Publieke werken door Thomas Rosenboom

Boekbespreking Ik wil jullie nu in de eerstvolgende 20 minuten iets over het boek Publieke Werken vertellen. Het boek is geschreven door Thomas Rosenboom. In zijn oeuvre staan boeken als Vriend van Verdienste, Gewassen Vlees en De Nieuwe Man. Rosenboom won twee keer de Libris Literatuur Prijs. In 1995 voor 'Gewassen Vlees' en in 2000 voor 'Publieke Werken'. Hij heeft vijf jaar aan zijn roman Publieke Werken gewerkt. Hij zet in zijn boek de nieuwe tijd van het negentiende eeuwse Amsterdam tegenover de oude tijd van turfstekers uit Hoogeveen. De neven Walter Vedder uit Amsterdam en Christof Anijs uit Hoogeveen zijn de hoofdpersonen uit het boek en hun twee verhaallijnen worden zorgvuldig in elkaar gevlochten. In het boek wordt Vedder beschreven als: Blz. 53. De vioolbouwer Vedder woont in Amsterdam aan de Prins Hendrikskade 46 tegenover het, net afgebouwde, Centraal Station. Wanneer Vedder in de krant leest dat de grote architect Henkenhaff, die trouwens echt bestaan heeft, van plan is op de plaats van zijn huis en de andere huizen in zijn rijtje het Victoria Hotel te bouwen, ruikt Vedder het grote geld. Hij spreekt vaak met de onderhandelaar van Henkenhaff, Ebert, over de prijs voor zijn huis en dat van zijn buurman. Hij wil niet onder zijn vraagprijs van vijftigduizend gulden gaan, terwijl Ebert maar vijfentwintigduizend gulden biedt. De verhaallijnen komen met elkaar in verbinding als Vedder in contact komt met zijn neef Anijs als deze een viool voor hem heeft die hij kan verkopen. Christof Anijs is een ietwat dikke apotheker van zestig jaar. Hij is getrouwd met Martha en tot grote spijt van beide zijn ze, net zoals Vedder, kinderloos gebleven. Daardoor is de sfeer rond Anijs en zijn vrouw een beetje verbitterd. Ter verzoening en omdat hij zich, net zoals Vedder graag doet, belangrijk wil voelen stort hij zich op het publieke leven. Anijs is een verlicht man, hij trekt zich het lot van de veenwerkers, ook wel de Veldelingen genaamd, aan. De armendokter in het dorp geeft niets om de Veldelingen, hij gaat nooit naar ze toe. En dus ontpopt Anijs zich meer en meer als hun arts en redder in nood. Hij steelt zelfs een witte dokterjas, hij wordt steeds overmoediger, van het uitdelen van medicijnen gaat hij zelfs over op opereren. De Veldelingen leven in de buitengemeenschap Elim van Hoogeveen. De veenwerkers vormen de meest erbarmelijke en armoedige onderklasse van de vorige eeuw en door de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van elektriciteit en het stoken van vuur is hun toekomst nog armoediger. Alleen het gezin Bennemin, met wie Anijs een vriendschap heeft word verder beschreven. Pet Bennemin een bescheiden man van ongeveer veertig is de huisvader van het gezin, hij is de enige van het veld die kan lezen en schrijven en hij onderwijst de Veldelingen dan ook daarin. Bennemin heeft een vrouw, een dochter en een kleine zoon. Het hele boek door is Vedder op zoek naar Ebert om met hem te onderhandelen. Hij wil graag Henkenhaff ontmoeten die hij als een god ziet, onbereikbaar en perfect. Hij vraagt zich af wat hij met het geld gaat doen als hij zijn huis verkocht heeft. Anijs geeft hem de oplossing. Bij wijze van investering kan hij de Veldelingen uit hun armoedige bestaan helpen door ze naar Amerika te sturen. Daarvoor is precies het bedrag nodig wat Vedder voor zijn huis hoopt te krijgen. Maar Vedder blijft zijn ongelofelijk hoge prijs vragen en de Hotel onderneming besluit om zijn huis en dat van de buurman heen te bouwen. Hij heeft dus nu wel samen met Anijs de overtocht naar Amerika geregeld, maar er is niet voor de Veldelingen betaald. De Veldelingen kunnen toch op de boot naar Amerika. Vedder krijgt steeds meer schulden en word steeds paranoïder. Anijs krijgt problemen met de tuchtraad omdat hij zich voor dokter voordeed. Door een vluchtpoging komt hij in het ziekenhuis terecht en zijn vrouw verlaat hem. Op de dag van de opening van het Victoria Hotel komt Henkenhaff zelf het dak op en nodigt hem uit naar binnen te komen voor een toast, maar Vedder deinst achteruit, struikelt over de rand en valt naar beneden: hij is dood. Het boek is opgebouwd uit een proloog, 23 hoofdstukken en een epiloog. In de oneven hoofdstukken word het verhaal verteld vanuit het gezichtspunt van Anijs in Hoogeveen en in de even hoofdstukken vanuit dat van Vedder in Amsterdam. In het proloog en epiloog is Pet Bennemin aan het woord, in het proloog als kind en in het epiloog als volwassene in Amerika. Deze hoofdstukken zijn bepalend voor twee motieven in het boek. Beide keren word het verteld over een gevaarlijke reis naar een nieuwe woonplaats; het veengebied bij Elim en de reis naar Amerika. Het eerste motief is dat in het boek worden vaak vergelijkingen gemaakt met de Bijbel, het joodse volk dat onder leiding van Mozes uit Egypte vlucht, en in de plaats Elim terecht kwam. Anijs die zichzelf met Mozes vergelijkt als hij de Veldelingen uitleid naar Amerika. Blz. 399
Het tweede motief is geld, financiële zekerheid staat gelijk aan zekerheid in het leven. Zoals met de proloog waarin de familie niet voor hun woonplek in Elim betaald had, is er ook niet betaald voor Amerika. Blz. 11, Blz. 414

Anijs roept naar de Veldelingen als hij gratis medicatie uitdeelt, “Vooruit maar mensen…er is betaald!” ook betaald hij de schulden van de Veldelingen in Hoogeveen als zij naar Amerika vertrokken zijn. Onvruchtbaarheid is ook een thema in het boek. Anijs en Vedder hebben allebei een kinderloos huwelijk en ook de dochter van Bennemin blijkt onvruchtbaar na het omgaan met een vrijer in het dorp. Vedder compenseert zijn kinderloos bestaan met Theo, een vondeling die door een pleeggezin wordt opgevoed en Martha ziet in de zoon van Bennemin een surrogaat kind. Vedder en Anijs zijn allebei buitenstaander. Zoals Anijs niet serieus genomen wordt door de notabelen uit Hoogeveen verkeert Vedder in een sociaal isolement. Ze zoeken een uitweg door zich een nieuwe identiteit aan te meten. Anijs door de gestolen doktersjas en Vedder door zijn pseudoniem Veritas. Ook hun brutale uitspraken doet hun groter maken dan ze zijn. Ze praten allebei met heel hun hart en ziel, denken overal over na en geven echt hun uiterste in gesprekken met andere. In deze stijl is het hele boek geschreven. Men lijkt uitgeput te raken als zij gepraat hebben, ze zijn allemaal heel hartstochtelijk in hun doen en laten. Typerend aan Rosenboom is ook dat hij heel ouderwets Nederlandse woorden gebruikt. In een moderne setting had dat misschien niet echt gepast maar in de tijd waarin dit boek speelt vind ik het een hele mooie manier van schrijven. Door dit verouderde taalgebruik word het boek heel beeldend. In het begin was het even wennen om daar die woorden heen te lezen. Ik heb vaker oude boeken met dat taal gebruik gelezen en ik verbaasde me dan ook dat het boek pas in 1999 geschreven was. Vedder schrijft onder zijn pseudoniem Veritas kritieke stukken in de krant over de Dienst Publieke Werken van Amsterdam. Het Centraal Station wat recht tegenover zijn huis wordt gebouwd valt ook onder deze dienst. Het CS is een perfecte locatie om een hotel bij neer te zetten, en het CS is dus de oorzaak van de bouw van het Victoria Hotel en uiteindelijk ook zijn ondergang en het feit dat hij uiteindelijk niet de oversteek van de Veldelingen kon betalen. Anijs doet in zekere zin ook aan Publieke Werken, hij organiseert feesten en bekommerd zich om de Veldelingen, iets wat uiteindelijk ook tot zijn ondergang lijdt. Als je in Amsterdam op het Centraal Station uitstapt en je loopt naar buiten, zie je aan de overkant van het stationsplein werkelijk een hotel met in de voorgevel twee authentieke huisjes uit de 19e eeuw. Dat en nog veel meer dingen in het boek zijn historisch correct. Ebert, Henkenhaff, zelfs de buurman van Vedder heeft echt bestaan. Dat maakt het boek nog leuk om te lezen. Je kunt speuren naar dingen die je herkent. Sowieso vind ik historische romans het leukst om te lezen, mensen zijn echter, hebben echte problemen en de meeste zijn daarbij nog beleefd ook. Het feit dat Rosenboom zijn hoofdpersonages zo onaantrekkelijk maakt, hevig transpirerend, dik en harig, vind ik heel interessant. Het zijn echt geen mensen die je in het dagelijkse leven wilt zijn. Het zijn mensen die in het begin nobel handelen en daarna ijdel en eerzuchtig zijn, en als straf gaan ze ten onder. Het is altijd, vind ik, leuk om te lezen hoe de personages niet perfect zijn en fouten maken en daar de consequenties van ondervinden. In het hele boek vind je geen oppervlakkig persoon, dat vond ik heel prettig. Mijn eindoordeel over dit boek is zeer goed, want ik heb het boek met plezier gelezen en met de schrijfstijl van Rosenboom had ik geen moeite. Ik wil dit boek graag op mijn lijst zetten, omdat het mij ontroerd heeft en ik veel plezier had in het lezen ervan.