Palmwijn door Adriaan van Dis

Titel: Palmwijn
Auteur: Adriaan van Dis
Uitgever: Meulenhoff, Amsterdam
Jaar van uitgave: 1999 (eerste uitgave 1996) Druk: derde
Aantal blz.: 126
Genre: psychologische novelle
2 a. Voor school moeten we drie boeken met hetzelfde thema lezen. Ella Evers en ik hebben het thema; eilanden en daar hoorde o.a. dit boek bij. b. Mijn eerste indruk is: “wat een vaag, zielig, moeilijk boek”. Ik vind Susan een zielige vrouw, omdat ze eigenlijk geen geluk gekend heeft in haar leven. Wanneer ze iets goed wil doen zoals de vluchtelingen naar een veilig onderkomen brengen dan mislukt dat hetzelfde geldt voor de sjouwers in de container. (Hier ga ik in de samenvatting op in). 3. Samenvatting van “Palmwijn”: Het verhaal begint met een blanke man die een rouwadvertentie ziet in een krant. Hij denkt dan terug aan de tijd dat hij op dat eiland in Afrika ging. Hij verbleef bij een andere blanke man die daar een ecologisch centrum heeft. Bij de boot naar het vaste land ziet hij elke keer een blanke oude vrouw die haar tekeningen probeert te verkopen. Hij komt met haar in gesprek en uiteindelijk vertelt ze haar levensverhaal aan hem. De vrouw heet Susan Courtland en ze is Amerikaanse van nationaliteit. Lang geleden is ze op het eiland blijven wonen na omzwervingen over de hele wereld. Op haar eerste dag op het eiland werd ze al dronken van de palmwijn. Palmwijn is een drank die gewonnen wordt van palmbomen en daar het sap van. Van de palmwijn raakt ze dronken. In haar dronkenschap ziet ze allerlei vreemde dingen ook krijgt ze nachtmerries en is ze er dagenlang ziek van. Een paar dagen later maakt Susan iets schokkends mee. Wanneer ze in een café zit komen er drie Libanezen die kisten laten sjouwen door sjouwers. Wanneer alle kisten op de kade in de haven staan gaan ze even weg. De sjouwers gaan bovenop de kisten liggen en vallen half in slaap. In slaap had een sjouwer een stapel kisten omgestoten. De kisten vielen op kippen die erachter stonden. De kippen werden vermorzeld en de boeren waarvan de kippen waren werden woedend. Het werd een hele opstoot waarbij de kisten vielen en mens en dier aan het vechten waren. Toen bleek ook wat er in de kisten zat, namelijk geweren. De Libanezen kwamen terug en begon te schieten en één Libanees begon op de sjouwers in te slaan. Later werden de sjouwers in een container gestopt en die werd vergrendeld waarna de Libanezen weggingen. Na dit alles met afgrijzen te hebben aangezien spreekt Susan met een Britse man die ook in het café is. Susan zegt tegen de man dat ze de sjouwers moeten gaan helpen maar dat vindt de man onzin. Susan gaat vervolgens zelf op onderzoek uit maar eerst belt ze de “pompiers”. De “pompiers” bevrijden de sjouwers uit de container, maar leggen ze meteen aan de ketting en ze worden meegenomen als gevangenen. Dat snapt Susan niet ze konden er toch niets aan doen dat ze in de container werden gestopt? De “pompiers” hielden vol en waren blij met hun vangst: elf separisten uit het zuiden gevangen. De Britse man zegt tegen Susan: ‘nu je zin?’ Hier begint de haat-liefdeverhouding van Diller (de Britse man) en Susan. Susan is het niet eens met de dingen die Diller zegt maar toch heeft ze seks met hem en blijft ze bij hem komen. Elke keer als ze naar buiten ging dan stond er een man op haar te wachten, dat was al zo vanaf de eerste keer dat ze van de sloep aan land stapte. Hij heette Sow uiteindelijk komt hij bij haar wonen en wordt hij haar man. Toch heeft ze in die tijd nog regelmatig contact met Diller. Er was een politieke strijd aan de gang op het vaste land want het zuiden wilde onafhankelijk worden van het noorden. Veel separatisten hielden zich schuil op het eiland waar Susan was. Sow was het eens met de seperatisten en wilde ze graag helpen. Daarom stelt Susan haar huis open en komen er wel vijftig mensen in haar kleine huis. Sow en Susan besluiten om een boot te regelen en de vluchtelingen naar een veilige plaats op het vasteland te brengen. Diller had een boot en op een nacht vertrekken alle vluchtelingen uit het huis van Susan. Op hun vlucht naar de boot komen ze door een nederzetting die is overvallen door soldaten, de mensen uit de nederzetting gaan ook mee naar de boot. Wanneer ze bij de boot zijn blijkt dat ze met veel teveel mensen zijn. Op de boot is maar plaats voor vijftig mensen maar er zijn minstens zeventig mensen. Er onstaat dan een heel getouwtrek om de hoeveelheid mensen die op de boot mogen van Diller. Diller wil een maximaal zestig mensen op de boot, maar Sow wil dat iedereen op de boot komt. Ze maken zoveel lawaai dat de patrouilleboot hen hoort. De volgende dag spoelen de eerste lichamen aan. Susan leeft nog want zij was al eerder weggegaan toen ze voelde dat het fout ging. Susan vertelt dat de bevolking haar de schuld geeft van het drama. Ook heeft ze last van geesten die haar elke nacht komen bezoeken. Dat was het einde van haar verhaal. De persoon die in het begin van het boek aan het woord is geweest vertelt verder. Hij is gekomen na het drama en is internationaal waarnemer. Hij heeft een tijdje bij haar in huis gewoond en is haar goed gaan kennen.
b. De schrijfstijl: Dit boek is makkelijk geschreven doordat het korte zinnen bevat en makkelijk woordgebruik. Soms gebruikt ze wel inlandse woorden zoals: baobab of toubab, maar die kun je zelf wel verklaren uit het zinsverband. Er zijn niet zoveel dialogen, omdat Susan het verhaal vertelt. Alleen wanneer ze over haar eerste ontmoeting met Diller vertelt is er echt sprake van een dialoog. Ik kon geen bijzondere beeldspraak ontdekken. De ruimte: Dit boek speelt zich af op een eiland bij Afrika. Een naam voor het eiland wordt niet gegeven. Het kenmerk van dit eiland is dat het tropisch warm is. Dit komt meerdere malen in het boek naar voren en er groeien palmen op het eiland. De tijd: Het is moeilijk om aan te geven wat de vertelde tijd is, omdat dit boek uit drie delen bestaat: eerst het gedeelte van de internationaal waarnemer, dan het verhaal van Susan en dan opnieuw een stuk van de internationaal waarnemer. Het verhaal van Susan heeft waarschijnlijk enkele jaren geduurd. De stukjes van de waarnemer ongeveer een dag, wanneer hij nadenkt over de dood van Susan. De schrijver staat lang stil bij de mislukte vlucht van de gevangenen waabij alleen Susan blijft leven. Het verhaal van Susan is één flashback en ook de herinneringen van de internationaal waarnemer zijn flashbacks. Hoofdpersonen: Susan: Zij is een Amerikaanse vrouw van middelbare leeftijd die veel pech gehad heeft in haar leven. Ze heeft een man en een zoon gehad maar de zoon heeft zelfmoord gepleegd en haar man is overleden. Wanneer Susan iets goeds wil doen dat gaat het juist fout. (bijv. de sjouwers en de vluchtelingen). Susan heeft niet zo’n sterk karakter, wanneer ze bij Diller is denkt ze namelijk: “Ik bewonderde hem, ik haatte hem. Ik wou weg en ik bleef.” (blz. 85) Hieruit blijkt dat ze blijkbaar niet sterk genoeg was om weg te gaan. Ze was ziek en zelf zegt ze daarover: “(…) Mijn rechter grote teen is een eigen leven gaan leiden en groeit in een knik naar rechts. Ik loop steeds moeilijker in het mulle zand. Er woekert iets achter mijn ribben dat me elke morgen vertelt dat lichaam en geest elkaar bij het ziek-zijn steeds meer bedriegen. Ik verlies mijn stem. (…)” Sow: Hij is de zoon van een nomade en hij heeft zwarte ogen, smalle lippen, een neus als een toren van Mali, zijn huidskleuk was koperbruin. Hij is naar het eiland gekomen, omdat hij niets meer kon verkopen aan toeristen op het vasteland door aanslagen. Sow wist heel veel over kruiden en had bijna voor elk pijntje wel een kruidendrank of mengsel. Hij was heel schoon, (volgens Susan) omdat hij zoveel bidden moest. Hij was heel teder en zette zich in voor de separatisten wat uiteindelijk zijn dood werd. Diller: Een man van weinig woorden, cynisch, hard en scherp. Hij was geliefd in het dorp, omdat hij de inwoners serieus nam en niet huichelde. Susan en de eilanders voelden zich door hem uitgedaagd. (blz. 97) De internationaal waarnemer die aan het begin en eind van het boek aan het woord is: Een stukje dat zijn karakter duidelijk maakt: “De verleiding om nooit meer terug te keren was me niet vreemd, maar de burgerman in mij vreesde te verslonzen en uiteindelijk heb ik toch voor een carrière gekozen, voor regelmatig naar de kapper en pensioen. Al was het bijna noodzaak een beroep te kiezen waarbj ik veel moest reizen. (…) Misschien lag het aan mij, altijd een eenling geweest. Onderweg was ik ook een buitenstaander. Ik wilde iets anders doen, de ongelijkheid bestrijden- zo noemde ik dat toen- mij inzetten voor de derde wereld – mensen helpen, hoe bang ik ook was iemand van vlees en bloed nabij te komen.” (blz. 10 en 11) Bijpersonen: - De vuurdanser. Dat is de jongen die Susan ziet dansen wanneer ze op de eerste dag van haar aankomst op het eiland palmwijn drinkt. Ze raakt gefascineerd van deze jongen. - William de beheerder van het Ecologisch Centrum

Van Susan en de internationaal waarnemer kom je het meest te weten zij hebben een round character. Diller en Sow hebben een flat character. Situaties: Het verhaal begint met het vertellen van de internationaal waarnemer die de rouwadvertentie in de krant ziet staan van Susan Courtland. Hij denkt dan terug aan vroeger toen hij op dat eiland was, toen Susan aan hem haar levensverhaal vertelde. Dit verhaal begint ab ovo, omdat het verhaal pas begint na de rouwadvertentie en alles wordt eerst uitgelegd. Een verrassende wending was het incident met de sjouwers in de haven. Dat ging er ruw aan toe. Wat ook verrassend was dat was het samenwonen van Sow en Susan, omdat Susan juist heel veel moeite steeds deed om Sow kwijt te raken in het Ecologisch centrum. Dit boek heeft een gesloten einde, omdat de waarnemer aan het eind is van zijn herinneringen aan het eiland. Perspectief: Dit boek is door een Ik-verteller geschreven. In het beginstuk is de ik-verteller de internationaal waarnemer die de rouwadvertentie leest. In het middenstuk is de ik-verteller Susan die haar verhaal vertelt. In het laatste stuk is het weer de internationaal waarnemer die vertelt uit het ik-perspectief. c. Thema: Het thema van dit boek is eilanden. Motieven: - het speelt zich af op een eiland. - eenzaamheid, Susan is eenzaam na de dood van haar man en zoon en gaat daarom naar dit eiland. - Ze maken steeds onderscheid tussen het vaste land en het eiland. Op het eiland is er een opstand. Op het einde vluchten ze ook weg van de burgeroorlog, kortom van het eiland. Het verband tussen de titel en het thema is dat ze op het eiland veel palmwijn dronken. Een verboden drank die gemaakt wordt van het sap van de palmboom. Susan raakt verschillende keren dronken van deze palmwijn en ziet dan dingen die er niet zijn. 4. Informatie over de schijver: De Nederlandse schrijver Adriaan van Dis werd in 1946 geboren te Bergen in Noord-Holland. Vlak voor de geboorte van Adriaan was zijn moeder met drie dochters uit Nederlands-Indië teruggekeerd. Na de mulo en de hbs studeerde hij Nederlands en daarna Zuid-Afrikaans. Na zijn studie werd Van Dis redacteur bij het dagblad NRC. Tot 1982 was hij verantwoordelijk voor de zaterdagbijlage van deze krant. Van 1978 tot 1982 presenteerde hij voor de VPRO het literaire programma "Hier is Adriaan van Dis". Het programma, waarin binnen- en buitenlandse schrijvers onder het genot van een drankje werden geïnterviewd, werd bekroond met de Nipkowschijf. Bovendien was Adriaan van Dis van 1987 tot 1992 redacteur van het tijdschrift De Gids. Van Dis maakte reizen door onder meer Afghanistan, China en Mozambique. De auteur debuteerde in 1983 met de novelle "Nathan Sid". Het verhaal blikt terug op de jeugd van de schrijver. "Nathan Sid" werd bekroond met het Gouden Ezelsoor. Hij schreef "Palmwijn" voor het boekenweekgeschenk in 1996. "Indische duinen" (1994) werd bekroond met de Gouden Uil en de Trouw Publieksprijs. Zoals de titel aangeeft gaat dit boek over de verschillen tussen de Nederlandse en de Indische cultuur. Bovendien schreef Van Dis enkele toneelstukken en stelde hij met Tilly Hermans "Het land der letteren" samen. Andere belangrijke werken van Adriaan van Dis zijn: "De rat van Arras" (1986), "Casablanca" (1986), "Het beloofde land" (1990), "In Afrika" (1991) en "Dubbelliefde" (1999). Dit artikel komt uit: Nederlandse Literatuur 1900-2000 (deel 2) Bibliografie: Nathan Sid (Novelle, 1983) Casablanca (Schetsen en verhalen, 1986) Een barbaar in China (Een reis door Centraal Azië, 1987) Zilver of Het verlies van de onschuld (Roman, 1988) Het beloofde land (Reisroman, 1990) In Afrika (Reisroman, 1991) Indische Duinen (Roman, 1994) Palmwijn (Novelle, 1996) (Boekenweekgeschenk 1996) Dubbelliefde (Roman, 1999) Op oorlogspad in Japan (Reisverhaal, 2000) De Indische boeken (Nathan Sid, Indische duinen en Op oorlogspad in Japan, 2002) Familieziek (Roman in taferelen, 2002)
5. Beoordeling: De verhaalelementen: ontroerend, zielig en aangrijpend hebben voor mij een positieve werking. Luguber, eng, occult hebben voor mij een negatieve werking maar die kwamen eigenlijk niet voor in dit boek. Het volgende fragment viel me op, omdat het zo wreed is: “De pompiers arriveerden uren later. (…) binnen een paar tellen stromperlden de sjouwers naar buiten. Met hun handen voor hun ogen, verblind door de zon, lieten ze zech naar onze stoep drijven. (…) De pompiers bejegenden ze ruw en hooghartig, ze snauwden ze toe in het Frans, niet in de volkstaal die ze onderling spraken. Ze deden verdomme net of die jongens de schuldigen waren. Hoe ik ook protesteerde, het had geen enkel effect. Geen papieren, werk, geld, en waarom hielden ze zich zo verdacht schuil? Laat het aan ons over, mevrouw. Ze haalden een touw tevoorschijn en bonden sjouwer aan sjouwer. Het was een treurig gezicht, die sliert gebroken lijven, maar de pompiers glunderden. “ (blz. 78) Ik weet niet waarmee ik dit boek zou kunnen vergelijken. Het onderwerp sprak me op zich wel aan en was ook herkenbaar. Dit omdat het vaak zo is dat wij als rijke westerlingen denken dat de mensen in de derde wereld landen niets kunnen en dat wij dat even kunnen veranderen. Terwijl dit natuurlijk niet zo is. De mensen daar zijn niet dom, ze zijn alleen in een arm land geboren. Ik denk dat we daar te weinig bij stil staan. Het taalgebruik in dit boek was goed, eenvoudig geschreven en geen moeilijke woorden of ingewikkelde beschrijvingen. Ik vond dit boek: interessant, boeiend, aangrijpend, nuttig. Kortom een mooi boek als je doorleest, want het begin vond ik niet zo goed. Ja, dit boek zou ik zeker aanraden aan andere mensen, omdat het eenvoudig geschreven is maar wel een boek met een boodschap.