Quarantaine door G.L. Durlacher

II Leesverslag II.1.a Primaire gegevens Gerhard Durlacher
Quarantaine
Vierde druk 1993
Copyright ã 1993 G.L. Durlacher en
J.M. Meulenhoff bv, Amsterdam
Omslag Michael Berkhemer
Meulenhoff Editie 1321
ISBN 90 290 4113 7 /CIP/ NUGI 300 II.1.b Korte samenvatting Quarantaine is opgebouwd uit vier verhalen, namelijk: Gabel, Quarantaine, Verboden Lessen, Na 1945
Gabel
In dit deel vertelt Gerhard Durlacher over het verblijf van de familie Gabel bij Gerard thuis. De famile Gabels komen ook uit Duitsland, net als Gerards familie. Op 10 mei 1940 wordt hun toenmalige woonplaats, Rotterdam gebombardeerd door Duitse vliegtuigen. Vier dagen lang lijkt het wel oorlog. De familie Durlacher en de familie Gabel worden naar het kamp Westerbork overgebracht. Het leven in Westerbork is verschrikkelijk; mannen zoeken huilend hun familieleden, vrouwen proberen hun kinderen te troosten en baby’s met paars aangelopen gezichtjes krijsen van honger. Het transport richting het Oosten wordt intensief bereid en telkens is het weer een grote opluchting voor de familie Durlacher als Heinz Gabel hen weer van de transportlijst heeft af weten te halen. Maar vanuit Westerbork wordt de famile Gabel op 4 september 1944 naar het Oosten gedeporteerd. De familie van Gerard trof dit lot in januari 1944. Quarantaine
Het tweede verhaal, het eigenlijke 'Quarantaine', gaat over Hannelore, een dansmeisje in het cabaret van Westerbork. De jonge Gerhard die, via zijn vader die toneelknecht was en aan de cabaretleider Max Erlich wel eens om een kaartje vroeg, was een beetje verliefd op deze Hannelore. Hij denkt aan haar als hij vanwege difterie in quarantaine ligt. In 1990 ziet hij op de televisie een documentaire waarin overlevenden van het kamp Westerbork aan het woord komen. Een geblondeerde oude dame vertelt van haar wonderbaarlijke redding. Als hij later een boek met foto's van Westerbork bestudeert, die heel die tijd weer doet herleven, komt hij tot de ontdekking dat Hannelore dezelfde is als de dame die hij even daarvoor nog op de televisie had gezien. Verboden lessen

In Verboden lessen vertelt Durlacher hoe hij in het geheim boksles kreeg van Bennie Bril en wiskundeles van dr. Belinfante. De bokslessen van Bennie Bril volgt Gerhard met moeite, omdat zijn fysieke conditie sterk verslechterd is. Als de SS’er Gemmeker op een gegeven moment komt kijken naar de lessen van Bennie Bril, wat eigenlijk gymnastiek in plaats van bokslessen moest zijn, wordt de boksbal razendsnel verborgen en omdat ze simpele gymnastiekoefeningen deden, konden de bokslessen gelukkig voor Gerhard toch doorgaan. Vooral de wiskundelessen zijn voor Gerhard een van de rustige dingen om naar uit te zien. Belinfante had de jonge Durlacher ontmoet bij een lezing van professor Magnus, ergens in een kelder van het kamp, over 'Determinismus bei Hegel und Fichte'! Na 1945
In het verhaal “Na 1945” wordt de thuiskomst in Nederland van Gerhard Durlacher als enige overlevende van zijn gedeporteerde familie beschreven. Hij gaat voortaan wonen bij zijn oom en tante, maar Gerhard verblijft er met veel tegenzin. Hij kreeg er helemaal geen welkom onthaal en zijn oom en tante zijn ook helemaal niet geïnteresseerd in de kampervaringen van Gerhard. De toegang tot zijn ouderlijk huis, in Apeldoorn, wordt hem door de huidige bewoners bruut ontzegd. Als Gerhard na een hevige ruzie met zijn tante schreeuwt: ``Het lijkt hier wel een concentratiekamp'', besluit hij om weg te gaan bij zijn oom en tante. Hij wordt liefdevol door een dokter geplaatst bij een al even liefderijke hospita en haalt ijverig door middel van zelfstudie en bijlessen een aantal klassen middelbare school in en stort zich geheel op het vergaren van zoveel mogelijk kennis. Af en toe komen zijn herinneringen weer als nachtmerries naar boven, maar uiteindelijk leert hij met zijn verleden om te gaan. Op het einde van het verhaal slaagt Gerhard voor zijn examen en hij staat weer in de maatschappij. II.2 Literaire verdieping
II.2.a Tijd en ruimte Tijd
Het verhaalt begint in 1939. In het begin van het verhaal treedt Gerhards vader op in een belangrijk concert. Er wordt verteld over de strenge winter van 1939, maar eigenlijk is dit allemaal achtergrondinformatie, want het verhaal begint pas echt op 10 mei 1940, wanneer Rotterdam wordt gebombardeerd en wanneer de familie Durlacher wat later wordt gestuurd naar Westerbork. Het verhaal over het leven in de oorlog, over het leven in concentratiekampen eindigt in mei 1945 als Gerhard Auschwitz heeft overleefd en door de Rusen is bevrijd. Quarantaine eindigt als Gerhard zijn diploma heeft gehaald. Dit tijdstip is niet geheel duidelijk. Ik denk dat het dan ongeveer 1947/1948 is. Verhaal arrestatie, Westerbork, Theresienstadt: 10 mei 1940 - mei 1944
Verhaal Quarantaine: 1939 - 1947/1948
De vertelde tijd is dus ongeveer 8/9 jaar. De verteltijd is ongeveer 4 uur. Het verhaal is niet chronologisch verteld. Het eerste verhaal, Gabel gaat over de periode voor de oorlogen over de bombardementen van Rotterdam, maar het tweede verhaal begint met een de terugkomst naar Westerbork. Dit is in 1967, 22 jaar na de oorlog. Maar omdat dit maar ongeveer 2 pagina’s beslaat, heeft dit niet echt invloed op het verhaal en daarom vind ik dat het verhaal loopt van 1939 tot 1947/1948. Ruimte
De belangrijkste plaatsen in Quarantaine zijn: - Rotterdam - Westerbork - Theresienstadt
Het verhaal begint in Rotterdam. In het verhaal Gabel wordt er verteld over de bombardementen van 10 mei 1940 in Rotterdam. Vanuit Rotterdam wordt de familie Durlacher naar het concentratiekamp Westerbork gestuurd, nadat ze door de Gestapo zijn gearresteerd. Kamp Westerbork is een verschrikkelijk concentratiekamp. De omstandigheden zijn erbarmelijk, de winters zijn een hel en het werk dat gedaan moet worden is geen pretje. Uiteindelijk wordt de familie Durlacher vanuit Westerbork naar Theresienstadt op transport gezet. Theresienstadt is net als Westerbork een verschrikkelijk kamp voor Gerhard, maar af en toe zijn de omstandigheden iets milder. Bijvoorbeeld het feit dat Gerhard, zijn vader en twee andere kennissen een aparte kamer hadden in vergelijking tot de slaapzaal in Westerbork, waar ze met honderden lagen. In het verhaal Na 1945 verblijft hij nog een tijdje in het huis van zijn oom en tante en later bij een hospita, maar die plaatsen zijn niet echt van belang voor het verhaal. De topografische locatie of de klimatologische omstandigheden zijn in Quarantaine niet belangrijk voor het verhaal. II.2.b Vertelwijze Quarantaine is een ik-roman. Het is geschreven vanuit Durlachers perspectief. Je kijkt als het ware door zijn ogen; je kruipt in zijn huid en het lijkt alsof je ook hetzelfde mee maakt als Durlacher. Durlacher heeft het boek in ik-vorm geschreven omdat hij het allemaal zelf meegemaakt heeft en zo als een soort verhaaltje heeft geschreven net alsof je er ook bij bent. Er is dan ook niet zoiets als een alwetende verteller. De ik-vorm komt heel goed naar voren in het volgende citaat: Blz. 81: “ ’s Avonds kwam vaak een joodse sergeant uit Toronto buurten. Ik werd het paradepaard: het familielid dat de concentratiekampen had overleefd. Eerst schaamde ik me, ik weet niet waarom.” In dit stukje worden zijn gedachten door de ik-vorm nog meer versterkt. “Eerst schaamde ik me” is een stuk realistischer dan bijvoorbeeld: “Eerst schaamde hij zich”
II.2.c Spanningsopbouw Persoonlijk vond ik het boek niet echt spannend. Ik vond er niet echt een duidelijke spanningsopbouw inzitten. Veel dingen kun je als lezer een beetje aanvoelen. Je voelt bijvoorbeeld wel aan dat de familie Durlacher uiteindelijk toch wel op transport gezet wordt en dat gebeurt dan ook later. Er zitten af en toe wel wat verrassende wendingen in. Een verrassende wending die me nog goed is bijgebleven gebeurt als Gerhard bij zijn vroege buren terugkomt. Als Gerhard zijn vroegere buurman ziet, schrikt hij, want hij heeft het pak met visgraatmotief van zijn vader aan. Volgens mij hoeft het boek niet echt een spanningsopbouw te hebben, want de gebeurtenissen zijn op zich zelf al ingrijpend genoeg en is daardoor niet nodig. II.2.d Thematiek en motieven Belangrijke motieven in Quarantaine zijn: - Isolement - Angst - Lessen - Verwerking
Isolement
Durlacher is vaak alleen. In de concentratiekampen leeft hij niet altijd samen met zijn vader en moeder. Gerhard is een jongeling in de kampen en wordt niet serieus genomen. Hij wordt maar als kind gezien. Hij heeft bijna niemand om mee te praten. Vooral in de ziekenbarakken ligt hij vaak alleen. Bijvoorbeeld als hij opgenomen wordt met difterie en in quarantaine moet. Er ligt dan wel een jongen van een paar jaar ouder bij hem op zijn kamer, maar praten doet hij niet met Gerhard. Het isolement komt het duidelijkst naar voren in het verhaal Na 1945. Als hij weer zijn studie oppakt is hij een eenling. Hij heeft een kampverleden, zijn medestudenten niet. Hij kan er met niemand over praten, behalve met zijn notaris. Zelfs met zijn oom en tante kan hij niet over zijn kampverleden praten. Angst
Constant leeft Gerhard in angst. Angst voor de Gestapo, angst om zijn ouders te verliezen, angst om weer ziek te worden en daardoor opgenomen te worden of zijn grootste angst: misschien zouden ze wel op transport gezet worden naar het Oosten. Lessen
De hoofdpersoon krijgt in Quarantaine veel dingen geleerd door middel van lessen. Voral in het verhaal Verboden Lessen is dit het geval. Tijdens zijn arrestatie krijgt hij een wiskundeboek met zich mee om zo nog iets op te steken, maar dit blijkt tevergeefs, omdat het boek snel kwijt raakt. Maar Gerhard krijgt in het kamp Theresienstadt toch de kans om iets te leren. Dr. Belinfante geeft Gerhard een aantal weken eenvoudige wiskundelessen. In het begin weet Gerhard er niet veel meer van, maar uiteindelijk krijgen “eenvoudige reeksen in een paar avonden weer betekenis” . In het verhaal 1945 gaat Gerhard zijn studie verder afmaken. Hij moet veel inhalen door zelf te studeren of door privé-lessen. In de vakanties studeert hij door en Gerhard doet in een paar maanden, waar andere leerlingen jaren over doen. Zijn eindexamenjaar begint wat onwennig, maar uiteindelijk haalt Gerhard alsnog zijn examen. Verwerking
Het motief verwerking komt vooral naar voren in het laatste verhaal, Na 1945, waarin Durlacher Westerbork en Theresienstadt heeft overleefd. Zijn leven moet weer als het ware op gang komen en het belangrijkste; hij moet zijn kampverleden verwerken. Eerst heeft Gerhard veel moeite met het verwerken van het kampverleden. Hij wil er niet aan denken en verdringt het. Hij verdringt het, totdat hij op de televisie een documentaire ziet met de titel Kamp van Hoop en Wanhoop, waarin een aantal mannen en vrouwen die het kamp Westerbork overleefd hadden aan het woord kwam. Er is ook een boek van verschenen dat Gerhard besluit te kopen. Als hij het boek doorbladert komen al zijn herinneringen weer naar boven. Eerst besluit hij het weg te leggen, maar later leest Gerhard het boek helemaal door en kan daardoor zijn verleden in Westerbork beter verwerken. Gerhard heeft het gehele verhaal moeite met de jodenvervolging en de jodendiscriminatie. Durlacher heeft hiermee altijd veel problemen gehad en de verwerking ervan was heel zwaar voor hem. Altijd bleef het door zijn hoofd spoken dat hij een buitenstaander was en hij was bang om vervolgd te worden. Thema

Door deze motieven zou je het thema ongeveer als volgt kunnen beschrijven: De verwerking van de uitstoting door de Duitsers in WOII en het trauma dat geslagen is door jodenvervolging en jodendiscriminatie. II.2.e Personages In heel het boek is Gerhard Durlacher zonder meer de belangrijkste personage en zijn vader en moeder spelen ook nog een belangrijke rol. Verder zijn er nog een paar andere personages, maar die spelen vaak maar in één van de vier verhalen een rol. - Gerhard Durlacher is de hoofdpersoon van Quarantaine. In het begin van het verhaal is Gerhard een onzeker 8-jarig jongetje dat heel afhankelijk is van zijn ouders. Door het leven in het kamp wordt hij harder en wordt heel onafhankelijk. Door het verhaal heen krijgt Gerhard steeds meer slechte ervaringen en herinneringen aan Westerbork en Theresienstadt. Hij wordt er altijd door achtervolgd. Gerhard verafschuwt de Duitsers, die in het kamp de baas waren en die o.a. de jodenvervolging regelden. - Zijn vader is de man die altijd voor Gerhard opkomt, maar naarmate de maanden verstrijken, wordt hij steeds minder fel. In het eerste verhaal, Gabel wordt verteld hoe zijn vader als een van de artiesten een optreden geeft voor de St.Louis en voor de mensen in het Holland-Amerika Hotel. - Zijn moeder heeft een wat zachter karakter. Gerard verlangt ernaar om bij haar te zijn als ze in de kampen zijn. Dit kan echter niet omdat er een mannen- en vrouwenafdeling is. Als zijn moeder in Westerbork haar been breekt tijdens het werken is ze helemaal onbereikbaar voor Gerhard. In het verhaal Gabel: - Heinz Gabel, een Duitse jurist die de familie Durlacher maandenlang van de transportlijst weet af te houden door de naam Durlacher uit de kaartenbak van het transport te houden. In het verhaal Verboden Lessen: - Bennie Bril is een man die in het geheim boxles gaf in Westerbork. Bennie leert Gerhard in de keukenbarak dingen als dekken, rechtse, linkse directe enz. Bennie Bril wordt in januari 1944 met zijn gezin naar Bergen-Belsen getransporteerd. - Dr. Belinfante leert Gerhard kennen naar aanleiding van een Duitse toespraak in Theresienstadt. Als Gerhard de toespraak niet kan volgen vertelt Dr. Belinfante later waar die over ging. Hij vraagt ook naar Gerhards verleden, gezin en schoolopleiding. Een dag later geeft Dr. Belinfante Gerhard wiskundeles in het overvolle onderkomen waar hij samen met zijn vrouw leeft. II.2.f Titel (+evt. ondertitel, motto, opdracht e.d.) De titel Quarantaine kun je volgens mij op twee manieren bekijken. Als je letterlijk naar het woord Quarantaine kijkt, dan kom je al snel bij de betekenis van het “in quarantaine liggen als je een besmettelijke ziekte hebt”. Dit was ook het geval bij Gerhard Durlacher. Hij lag in Westerbork en Theresienstadt een paar keer in quarantaine voor difterie. Als je de titel iets figuurlijker bekijkt dan kom je snel uit op isolement. In quarantaine liggen betekent afgesloten liggen van de buiten wereld. Als je in quarantaine ligt, leef je als het ware in je eigen wereldje. Gerhard was geïsoleerd van de buitenwereld. Dit was zeker in Westerbork en in Theresienstadt, omdat hij daar helemaal geen contact met de buitenwereld had. Het leven in die kampen was Gerhards leven in die tijd. Maar in die kampen had Gerhard ook niet veel contact met anderen. Vaak omdat hij toch een stuk jonger was dan de anderen. Ook nadat hij de kampen overleefd had, leefde Gerhard “in quarantaine”. Niemand begreep wat hij meegemaakt had en hij kon er ook niet goed over praten. Er is geen ondertitel of motto. III Het eindoordeel III.1 De persoonlijke beoordeling Het onderwerp
Het onderwerp sprak me heel erg aan. Je kunt zelf niet echt voorstellen hoe verschrikkelijk het is om in een kamp als Westerbork of Theresienstadt te leven. Het ligt namelijk helemaal niet in mijn belevingswereld. Ik wist dat er vanuit verschillende concentratiekampen Joden getransporteerd werden naar het Oosten, maar dat dit zovaak gebeurde en dat mensen als de dood voor het transport waren, daar had ik nog nooit echt bij stilgestaan. Gelukkig is WOII allang voorbij en laten we het hopen dat mensen nooit meer hoeven mee te maken wat Gerhard Durlacher heeft meegemaakt. Het onderwerp is met heel veel diepgang behandeld, maar dit kan ook niet echt anders, omdat het een beschrijving is wat Gerhard meemaakte. Alle details zijn dus ongeveer opgeschreven. De gebeurtenissen
De gebeurtenissen zijn heel erg ingrijpend. De gebeurtenissen door het verhaal heen geven Quarantaine een beetje een triest karakter. Maar dit kan ook haast niet anders, want je gaat geen vrolijk boek schrijven over het leven in een concentratiekamp. De gebeurtenissen zijn allemaal zo geloofwaardig en levensecht doordat ze vanuit Gerhards oogpunt zijn geschreven en je komt er zo precies achter wat Gerhard allemaal denkt. Er vinden veel schokkende gebeurtenissen plaats, zoals de bombardementen in Rotterdam, de arrestatie of de aankomst in Westerbork. De personages

Gerhard kwam heel erg levensecht over. Zoals al eerder verteld kwam dit door de precieze beschrijving van de gebeurtenissen en zijn gedachten. Persoonlijk kon ik me wel een beetje inleven in de hoofdpersoon, omdat Gerhard grotendeels in het verhaal tussen de 14 en 17 jaar oud is en omdat het goed beschreven is. Maar omdat het leven in een concentratiekamp niet in mijn belevingswereld ligt kon ik me niet altijd inleven in zijn karakter. De hoofdpersoon heeft veel goede punten, zoals het nooit opgeven. Bijvoorbeeld nooit opgeven bij ziekte of bij het verlies van een dierbare. Ik kan niet echt dingen uit mijn eigen leven vergelijken met het leven van Gerhard. Ik vind het heel goed van hem dat hij het uiteindelijk toch een beetje weet te verwerken. De opbouw
Quarantaine is simpel opgebouwd en daardoor makkelijk te lezen. Er zitten niet echt flash backs in waardoor het begrijpen van het verhaal heel makkelijk was. Spannende delen waren er naar mijn mening niet echt, wel ingrijpende zoals het feit dat ze naar Theresienstadt getransporteerd moesten worden. Het taalgebruik
De taal die Durlacher gebruikt voor zijn herinneringen is eenvoudig. Er zijn weinig moeilijke woorden gebruikt. Met zijn eenvoudige taal is Durlacher er wel in geslaagd om zijn herinneringen zo goed en levensecht mogelijk op te schrijven, zodat ik me er een goede voorstelling van kon maken. Enkele dialogen zitten in Quarantaine. Vooral in het laatste verhaal, Na 1945 als Gerhard vaak met mensen probeert te praten over zijn verdere leven, herinneringen of zijn studie.