Primaire gegevens. Auteur: Willem en Aernout
Titel: Van den vos Reynaerde
Genre: Dierenepos
Aantal bladzijden: 128
Leestijd: +/- 2 uur
Datum van het verslag: 14-03-2007 Bronvermelding. Bas Jongenelen, Biblion Uitgeverij
De Syllabus
Aantekeningen van Dhr. Bor
Verscheidene verslagen van www.scholieren.com; nummer 4876, 18818, 1968 en 1966. Korte motivatie van de keuze. We konden tussen een paar boeken kiezen, maar eigenlijk ging ik al meteen op dit boek af. Dit komt omdat ik al meerdere verhalen over Rein de Vos heb gelezen (in de Donald Duck) en dit me dus wel leuk leek om te lezen! Verwachtingen vooraf & wat daarvan klopte. Ik verwachtte een erg saai en ouderwets boek, dat viel echter heel erg mee. Het was een verhaal wat nu ook verzonnen zou kunnen worden, alleen dan in het Middelnederlands. Dit vond ik trouwens ook erg leuk om een keer gelezen te hebben (het Middelnederlands), erg bijzonder.
Samenvatting. Aan het begin komen alle dieren van het bos samen. Zij klagen over Reinaard de vos, zij willen hem straffen. Als eerste word Bruun gestuurd om Reinaard te halen, Reinaard verzint echter een slimme list zodat hij niet mee hoeft te gaan. Hij vertelt Bruun over een plek waar veel honing is. Bruun trapt erin en gaat met hem mee. Hij komt met zijn hoofd klem te zitten in een gespleten eik. Als de dorpelingen Bruun opmerken proberen ze hem te doden, hij ontsnapt echter. Als tweede wordt Tibeert de kater op Reinaard afgestuurd. Maar ook Tibeert laat zich door Reinaard voor het lapje houden. Reinaard vertelt hem over een schuur vol muizen. Hij komt klem te zitten in een strik in de schuur, die de pastoor voor de kippenjatter (Reinaard) had gezet. Als de pastoor met zijn gezin naar buiten komt zien ze Tibeert en slaan ze op hem los. Gelukkig weet ook Tibeert te ontsnappen. Als laatste wordt Grimbeert de das op Reinaard afgestuurd. Reinaard biecht al zijn zonden bij hem op. De volgende dag gaat hij met Grimbeert mee naar de koning. Met een listige streek weet hij de koning zijn vertrouwen te winnen. Hij vertelt hem over een schat die hij vroeger had verborgen en over een plan van Bruun, Tibeert en Inzengrijn om de koning van de troon te stoten. De koning trapt erin en laat Bruun en Izengrijn opsluiten. Reinaard belooft op pelgrimstocht te gaan. Hij krijgt een pelgrimsuitrusting die van Bruuns en Izengrijns vacht is gemaakt. De volgende dag gaan Belijn de ram en Cuwaert de haas met Reinaard mee om hem weg te geleiden. Bij zijn hol doodt Reinaard Cuwaert met een list en voert hem aan zijn familie. Hij stopt Cuwaerts hoofd in de pelgrimstas en zegt tegen Belijn die buiten staat te wachten. Hij zegt dat Belijn tegen de koning moet zeggen dat er een brief in zit die hij en Reinaard samen hebben gemaakt. Ondertussen is Reinaard er al vandoor. Indeling. Er is geen directe indeling, er zijn geen hoofdstukken of delen. Wel zijn er verschillen in bijvoorbeeld perspectief en stijl. Dit is verderop in mijn verslag terug te vinden. Wel zou je het boekje in kunnen delen in verschillende gebeurtenissen: 1.Proloog
2.Hofdag van Nobel
3.1e dagvaarding
4.2e dagvaarding
5.3e dagvaarding
6.Reynaerts veroordeling
7.Reynaerts biecht
8.Reynaerts vrijspraak en pelgrimage
9.Reinaerts terugkeer Wijze van vertellen. De verteller is alwetend en staat boven de gebeurtenissen. Het verhaal is dus auctoriaal. Hij spreekt het publiek ook regelmatig aan. Bijvoorbeeld in vers 40: ‘Hoort nu hoe ic hier beghinne’. Ook geeft de schrijver dikwijls commentaar op bepaalde gebeurtenissen. Spanning. In het boek zijn absoluut geen open plekken, het is een doorlopend verhaal. Na het lezen van het boek is er echter wel een open plek, Reinaard de vos is vertrokken, maar waarheen? En hoe gaat zijn leven nu verder? Zullen de dieren hem ooit nog kunnen pakken, zodat ze hem kunnen straffen? Dit zal ik, als lezer, nooit te weten komen.
Tijd. Het speelt zich af in de Middeleeuwen (13de eeuw), dat merk je aan het taalgebruik en hoe het verhaal in elkaar zit. Het is chronologisch geschreven, en er is geen sprake van versnellingen of vertragingen. Thema en verhaalmotieven. Waar het om draait in ‘Van den vos Reynaerde’ is de satire en de parodie. Het verhaal is in de eerste plaats één grote satire op de standenmaatschappij. De adel wordt belachelijk gemaakt: de dieren staan voor de adellijke heren. Aan het hoofd staat de koning en onder hem komen de leenmannen. De adellijke heren zijn in Van den vos Reynaerde corrupt, inhalig en alleen maar uit op winst. Vervolgens krijgt de geestelijkheid er van langs: de pastoor is getrouwd en heeft een zoon; als Tibeert de kater zijn ballen van zijn lichaam slaat, roept Reinaard dat dit goed is voor de pastoor en voor de kerk. Blijkbaar lag de pastoor te vaak met zijn vrouw in bed te vrijen in plaats van dat hij de kerkklokken luidde. Als derde worden de boeren aangepakt. De boeren zijn ‘dom’. Ze laten Bruun de beer ontsnappen als de vrouw van de pastoor in het water valt en de pastoor roept dat wie haar redt, een soort vrijkaartje verdient om in de hemel te komen. De boeren geloven dit en richten hun energie op het redden van de vrouw van de pastoor. Op de tweede plaats is het verhaal een parodie. Vanwege de vele verwijzingen naar hoofse ridderromans is het verhaal een parodie op de ridderroman. De personages in de ridderromans behandelen elkaar altijd erg netjes en beleefd. Verklaring titel, ondertitel & motto. ‘Van den vos Reynaerde’ (de titel) slaat op het belangrijkste personage: Reinaard de vos. Het woordje 'van' komt vaker voor in titels van Middelnederlandse verhalen. Het betekent 'over' of 'het verhaal van'. Van den vos Reynaerde betekent dus: 'Het verhaal van Reinaard de vos’. Een ondertittel en een motto bestaan niet. Ruimte. Hoewel ‘Van den vos Reynaerde’ helemaal verzonnen is, speelt het verhaal zich wel op bestaande plaatsen af. Het verhaal speelt zich grotendeels af aan het hof, waar de aanklachten tegen de niet aanwezige Reinaard worden ingediend. De hofdag mag vind plaats in Gent. De gebeurtenissen spelen zich af in het Land van Waas (Oost-Vlaanderen), tussen Gent en Hulsterlo (een uitgestrekt bos tussen Hulst en Kieldrecht). Ook wordt er gesproken over Elmare, een klooster tussen Aardenburg en Biervliet. Malpertuus (het kasteel (Notax) en het landgoed van Reinaard) moet van een burggraaf uit Destelbergen geweest zijn. Volgens sommige geleerden is Malpertuus te plaatsen in de buurt van Sint Jansteen. De ruimte is symbolisch bedoeld; Reinaard wandelt door de kromme paden, en voelt zich thuis in de "woestijn", de veilige wildernis. De hofwereld van Nobel is een morele woestijn, een wereld van huichelarij en schijn. Het is meer symbolisch bedoeld dan echt realistisch. Ook komen de plaatsen Absdale, Belsele en Hijfte voor, waar het verhaal zich afspeelt. De personages. Reinaard de vos is de hoofdpersoon. Hij is sluw. 'Wie niet sterk is moet slim zijn' zou zijn motto kunnen zijn. Door zijn sluwheid redt hij zich over al uit. Uiteindelijk komt hij er, ondanks al zijn streken, het best van af. Nobel de leeuw is de koning der dieren. Hij doet voorkomen dat hij rechtvaardig is en in zekere zin is hij dat soms ook wel: zo geeft hij Reinaard de kans zich te verdedigen in plaats van hem op basis van de beschuldigingen ter dood te veroordelen. De koning is echter makkelijk te beïnvloeden, hij gelooft alles wat de andere dieren hem vertellen. Izengrijn de wolf denkt alleen maar aan zijn maag. Omdat hij zijn maag achternaloopt en niet nadenkt, komt hij in de gevaarlijkste situaties terecht. Bruun de beer is een domme beer. Hij kan niet vooruitdenken en net als de andere dieren is hij heel goedgelovig en zo lang hij maar veel te eten heeft, is hij tevreden. Tibeert de kater denkt dat hij sluw is, maar hij is niet sluw genoeg voor Reinaard. Grimbeert de das is de enige die nog vertrouwen in Reinaard heeft; het is een goedgelovig en aardig dier. Hij wordt daarom ook niet te grazen genomen door Reinaard. Cantecleer de haan lijdt met zijn familie zeer onder de streken van Reinaard. Reinaard was namelijk een beruchte kippenrover. Cortoys het hondje is een bekakt Franstalig hondje. Belijn de ram is de rechterhand van de koning. Hij is niet alleen gelovig, maar ook goedgelovig en eerzuchtig. Hij schept erover op dat hij de belangrijke brief van Reinaard aan koning Nobel (de tas met de kop van Cuwaert erin) mede opgesteld heeft. Cuwaert de haas is angstig, maar hij doet netjes wat hem door de koning opgedragen wordt. Zijn angst was niet voor niks, want hij wordt opgegeten door Reinaard en zijn familie. De naam Cuwaert betekent lafaard (vergelijk dit met het Engelse 'coward'). Context. Middeleeuwse boeken en verhalen zijn meestal anoniem overgeleverd. Als er al een naam vermeld is, dan is er verder niets bekend over wie deze persoon was. Zo is het ook met de schrijver van ‘Van den vos Reynaerde’: Willem. Willem schrijft in zijn proloog dat hij ‘Van den vos Reynaerde’ niet in zijn eentje geschreven heeft, maar dat Aernout samen met hem auteur was. Het probleem met Aernout is dat deze naam 'op rasuur' staat (dit wil zeggen dat er eigenlijk iets anders stond op het perkament, maar dat iemand dat woord heeft weggekrast en er iets nieuws heeft geschreven). Wat er eerst stond is niet bekend, maar de twee verschillende stijlen in het boek wijzen erop dat het inderdaad mogelijk is dat er twee schrijvers zijn geweest.
Persoonlijke beoordeling. Inhoud: Het verhaal is erg onrealistisch, het verhaal gaat namelijk over dieren, en hun schurk. De schurk is hier Reinaard de vos (net zoals bij ons bijvoorbeeld Bin Laden). Ze proberen hem op alle mogelijkheden gevangen te nemen, maar hij is te slim voor de dierenbevolking. Ook is de koning een leeuw. Dit is allemaal heel onwaarschijnlijk, maar wel leuk om te lezen. Herkenbaarheid: Het is dus totaal niet herkenbaar, het is geen levensechte situaties, en de personen zijn al helemaal niet herkenbaar. Wat je er wel in herkent is dat net zoals in andere verhalen de koning een leeuw is, de vos het slimme dier en de das de trouwe dienaar. Maar in het echte leven is het met niks vergelijkbaar. Sfeer: Er heerst tijdens het verhaal een vreemde sfeer, ze proberen namelijk telkens Reinaard te pakken te krijgen, maar telkens mislukt het. Het ene na het andere dier wordt door Reinaard te grazen genomen. In deze periode is iedereen erg boos, er heerst dus ook geen gezellige sfeer. En als ze Reinaard eindelijk hebben is hij ze weer te slim af. Leesbaarheid: Ik vond de vertaling wel goed leesbaar, het was niet zoals ik het gewend ben (de boeken van nu). Maar ik begreep het. Wel vond ik de opbouw erg lastig en sommige oude woordjes begreep ik niet helemaal. Van het origineel begreep ik echter helemaal niks, het taalgebruik was zo moeilijk dat ik er niks uit op kon maken. Uittreksel. De leeuw Nobel, de koning der dieren, houdt op pinksterdag hofdag en alle dieren zijn aanwezig, op één na: Reinaard. Deze had zoveel misdaan dat hij zich beter niet onder de dieren kon vertonen. Slechts één dier had nog vertrouwen in hem: zijn neef Grimbeert de das. Vanwege de afwezigheid van Reinaard worden er beschuldigingen tegen hem geuit. Als eerste komt Izengrijn aan het woord. Hij beschuldigt Reinaard ervan zijn vrouw Hersint verkracht en zijn kinderen mishandeld te hebben. Reinaard had over zijn kinderen geplast waardoor ze blind geworden zijn. De tweede klacht is van het deftige hondje Cortoys. Dat vertelt in het Frans dat Reinaard eens, tijdens een koude winter, zijn enige worst gestolen had. Overigens moet Cortoys bekennen dat hij deze worst van Tibeert de kater gestolen had. Tibeert bekent op zijn beurt dat hij de worst van de molenaar gestolen had. De derde beschuldiging is van Pancer de bever: Reinaard heeft Cuwaert de haas tot kapelaan op willen leiden en hij had hem gedwongen samen het credo te leren (dit zijn dubbelzinnige termen: Reinaard heeft Cuwaert gedwongen seksuele handelingen met hem te verrichten). De doodstraf dreigt voor Reinaard, maar Grimbeert houdt een pleidooi voor hem: Reinaard draagt tegenwoordig een boetekleed, en is kluizenaar en vegetariër geworden. Maar terwijl Grimbeert zijn pleidooi houdt, komt Cantecleer de haan met nog een aantal kippen eraan. Ze hebben op een draagbaar het lijk van de dochter van Cantecleer: Coppe. Reinaard had bezworen de kippen geen kwaad te doen, hij had zijn leven immers gebeterd. Het resultaat was dat Reinaard elf van zijn vijftien dochters gedood heeft. De koning werd kwaad en besloot Bruun de beer naar Reinaard te sturen als dagvaarder. Bruun komt aan bij Maupertuus, het kasteel van Reinaard, om hem te halen. Reinaard liegt hem voor dat hij graag was meegegaan, maar dat hij te veel honing heeft gegeten, waardoor hij niet meer kan lopen. Bruun wordt nieuwsgierig en vraagt Reinaard waar hij die honing vandaan heeft. Reinaard zegt: 'In de door wiggen gespleten boom van de timmerman.' Ze gaan erheen. Bruun steekt zijn kop in de boom en Reinaard haalt de wiggen eruit. Bruun zit vast en de timmerman haalt versterking uit het dorp. De dorpsbewoners rossen de beer af met stokken en dorsvlegels, de pastoor gebruikt er een kruisbeeld voor. In het tumult vallen enkele mensen, onder wie de vrouw van de pastoor, in het water. De pastoor is bang dat zijn vrouw Julocke zal verdrinken en roept dat wie haar weet te redden, een aflaat krijgt en daarmee in de hemel komt. De dorpelingen laten Bruun voor wat hij is en besteden hun energie aan het redden van Julocke. Half gevild weet Bruun te ontsnappen. De tweede bode is Tibeert de kater. Hij komt vrij laat aan bij Reinaard en deze belooft hem de volgende dag mee te gaan. Tibeert stemt in maar wil dan wel een maaltijd. Reinaard neemt hem mee naar de schuur van de pastoor, waar vele vette muizen zitten. Tibeert sluipt de schuur binnen en loopt in de strik die de zoon van de pastoor gezet had om de vos te vangen die steeds zijn kippen stal. Tibeert maakt zo'n hels kabaal dat de bewoners van het huis, de pastoor, zijn zoon en zijn vrouw, gealarmeerd worden. Zij gaan de kater hardhandig te lijf, en deze verweert zich dapper: hij slaat de beurs (de balzak) van de pastoor zijn lichaam af. Reinaard hoort het met plezier aan en roept dat de pastoor een betere pastoor zal worden omdat hij nu niet meer met zijn vrouw kan vrijen en hij alle tijd en energie heeft om zich aan de kerkdienst te wijden. Grimbeert de das is het derde dier dat Reinaard zal dagen. Hij slaagt er wél in om Reinaard mee te krijgen naar het hof. Onderweg biecht Reinaard hem al zijn misdaden op, om zijn geweten te zuiveren. Reinaard hoort op het hof de klachten aan en hij waarschuwt de koning voor ontrouwe vazallen. Hij pleit dat veel dieren liegen, maar dat de vos het trouwste dier is. Koning Nobel is niet onder de indruk en veroordeelt Reinaard tot de galg. Izengrijn, Tibeert en Bruun brengen een eind verderop de galg in gereedheid. Reinaard ziet zijn kans schoon en vertelt de koning van een samenzwering tegen hem (de koning): Izengrijn, Tibeert en Bruun hebben een aanslag beraamd om de macht te grijpen. Zij hebben de machtsgreep gefinancierd met een schat. Gelukkig had Reinaard de schat gestolen en hem op een geheime plaats, in de bron van Kriekeput nabij Hulsterlo, verstopt. Nobel scheldt Reinaard zijn straf kwijt en laat Izengrijn, Tibeert en Bruun gevangen zetten. Reinaard verklaart een pelgrimstocht te ondernemen naar Rome en Palestina. Cuwaert de haas en Belijn de ram vergezellen Reinaard op weg naar zijn huis. Reinaard weet thuis Cuwaert mee naar binnen te lokken terwijl Belijn buiten blijft wachten. Binnen doodt Reinaard de haas en met zijn vrouw en kinderen smullen ze van het dikke beest. De kop van Cuwaert stopt Reinaard in een tas. Hij geeft deze tas aan Belijn en zegt dat er een belangrijke brief voor de koning in zit. Reinaard geeft Belijn het advies om tegen Nobel te zeggen dat ze de brief samen verzorgd hebben, dat Belijn voor Reinaard een belangrijke hulp is geweest bij het opstellen van de brief. De secretaris van de koning, de aap Botsaard, maakt de tas open en vindt er de kop van Cuwaert. De koning is woedend. Hij stelt Izengrijn, Tibeert en Bruun in vrijheid en verklaart Reinaard en Belijn vogelvrij. De familie en nakomelingen van de ram zullen tot het laatste oordeel door iedereen gedood en opgegeten mogen worden zonder dat er een straf tegenover staat. Reinaard is inmiddels met vrouw en kinderen naar een ander bos gevlucht.