Beschrijving van de leeservaring

1.1 Primaire gegevens

Auteur: Cees Nooteboom
Titel: Rituelen
Ondertitel: -
Verschenen in: 1980
Leestijd: 10 uur
Uitgelezen op: 12 maart 2003

1.2 Verantwoording keuze

Het was bijna onmogelijk dit boek niet te kiezen voor mijn 9e leesverslag.
Voordat ik mijn 8e leesverslag had ingeleverd, vertelde Henk van Roozendaal dat ik dit boek écht moest lezen. Vandaar dat ik ook snel naar de bibliotheek ben gegaan om dit boek te bemachtigen. Dat scheelt weer uren speuren in de 40-themalijst.

1.3 Verwachting vooraf

Mijn verwachtingen van dit boek zijn hooggespannen. Als mijn eigen leraar zegt dat ik dit boek niet mag missen, dan moet het wel fantastisch goed zijn.
Ik vertrouw er daarom op dat het de moeite waard is te beginnen aan de eerste pagina. Als het niet zo is, zal ik dat zeker laten blijken in mijn eindoordeel.
Het verhaal gaat over een familie met allemaal vreemde rituelen, dat is me al verklapt. Maar hoe het precies in elkaar zit, kan ik niet zeggen. Daar kom ik maar op één manier achter: lezen!

1.4 Eerste reactie achteraf

Het verhaal is al vanaf het begin erg verrassend. Het heeft een bepaalde mysterieuze kant en diepgang die ik erg apart vond., het verhaal en de personages zijn allemaal bijzonder en verre van alledaags. Daar houd ik wel van. Het filosofische karakter van het boek maakte het lezen tot een ware belevenis.

1.5 Korte samenvatting

Het verhaal vertelt over Inni Wintrop, een bijzondere man, die is opgegroeid in Brabant en later in Amsterdam gaat wonen.
In zijn jeugd heeft Inni nauwelijks bindingen met zijn familie en dat vindt hij prima. Inni heeft voldoende aan de beleving van zijn eigen wereld, daar heeft hij zijn familie niet bij nodig.
Op een dag maakt hij kennis met Arnold Taads, de minnaar van zijn tante Therèse. Deze Arnold leeft op een aparte manier: hij doet altijd dezelfde dingen op vaste tijdstippen zonder daar ooit van af te wijken. Hij leeft alleen met zijn hond en heeft een hekel aan mensen. Inni herkent veel in Arnolds filosofische gedachten, maar Inni gaat daarin niet zover als Arnold. Arnold Taads, die allang rondloopt met de gedachte om de wereld en zichzelf te
‘schrappen’, pleegt uiteindelijk zelfmoord. Hij wordt bevroren gevonden in de bergen waar hij vroeger als skiër veel vertoefde.
Jaren later komt Inni de zoon van Arnold tegen, Philip. Philip lijkt compleet anders dan zijn vader. Hij is erg oosters georiënteerd en leeft in stilte in zijn eigen ‘Zenklooster’. Daar sluit hij op zijn manier de wereld buiten. Ook Philip heeft de gedachte, net zoals Arnold en Inni zelf, om uit de wereld te stappen. Arnold en Philip willen dit het liefst zo snel mogelijk, Inni niet.
Samen met een bevriende kunsthandelaar neemt Inni deel aan Philips
‘theeritueel’ . Ze drinken op een wel zeer speciale manier uit een speciale kom. Philip heeft één doel: groene thee drinken uit een zwarte, antieke Raku-kom.
Kort nadat hem dat gelukt is, pleegt ook hij zelfmoord door zichzelf te verdrinken.
Inni, intussen, overziet dit alles en leeft zijn eigen leven dat ligt tussen de kapitalistische maatschappij en het zwevende wereldje van de Taadsen.
Toch pleegt Inni uiteindelijk zelfmoord, nadat zijn enige échte liefde Zita hem heeft verlaten. Hij probeert met dat gemis om te gaan, maar dat is hem teveel.

Verdieping

Personages

Hoofdpersonen

De belangrijkste persoon in het verhaal is Inni Wintrop.
Eigenlijk is dit boek een soort biografie over Inni.
Ik zal proberen een zo goed mogelijk beeld van hem te schetsen.

Inni is een man met goudkleurig haar en blauwe ogen. In zijn jeugd is Inni een magere spriet, onooglijk om te zien, zo vindt hij zelf.

Inni is geboren op het Brabantse platteland, maar vertrekt al vrij snel naar Amsterdam. Familie heeft hij niet nodig, Hij heeft genoeg aan de beleving van zijn eigen wereld, zo zegt hij.
Daar woont hij aan de Prinsengracht. Van beroep is hij schrijver voor onder andere Parool en Elegance en hij is erg geïnteresseerd in de beurshandel.

Inni is één keer getrouwd geweest en dat was met Zita, maar die relatie liep tot zijn grote verdriet uit op een scheiding.

Zijn karakter is zeker niet alledaags.
Af en toe krijgt hij visioenen, je kunt daarom aannemen dat hij beschikt over paranormale gaven.

Het leven bestaat voor Inni slechts uit snapshots. Snapshots die iedere dag en nacht aan hem voorbijtrekken.
Zo zegt hij:

“Alles wat hij zag was een grijze film met af en toe een sequence waarop hij, klein of al groter, in kleine, abrupte scènetjes meespeelde, gebeurtenissen zonder verband.” Cit. Blz 16.

Inni zweeft als het ware boven het leven, hij staat er niet, zoals ‘normale’ mensen, middenin. Voor hem is het leven één groot zwart gat, een oneindig diepe put.
Een gruwelijke hekel heeft hij aan de tijd. Die vormt een blok aan zijn been. Zo staat er:

“Inni Wintrop hoorde tot die mensen die de tijd op aarde hebben doorgebracht als een amorfe massa achter zich aanslepen(…)maar misschien is het betere hier het lidwoord weg te laten en over tijd te spreken om dat element de volle taaie stroperigheid te geven waar het recht op heeft.
En niet alleen het verleden bleef op die manier aan Inni’s lepel hangen, ook de toekomst was onwillig. Daar wachtte een al even amorfe ruimte op hem om doorkruist te worden zonder dat er duidelijk was aangegeven welke weg hij moet nemen om eruit te komen. Cit. Blz.35

Inni is nogal suïcidaal van aard en zegt voortdurend een hekel aan zichzelf en de wereld te hebben. Hij probeert alsmaar het leven te ontvluchten.
Dit doet onder ander door het observeren van andermans rituelen. De rituelen zoals die er in de kerk zijn en de rituelen van Philip en Arnold Taads zorgen dat hij kan wegvluchten. Het liefste naar het verre verleden. Waar alles raadselachtig en mysterieus lijkt te zijn.
Op die manier wordt Inni niet met zichzelf en de ‘rotte’ en ‘verloederde’ maatschappij geconfronteerd.Zo staat er:

“Hij had van zijn bestaan een voortdurende beweging gemaakt, want zo, wist hij uit ervaring ontging men als dat nodig was de anderen het best, en uiteindelijk ook zichzelf.
Cit.Blz.152

“Juist het raadselachtige van alles was prettig, daar moest je niet teveel orde in aan willen brengen. Deed je dat wel dan zou er onherroepelijk iets verloren gaan.” Cit. Blz.62

Inni haatte en hield van het leven. Hij was verslaafd aan die zwevende beleving en zijn rol als toeschouwer van rituelen. Echt de moed en de wil om meteen een einde aan zijn leven te brengen had hij niet.
Dit veranderde later door Zita. Het feit dat Zita hem na een miskraam verliet, was voor hem ondraaglijk.
Uiteindelijk pleegt Inni dan ook zelfmoord.

Arnold Taads is de tweede hoofdpersoon die voorkomt in het verhaal.

Hij is een kleine man met een bruine huid een glazen oog, gekleed in versleten kleding.

Hij is vader van Philip en de vroegere minnaar van Inni’s tante Therèse. Vroeger was hij een goede skiër en beklom hij bergen.

Naar de buitenwereld komt Arnold over als een zakelijke, koele en autoritaire man. Hij heeft een hekel aan mensen en is een echte zonderling.
Zijn leven sluit de mensenwereld bijna compleet buiten. Alleen de natuur en zijn hond vindt hij belangrijk. Zo zegt hij tegen Inni:

“Ik heb nooit veel met mensen opgehad. De meeste zijn lafaards, conformisten, warhoofden, geldwolven, en ze besmetten elkaar. Daarboven heb je daar geen last van. De natuur is puur, zoals de dieren. Ik houd meer van deze hond dan van alle mensen bij elkaar.” Cit. Blz.58

Arnold leeft volgens vaste rituelen en daarbij is tijd heel belangrijk. Eigenlijk leeft hij in angst voor wat er zou gebeuren als hij afwijkt van vaste patroon. Eten gebeurt om klokslag zeven uur, afwassen en koffie zetten om klokslag halfacht en om kwart voor acht koffie en zijn vierde sigaret en zijn vijfde net voor het slapengaan. Dat is zomaar een voorbeeld van Arnolds rituelen.

Samen met Inni houdt hij ervan om te filosoferen. Daar gaat Inni wel in mee, maar hij wil niet, zoals Arnold, een precies antwoord op alles. Inni wil kunnen blijven dromen.

Op een dag is Arnold het leven echt beu en dan pleegt hij zelfmoord.
Pas dagen later wordt hij dood en bevroren gevonden in het ijs.

De derde hoofdpersoon in het boek is Philip Taads, de zoon van Arnold Taads.

Philip is een gesloten, introverte man, die evenals zijn vader een hekel heeft aan zichzelf en de wereld, en die daarom zoveel mogelijk probeert buiten te sluiten.

Hij is erg Oosters georiënteerd en heeft zijn huis tot een soort ‘Zenklooster’ omgebouwd. Daar mediteert hij en voert zijn ‘theeritueel’ uit.
Hij zit dan op de grond en drinkt groene thee uit speciale kommen. Ook Inni doet hier wel eens aan mee.
Het ultieme verlangen van Philip is het hebben van de Raku-kom. Dat is een zeer bijzondere, zwarte, Oosterse theekom.
Als hij met veel geld de kom weet te bemachtigen en zijn theeritueel heeft uitgevoerd, is zijn doel bereikt.
Eindelijk kan hij boven het leven en de wereld uitstijgen.
Dat doet hij dan ook door zelfmoord te plegen.

Bijpersonen

Zita.
Zita is de enige echt liefde die Inni heeft gehad.
Ze is een vrouw met groene ogen, rood haar en een matte, witte huid.
Inni beschouwt haar als zijn Namibische prinses.
Samen hebben ze hun eigen namen versmolten in Zinnies, Itas, Inizitas etc.

Die versmelting past goed bij de relatie tussen Inni en Zita. Beide houden van seks en daardoor zijn zij echt met elkaar verbonden.

Zita wist Inni in balans te houden en zijn rare visioenen te begrijpen. Ze was Inni erg trouw, totdat ze een miskraam kreeg. Die miskraam kwam door Inni’s toedoen. Dat maakte Zita wraaklustig en ze besloot daarom om hem te verlaten.
Ook al wist ze dat Inni dan zelfmoord zou plegen.

Zita is in het verhaal wel een karakter, maar die wordt niet helemaal uitgediept.

Lyda.
Lyda is de barvrouw in een Amsterdams café. Ze wordt in het verhaal als type beschreven. Ze houdt van seks, met telkens ander mannen en is echt een gezelligheidsdier. Ze heeft lang wit haar en een groot en vol postuur.

Familie Wintrop
Inni’s familie wordt getypeerd als zeer gierig en altijd levend in chaos en verwarring. Ze staan erom bekend vrouwen als vee te behandelen en geen enkele discipline te hebben.

Tante Therèse
Inni’s tante is een druk, bevlogen persoonlijkheid die alles met horten en stoten lijkt te doen. Ze is gierig, onhandig en kletst de oren van je hoofd. Haar verschijning draagt daar zeker aan bij: ze heeft een dik en groot wit lichaam met een flinke boezem. Dat maakt haar erg overheersend.
Therèse komt als een type in het verhaal naar voren.

Riezenkamp
Riezenkamp is één van de weinige vrienden van Inni. Hij is handelaar in Oosterse kunst. Hij wordt getypeerd als een echte handelaar. Toch heeft hij ook nog een andere kant. Hij neemt namelijk nogal fanatiek deel aan het theeritueel van Philip Taads en zijn meditatieoefeningen.

Persoonlijke beoordeling

Onderwerp
Het boek handelt over rituelen. Dat vind ik een erg boeiend onderwerp. Omdat iedereen in zijn dagelijks leven bepaalde rituelen heeft, is het leuk dat daar een boek aan is gewijd.
De rituelen die in het verhaal naar voren komen zijn wel apart, maar ik vind ze niet abnormaal. Ik denk dat er nog veel vreemdere rituelen te bedenken zijn. Wat dat betreft ben ik dus niet echt verrast.
Als ik het verhaal zou hebben geschreven, zou ik wat dieper op de rituelen zijn ingegaan

Gebeurtenissen
De gebeurtenissen in het verhaal zijn niet alledaags. Alles draait om de manier waarop Inni de wereld beleeft. Hij zweeft als het ware tussen twee werelden in. De manier waarop de schrijver dat weergeeft is soms vrij oppervlakkig dat vind ik wel jammer. Misschien was zijn bedoeling om een contrast te vormen. De oppervlakkige vertelling geeft dan als het ware de nuchtere kant van Inni’s beleving weer en dat vormt een contrast met de ‘vreemdheid’ van de rituelen die de zweverige kant van Inni weerspiegelen.

Personen
Inni is de centrale personage in het verhaal. Het boek lijkt om hem heen te zijn gebouwd. Inni lijkt door de levens van de Taadsen heen te zweven. Zijn gevoelens worden wel verteld en beschreven, maar de werkelijke diepere gedachtes die Inni heeft, kun je het beste zelf bedenken door je in Inni te verplaatsen. Dat heb ik proberen te doen. Eigenlijk vind ik Inni normaler dan dat de schrijver hem laat voor komen. De Taadsen vind ik daarentegen niet normaal. De gedachten om de wereld te schrappen zullen niet veel mensen zo sterk hebben als zij. Het is daarom interessant om je in die twee te verplaatsen.

Opbouw
Het verhaal is op een verrassende manier opgebouwd. Het is een ad hoc–vertelling. Je leest de geschiedenis van Inni niet chronologisch. In het verhaal zitten verschillende prospectieve elementen, zeker wat betreft Inni’s zelfmoord.
Het boek is mooi opgebouwd door het op te delen in de ‘werelden’ die Inni binnenstapt. Namelijk die van Zita, Arnold en Philip. Die gedeeltes worden elk ingeleid door een stukje Duitse, Franse of Latijnse tekst. Dat zie je niet vaak. Echt makkelijk is het verhaal niet om te volgen. Je moet dan ook wel goed met je aandacht bij het lezen blijven, maar dan is het ook echt de moeite waard. Zeker het laatste gedeelte over Philip Taads’ theeritueel is leuk beschreven.

Taalgebruik
Het taalgebruik is niet echt makkelijk. Af en toe staan er woorden in het verhaal waar ik echt nog nooit van heb gehoord. Ook zijn er stukjes in het verhaal waarin de filosofische gedachten van Arnold en Inni worden beschreven. Sommige daarvan gaan mijn pet echt te boven. Juist die aparte manier van woordkeuze en vertellen maakt het boek vreemder en specialer. Ik zou het niet anders hebben gedaan.

Conclusie

Het boek is me terecht aangeraden. Ook al moest ik in het begin even doorbijten, aan het einde begon ik er echt van te genieten. Het boek is meer dan een verhaal; het is een beleving, een ervaring!