Probeer het mortuarium door Eva Maria Staal

Gebruikte editie Eerste druk: januari 2007
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 190
Uitgever: Nieuw Amsterdam, Amsterdam Gegevens voorkant Op de voorkant staat een afbeelding van drie kogels: het is een toepasselijke afbeelding want het boek gaat over wapenhandel. Mijn mening Een vlot leesbare en spannende roman over een niet- alledaags onderwerp door een schrijver die in de wapenhandel gezeten heeft (?). Er is een heldere structuur met twee verhaallijnen heden en verleden die voor de lezer heel zichtbaar worden gepresenteerd. Zoals bij deze structuur hoort, komen beide lijnen aan het einde samen in een personage dat in beide tijdlagen optreedt. Dat is vrij verrassend. Niet helemaal uit de verf komt of de schrijfster ook afstand neemt van de door haar geschetste praktijken. Daardoor blijft het vooral een boek over criminaliteit (het is zeker geen literaire thriller) Een spannend boek dat je als lezer achter elkaar wilt uitlezen en dat verder wordt gekenmerkt door korte en doeltreffende zinnen met weinig beeldspraak en vrijwel geen overvloedige tierelantijnen. Eva Maria Staal gaat recht op haar doel af. Scholieren zullen die benadering wel kunnen waarderen. Het boek is geschikt voor alle niveaus in het voortgezet onderwijs. VMBO-TL leerlingen zullen wel iets meer moeten weten van verteltechnieken. De waardering op onze boekenlijst is twee punten. Autobiografisch ? Eva Maria Staal is een pseudoniem, maar de schrijfster heeft zelf wel in de wapenhandel gezeten. Lees aan het einde van de samenvatting ook
de bijlage waarin een zeer interessant interview met Eva Maria Staal is afgedrukt dat in maart 2007 in het Vlaamse dagblad “Het Volk” werd gepubliceerd. Het interview gaat in op de morele dilemma’s waarmee de schrijfster werd geconfronteerd, die hebben geleid tot het ontstaan van het boek. Genre De uitgever publiceert het boek als een roman. Het kreeg op 30 mei 2007 de prijs voor het beste spannende debuut: De schaduwprijs. (genoemd naar de hoofdfiguur van Havank boeken) Uit het juryrapport van de Schaduwprijs 2007: Het boek torent naar de mening van de jury ver uit boven alle andere ingezonden boeken. [...] ieder van de juryleden werd gegrepen door de suggestieve wereld en de intrigerende, persoonlijke stem waarmee het verhaal al in de eerste pagina’s wordt neergezet. [...] Het winnende boek is ijselijk spannend door de beklemmende wijze waarop een buitengewoon criminele bedrijvigheid als hoofdthema van het boek wordt beschreven. Kil, koel, hard als het staal waarvan de wapens worden gemaakt.' De flaptekst Eva Maria Staal heeft wat je noemt een interessante baan. Ze is wapenhandelaar. Haar werkterrein beslaat alle oorlogsgebieden ter wereld. Ze sluit deals met wapenbaronnen, krijgsheren en corrupte generaals. In haar handtas zit een Glock 21. Ze handelt in de dood, maar hoopt dat ze levens redt. Ze zegt: zonder wapens wordt iedereen slachtoffer. Met haar baas Jimmy Liu leeft Eva Maria op de grens van goed en kwaad. Ze kunnen niet zonder elkaar. Zelfs Eva Maria’s geliefde, Martin, lukt het niet hen uiteen te drijven. Op een dag stapt ze uit de business. Ze trouwt met Martin en krijgt een dochter. Het leven lijkt vredig en normaal, maar tien jaar later, tijdens een verhuizing, wordt ze bestormd door herinneringen aan Jimmy Liu. Eva Maria Staal moet de waarheid onder ogen zien. Over hem. Over zichzelf. Over de liefde. Over de dood. Motto en opdracht Er zijn twee motto’s
Het eerste luidt: De mensen verzinnen die monsters zelf. En dan worden ze er bang van. Vrij naar “Floris”, episode 5. Dit motto zal betrekking hebben op de wapenhandel. Eerst worden er door mensen wapens uitgevonden bijvoorbeeld om zich te verdedigen; daarna worden wapens een dreiging voor de mensheid en de vrede. Het tweede motto luidt: We were talking about the space between us all
And the people –who hide themselves behind a wall of illusion
Never glimpse the truth –then it’s far too late –when they pass away
We were talking- about the love we could all share –when we find it. Van: George Harrison, “Within you Without you.” Letterlijk: “we praten over de ruimte die er tussen ons allemaal is en de mensen die zichzelf achter een muur van illusies verschuilen, zien nooit de waarheid onder ogen- maar dan is het te laat wanneer ze doodgaan. We praten over de liefde die we zouden kunnen delen, als we die zouden vinden.”
Structuur en verhaalopbouw Het boek begint met een proloog, waarin een vrouw in het eerste deel een overeenkomst aangaat met een wapenhandelaar om bij hem in dienst te komen. Ze is 25 jaar en krijgt van hem de eerste schietles met een machinegeweer. In het tweede deel is ze 39 jaar en ze koopt een kruimeldief bij een wat klantonvriendelijke verkoper. Daarna ontwikkelt zich een tweetal verhaaldraden waarbij de passages uit het verleden een hoofdstukaanduiding krijgen met een Romeins Cijfers. Direct na dat hoofdstuk volgt dan een hoofdstuk uit het heden dat een titel heeft die heel vaak op het heden terug te vinden is. Aan het einde van het boek is er nog een epiloog waarboven de subtitel “ Vroeger en nu” staat. In dat deel lopen feiten en fantasie min of meer door elkaar. Heden en verleden lijken eerst heel gescheiden van elkaar te lopen, maar op een bepaald moment worden die twee tijdlagen onlosmakelijk aan elkaar verbonden door het opduiken van een personage uit het verleden in het heden van Eva Maria Staal. Dan wordt de herinnering aan het verleden ineens weer heel levend. De structuur heeft een bijzonder effect: door het in perspectief plaatsen van het burgerlijke bestaan van een doodgewone huisvrouw: het zorgen voor een normaal huishouden en een negenjarige dochter die niet weet wat er in het verleden met haar moeder is gebeurd; de beslommeringen van verhuizen en de koop van een kruimeldief, tegenover de enorme machocultuur: de macht van geld, status, invloed en geweld, krijgt het huisvrouwenbestaan iets nihilistisch over zich. De wapenhandel wordt daardoor schrijnend: wat wordt er allemaal achter de schermen op het wereldtoneel uitgespookt? Er is geen officiële controle op deze vorm van wereldhandel. Er zíjn mensen die het vak van wapenhandelaar uitoefenen. Ze praten in hun eigen straatje: anders zou iemand anders wel voor de wapens zorgen of het evenwicht in de wereld wordt zo in stand gehouden etc. Perspectief Er is een ikvertelster, Eva Maria Staal, die het verhaal aan de ze lezer vertelt in de o.t.t. In de passages over het verleden als wapenhandelaar is ze 25 jaar; in de hoofdstukken over haar beroep als huisvrouw is ze 39 jaar. Er zit wel verschil tussen beide personages. In het verleden doet Eva Maria zich voor als een staalharde zakenvrouw die zich staande weet te houden in de mannenwereld van de wapenhandel. Ze is zo goed dat concurrenten van haar baas haar wel in dienst willen nemen. In haar huisvrouwenbestaan is Eva veel minder zeker van zichzelf: ze weet niet zo goed hoe ze moet omgaan met de moeder van een vriendinnetje van haar dochter Nellie. In het laatste deel (de epiloog) heeft ze een manier gevonden om het verleden van haar baas de wapenhandelaar in een soort fantasie te integreren in haar bestaan. Is er sprake van heimwee naar die situatie: mist ze als huisvrouw de kick van de spanning in de wapenhandel, waarin ze met grote terroristen om de tafel zat? Opmerkelijk is wel dat de hoofdfiguur Eva Maria Staal heet net als de schrijfster. Het zal ongetwijfeld een pseudoniem zijn, waarbij de vraag rest of de roman een mystificatie van een bekendere schrijver is, dan wel dat er een bewust gekozen schuilnaam voor moet zorgen dat de ware identiteit van de schrijfster gewaarborgd blijft. De naam van de verteller is natuurlijk te mooi gekozen. In Eva en Maria worden de twee oertypes van de vrouw verenigd: de verleidelijke Eva met de moederfiguur Maria, wat natuurlijk ook in beide delen van de roman naar voren komt. Staal is een mooie, symbolische achternaam voor de manier waarop Eva Maria zich in de mannenwereld staande houdt. Titelverklaring De titel is een verwijzing naar een passage uit het verleden van de vertelster. Eva Maria is in Pakistan wanneer er een aanslag op haar en haar baas wordt gepleegd. Wanneer ze bijkomt in het ziekenhuis, blijkt dat haar baas spoorloos is. Ze gaat naar hem op zoek en krijgt na lang zoeken van een verpleegster het advies het mortuarium eens te proberen. Het in het Engels gestelde advies staat op bladzijde 49 van de roman. Tijd en decor Het deel van de huisvrouw Staal speelt ongeveer tien jaar na de passages van de wapenhandel. Dat betekent dat Eva ongeveer van haar 25-29 in de wapenhandel zit en dat ze op haar 39e als huisvrouw het heden vertelt. Ze heeft dan een dochtertje Nellie van 9 jaar. Het lijkt erop dat de passages in het heden actueel en recent zijn en dus in ieder geval in de 21e eeuw spelen. Dat houdt in dat de wapenhandelepisodes in de negentiger jaren van de vorige eeuw spelen. Heel concrete aanwijzingen voor jaartallen zijn er niet echt. Zo zijn er diverse bombardementen van Grozny (Tsjetsjenië) geweest o.a. in 1994, maar ook in 1999. Het decor wisselt natuurlijk in het verleden: veel actie speelt zich af in landen waarin de wapenhandel van belang is: Pakistan, Zimbabwe, Tsjetsjenië, New York en Hong Kong. Ook het geboorteland van Jimmy Liu (Canada) wordt enkele keren bezocht. Het heden speelt zich af in Nederland: Utrecht. Samenvatting van de inhoud Proloog: Vroeger: Eva gaat in dienst bij haar baas Jimmy Liu, een fenomeen in de wapenhandel die haar snel weet over te halen bij hem te gaan werken. In de proloog leert hij haar in een woestijn schieten met een kalasjnikov. Zo weet ze wat voor effect het heeft de trekker van zo’n wapen over te halen. Eva Maria Staal is dan 25 jaar. Nu : in het tweede deel van de proloog is zij 39 jaar en een huisvrouw die voor haar eigen verjaardag op zoek is naar een kruimeldief. De verkoper behandelt haar niet echt vriendelijk en net voor sluitingstijd weet ze een exemplaar te bemachtigen. In de 11 hoofdstukken met een Romeins cijfer wordt steeds het verleden uit de doeken gedaan. In de 11 hoofdstukken met een titel wordt iedere keer het heden als huisvrouw verteld. De samenvatting is op deze wijze ook geordend. I Eva Maria Staal zit in de wapenhandel. De eerste opdracht heeft te maken met een opdracht om een kind naar Chinese ouders terug te brengen. Eerst worden zij en Jimmy door een criminele organisatie genept, maar uiteindelijk weten ze het meisje naar Nederland te brengen waar de Chinese ouders op het kind wachten. Jimmy is zelf een Chinees maar hij is opgegroeid in Canada.
De werkelijkheid Eva is intussen jaren later gewoon huisvrouw en moeder van de 9-jarige Nellie die allerlei gewone vragen aan haar moeder stelt. II
Jimmy krijgt te maken met een mislukte opdracht in Zimbabwe waar hij met een militaire militie zaken moet doen. Bij controle van de kisten met wapens ontdekt Eva Maria dat er een kist is met kinderlandmijnen, die bedoeld zijn om opgeraapt te worden en zo kinderen te verminken. Het is dodelijk speeltuig dat ze moeten zien kwijt te raken. Jimmy vraagt aan Eva of ze ooit kinderen wil. Het ware Eva Maria moet thuis vragen beantwoorden van haar dochter die foto’s bekijkt van haar trouwjurk en ze moet ook antwoord geven over de bevalling. III
Jimmy heeft een nieuwe homovriend Victor. Hij geeft de jongen veel dure dingen. Ze moeten een bezoek brengen aan Hong Kong voor de handel. Later ziet Eva Maria dat Victor uit de lift strompelt. Hij is seksueel misbruikt door ene Chinese crimineel: eerst moest hij hem pijpen
Daarna stak hij een revolver in zijn kont waardoor hij uitgescheurd was. Bovendien gaat de wapendeal niet door. Maria is het zat en gaat in haar eentje terug naar Amsterdam wat haar niet in dank wordt afgenomen door Jimmy. Niet lang daarna dumpt Jimmy Victor weer tot genoegen van Staal. Het hier Nellie heeft met een vriendinnetje een ander meisje Sjanna gepest. De onderwijzeres belt op van school. Eva Maria weet niet wat ze er mee aan moet. De sjaal van Sjanna is in de toiletpot gestopt. IV
Staal en Jimmy gaan naar Pakistan om ene deal te sluiten die met atoomwapens te maken heeft. Eva maakt ene foutje en Jimmy scheldt haar uit in het bijzin van zijn opdrachtgevers. Niet lang daarna worden ze aangehoudenen overvallen. Eva Maria komt bij in ene ziekenhuis, maar Jimmy is nergens te bekennen. Hij is weken zoet en Staal krijgt van een verpleegster het advies om eens in een mortuarium te kijken. Zijn credit card wordt intussen geplunderd en dat blijkt door het ziekenhuis te worden gedaan. Die doen zulke trucs wel vaker. Intussen is Jimmy door de aanslag wel een oog kwijt. Hij draagt voortaan een ooglap. Het bestaande Echtgenoot Martin heeft ook een probleem met zijn oog en ze bezoeken de polikliniek van en ziekenhuis. Een baliemedewerkster die later de moeder van Sjanna blijkt te zijn helpt hen verder. Ook Martuin krijgt een doekje voor zijn oog. Thuis mislukt de poging tot seks. V

Eva Maria Staal moet naar Pakistan van Jimmy. Ze laat de opdracht mislukken en Jimmy is woedend. Bovendien trapt ze in en val met drugs die in haar tas worden gestopt waarna ze wordt gearresteerd. In de cel is Islamabad is zeker geen prettig toeven. Ze wordt eruit gehaald en herkent Jimmy’s vriend Patrick die ook mank is. Maar ze moet hem seksueel ter wille zijn: ze ziet dat hij een stompe lul heeft. Op voorwaarde dat ze niets vertelt, wordt z vrij gelaten maar ze zweert wraak op hem te nemen. De realiteit Eva gaat met haar dochter naar een balletuitvoering. VI
Jimmy vier Thanksgiving in Amerika en Eva ontmoet in Amsterdam een Chinees (Shen-li La vos. Hij lijkt haar eerst te stalken want ze ontmoeten elkaar binnen korte tijd enige keren. Het kan gene toeval meer zijn. Wanneer Eva met hem in gesprek raakt, hoort ze dat Shen-li en zijn zusje kinderen van Jimmy zijn. Hun moeder is overleden. Jimmy wil niets met hen te maken hebben, maar wanneer Eva de familie inschakelt, wordt er ene plan geboren waarbij de moeder van Jimmy erop staat haar kleinkinderen te zien. Intussen ontvangt Jimmy enkele dreigbrieven met kogels. De feiten Staal ontmoet Mirjam, de moeder van Sjanna, die graag wil dat beide meisjes vriendinnetjes worden. Mirjam is een heel aardige vrouw. Haar man is vaak in het buitenland: Hong Kong. Bij dat woord gaan bij Staal herinneringen leven. VII
Jimmy en Eva Maria gaan naar Tsjetsjenië waar ze een deal hopen te sluiten met een terroristenleider. Ze moeten eerst Russische uniformen aan : onderweg zien ze schrijnende gevallen waartoe het verzet in staat is: gedode kinderen. Wanneer ze met het verzet spreken , wordt Jimmy ziek en hij wordt naar Ankara gebracht. Nu staat Staal er alleen voor: eerst wil de verzetsleider van onderhandelen niets weten, maar dan staat Staal haar mannetje. Ze weet zelfs meer uit de deal te sluiten dan ze van Jimmy als opdracht had gekregen. Intussen is Victor ook weer ten tonele verschenen en boekhouder Mark die een en ander goed in de gaten heeft, wordt door Jimmy ontslagen. Die geeft intussen steeds grotere bedragen uit en de firma lijdt behoorlijke verliezen. Mark beweert dat Victor heeft gezegd dat Staal de volgende is die zal vertrekken. Het wezenlijke Staal praat met haar dochtertje over bang zijn en over haar eigen angsten van vroeger. Ze wil dat ze met Sjanna gaat spelen. VIII
Jimmy verwaarloost de zaak steeds meer: dat komt o.a door zijn relatie met Victor: de homohoer zoals Staal hem noemt. Staal gaat dan naar New York om een deal met Pakistan te kunnen sluiten. Daarvoor moet ze onderhandelen met drie andere grote wapenhandelaren die prijsafspraken maken en ervan profiteren als ene ander de deal heeft. Ze staat haar mannetje en krijgt de doel. Een andere wapenhandelaar Sulleyman wil haar graag overnemen, want Jimmy heeft zijn langste tijd gehad. Het waarachtige Nellie speelt intussen heel leuk met Sjanna. Op een middag doen ze verstoppertje en

Eva is bezig haar linnenkast leeg te halen en dan valt er een pistool uit. Ze schrikt en ze wordt meteen teruggeworpen naar het verleden. IX
In Hong Kong bezoeken Eva Maria Staal, Victor en Jimmy een seksclub waar o.a. met dieren seks wordt bedreven. Eva Maria Staal walgt ervan, maar Victor geniet. Daarna moet ze een situatie in Pakistan oplossen, maar de boot met wapens dreigt vast te lopen in de haven. Ook is er ruzie tussen de bemanningsleden aan boord en wordt er over en weer geschoten. De situatie is precair, want de wapens kunnen zomaar in de vlucht vliegen. De Pakistaanse regering is opdrachtgever en het gaat allemaal maar net goed o.a., omdat Eva Maria Staal een zoontje van de kapitein die bij de schermutselingen bewusteloos is geraakt, door de telefoon goed kan toespreken om te vertellen wat hij moet doen. Later weer terug in Hong Kong zegt Victor dat hij de baas wordt van Eva Maria Staal. Hij is de intrigant die Jimmy om zijn vinger windt en de zaak financieel verziekt. Het thans De kruimeldief van de proloog doet het niet meer en Eva Maria Staal wil terug naar de winkel. Daar ontmoet ze Shen-li die ze heel lang niet meer gezien heeft. Ze vertelt van het pistool. Hij zegt dat ze het moet weggooien. X
Victor heeft het voor elkaar: hij werkt Eva Maria uit de zaak. Ze heeft iets gedaan wat niet door de beugel kan. Even twijfelt ze wat ze gaat doen, maar dan neemt ze een besluit om op het aanbod van wapenhandelaar Sulleyman in te gaan, nadat ze een rechtszaak met een afkoopsom heeft gewonnen. In een deal komt ze als hulp van Sulleyman te zitten tegenover Jimmy en Victor, maar door haar keiharde opstelling wint ze de deal. Andere hebben bewondering voor haar en het imago van Jimmy is tanende. Haar eerste opdracht is twee jongetjes uit Pakistan ophalen en naar Dubai brengen. Iets soortgelijks als in hoofdstuk 1, maar in Pakistan ziet ze dat de man met wie ze een nep-echtpaar moet vormen Patrick de oude vriend van Jimmy is. Het zijn Afghaanse vluchtelingetjes, maar één van hen Reza, wordt ziek. Eva Maria Staal belt een ambulance, maar het kind is niet meer te redden. Het andere kind wordt wel naar Dubai gebracht. Wanneer ze kort daarna een keer eet met Shen-li en diens vriend die voor Unicef werkt, begrijpt ze dat het kind een kamelendrijver zal worden: die moeten heel klein blijven en krijgen bijna geen eten. Het is een brug te ver voor haar: aan deze kinderhandel wenst ze niet mee te doen en ze gaat weg bij Sulleyman. Het eigenlijke Nellie en Sjanna spelen heel leuk met elkaar. Sjanna heeft een appeltaartvader. Hij zal haar die dag komen ophalen. Intussen laat Eva Maria Staal de hond uit en op dat ommetje werpt ze haar pistool uit de linnenkast in het water. Symbolisch wil ze zo afstand nemen van haar verleden maar dan ….. gebeurt er iets ongelofelijks. Sjanna’s vader blijkt Victor te zijn. Een hele schok. XI
Jimmy heeft kanker gekregen. Victor verlaat hem meteen en Jimmy wil dat Eva Maria Staal naar hem toekomt. Het blijkt dat hij ene pistool wil om zelfmoord te plegen op de manier zoals Hemingway het geeft gedaan. Maar niemand uit zijn omgeving wil hem helpen. Ook Eva Maria weigert een pistool te geven. Daarna is hij spoorloos en heeft een schuld van 10 miljoen dollar achtergelaten. Van een geheime bankrekening heeft hij wel een miljoen dollar geplukt. Wanneer hij acht maanden zoek is, vraagt zijn familie Eva naar Amerika te komen. Ze wordt gevraagd hem te gaan zoeken bijvoorbeeld in China. Ze gaat naar Honk Kong en krijgt weliswaar moeizaam contact met de criminelen die ze eerder heeft ontmoet. Een heeft hem een pistool bezorgd en een nieuwe identiteit. Terug in Ontario zegt Eva Maria Staal dat Jimmy dood en gecremeerd is: er wordt een herdenkingsdienst georganiseerd. In haar hoofd gelooft ze niet dat Jimmy dood is. Niemandsland Victor heeft Eva Maria Staal voor een gesprek uitgenodigd. Ze eten in een restaurant. Ze begrijpen dat hun kinderen niets moet worden verteld van het verleden: de zaken moeten in de doofpot. Op het moment van zijn herdenkingsdienst leefde Jimmy nog want hij was toen tijdelijk bij Victor. Na een mand was hij weer verdwenen en sindsdien was er nooit meer iets van hem vernomen, maar de kanker zal zijn tol wel hebben geëist. Jimmy heeft de zaak financieel verkloot omdat hij die niet aan Eva gunde na zijn dood, vertelt Victor. Thuis vraagt Martin hoe het gesprek verlopen is. Hij zag niet graag dat ze met Victor ging praten. Eva Maria Staal zegt dat Victor de laatste is die Jimmy in levende lijve heeft gezien.
Epiloog: Vroeger en nu Eva Maria Staal leeft haar leventje verder: het is een saai burgermansbestaan, maar ze kan elk ogenblik de beeltenis van Jimmy voor haar geest halen. Dan komt hij in een soort visioen naar haar toe en bewegen ze zich op een ijsvloer. Zo kan ze bijvoorbeeld tijdens het strijken aan hem denken: hij vraagt haar dan van alles bijvoorbeeld over haar kind Nellie. Langzamerhand komt er in dat beeld een verwijdering tussen Jimmy en Eva. Hij geeft haar het advies te springen als het ijs omhoog komt. Ze knijpt in de talisman die ze ooit voor Jimmy heeft gekocht en springt. Thematiek en symboliek De roman gaat in abstracto over het oerthema van ons menszijn en dus van de literatuur: het verschil tussen goed en kwaad. Dat wordt gepersonifieerd in de figuur van Eva Maria Staal. (de naam!) In ieder mens huizen goede en kwade eigenschappen. Ware grenzen zijn soms moeilijk te trekken. De keiharde zakenvrouw Staal die min of meer gewetenloos de wapenhandel in gaat, wordt geconfronteerd met de kleine slechte kanten van haar dochtertje : kinderpesterijtjes. Hoe kan je als moeder aan je kind gaan uitleggen wat verkeerd is wanneer je zelf een bepaald niet smetteloos verleden hebt. Dat geeft een zwaar dilemma in een mensenleven. De roman gaat in concreto over de wapenhandel en de praktijken die daarmee gepaard gaan. Het is een wereld waarop weinig controle is, maar waarin veel geld in omloop is. Eva Maria Staal geeft een verslag van de manier waarop wapens aan terroristen of verzetsgroepen worden geleverd. De mensen die in de handel zitten verontschuldigen zich met het excuus dat er altijd wel andere mensen zouden zijn die voor de wapens zouden zorgen. Ook wordt het wapenevenwicht in de wereld in stand gehouden wanneer èn partij A èn partij B worden bevoorraad. Maar de ware reden is natuurlijk de macht en het geld dat de handelaren verdienen. Het is een staalharde wereld waar niets en niemand ontziende mensen geld proberen te verdienen aan allerlei onwenselijke praktijken. Toch lijkt Eva Maria Staal in deze roman die wereld niet echt op de korrel te nemen. Weliswaar zegt ze de staalharde wereld vaarwel, maar dat geschiedt eigenlijk omdat er kinderhandel in het spel is. Blijkbaar is dat voor haar de grens. Er wordt een mooie parallel getrokken naar eerdere passages in de roman wanneer een kind met zijn gevluchte Chinese ouders wordt herenigd of wanneer zelfs Jimmy Liu zijn afgrijzen uitspreekt over gedode kinderen in Tsjetsjenië. De handel in zeer jonge kamelenberijders waarmee veel geld te verdienen valt, is voor Eva Maria de drijfveer om die boze wereld te verlaten en zich in een huisvrouwenbestaan met Martin te werpen. Kan ze het later anders niet verkopen haar dochter recht in de ogen te kijken? Hoe schrijnend is echter niet het verschil tussen de groteske manier van onderhandelen in wapens die de wereld kunnen vernietigen (Maria’s verleden) en de manier waarop ze omgaat met de beschuldiging dat haar dochtertje kinderen uit de klas zou pesten. (Maria’s heden) Wereldleed tegenover kleinburgerlijk leed. Als symbool daarvan de kalasjnikov in de proloog van vroeger, tegenover de kruimeldief van de proloog van nu. Het blijkt echter later in de roman de schakel te zijn tussen het verleden en het heden wanneer de vader van het gepeste meisje de door haar gehate concurrent in het verleden blijkt te zijn geweest. Alleen uit de symbolische titels van de hoofdstukken die het heden aangeven, zou je als lezer mogen afleiden dat de schrijfster kiest voor het normale bestaan in de huiselijke kring. Ze geeft die hoofdstukken uit het verleden namelijk een toepasselijke naam mee: bijvoorbeeld: “Het Bestaande, De Realiteit , Het Ware, De Feiten, Het Thans, Het Waarachtige, Het Eigenlijke etc.” De hoofdstukken uit de zakelijke wereld van de wapens krijgen niet toevallig waarschijnlijk een zakelijke aanduiding mee weer; de Romeinse cijfers omdat de wapenwedloop er één is van alle tijden? Het opportunisme van Victor blijkt uit het feit dat hij zijn homoseksuele hoerenbestaan waarbij hij Jimmy Liu voor zijn karretje spant, blijkbaar later moeiteloos inwisselt voor het leven met een saaie baliemedewerkster in het ziekenhuis (Mirjam) In een gesprek dat ze op verzoek van Victor hebben wordt het hun intussen wel duidelijk dat ze hun belevenissen uit het verleden niet aan hun beider kinderen zullen vertellen. De afspraak is dan ook snel gemaakt om het verleden in de doofpot te stoppen. Ze neemt ook afstand van deze Victor. Maar in haar fantasie kan Maria toch snel het beeld van Jimmy Liu (inmiddels spoorloos verdwenen maar waarschijnlijk overleden aan een ongeneeslijke kanker) voor haar geest halen. En afstand nemen van het verleden doet ze toch niet heel nadrukkelijk, al komt het in het opgeroepen visioen wel neer op een scheiding tussen Jimmy Liu en haarzelf. Ze neemt misschien geen afstand in woorden van haar verleden, maar op advies van de zoon van Jimmy werpt ze wel het pistool dat ze altijd in haar linnenkast had bewaard in het water. Verder adviseert Jimmy haar in het visioen dat ze op bestelling kan oproepen bijvoorbeeld wanneer ze de was doet of strijkt te springen van de waterscheiding die omhoog komt. Is het een advies om terug te keren naar een normaal bestaan? Recensies Op www.recensieweb.nl schrijft Linda Breckle op 26 februari 2007 al : “Het verhaal blijft echter wel staan als iets dat zo van de tv kan komen, ook al lijkt het nog zo echt, een dergelijke wereld ligt ook erg ver weg van de belevingswereld van de gemiddelde lezer. Aan de ene kant brengt dit dus het voordeel met zich mee dat je een kijkje kan nemen in die wereld, aan de andere kant kan je je minder inleven in de hoofdpersoon Maria. Nergens wordt namelijk duidelijk waarom ze dit werk nou precies doet en wat haar drijfveren zijn. Zo hunkert Maria naar gewone mensen, maar werkt toch door. Ondanks haar angst, het enige teken dat ze haar bedenkingen heeft over haar werkzaamheden, wordt niet helder waarom ze het doet en zelfs doorgaat nadat ze aangerand is. Wel komt hierdoor haar speciale en complexe band met Jimmy naar voren die sterker geduid wordt door korte verwijzingen. Zo zegt Maria tegen de broer van Jimmy: ‘“Ik wenste hem dood.” waarop de broer glimlacht en zegt: “A perfect reason for him to stay alive.”’ Er wordt met weinig woorden en treffende beschrijvingen veel gezegd in “Probeer het mortuarium.”En het rustige, onopvallende leven dat Maria leidt, versterkt het effect van haar duistere verleden dat overheerst en je raakt als een schot uit een M22. Het debuut van Eva Maria Staal (pseudoniem) lijkt naadloos in die trend van hele en halve bekentenisboeken te passen, maar 'Probeer het mortuarium' (Nieuw Amsterdam) is toch andere koek. De schrijfster zat jarenlang in de internationale illegale wapenhandel en dat is een bij uitstek lugubere en cynische branche die alle publiciteit schuwt. Daar komt dus media-aandacht van! In dit geval terecht, want de roman hakt er echt wel stevig in. Uiteraard schemeren permanent morele dilemma's van goed en kwaad door het verhaal, en daar zit een minpuntje. Wie zijn kostje verdient met illegale wapenhandel, is een crimineel. Punt uit. Daar lul je je niet uit met halfbakken gezemel als 'Zonder wapens wordt iedereen slachtoffer' of 'Iedereen die slecht wordt, is eerst goed geweest'. Ook wat dubieus is de suggestie dat regeringsfunctionarissen voluit met de dealers over wapenembargo's onderhandelen. Maar goed, het is detailkritiek en misschien zijn we naïef. Is dit nu een min of meer waar gebeurd verhaal? Zat de schrijfster écht in de wapenhandel? Het doet er niet
toe, want dit is gewoon een ijzersterk en bijzonder boek (uit: Humo, 25 februari 2007)
Over de schrijfster Bron: Wikepedia
Eva Maria Staal (pseudoniem) (geboren Rotterdam, 1960) is een Nederlands schrijfster. Na het afbreken van haar rechtenstudie was zij enige tijd werkzaam in de optische industrie, waarna zij, via een bedrijf dat nachtkijkers vervaardigde, salesmanager werd bij een handelsonderneming in groot defensiematerieel. Het eerste korte verhaal van haar hand verscheen in 2003 in het Hollands Maandblad. Haar debuutroman Probeer het mortuarium verscheen in 2007 bij uitgeverij Nieuw Amsterdam. Het boek beschrijft de belevenissen van een wapenhandelaar en zijn assistente. Het werd op 30 mei 2007 bekroond met de Schaduwprijs, de prijs voor het beste, spannende boek. Eva Maria Staal publiceert tevens in voetbaltijdschrift Hard Gras. Bijlage Interview in Het Volk (Vlaams dagblad van 25 maart 2007) door Jo de Ruyck Een kalasjnikov is als een beste vriend'' Ex-wapenhandelaar Eva Maria Staal heeft geen spijt van haar carrière . In haar pas verschenen boek neemt ze geen blad voor de mond, maar op één vraag wil Eva Maria Staal (46) niet antwoorden: of ze echt jarenlang met een revolver in haar handtas heeft rondgelopen. Wat de voormalige wapenhandelaar wel kwijt wil: ,,Wapentuig verhandelen was best een leuke job.'' Waarom schrijft u in uw nieuwe boek 'Probeer het mortuarium' onder een pseudoniem? ,,Het schrijft makkelijker onder een andere naam. Het helpt je ook meer afstand te nemen van de naakte feiten en er interessante fictie van te maken. Bovendien heb ik een dochter. Ik ben wapenhandelaar geweest en ik kan mezelf goed verdedigen maar ik wil niet dat zij zich moet verdedigen. Ik wil dus ook mijn gezin beschermen.'' Hoe kwam u op uw 26ste in de wapenhandel terecht? ,,Nadat ik was gestopt met mijn rechtenstudies ben ik aan de slag gegaan bij Delft Instruments, waar ze nachtkijkers maken, onder meer voor het leger. Daar kwam ik in contact met een klant die in wapens handelde en die dacht dat meisje moet maar voor mij komen werken.''
Welke wapens verkocht u? ,,Groot defensiematerieel. Ik fungeerde als tussenpersoon tussen een leger van land A dat materieel in de aanbieding heeft en land B dat het wil kopen. Nederland doet bijvoorbeeld regelmatig overtollig legermaterieel van de hand. Dat kan gaan om tanks of raketten, maar ook om fregatten.'' Werkte u altijd met de overheid? ,,Nee, mijn baas had bedrijven over de hele wereld, maar we handelen meestal wel met Navo-landen.'' Het is me niet helemaal duidelijk of u in de legale dan wel de illegale wapenhandel zat. ,,Die verwarring komt door mijn boek. Wat daar in staat heb ik niet allemaal zelf beleefd, maar het is wel waar. Ik heb het van horen zeggen, maar van heel dichtbij. Ik werkte in de legale wapenhandel maar gezien ik in de branche zat, wist ik perfect hoe het eraan toe ging in het illegale circuit. Een beetje zoals de wielrenner die zelf clean koerst weet dat er doping in omloop is. Zo had ik collega's van wie ik merkte dat ze net iets verder gingen.'' Wat bedoelt u met 'net iets verder'? ,,Smeergeld. Dat is heel gebruikelijk, maar daar deden wij liever niet aan mee.'' Liever niet... ,,Het ligt altijd op de loer omdat je er soms mee geconfronteerd wordt. Het kan gebeuren dat je als bonafide wapenhandelaar oog in oog komt te staan met een ambtenaar in een vreemd land die weigert je wapens door te laten. Op dat moment moet je kiezen: stoppen we die kerel geld toe of proberen we via juridische weg de wapens het land in te krijgen en stellen we zijn gedrag aan de kaak? Kijk, in het leven heb je een wit en een zwart gebied, maar tussenin zit een ontzettend groot grijs gebied. Mijn boek speelt in de grijze zone, neigend naar zwart. Ik werkte in de witte zone, neigend naar het grijs.'' Waren uw klanten soms guerrillabewegingen? ,,Ook dat was een keuze die je voortdurend moest maken. Ik spreek nu over de tijd dat er nog veel per fax gebeurde, zo'n 15 jaar geleden. Toen rolde er een wild fax binnen, zoals wij dat noemden. In the name of peace, please deliver... en dan volgde een shoppinglijstje van zoveel bommen en zoveel granaten. Zo'n fax sloot dan af met Please save the people of Croatia. Er waren dus mensen in Kroatië die heel hard wapens nodig hadden maar daar mochten wij volgens de geldende wetten nooit aan leveren. Dat schoven we terzijde.''
Wie loopt er rond in het wapenwereldje? Keurige dames en heren of gangsters? ,,De legale handel is een witteboordenmilieu. Je komt er steevast nette mensen tegen, veel regeringsfunctionarissen met een militaire achtergrond. In de illegale circuits ontmoet je eigenlijk net zo'n keurige lieden, alleen zit er achter dat nette pak een sujet met een bedenkelijk moreel besef.'' Dus toch gangsters? . ,Ja, maar vergis je niet. De meeste corruptie speelt zich niet af op het niveau van de wapenhandelaar.'' Op regeringsniveau dan? ,,Ja.'' (stilte) In milieus waar zeer veel geld omgaat, gebeuren onvermijdelijk zaken die het daglicht schuwen. ,,Niet in de legale wapenhandel, maar niets van wat ik in mijn boek schrijf, is onrealistisch. Als je de illegaliteit opzoekt, dan kom op je op excessen uit. Wapenhandel kan dan hand in hand gaan met kindersmokkel of verdovende middelen.'' Waar stond u van te kijken? ,,Waar ik zo meteen aan denk is niet iets crimineels, wel verbazingwekkends. Ik had ooit een Boeing747 in de aanbieding en ik dacht: waar raak je dat nu kwijt? Wel, die hebben we verkocht aan een sjeik met renpaarden uit Dubai. Hij gooide er alle stoelen uit en installeerde er paardenstallen in.'' En toestanden à la James Bond met wilde party's, coke, seks... ,,Ook dat ja. In mijn boek vertel ik over een bordeel waar een meisje op het podium iets doet met een ezel. Dat heb ik niet verzonnen. Ook de verkrachting van Victor (in het boek het homoseksuele prostitueevriendje van haar baas, nvdr.) is gebaseerd op iemand die ik kende. Ik kende ook zijn baas en ik wist dat die man bereid was hem uit te lenen om een vette deal te sluiten. Seks voor wapens. Dat komt voor, ja.''
Wat doet een integere wapenhandelaar in zo'n keet? ,,Zelfs al blijf je zelf integer, dan nog kun je raakvlakken hebben met randfiguren. In het echt ging het trouwens om een gelegenheid in Duitsland, in de buurt van de Reeperbahn. Tja, daar kom je omdat je er op een bepaald moment moet zijn, je doet wat moet en je maakt je uit de voeten.'' Als dat alles ook deel uitmaakt van het plaatje van de wapenhandel, hoe kunt u daar dan in werken? ,,Kom, laten we naar buiten gaan en aan de voorbijgangers vragen wie tegen wapens is. Ik garandeer je dat iedereen tegen is. Dat is natuurlijk makkelijk, want die man zijn vrouw wordt op dat moment niet verkracht, háár kind wordt niet vermoord en hún huis niet in brand gestoken. Als dat gebeurt, zal die passant maar wat blij zijn dat er een leger is dat het voor hem opneemt. Ik ben dus blij met wapens. Wapens zijn onpartijdig, een wapen doet niks. Het zijn mensen die in de fout gaan. Een wereld zonder wapens is voor mij ondenkbaar en ook niet te verkiezen boven een wereld met wapens. Wapens dienen een doel. Iemand moet zich kunnen verdedigen tegen een agressor.'' Mooie theorie, maar neem nu de kindermijnen. Die dienen toch echt niet ter verdediging? ,,Kindermijnen gaan mij ook veel te ver. Dat mijnen gebruikt worden, snap ik. Het is een militair gebruik om nooit een gewonde strijdmakker achter te laten, desnoods sleep je hem op je schouder mee. Dan ga je wel traag vooruit en dat beogen mijnen: soldaten verminken zodat de vijand vertraagt en je hem kunt inhalen. Ondertussen hebben mijnen er nog een functie bij gekregen, namelijk een natie verzwakken. Dat doe je het best door de toekomst te mutileren, de jeugd dus. Daar zijn kindermijnen voor bedoeld. Vreselijk. Ze zien er uit als beertjes of als een harmonica. Je bukt je zó om ze op te rapen.'' Waarom bent u uit de wapenhandel gestapt? ,,Omdat ik een gezin heb gesticht. Mijn adoptiedochter komt uit China. Ze is ondertussen 11 maar toen ze bij mij kwam, was ze er slecht aan toe. Ze had veel verzorging nodig en ik had onvoldoende tijd om gezin en werk te combineren.'' Heeft u als wapenhandelaar een kapitaaltje bijeengespaard? ,,Nee, ik kreeg gewoon een salaris.'' Jammer? ,,Ach, ik had leuk werk, fijne collega's en ik verdiende genoeg. Wat meer dan het gemiddelde, maar niet exorbitant veel. Ik denk dat mijn baas er wel rijk van is geworden. Maar natuurlijk nooit zo rijk als de figuren die zich inlaten met illegale toestanden.'' Sorry, maar het klinkt bizar: ,,ik had leuk werk''. ,,Toch was het zo. Iemand vroeg me laatst of ik stond te juichen als er ergens een oorlog uitbrak. Stel: u hebt een begrafenisonderneming en er gaat iemand dood. Hangt u dan ook slingers op? Het is je broodwinning en je kunt er toch behagen in scheppen dat je de uitvaart netjes regelt voor de familie? In de wapenhandel gaat het net zo. Een wapen is ook mooi en technisch knap. Weet u waarom? Ik kon het nooit in samenhang zien met het doden van iemand. Ik kan me niet voorstellen dat je een wapen voor iets anders gebruikt dan om een dreiging mee uit te stralen of om je te verdedigen in het hoogst nodige geval.''
Wat vindt u het mooiste wapen? ,,Een kalasjnikov. Handzaam, met een prachtige houten kolf en het laat je nooit in de steek. Het zou je beste vriend kunnen zijn, want een kalasjnikov blijft onder alle omstandigheden schieten.'' Kunt u zelf schieten? ,,Ja, ik heb het moeten leren. Je kunt niet iets verkopen als je niet weet hoe het werkt. Op de kermis schiet ik dus altijd raak (lacht). En ja, ik kan met een kalasjnikov schieten. U vindt dat erg? Zo'n Stinger Missile die zo gebouwd is dat hij op warmte afgaat, dát is erg. Vuur die af op een vliegtuig en hij gaat recht naar de motor zodat de piloot zelfs geen kans meer maakt op een noodlanding. Blijkbaar schuilen er toch ontzettend veel slechte gedachten in de mens.'' Vindt u zichzelf een goed mens? ,,Daar kan ik niet over oordelen. Maar ik moet natuurlijk ook een kind opvoeden en dan moet je elke dag kiezen tussen een leugentje om bestwil of de waarheid. U weet zelf ook dat een leugen vaak minder mensen beschadigt dan de waarheid.'' Ik hoor het u al zeggen tegen uw dochter: ,,je mag je vriendinnetje niet slaan, hoor''. Maar ondertussen verkocht u wapens. ,,Dat gevoel ken ik, maar ik plaatste daar toch weer enkele redenen tegenover die het handelen in wapens rechtvaardigen. Dat je met wapens de vrede bewerkstelligt. Dat betekent niet dat ik gelijk heb, u mag me rustig ongelijk geven.'' Dus iedereen een wapen voor de wereldvrede? ,,Ik mag er niet aan denken. Het is absoluut een slecht idee om wapens wijd en zijd te verspreiden. Er zijn te veel mensen die er met onvoldoende verstand mee om kunnen.'' Gelooft u in God? ,,Rotsvast. Hij is diegene die op het einde van de rit over mij oordeelt.''
Hoe zal het oordeel luiden? ,,Geen idee, maar ik ben er niet bang voor. God is eerlijk. Als het slecht uitpakt voor mij dan heb ik het fout gedaan en moet ik boeten. Maar ik hoop toch dat het goed is geweest. In uw oren klinkt dat misschien hypocriet, de wapenhandelaar die op het einde toch positief beoordeeld hoopt te worden. Ook dat begrijp ik.'' Heeft iemand u ooit een crimineel genoemd? ,,Sterker zelfs: moordenaar. Ik was er compleet door van streek, maar ik heb niets laten merken. Het was in een live tv-programma en ik kreeg niet de kans om ook maar iets uit te leggen.''