Publiek geheim door J. Bernlef

Tekstbeoordeling Realistische argumenten Ik vind het verhaal best realistisch geschreven. Ik weet zelf niet uit ervaring (uiteraard!) hoe het er allemaal aan toe gaat in een Oost-Europees, communistisch, land. Toch denk ik dat de censuur die het ministerie (eigenlijk een speciale geheime dienst) uitoefent erg realistisch is, omdat zij koste wat kost willen voorkomen dat bepaalde informatie bekend wordt gemaakt. De manier van vertellen vind ik ook erg realistisch. Er wordt dan wel in een personaal perspectief geschreven, toch had ik het idee veel van de gevoelens van de hoofdpersonen te weten te komen. Structurele argumenten Het verhaal is niet erg ingewikkeld geschreven. Het verhaal wordt gewoon chronologisch geschreven in een niet echt heel moeilijke taal. Toch zijn sommige stukjes wel ingewikkeld, vooral als wordt verteld over bepaalde zaken die typisch zijn voor het communisme. Ik weet daar zoals gezegd niet zo heel veel vanaf, en daarom zijn sommige stukjes dan ook erg lastig te begrijpen.
Emotivistische argumenten Het boek heeft op mij geen duidelijke indruk achter gelaten. Ik vond het eerlijk gezegd wel heel sneu voor Clara, dat zij niet meer mee mocht werken aan de film en er zo maar uitgezet werd. Maar echt medeleven of medelijden met een hoofdpersoon heb ik niet gehad. Vernieuwingsargumenten Ik vind het verhaal best origineel geschreven. Er bestaan natuurlijk best veel boeken die te maken hebben met of spelen in een tijd van het communisme, maar het beschrijven van de gebeurtenissen en censuur bij de staatstelevisie van zo'n land vind ik toch wel origineel. Er wordt op deze manier ook duidelijk aangetoond dat het personeel van de staatstelevisie niet achter die censuur staat. Morele argumenten Ik vind het boek best moreel aanvaardbaar. In principe gebeuren er dingen die niet door de beugel kunnen en daar vind ik ook de censuur bij horen, maar aangezien dit toch enigszins normaal is in een communistisch land denk ik dat het toch normaal te noemen is. Wat ik eigenlijk niet moreel aanvaardbaar vind is dat de regieassistente na haar ontslag gewoon verder gaat met het maken van een film van het restmateriaal dat ze gestolen heeft. Intentionele argumenten Ik weet niet precies wat een eventueel motief van Bernlef is om het boek te schrijven, maar het zal waarschijnlijk te maken hebben met het bekritiseren van het communisme. Ik denk dat hij daar wel redelijk in is geslaagd, door heel duidelijk te laten zien wat een communistische regering er allemaal voor over heeft om de waarheid te verbergen en de geschiedenis dusdanig te vervalsen, zodat het allemaal aardig in hun eigen straatje past. Een ander motief dat geldt voor het boek is het laten zien dat schrijvers niet altijd in staat kunnen zijn precies gebeurtenissen te beschrijven. Ook met dit motief vind ik dat Bernlef goed ik geslaagd met het schrijven van het boek, omdat uit het boek duidelijk blijkt dat de ene persoon bepaalde passages uit de boeken van Szass anders interpreteert als een andere persoon. Tekstbestudering Korte inhoud Het boek gaat over een regisseur in een Oost-Europees land die daar voor de staatstelevisie werkt. De televisie heeft van het ministerie van Voorlichting de opdracht gekregen, om een film te maken over het leven van Tomas Szass. Szass is een schrijver die door de meeste mensen in het land wordt gezien als de belangrijkste. Hij is communist, maar verzet zich hevig tegen de manier waarop de regering van het land na de Tweede Wereldoorlog het communisme "uitwerkt". Szass is het voorbeeld voor de mensen van het intellectuele verzet die in 1956 een volksopstand veroorzaakte. Deze opstand is met hulp van het leger van het "buurland" de kop in geslagen. Hierna werd Szass gevangen genomen en in 1960 herriep hij zijn uitspraken openbaar. Istvan Bér is de regisseur die van deze "gebeurtenissen" (zoals het geheel door de regering genoemd wordt) een film moet maken. Zijn grootste probleem is de vraag in welke vorm alle gebeurtenissen verteld moeten worden. Hij zou het liefste uitgebreid de visie van Szass laten zien, maar de vraag is en blijft of dit toegestaan wordt door de regering. Een ambtenaar van het ministerie, Janos Baross, levert het filmmateriaal voor de film. Het commentaar wat hij van het ministerie erbij krijgt, vindt hij absoluut niet goed bij de beelden passen en het liefste zou hij zelf al het commentaar er bij schrijven. Zijn assistente Clara Kessler neemt eigenlijk altijd de reststukken film mee naar huis. Dit doet ze omdat ze ontevreden is met het resultaat en ze niet wil dat deze reststukken vernietigd gaan worden. Een vriendin van Clara, Judith, stelt voor om zelf een film te maken van de reststukken om zo toch nog de echte waarheid boven tafel te kunnen brengen. Tijdens het voorbereiden voor het monteren, vindt Clara aantekeningen van Szass voor zijn nieuwe boek. Deze aantekeningen heeft ze waarschijnlijk per ongeluk meegenomen toen ze een paar dagen daarvoor bij Szass thuis was om opnamen te maken voor Bérs film. Baross en Bér hebben nu een gesprek over de voortgang van de film. In dit gesprek laat Bér duidelijk merken dat hij wel blij is met de stukken film die hij gekregen heeft, maar dat hij het commentaar eigenlijk niks vindt en zijn eigen commentaar wil schrijven. Het is eigenlijk meteen duidelijk dat Baross dat in het verkeerde keelgat schiet. Clara heeft het inmiddels voor elkaar gekregen dat zij de apparatuur van de staatstelevisie mag gebruiken voor het monteren van haar eigen film. Ze zegt uiteraard niet waar het om gaat, ze verzint een smoesje dat ze nog restmaterialen van de filmacademie wil monteren. Zodra de film zo goed als af is (het uiteindelijke script met het commentaar) laat Bér dit lezen door Zoltán (de producer) en dan brengt hij het naar het ministerie. Baross vindt het niets en gaat op bezoek bij Szass om te verzoeken of Szass niet zelf een commentaar wil schrijven dat een beetje een compromis is tussen zijn eigen commentaar en het commentaar van Bér. Szass doet dit niet. Maandagmorgen begint de week met een vergadering. Baross is hier ook bij en heeft een mededeling van het staatshoofd. Baross gaat zich nu intensief bemoeien met het produceren van de film. Meteen na deze mededeling wordt Clara ontslagen. Hierdoor is zij zo kwaad dat ze nu echt zeker weet dat haar eigen film er gaat komen. Zoltán heeft inmiddels ontdekt dat Baross voor de Mefap (geheime politie) werkt. Hij gaat duidelijk gebruik maken van zijn nieuwe functie en is van plan allerlei beelden uit de Mefaparchieven in het materiaal te monteren. Bér neemt nu twee filmrolletjes mee naar huis en brengt deze naar Clara, zodat zij ook nog nieuwe beelden heeft voor haar film. Clara en Judith gaan vervolgens naar Szass toe om hem uitgebreid te interviewen voor hun film. Hij vertelt over zijn geschiedenis in de vakantie en hoe het allemaal ging met het schrijven met zijn moeder en toen ze overleed met zijn vrouw (die bleef brieven schrijven en ondertekenen met zijn moeders naam) Zodra Clara en Judith vertrokken zijn krijgt hij een hartaanval en sterft. Nu de film klaar is (er moeten alleen nog wat beelden van de begrafenis van Szass in) krijgt Bér het aanbod om in Amerika het Nationaal Ballet te gaan filmen. Deze uitnodiging neemt hij graag aan zodat hij er zelf niet bij hoeft te zijn als de film op televisie uitgezonden wordt. De film van Clara is nu ook af en heeft de titel "Publiek Geheim" gekregen. Clara verzoekt Bér de film mee te smokkelen naar Amerika. Bér komt echter niet opdagen op hun afspraak (hij heeft een afscheidsdiner met zijn vrouw en kinderen) en achteraf is Clara hier blij om, want in Amerika zou waarschijnlijk niemand haar film goed hebben begrepen.
Analyse Spanning Het boek bevat een redelijke hoeveelheid kritische spanning. Door het lezen heen is het best de vraag wat er verder nog allemaal gaat gebeuren. Hetgeen waar je eigenlijk het meeste mee bezig bent, is de vraag wat er nou precies allemaal gebeurd is tijdens de volksopstand, of de "gebeurtenissen". Tijd, Plaats en Ruimte Het verhaal speelt zich af in een Oost-Europees land, waarvan niet helemaal duidelijk is welk land het is, waarschijnlijk gaat het om Hongarije. Het verhaal speelt in dit land rond de hoofdstad, tenminste, rond de stad waarin de regeringsgebouwen en de gebouwen van de staatstelevisie staan (dit zal vrijwel zeker de hoofdstad zijn). Het verhaal van Bernlef is geschreven in 1991 maar het is niet superduidelijk wanneer het verhaal precies speelt. Dit zal in de jaren tachtig zijn, toen er over het algemeen nog vrij veel commotie was rond het communisme. Deze tijd klopt ook wel ongeveer met de leeftijd van Tomas Szass. Perspectief Het perspectief is voornamelijk personaal, maar niet gezien vanuit dezelfde persoon. Zodra er over een bepaald persoon verteld wordt, dan gebeurt dit meestal uit de ogen van die persoon. Op deze manier kom je vrij veel te weten over de gevoelens van de verschillende personen die in het verhaal een rol spelen Hoofdpersoon De hoofdpersoon van het verhaal is Istvan Bér. Ik denk dat hij een flat character is, omdat hij door de loop van het boek niet echt heel veel verandert. Wel is het zo, dat hij aan het einde van het verhaal steeds meer een hekel krijgt aan zijn werk, maar dit is niet het gevolg van een verandering in zijn persoon of iets dergelijks, maar is een gevolg van het feit dat hij niet meer zelfstandig kan zijn, dat Baross zich overal mee bemoeit. Motieven en thema's Het verhaal gaat over de positie van de kunstenaar in het Oostblok tijdens de Koude Oorlog. Door de regels die heersen in een communistisch land, worden kunstenaars beperkt te doen wat ze eigenlijk zouden willen. Mogelijkheden om dit te ontwijken zijn zich helemaal met het communisme inwijden en zodoende propaganda-achtige kunstwerken gaan produceren. Een andere mogelijkheid is tijdelijk stoppen met het maken van kunstwerken en het wachten op betere tijden, zonder de censuur. Een andere mogelijkheid is het combineren van deze twee dingen en proberen zo ver mogelijk te komen (dit doet Istvan Bér ook) Het centrale thema in het boek is het laten zien wat het communisme voor kunstenaars allemaal teweeg kan brengen, door een vrij groot aantal zaken onder censuur te brengen. Een motief van dit boek is het laten zien dat schrijvers niet in staat zijn om gebeurtenissen exact te beschrijven. Omdat iedereen een stuk wat hij leest op een andere manier zal interpreteren (mits het niet overduidelijk een kant opwijst) is het niet mogelijk om precies te beschrijven hoe iets ging, omdat men toch wel iets anders er in zal lezen.
Verklaring van de titel De titel, Publiek Geheim, verwijst naar de documentaire die assistente Clara Kessler heeft gemaakt van de restmaterialen van de film van Istvan Bér. Zij zal haar documentaire "Publiek Geheim" hebben genoemd, omdat niemand onder het publiek precies bekend is wat de achtergronden van de "gebeurtenissen" waren. Het is dus een geheim voor het publiek, een publiek geheim. Achtergrondinformatie Biografie van de schrijver, J. Bernlefdeze biografie is letterlijk hetzelfde als bij mijn leesdossier van "Onder IJsbergen" J. Bernlef is het schrijverspseudoniem van Hendrik Jan Marsman. Hij werd geboren op 14 januari 1937 in Sint Pancras. Na de basisschool (toen: lagere school) gaat hij naar de hbs. Hij begint in Haarlem en eindigt in Amsterdam. Vanaf zijn 12e is hij groot liefhebber van jazz. Zijn leraar Nederlands en twee vrienden die ook boeken schrijven geven hem de zet om boeken te gaan schrijven. Met deze twee vrienden richt hij in 1958 het tijdschrift 'Barbarber'  op. Dit blad was een reactie op de moeilijk begrijpbare poëzie van de vijftigers destijds. In 1971 wordt dit blad opgeheven. Tussen 1958 en 1960 woont Bernlef in Zweden en werkt daar als ober en bordenwasser. In 1960 trouwt hij en gaat in Nederland bij een boekenimporteur werken. In 1965 besluit hij definitief te gaan schrijven. In de jaren zeventig worden zijn romans steeds beter en ontvangt hij daarvoor ook enkele prijzen. Een aantal van zijn boeken zijn: 1. Hoe wit kijkt een eskimo(1970) 2. Meeuwen(1975) 3. Sterf de moord(1973) 4. Hersenschimmen(1989) 5. Eclips(1993) "Publiek Geheim" komt uit 1991. Verwerkingsopdracht Als verwerkingsopdracht voor Publiek Geheim heb ik een kleine vergelijking gemaakt tussen de gebeurtenissen die er in werkelijkheid geweest zullen zijn en de gebeurtenissen die de regering liever zou zien. Tijdens het lezen van het verhaal is het heel erg duidelijk dat de regering een ander idee er op na houdt dan bijvoorbeeld Bér, de regisseur die is belast met het maken van de film over Szass. Tomas Szass is een echte communist, dat wel, maar is fel tegen op de manier waarop de regering van het land het communisme uitwerkt. Hij zou dat liever anders zien. Uit het boek wordt mij niet duidelijk hoe Szass het communisme dan wel uitgewerkt wil zien en dat zou ik ook niet kunnen zeggen, omdat ik erg weinig weet over het communisme. In de geschiedenislessen van de 3e en 4e klas hebben we het wel gehad, maar ik zou het allemaal niet zo heel goed meer weten. Szass maakt in zijn boeken vrij duidelijk wat zijn mening wel is. Wat ik nog wel weet van het communisme, is dat een kenmerk is dat men absoluut niet van kritiek gediend is. Men weet zelf precies wat goed is voor het land. Zoals de regering het wil, zo gebeurt het. De kritiek en manier van schrijven wordt door de regering niet echt gewaardeerd. Het probleem wat in het boek speelt, is dat het intellectuele verzet, zoals dat mooi heet, wel wat ziet in de mening en manier van Szass. Een ander, bijkomend, probleem is dat het verzet sowieso al tegen het communisme is en dit ook duidelijk maakt. Met de visie van Szass erbij wordt het kritiek tegen de regering wel erg groot en wordt er besloten in te grijpen. Dit wordt echter NIET door de regering zelf gedaan, maar door het leger van het "buurland". Al deze punten wijzen volgens mij wel richting het communisme, zover ik dat met mijn kennis van het communisme kan beoordelen. Een communistische regering denkt, zoals gezegd, precies te weten wat goed is voor het volk en duldt dan ook geen enkele kritiek. Ik denk daarom ook dat men expres niet zelf heeft ingegrepen, maar het daarom door het leger van het buurland heeft laten doen. Zo heeft men getracht te voorkomen dat mensen in het land gaan denken dat de regering is opstand wil komen met de burgers. Zelf vind ik dit nogal zwak. Ze hadden beter zelf korte metten kunnen maken met de demonstraties, omdat ze op deze manier eigenlijk alleen maar laten zien dat ze niet eens in staat zijn het volk tevreden en in bedwang kunnen houden. Omdat Szass min of meer de veroorzaker is geweest van de opstand (hij is daarvoor ook vastge-nomen en heeft, waarschijnlijk onder druk, zijn uitspraken terug moeten nemen) wordt hij toch een beetje gezien als landverrader. Aan de andere kant (en dat is ook vrij tegenstrijdig) is hij voor het land wel zo belangrijk dat er een speciale film moet komen en dat hij een staatsbegrafenis krijgt. Al deze punten bij elkaar vind ik dat de regering van het land waar het verhaal speelt een beetje raar reageert. Alles is een beetje tegenstrijdig. Het liefste zou de regering uiteraard zien dat het hele land aan hun kant staat en nergens tegen protesteert. Ik denk dat men tegemoet komt aan het volk met de film over Szass, zijn vrijlating en uiteindelijk een staatsbegrafenis, omdat men wel inziet dat Szass voor het volk een heel belangrijk iemand is, ze zullen nieuwe rellen willen voorkomen, door het volk ook iets te geven. Hieruit kan ik uiteindelijk maar een conclusie trekken en dat is dat het communisme voor geen moer deugt. Men is er op gebrand dat iedereen aan de hand van de regering staat en alleen maar zaken schrijft, denkt en doet die in dat straatje passen, voor de rest wordt er censuur toegepast. Is de regering bang voor veel tegenspraak, dan geeft ze het volk deels haar zin om zo maar "van het gezeur af te zijn", tenminste, dat is hoe ik het zie.