Rico's vleugels door Rascha Peper

Samenvatting
Als de liefde te veel wordt
Schelpen zijn het belangrijkste in het leven van het echtpaar Eduard en Cecile Rochèl. Ze kun-nen niet zonder hun uitvoerige collectie. Vooral voor Cecile zijn ze niet weg te denken uit haar leven, ze stelt dan ook alles in het werk om de schelpen een zo goed mogelijk heenkomen te bezorgen. Aan het begin van hun huwelijk waren ze naar de Filippijnen verhuisd, om daar hun verdere leven aan de schelpen te wijden en hun collectie uit te breiden. Maar door de politieke onrust in dat land en de voortdurende aanslagen, vindt Cecile het verstandiger om hun duizen-den schelpen in te schepen en naar Nederland terug te gaan, om ze daar over te dragen aan het Seba-instituut. Dat museum wil de schelpen dolgraag hebben, want de verzameling staat bekend als de grootste en meest uitgebreide collectie. De schelpen waarvan men voorheen nog dacht dat er maar één exemplaar gevonden was, daar hebben de Rochèls er wel acht van in hun bezit. De Rochèls zijn met hun schelpen naar Nederland gekomen om ze daar nog één keer allemaal na te kijken en alle feiten per schelp op een rij te zetten. Eduard heeft ook een passende uitleg voor hun achternaam: ‘Kijk, in Rochèl zit “roche, rochelle, rotsje”, dat staat voor de harde buitenkant, de schaal. Maar laat je het accentje weg, rochel, dan heb je het glibberige schelpdier, als we aan de slakken denken tenminste!’ (pag. 34) Ernst Bol, malacoloog (weekdierkundige), is belast met de overdracht. Hij moet voor een rustig, aan zee gelegen huis voor de Rochèls zorgen waar niemand komt, zo luidden de eisen van Ce-cile. Cecile krijgt haar zin; de schelpen kunnen nog een keer nagekeken in een prima boerderij aan zee. Maar dan wordt de zus van Cecile, Titia, plotseling ziek. Zij woont in Frankrijk en heeft waar-schijnlijk niet lang meer te leven. Cecile zit met een probleem: ze kan haar schelpen toch niet onbeheerd achterlaten? Eduard (in het boek ook wel Rochèl genoemd) durft ze niet alleen te laten met de schelpen, want ze wil het liever allemaal zelf doen. Ernst Bol belooft haar een hulpje in te schakelen, dat Rochèl dan tijdens de afwezigheid van Cecile kan helpen met de schelpen. Cecile eist dat het geen student is, want ‘die kunnen nooit ergens voorzichtig mee omgaan.’ Bol zweert dat het allemaal wel in orde komt en is opgelucht als Cecile eindelijk weg is. Hij heeft het niet zo op haar, hij vindt haar veel te druk. Rochèl daarentegen is veel rustiger, daar valt tenminste fatsoenlijk mee te praten. Dat hulpje wordt de veertienjarige Rico Gabrieli, een spijbelend crimineeltje. Op een woensdag-avond komt Bol hem tegen als hij met een kapotte auto langs de zandweg die naar het huis van de Rochèls leidt, staat. Rico komt aangereden op zijn tot Harley omgebouwde Yahama. Rico, die doet voorkomen dat hij bijna zestien is, helpt hem uit de brand. Bol vindt dat hij wel geschikt is voor dat baantje en bied het Rico aan. Hij slikt regelmatig XTC, dat geeft hem vleugels, hij raakt er mee los van de aarde. Hij vindt het aanbod van Bol dus erg aantrekkelijk omdat hij altijd geld nodig heeft. Voor honderd gulden per dag mag Rico Rochèl helpen met het doornemen van de schelpen. Rico mag de schelpen inpakken en in dozen doen. Rochèl heeft echter een verleden waar Cecile niet graag over praat. Als Bol haar dan ook over de telefoon meedeelt dat Rochèl in gezelschap is van een jongen, schrikt Cecile er van, maar wil niet zeggen wat daar mis mee is. Bol begrijpt het niet en legt het naast zich neer. Maar hij komt er uiteindelijk toch achter dat Rochèl ooit iets met een jongen heeft gehad. Opeens is alles hem duidelijk. Bol weet niet meer wat hij moet doen, hij hoopt maar dat Rico snel genoeg krijgt van zijn baantje. Rico vindt het nog best wel leuk bij Rochèl, terwijl hij er eerst niet zo’n zin in had. Rochèl kan heel boeiend vertellen over de schelpen en weet veel verhalen van hun leven op de Filippij-nen. Rico leert veel over de schelpen en vertelt die verhalen ook aan zijn vrienden Krokewit, Zafer en Dijk. Die vinden hem maar gek dat hij elke dag met dat mooie weer bij die oude man schelpjes gaat zitten inpakken. Zij hebben liever dat Rico weer eens wat XTC koopt. Ze willen ook van hem weten of er nog wat te jatten valt in dat huis. Maar Rico vertelt hen dat dat niet zo is. Hij wil die oude man beschermen en er ís gewoonweg niets te jatten in dat huis. Het is een oude boerderij, achtergelaten door iemand van het Seba-instituut. De Rochèls hebben niets waardevollers dan de schelpen, dat hebben ze namelijk achtergelaten in Manilla. Na de over-dracht van de schelpen zullen ze weer teruggaan naar de Filippijnen. Van zijn eerst verdiende geld koopt Rico wat XTC en de rest vergokt hij. Rico’s vleugels wijzen ten eerste naar de XTC. Rico krijgt vleugels als hij stoned is. Hij kan dan de wereld aan. Ten tweede verwijst de titel naar het T-shirt wat Rico vaak draagt: eentje met Harley Davidson-vleugeltjes. Dat shirt is Rico’s lievelingsshirt. Ook rondcrossen op zijn motor is voor Rico een manier van rondvliegen. Als laatste is Rico’s achternaam Gabrieli een verwijzing naar de aartsengel Gabriël, die in de Bijbel zowel het goede nieuws (de blijde boodschap aan Maria) en het slechte nieuws (het einde der tijden) aankondigt. Voor Rochèl is Rico een soort engel, want met hem zijn, is als in de hemel zijn, vindt Rochèl. Door Bol en Cecile wordt Rico echter als een Hells Angel gezien. Ze hebben alleen maar narigheid van hem. Rochèl vindt het gezelschap van Rico heel wat gezelliger dan dat van Cecile. Rico wil van alles weten en is niet zo’n muggenzifter als Cecile. Hij krijgt van Rico tenminste aandacht. Naarmate de twee vaker bij elkaar zijn, begint Rochèl toch meer te voelen voor Rico dan gewone vriend-schap. ‘Dat dr. Bol de hele dag wegbleef en hij Rico de hele lieve, lange dag voor zichzelf had! En God geve ook de dinsdag! Verder durfde hij niet te denken.’ (pag. 107). Rochèl wordt ver-liefd op de jongen. Hij probeert op alle mogelijke manieren de aandacht van Rico te trekken, zonder dat het opvalt. Rochèl geeft hem bijvoorbeeld een schelp cadeau. En wel de Conus marmorus Linné, de zogenaamde Rembrandtsschelp. Schelpen zijn het symbool van de liefde. Niet voor niets draagt de liefdesgodin Venus altijd een schelp bij zich. Rico merkt wel dat Rochèl af en toe wat naar hem zit te kijken, maar hij schenkt er geen aan-dacht aan. ‘Die man keek nou eenmaal zo.’ (pag. 112). Rochèl vindt elke dag langer met Rico weer een geschenk uit de hemel. Rochèl heeft een probleem: elke dag sterft er een goudvis in zijn vijver en hij weet niet hoe dat komt. Karperachtigen nog wel, die moeten toch ergens tegen kunnen? Want karpers staan voor moed, kracht en volharding. Dat zou dus kunnen betekenen dat het slecht met Rochèl gaat af-lopen. Rico vertelt aan Rochèl dat het de gewoonte van de maffia is om met een dode vis een naderend einde aan te kondigen. Rico begint langzamerhand te merken dat Rochèl meer voor hem voelt dan dat hij in eerste in-stantie dacht. Rochèl haalt allerlei lekkere dingen in huis, betaalt hem te veel uit en laat hem overwerken voor nóg meer geld. Rico weet niet wat hij nu moet doen. In het verhaal blijft het onduidelijk wat Rico nou precies voelt voor Rochèl. Hij kan er nu natuurlijk gebruik van maken door de man te chanteren voor meer geld. Maar hij twijfelt daaraan. Verliefd op Rochèl is Rico niet. Hij vindt hem wel aardig, maar dan normaal aardig. ‘Maar was deze oude man met z’n honderdduizend schelpen een flikker? Dat was idioot! (…) En bovendien was-ie getrouwd!’ (pag. 147). Rico stelt voor om met de Rochèls mee naar de Filippijnen te gaan. Hij belooft alles te zullen doen. Rochèl wil niets liever, maar denkt dat Cecile het niets vindt, zij zit nog steeds met de vroegere relatie van Rochèl. Cecile is nog steeds erg van streek door de verhouding die Rochèl vroeger met een Tunesische jongen heeft gehad. De avances van Rochèl worden wel erg duidelijk en Rico laat merken dat hij het niet erg vindt. Rochèl profiteert hiervan en gaat steeds verder. Uiteindelijk probeert hij Rico het bed in te krij-gen, maar het komt er maar niet van. Dan weer komt Bol op bezoek, een andere keer is het de werkster. Rico geeft toe aan de toenaderingspogingen van Rochèl, maar wacht met spanning af wat er allemaal gaat gebeuren. De tijd in het boek verloopt chronologisch, elk hoofdstuk staat voor een nieuwe dag, alleen de laatste dag wordt gerekt over een aantal hoofdstukken. Op woensdag, precies een week na zijn aanstelling als hulpje, komt Rico pas heel laat aanlopen bij het huis van Rochèl: zijn brommer is afgenomen door de politie. Rochèl belooft hem een nieuwe brommer. Op een gegeven moment zijn Rochèl en Rico in de stemming en wil Rochèl Rico mee naar zijn slaapkamer nemen. Maar de huishoudster belt aan en komt binnen om haar werk te doen. ‘Zelden had Rochèl iemand zo fel gehaat als degene die daar aanbelde.’ (pag. 186) Het komt er dus niet van; nu niet en in de rest van het boek ook niet. Want dan komt Cecile onverwacht thuis. Titia was in een coma geraakt en had haar aandacht dus nu niet nodig. Ze voelt dat er iets niet klopt. Rochèl is met zijn gedachten ver weg en hij is geschrokken van Ceciles plotselinge terugkomst. Cecile brengt Rochèl naar bed en ondertus-sen stuurt ze Rico terug naar huis met de mededeling dat hij niet meer terug hoeft te komen. Rico pikt dat niet, want hij zou nog de hele week blijven werken. Het excuus dat Rochèl niet zo lekker is, gelooft hij niet. Hij laat zich niet zomaar naar huis sturen. Rico maakt Cecile voor van alles uit. Hij wordt ook nog beschuldigd van het feit dat hij Rochèl heeft lastiggevallen. ‘“ Lastig-valt?” hijgde Rico. “Nou wordt-ie helemaal mooi! Ik hém lastigvallen?! Laat ‘em zelf zijn poten thuis houwen!” Hij bedreigt haar met zijn stiletto. Rico gaat weg en Cecile gaat terug naar Rochèl. Hij wil weten waar Rico is. Als Cecile vertelt dat hij weg is, wordt Rochèl boos. Hij gaat er vandoor om Rico te zoeken. Als Cecile merkt dat Rochèl weg is, gaat ze hem in het dorp zoeken. Als ze hem onder de luifel van een souvenirs-winkeltje vindt, neemt ze hem mee terug naar huis. Rico gaat intussen naar zijn vrienden en neemt wat XTC-pillen. Daar krijgt hij allerlei waan-denkbeelden van. Hij beraadt daarna een plan om weer naar de Rochèls toe te gaan. Hij is woedend op Cecile. ‘Toen waren er verhalen en beloften… dromen over geld en avontuur en een nieuw land. Nu was hij buitengesloten, eruitgegooid, verstoten, van het ene moment op het andere door die heks gedumpt als een paar afgetrapte schoenen.‘ (pag. 220) In een vlaag van verstandsverbijstering steekt hij het huis in brand. Rochèl heeft het gevoel dat dit het werk van Rico is en vlucht naar buiten om hem te zien. Maar Rico is woedend en steekt hem in zijn maag. Rico vlucht en Rochèl rent hem achterna het strand op. Rico loopt een eind voor hem uit, maar als Rochèl het niet meer houdt, gaat hij in een greppel liggen rusten. Na een poosje kruipt er iemand tussen zijn armen, Rico, met een zakje met daarin een zeepaardje. Bol komt helemaal overstuur bij het brandende huis aan. Hij ziet zijn hele collectie in vlammen opgaan! Cecile loopt als een hysterische heks rond het huis te gillen. Ze wil dat Bol direct Ro-chèl gaat zoeken, want Rico heeft een mes. In eerste instantie is Rochèl niet te vinden. Maar uiteindelijk ziet Bol hem liggen in de kuil. Dood. Met een glimlach op zijn gezicht. ‘Een glimlach die tot een andere werkelijkheid behoorde, ver verwijderd van de waanzin en de wanhoop waaraan hijzelf ten prooi was… ten prooi zou vallen zodra hij opstond.’ (pag. 238) De symboli-sche schelp heeft ook hier weer betekenis; de schelp is naast het symbool voor de liefde ook het beeld voor het graf, dat de mens na de dood omsluit. Rico loopt zijn toekomst mis, Bol zijn collectie, Cecile verliest haar schelpen en Rochel verliest Rico en sterft uiteindelijk. De dode goudvissen waren dus toch een voorteken… Thema en motieven
Een duidelijk motief in Rico’s vleugels is passie. Enerzijds de passie van Rochèl en Cecile voor de schelpen, anderzijds de passie van Rochèl voor Rico. Maar Rochèls passie voor de schel-pen is niet echt. ‘De collectie was voor Eddy een surrogaat, een mooie leugen, een wassen masker dat smolt zodra er een paar jongensogen op rustten.’(pag. 205) Rochèl was ook lang niet meer zo zuinig op de schelpen toen Rico in beeld kwam. Op het meest passionele moment van het boek zegt Rochèl tegen Rico: ‘Goudvisje van me, zeepaardje… mijn lieve kleine tijger-haai.’ Hier leiden drie motieven naar toe. Ten eerste het motief vis. Dat speelt in het hele boek al een rol. Het begint met de dode goudvissen, die Rochèl elke dag vindt. Ook het zeepaardje speelt een verbindende rol in het verhaal. Rico heeft alleen maar zeepaardjes gezien in souve-nirswinkeltjes en Cecile vindt Rochèl na zijn vlucht terug bij een souvenirswinkeltje. Rico steekt Rochèl na zijn ontslag onder zijn navel in zijn buik. Dat is de plek waar zeepaardjes hun jongen dragen. En op het strand in de kuil geeft Rico een levend zeepaardje aan Rochèl, waarna Ro-chèl sterft. Het T-shirt van Rico is een ander motief. De ene keer draagt hij er een met de Har-ley Davidson-vleugeltjes erop, dan een van de Chicago Bulls en een keer eentje met een grote tijgerkop met wijd opengesperde bek erop. (‘… mijn lieve kleine tijgerhaai.’) Peper heeft geprobeerd Cecile als een soort beschermer van Rochèl neer te zetten. Hij moet volgens haar beschermd worden tegen zijn eigen verlangens. De Franse schrijver Marchel Proust had zo’n huishoudster. Zij beschermde hem als hij weer verliefd was geworden op een jongen door die weg te sturen. De verwijzing naar de schrijfster Anna Blaman (Cecile was een groot fan van haar toen ze jong was) geeft aan dat Cecile misschien lesbisch is. In Rico’s vleugels zit ook een aantal veel minder duidelijke motieven (die ik zonder de achter-grondinformatie zeker niet had ontdekt). Ten eerste is het getal zeven symbolisch. Rico is bij-voorbeeld de zevende figuur in Rochèls leven. Ook maakt Rochèl een vergissing bij het om-schrijven van zeven schelpen. Op een dag komt Bol naar het huis van de Rochèl en ziet daar Rico met ontbloot bovenlijf (het is warm). Rico loopt op dat moment net te denken aan een jon-gen die zeven schelpen aan zeven verschillende handelaren had verkocht. Dit gebeurt op za-terdag, de dag dat er geen (dode of levende) vissen in het verhaal voorkomen. Zeven maal ze-ven ter vervanging van een vis: dat duidt op de Openbaring van Johannes (het laatste Bijbel-boek) en met name het verhaal over het Lam en de verbreking van de zeven zegels. In de Openbaring wordt gewaarschuwd voor het einde der tijden en de overwinning van God en het Lam. Vis en Lam zijn afwisselend symbolen die gebruikt worden voor Christus. De vis staat voor de nieuwe tijd die zal aanbreken. Het boek beslaat één week. Er komen geen zeven vis-sen in het boek voor, dus er zal geen nieuwe tijd komen. Bij Peper zijn de mensen die hun gevoelens volgen degenen die zullen overleven. Rochèl hoort bij de vervolgden. Zijn hele leven heeft hij toegeleefd naar het moment met Rico. Rico Gabrieli (de engel Gabriël) verbreekt het zegel. Johannes waarschuwt in de Openbaring voor het Beest. Rochèl waarschuwt Rico voor het dra-gen van een stiletto. Daarna krijgt hij een schelp van Rochèl. Maar hij weet niet precies wat hij daar mee moet: het Beest in hem wil geld, of wil hij toch met Rochèl mee naar de Filippijnen? Maar hij heeft geen last van zijn gevoel, hij heeft last van het Beest en steekt het huis in brand. Ook de symbolen schelp (liefde en dood), vleugels (symbool van engelen en demonische we-zens) en vis (karpers staan voor kracht en volharding; in het oude China stonden vissen en water samen voor seksueel genot; vissen werden in de oudheid voor eenslachtig aangezien) spelen een belangrijke rol in dit boek. Al deze motieven leiden (in meer of mindere mate) tot het thema: De liefde van een oudere man voor een jongere jongen die gedoemd is te mislukken. De kunstenaar

In de boeken van Rascha Peper hebben de personages allemaal hun eigen fascinatie voor iets, zoals in Russisch Blauw. Een jonge historicus is gefascineerd door de laatste Russische tsa-renfamilie. Maar hij wordt belemmerd door die fascinatie en doet zijn boeken de deur uit. De Rochèls hebben zo hun interesse voor schelpen, maar Rochèl laat die fascinatie varen als hij Rico ontmoet. Peper gebruikt in haar boeken steeds weer verschillende personages, maar toch hebben ze één ding gemeen: stille wateren hebben diepe gronden en verborgen hartstochten. Pepers onderwerpen komen vaak uit artikelen uit de krant. Zo is Rico’s vleugels gebaseerd op een krantenartikel over het Franse echtpaar Martin dat hun schelpencollectie wilde schenken aan het Amsterdams Zoölogisch museum. Mevrouw Martin stierf aan haar verwondingen die ze opliep toen een inbreker de verzameling probeerde te stelen. Maar in Rico’s vleugels gaat de man ten onder in plaats van de vrouw. Kunsthistorische achtergronden
Rascha Peper is (nog) geen schrijfster die duidelijk bij een bepaalde periode hoort. Ze debu-teerde pas in 1990, met haar verhalenbundel De Waterdame. Ze heeft dus nog niet echt de kans gehad om zich in een bepaalde schrijverstraditie te plaatsen. Ze is wel te plaatsen bij de nieuwe schrijvers die psychologische romans schrijven over hedendaagse onderwerpen. Peper is gefascineerd geraakt door de Italiaanse schrijver/filmer Paolo Pasolini. Hij heeft een aantal romans geschreven met hetzelfde thema: de liefde van een oudere man voor jongere jongens. Daarin is de jongen ook crimineel en de man oud. Recensie
Les Trois Unités in een modern Nederlands boek
Schelpen, schelpen en nog eens schelpen. Rico’s vleugels is zeker een roman over schelpen. Maar dat niet alleen. Het is een boeiende roman over de homoseksuele liefde van een oudere man voor een jongen van veertien. Peper weet met de weinig middelen die ze in het boek ge-bruikt (namelijk één plaats van handeling, één intrige en vier hoofdpersonages) een duidelijk en interessant verhaal neer te zetten. De twijfels van Rico, de gevoelens van Rochèl en de stress van Bol komen trefzeker naar voren in dit verhaal over passie en liefde. Peper brengt heel subtiel de gevoelens van Rochèl, zonder dat het een smerig boek wordt. Heel fijntjes weet zij de liefde van een oude man voor een puber te beschrijven. Wat heel an-ders aan dit boek is, is dat je als lezer verwacht dat datgene waar Rochèl eigenlijk op uit is, ook nog komt. Maar dat is niet zo; Rochèl krijgt Rico niet het bed in. Want dat is het enige wat de oude man wil: zijn liefde delen met het enige waar hij van houdt, Rico. Daardoor is het geen vies boek, wat goed is, want zo behoudt het boek zijn sfeer. Het verhaal lijkt op het eerste gezicht heel simpel, maar wie er de secundaire literatuur op na slaat, komt er achter dat er meer achter zit dan dat je denkt. Zo blijkt er in Rico’s vleugels een Openbaringsmotief te zitten en het getal zeven is symbolisch. Tijdens het lezen van het boek vind ik het storend als er allerlei ingewikkelde motieven in een boek blijken te zitten. Maar om het achteraf te lezen, zonder er in eerste instantie weet van te hebben, vind ik wél interessant. Schelpen zijn een belangrijk symbool in dit boek, maar in het begin is het storend dat de Ro-chèls steeds met dure schelpennamen gooien, waar je je als lezer geen beeld bij kan vormen. Termen zoals een malacoloog (weekdierkundige), conchyliologie (kennis van de schelpen), een linksgewonden Turbinella pyrum (een schelpensoort) enzovoort, zijn in dit boek aan de orde van de dag. Maar naarmate het boek vordert, zijn die schelpennamen niet lastig meer. Het geeft juist een hele speciale sfeer aan het boek. Het draait tenslotte allemaal om de schelpen. Rico’s vleugels is zeker een mooi en apart boek, dat een hele speciale sfeer heeft. Het leest gemakkelijk weg en heeft een onopvallende diepere betekenis. Niet voor niets ontving Rico’s vleugels in 1994 een nominatie voor de AKO-literatuurprijs. Ook door recensenten werd Rico’s vleugels erg geprezen. Bespreking recensie  Recensent: Jeroen Vullings  Datum: 5-2-1994  Bron: Vrij Nederland
Vullings vindt Rico’s vleugels een goed boek, geschreven in de traditie van een tragedie. Hij vindt dat Pepers manier van schrijven te vergelijken is met die van Jan Wolkers. Vullings vindt dat Peper zeker bij de beteren in de Nederlandse literatuur hoort. Ze schrijft met veel naturalis-me. Het is een roman die gemakkelijk te verfilmen is, vanwege de duidelijke karakteromschrij-vingen en de mooie rollen van Bol, Rico, Rochèl en Cecile. Door de beschrijvingen bezit het boek een zeggingskracht die niet veel boeken hebben.