was en er wordt verteld over Lex dromen over Wendy en hun ontmoeting.
In het boek kun je bijna stellen dat de Romanovs ook personages zijn die bijna tastbaar een rol spelen in het leven van Lex. Hij fantaseert over hun leven tot hun executie en is daarbij afwisselend Aleksej en Gilliard.

Thema en motieven
Het thema van dit boek is “obsessie”. De personen in het boek hebben last van een bepaalde vorm van obsessie. Lex Grol is geobsedeerd door de gebeurtenissen rond de Romanov familie. Hij gelooft op een gegeven moment zelfs dat hij een afstammeling van de tsaar is. Ook is hij geobsedeerd door het zwembad waarop hij moet passen. In het water voelt hij zich in zijn element en zwemmen in het zwembad ervaart hij als een soort seksuele ervaring.
Zelfs bij de moeder komt obsessie naar voren. Zij is geobsedeerd door het huishoudelijk leven. Op blz. 10 blijkt ook Lex geobsedeerd te zijn door het onderhouden van het zwembad, om het voor zichzelf alleen te houden.
Bij zijn moeder is die obsessie voor het schoonmaken en houden van haar huis ook belangrijk in het verhaal. Het is haar invulling geweest in haar lege leven. Haar man was werken en zij heeft het zichzelf aangeleerd het huis schoon te houden.

Motieven
Obsessie Blz. 10 “Een vreselijke gedachte kwam in zijn hoofd op. De bouwvakkers! Die hadden hier gisteren gezwommen toen hij al weg was en de tuinman nog niet gearriveerd. Iedere bouwvakker droeg tegenwoordig een oorbel. De gangmaker, zo’n type met vettig haar in een staartje, probeerde de andere naar beneden te trekken, tot ze hém te grazen namen, waarbij zijn oorbel uit zijn lelletje scheurde.”
“Vet, stof, huidvuil, zweet, pis, sperma…je moest er niet aan denken.”

Blz. 135 “ Lex ergerde zich doodgewoon aan haar simpele ziel, die zuinigheid en vlijt als hoogst strekkingen had, aan haar opgetogenheid als ze de moeilijke vlekken uit het voorkamerkleed had gekregen.

Zwemmen/ Water. Lex voelt zich heerlijk in het water, hier ondervind hij geen hinder van zijn hemofilie. Hij voelt zich gewichtloos en komt volgens hem in aanraking met de kern van alle dingen.
Blz. 7 “ Het drijven in dit oude zwembad in deze stille tuin raakte de kern van alle dingen. Als hij ooit het gevoel had een bestemming te hebben, dan was hij die op dit moment dicht genaderd, in dit verweerde bassin dat buiten het leven leek te liggen en geen deel had aan het eind van de twintigste eeuw - snelwegen en vliegtuigen ten spijt - alsof het hier voorgoed 1920 was.”
Blz. 20-21 “ De dolfijnen op de hoeken van het bassin zijn versteende wachters rond een toverspiegel. Dit is een vrijplaats , een ontmoetingspunt voor geesten, een transferium voor levenden en doden.”

Hemofilie: Blz. 17 “Dit was de eerste foto van hen die hij had gezien, gewoon tijdens een geschiedenisles op school. Vooral vanwege die lotgenoot had hij er de hele les naar zitten kijken. Hij zag nooit andere jongens met hemofilie.”

Titelverklaring
De titel van het boek is ´Russisch blauw`. Als Lex denkt dat hij de achterkleinzoon van de laatste Russische tsaar is, koopt hij een colbertje met een hele speciale kleur blauw, Russisch blauw.
Een andere titelverklaring is, dat Lex dacht dat hij Russisch blauw bloed door zijn aderen heeft stromen. Vóór zijn onderzoek dacht hij eerst dat hij gewoon Russisch bloed had. Zijn moeder komt uit Rusland. Maar hij denkt tijdens zijn onderzoek, dat hij de achterkleinzoon van de laatste Russische tsaar is, dus van adel. Van de adel werd gezegd dat ze blauw bloed hadden. Dus Russisch blauw.

Schrijfstijl
Qua stijl is het verhaal in twee delen te splitsen. Het hoofdverhaal van Lex waarin het perspectief personaal is.

“Hij liep om de toonbank heen en stak zijn hoofd om de hoek van de woonkamer. ‘Hai, Rene’.
Een grote, logge man van zijn leeftijd, die met zijn bovenlijf heen en weer wiegend voor een kolossaal televisietoesteld zat, keek even op, maar wendde zich direct weer naar het scherm, waar Mr Bean ontredderd papier vleugels van zijn armen stond te scheuren.
‘Boos worde…’
‘Zeg’s gedag, Rene,’ zei mevrouw Demse.
De man vertrok zijn mond in een grijns in Lex’ richting.
‘Dag Geertje…”

In het andere deel over de Romanovs gebruikt de schrijfster een auctoriaal perspectief waardoor de stijl ook anders is.
“Nog nooit sinds hij de Romanovs vrijwillig in ballingschap was gevolgd, was Gilliards gevoel van onmacht zo groot geweest. Als lijdzame, willoze lammeren liet men zich hier, glijdend en struikelend door de modder, voortdrijven en naar de slachtbank voeren..”
Er worden veel details gegeven waardoor je veel over Lex’ gevoelens te weten komt. Het verhaal is hierdoor makkelijk te volgen. In het boek wisselt het verhaal nog wel eens abrupt van scène. Maar als je gewoon doorleest vind je de rode draad van het verhaal makkelijk terug en het auctoriale perspectief is op den duur goed te herkennen.

Over de schrijfster
Rascha Peper is het pseudoniem voor Jenneke Strijland. Ze werd geboren op 1 januari 1949 in Driebergen. Van kleins af aan was ze al gefascineerd door godsdienst en boeken. Daarom besloot ze Nederlands te studeren met als hoofdvak Middelnederlandse literatuur. Ze werkte enige tijd als lerares. In 1983 verhuisde ze naar Wenen vanwege het werk van haar man, die in dienst was van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. In Wenen ontdekte ze dat ze kanker had, gelukkig is ze daar nu van genezen. Door die ervaring besloot ze te gaan schrijven. In die tijd ontstond de eerste versie van haar boek ´Oesters`. Na een aantal verhalen te hebben geschreven voor het ´Hollands Maandblad`en ´Tirade`, schreef ze ´Oesters` opnieuw. Dat was omdat ze vond dat ´Oesters` te moeilijk in elkaar zat.

Haar pseudoniem verzon ze toen ze een manuscript wilde opsturen naar een uitgeverij waarvan haar buurman directeur was. Als het manuscript afgekeurd werd, zou haar buurman haar niet aanspreken.
Rascha Peper wil graag meeslepende verhalen schrijven, haar romans zijn fijn om te lezen met een sterk plot, boeiende karakters en sfeervolle details. Thema’s voor haar boeken vindt Rascha Peper vaak uit berichten in de krant. Zoals de hoofdpersonen in haar boeken vaak veel verzamelen, zo verzamelt ze zelf krantenknipsels waarin ze een verhaal ziet.
In 1994 ontving Rascha Peper de AKO Literatuurprijs voor haar boek ´Rico’s vleugels` en ze kreeeg de Multatuliprijs voor Russisch Blauw. Ze heeft ondertussen 8 boeken geschreven. Ze schrijft romans, novelles en korte verhalen. Ze houdt niet van autobiografieën, haar boeken gaan dan ook nooit over haarzelf. Ze schrijft graag over mannen, omdat deze verder van haar afstaan Vaak kiest ze mysterieuze hoofdpersonen, die verborgen verlangens en passies hebben, die hen tot zonderlingen maakt. Haar personages hebben altijd de drang om te ontsnappen uit het hedendaagse leven en te leven in hun eigen wereld. Dit wil ze wel zo schrijven dat het duidelijk blijft, ze houdt niet van vage verhalen waarin lezers pas om de helft van het verhaal doorhebben waar het eigenlijk over gaat. Daardoor beschrijft ze haar personages en het verhaal tot in de details, zodat er een duidelijk beeld wordt gecreëerd. Ook wil ze de verhalen zo realistisch mogelijk schrijven, al is het fictie, het zou echt gebeurd moeten kunnen zijn.
Dit is duidelijk terug te vinden in dit boek. De hoofdpersoon Lex leeft erg in zijn eigen wereld, terwijl hij de geschiedenis van de Romanovs onderzoekt duikt hij als het ware zelf in die wereld. Hij identificeert zich met de zoon en denk zelfs dat hij nageslacht is van de tsarenfamilie. Toch wordt het realistisch beschreven, de feiten die gegeven worden klinken erg logisch. Wat bij Peper ook regelmatig terugkomt is een sterke passie voor iets. In dit boek uit zich dat in een passie, haast obsessie voor de Romanovs.

Rascha peper over haar personages:
"Het draait in mijn boeken nu eenmaal altijd om dit soort figuren. Het zijn geen mensen die volop in het leven staan en actief en enthousiast aan de maatschappij deelnemen. Ze bevinden zich altijd aan de rand en slaan het leven van anderen gade. Bij wijze van compensatie richten ze zich op iets heel anders. Ze scheppen een eigen wereld."

Oeuvre Rascha Peper
• De waterdame (1990)
• Oesters (1991)
• Oefeningen in manhaftigheid (1992)
• Rico's vleugels (1993)
• Russisch blauw (1995)
• Een Spaans hondje (1998)
• Dooi (1999)
• Wie scheep gaat (2003)

Russisch blauw is een werk dat binnen de romantiek valt. De romantiek heeft de kenmerken:

- De romantiek zet zich in de eerste plaats af tegen de waarden van het rationalisme, het classicisme en de verlichting.
- Tegenover de overheersende rol van de rede bij het rationalisme plaatst de romanticus het gevoel, de verbeelding en de inspiratie;

- Tegenover de starre vorm die het classicisme kenmerkte, komt nu de vrijheid van vormgeving, schoonheid en oorspronkelijkheid. Het accent komt te liggen op het creatieve proces – zodat er eindelijke ruimte is voor inspiratie – en op originaliteit.
- Tegenover het optimisme van de verlichting staat nu de afkeer van en het pessimisme over de moderne beschaving en de idealen van de Franse Revolutie, die toch ook niet heeft gebracht wat men er in de 18de eeuw van verwachtte.

In het boek komen deze kenmerken naar voren. De afzet tegen de moderne beschaving:
”In dit verweerde bassin dat buiten het leven leek te liggen en geen deel had aan het eind van de twintigste eeuw - snelwegen en vliegtuigen ten spijt - alsof het hier voorgoed 1920 was.”

Bij romantiek is er ook altijd sprake van een soort vluchtgedrag uit de realiteit. In dit boek uit zich dat door de fantasie van Lex. Hij geeft zich daar een plaats bij de familie Romanov. Hij wil er heel graag bijhoren. Door allerlei wilde gedachten heeft hij voor zich al bijna bepaald dat zijn theorie klopt en dat hij, de op zichzelf levende, stille boekenworm Lex Grol familie is van de laatste tsaar.

Het zou onder romantisch dualisme kunnen vallen, dat is een stroming die onder romantiek valt zoals de naam al zegt. Hier staat de strijd tussen droom, verlangen en ideaal vs. De werkelijkheid centraal. Bij Lex gaat dat op. Hij heeft liever dat zijn droom en verlangen de waarheid is dan de werkelijkheid die minder sprookjesachtig en fantastisch is.
Deze stroming is vanaf de jaren 50 vrij constant terug te vinden in verschillende boeken, maar hoeft niet altijd onder die naam genoemd te worden. De verzamelnaam romantiek wordt veel vaker toegepast.

Beoordeling
Voor mij was het een zeer interessant en prikkelend boek. De verweven levens van Lex en de Romanovs houdt het boek fascinerend en het wekt steeds weer vragen op hoe het nu echt zit, omdat je al snel door hebt dat vooral fantasie het denken van Lex beïnvloedt. Zijn steeds hoger opflakkerende hoop dat hij afstamt van de Romanovs is ontroerend en voert je als lezer even mee op de dromen van de hoofdpersoon. De teleurstelling en de verrassing van het verhaal van zijn moeder raakt je dan ook dieper dan je zelf verwacht. Maar de illusie dat hij werkelijk afstamde van Alexej wordt nooit volledig reëel. Als lezer is het een soort nuchterheid die je tegenhoudt de hoge dromen van Lex te volgen en je hoopt dat deze dromen niet waar zijn, omdat dat het einde van het boek tot een anticlimax zou maken.
De passage die mij dan ook het meest aanspreekt is de hernieuwde kennismaking van Lex met de Romanovs. Na 5 jaar ontdekt hij zijn boeken weer die door routinegebruik automatisch openvallen op de meest gekoesterde pagina’s.

“ boeken waarvan hij afscheid genomen had, voor ‘altijd’, uit eigenbelang, om niet langer de schimmen na te jagen die voorgoed tot het verleden behoorden. Daar lagen ze nu, en iedere titel, iedere rug riep herinneringen op”. Als fanatiek lezer raakt dit me, omdat het herkenbaar is. Je voelt bijna hoe Lex zich moet voelen. Alsof je herenigt wordt met iets of iemand die je lang niet gezien hebt en dat je na aan het hart ligt. Zijn hoop en dromen dat het waar is, dat hij ook werkelijk de kleinzoon is van…dat is ergens ook ontroerend en begrijpelijk. Lex, die zich in deze wereld onbegrepen voelt, die het maar een harde wereld vindt en verlangt naar meer flair. Hij kiest voor een wereld vol mysterie en geheimen die hij kan ontcijferen, onthullen en koesteren. Waar hij zich op zijn plaats voelt en waar hij kan zijn wie hij is. Het is daarom ook dat de teleurstelling van Lex meer indruk maakt. Niet de reden van zijn teleurstelling, maar het ineenstorten van dromen is treffend.
Daardoor is voor mij dit boek vrij op zichzelf staand. Ik heb nog geen andere boeken gelezen die zo’n situatie op een treffende krachtige wijze konden neerzetten. Door herkenning in de hoofdpersoon als zijnde een dromer, een historicus en een lezer wordt dit een boek dat voor mijn gevoel op zich staat. Die herkenning maakt het thema, obsessie, minder afstotend. Het is begrijpelijk. Je vergeeft Lex zijn ultieme fantasieën en wensen. Je voelt meer mee met hem en tegelijk zet het je aan het denken, hoe je zelf dingen aan zou pakken. De wijze van beschrijven de ervaring van het zwemmen, wat voor Lex veel betekend zegt genoeg over de dromer Lex die met eenvoudige dingen onbewust zijn dromen in stand weet te houden. Het water dat om hem heen glijdt, de pad die hij bijna als een vriend koestert, het Rembrandt boompje. In alles ziet hij een verhaal, een droom. En ook juist door de hantering van vergelijkingen en woordgebruik wordt duidelijk hoe alles in Lex wereld zijn eigen rol heeft in zijn leven.

Een boek dat historisch gezien op feiten gebaseerd is zou menig mens afschrikken. Geschiedenis zijn oude stoffige feiten. Maar door het verweven van deze feiten in een pakkend verhaal over de hoop van een jonge historicus, waarin het levenslot van de Romanovs haast een personage is geworden, zorgt ervoor dat je iedereen die wel eens droomt over onmogelijke dingen zou kunnen betrekken.

Bronnen:
Scholieren.com
Elodrado (handleiding boekverslagen)
http://www.boekentaal.info/rascha_peper.htm