Boekverslag : Middeleeuwse literatuur
Titel: Reinaert de vos
Jaar van uitgave: 1999
Auteur: Willem
Plaats van uitgave: Amsterdam
Samengesteld door: Hubert Slings
Uitgeverij: Amsterdam University Press

Beschrijving
Het boek gaat over een soort van dierenrijk waarin Reinaert de Vos een soort van misdadiger is. Hij haalt zich van alles op de hals, waardoor hij uiteindelijk veroordeelt moet worden, maar door allerlei listen ontkomt hij er toch telkens aan.

Motivatie
Ik heb voor dit boek gekozen omdat het me het enige Middeleeuwse literaire werk leek dat leuk was. In het Nederlands boek stonden een paar fragmentjes waardoor ik tevens geïnspireerd werd, de andere boeken die aanbevolen werden leken me een stuk minder leuk. Er waren in de bibliotheek verschillende versies van Van de vos Reyaerde aanwezig, maar via klasgenoten kwam ik in het bezit van deze versie, geheel met hertaling, context en extra uitleg.


Samenvatting
Reinaert de vos, samengesteld door Hubert Slings, Amsterdam 1999
Aan het begin van het verhaal komen alle dieren van het bos samen in het kasteel van koning Leeuw. Zij doen hun beklag over de streken die de vos Reinaert bij hen heeft uitgehaald, ze zijn hem zat en willen hem terecht stellen. Als eerste wordt Bruun de beer op pad gestuurd om Reinaert te overtuigen om mee te gaan naar de koning. Als Bruun bij Reinaerts burcht aankomt, en hem probeert te overtuigen verzint Reinaert een list om zich van Bruun te ontdoen. Hij vertelt Bruun over een plek waar veel honing is. Bruun trapt erin en gaat met hem mee. Hij volgt precies al Reinaerts instructies op en komt met zijn kop klem te zitten in een gespleten eik. Reinaert rent weg. Als de dorpelingen Bruun opmerken proberen ze hem te doden, hij weet echter te ontsnappen, maar houdt er zware verwondingen aan over. Als tweede wordt Tibeert de kater op Reinaert afgestuurd, want hij is wijzer dan Bruun. Maar ook Tibeert laat zich door Reinaert voor het lapje houden. Reinaert vertelt hem over een schuur vol muizen. Na Reinaerts instructies te hebben opgevolgd komt hij klem te zitten in een strik in de schuur, die de pastoor voor de kippenjatter (Reinaert) had gezet. Als de pastoor met zijn gezin naar buiten komt zien ze Tibeert en slaan ze op hem los. Gelukkig weet Tibeert te ontsnappen, zwaargewond, want hij bijt de edele delen van de pastoor af. Als laatste wordt Grimbeert de das op Reinaert afgestuurd. Reinaert biecht al zijn zonden bij hem op, en doet boete voor zijn daden. De volgende dag gaat hij met Grimbeert mee naar het hof van de koning. Met een listige streek weet hij de koning z'n vertrouwen te winnen, door op zijn hebzucht in te spelen. Hij vertelt hem over een schat die hij vroeger had verborgen en over een plan van Bruun, Tibeert en Izen- grijn om de koning van de troon te stoten. De koning trapt erin en laat Bruun en Izengrijn opsluiten (Tibeert was er niet toen Reinaert dit zei). Reinaert belooft op pelgrimstocht te gaan, via Rome. Hij krijgt een pelgrimsuitrusting die van Bruuns en Izengrijns vacht is gemaakt. De volgende dag gaan Belijn de ram en Cuwaert de haas met Reinaert mee om hem weg te geleiden. Bij zijn hol doodt Reinaert Cuwaert met een list en voert hem aan zijn familie. Hij stopt Cuwaerts hoofd in de pelgrimstas en zegt tegen Belijn die buiten staat te wachten, dat in deze tas een afscheidsbrief voor de koning zit. Belijn brengt de tas opgetogen naar de koning. Als de koning de tas opent, krijgt hij spijt van zijn vertrouwen in Reinaert, welke met zijn gezin ver weg is gevlucht. De koning biedt zijn verontschuldigingen aan Bruun en Izengrijn aan en laat ze vrij.

Persoonlijke reactie

1. Onderwerp
Het onderwerp van het boek is de veroordeling van Reinaert de Vos vanwege zijn misdaden, die telkens weer de dans ontspringt. Het onderwerp is niet zozeer boeiend, maar wel interessant, want ik had nog nooit een boek gelezen waarin ze gedurende het hele verhaal bezig waren iemand te veroordelen. Mijn verwachting vooraf was dat het boek lastig te lezen zou zijn vanwege de Middelnederlands tekst, maar dat viel achteraf best mee, de hertaalde versie stamde uit 1999. Verder wist ik nauwelijks waar het over ging, dus kon ik me ook moeilijk een beeld vormen erover. Ik denk niet dat het boek in mijn belevingswereld ligt, ten eerste omdat het uit de Middeleeuwen stamt en ik daar niet of nauwelijks bekend mee ben (wat betreft literatuur), en ten tweede omdat het niet realistisch is, het is een parodie op de hoofse literatuur van ridders en kastelen, maar dan in het dierenrijk. Het onderwerp wordt goed genoeg uitgewerkt, de veroordeling is nl. het enige in het verhaal wat echt speelt. De schrijver geeft in het verhaal niet echt een visie op het onderwerp, maar wel op de ondertoon ervan, het feodale systeem waar het dierenrijk op gebaseerd is wordt namelijk helemaal de grond in geboord. Ik heb nog nooit eerder een boek of film gelezen over hetzelfde onderwerp (of ondertoon).

2. Gebeurtenissen
De belangrijkste gebeurtenissen zijn natuurlijk dat Reinaert telkens gedaagd wordt om veroordeeld te worden, en telkens ontsnapt, en op het laatste moment natuurlijk helemaal de benen neemt. Die gebeurtenissen worden goed beschreven. De gedachten van de personages komen nauwelijks aan de orde, dus de gebeurtenissen zijn belangrijker, denk ik. Ook vloeien de gebeurtenissen vrij logisch uit elkaar voort, het hele verhaal is chronologisch opgezet, waarschijnlijk omdat in de Middeleeuwenverhalen nog mondeling doorgegeven moesten worden. De gebeurtenissen zijn humoristisch, onwaarschijnlijk en schokkend. Er zit een humoristische ondertoon in het hele verhaal, alles en iedereen waar de schrijver het niet mee eens is wordt belachelijk gemaakt (bijv. een naakte, getrouwde pastoor? ?). Wel zijn de gebeurtenissen onwaarschijnlijk, vooral door de onrealistische karakters en gebeurtenissen. Ze zijn schokkend in de derde plaats, want een vos die alles en iedereen de dood in wil jagen is niet bepaald leuk te noemen. De gebeurtenis die het meeste invloed op me gemaakt heeft is dat Bruun de beer halfdood geslagen wordt toen hij vast zat in de honingboom, en daarbij een oor en beide wangen verliest; dat vond ik zielig. De gebeurtenis die me aan het denken heeft gezet is toen Tibeert de kater de edele delen van de pastoor afbeet, want toen viel het me (m.b.v. de context) op dat de schrijver ook de geestelijkheid, net als het feodale systeem, helemaal belachelijk probeert de maken, wat ik zelf eerlijk gezegd best grappig vond. Er waren geen gebeurtenissen waarmee ik moest worstelen om verder te komen, de hertaalde versie en de context brachten vrijwel altijd uitkomst. De meeste gebeurtenissen worden duidelijk verteld, meestal met nog extra uitleg, omdat de luisteraars in de Middeleeuwen ook moesten weten waar het over ging. Ook bood de context en dergelijke extra uitleg bij sommige gebeurtenissen, bijv. bij de lekenbiecht van Grimbeert, d.w.z dat een leek bij uitzonderingen ook de biecht mag afnemen en straffen, in dit geval bij Reinaert.
Ik ken geen boeken met dezelfde gebeurtenissen, dus daar kan ik weinig over zeggen.


3. Personages
Ik denk niet dat de hoofdpersoon een held is, maar door zijn vele listen heeft hij wel een rebels karakter. Zijn slechte eigenschappen zijn uitvoerig beschreven, zijn goede komen niet aan bod. Je leert hem dus niet zo heel goed kennen, alleen zijn vele streken en listen komen aan bod, er wordt dus een eenzijdig, gekleurd beeld gegeven. Op zich is de karakterbeschrijving in dit boek niet zo belangrijk, er moet immers een zondebok tussen zitten, maar bij moderne boeken is dit wel belangrijker. De personages zijn wel herkenbaar met de realistischere Middeleeuwse literatuur (koningen, ridders, vazallen), maar niet realistisch, het zijn immers dieren. Op zich hebben de gedachtes & handelingen van de personages mij niet zo heel veel beinvloed, behalve mijn kijk op het feodale stelsel, daar wordt zoals eerder verteld veel kritiek op geleverd. Ook kan ik me moeilijk verplaatsen in een van de personages, vanwege het onechte karakter. Ik vind eigenlijk bijna niemand echt sympathiek, behalve Grimbeert de das, die is de enige die het een beetje voor Reinaert opneemt, en hij is slim genoeg om niet ten prooi te vallen aan de vele listen van Reinaert. Het gedrag van de hoofdpersoon keur ik niet echt goed, hij probeert iedereen er in te luizen, al dan niet met dodelijke afloop. Het gedrag van de andere personages is beter aanvaardbaar, die proberen er immers iets aan te doen. De meeste beslissingen van de personages zijn logisch en aanvaardbaar, maar de vazallen van de koning (Bruun en Tibeert vooral) laten zich er naar mijn mening wel heel gemakkelijk inluizen, dat vind ik gewoon dom eigenlijk. Ik denk dat ik in zo'n situatie anders, in ieder geval achterdochtiger zou reageren, en met niet meteen laten overmannen door mijn hebzucht naar honing of muizen o.i.d. De personages reageren ook erg voorspelbaar, dit wordt mede veroorzaakt door de alwetende verteller, die al minuten van tevoren aangeeft wat er ongeveer gaat gebeuren.

4. Opbouw
De opbouw van het verhaal zit erg gemakkelijk in elkaar, door de chronologische volgorde is het erg gemakkelijk te volgen, meer op brugklas-niveau dan op volwassenen-niveau. Ook is het verhaal niet erg spannend, er wordt vaak al minuten van te voren aangegeven wat er gaat gebeuren. Flashbacks komen niet voor, en dat past wel bij het onderwerp, want er zit een lijn in het verhaal waar moeilijk flashbacks bij passen. De gebeurtenissen zie je eigenlijk door de ogen van alle personages; de alwetende verteller zorgt ervoor dat je het verhaal telkens door de ogen van iemand anders volgt. Aan het slot blijven er een aantal vragen over, bijv. 'Wat gebeurt er uiteindelijk met Reinaerts familie?', en 'Hoe moet dat nu met de veroordeling van hem?'. Dit is niet hinderlijk, want dat valt wel ongeveer te raden. Het boek begon me te boeien toen er geprobeerd werd Reinaert de dagen, ik wilde wel weten hoe dat zou aflopen.

5. Taalgebruik
Het taalgebruik in de traditionele versie is zeer moeilijk te volgen door de vreemde taal en grammatica, maar de hertaalde versie was juist heel makkelijk. Er werd geprobeerd de zinsvolgorde intact te houden, dus er ontstonden af en toe wel rare zinnen, maar die waren gemakkelijk te begrijpen. De overhand ligt in het verhaal op de bescrhijvingen, vanwege het feit dat vroeger verhalen mondeling werden doorverteld zijn soms zelfs de dialogen tot een beschrijving verwerkt. Er kwam af en toe wel ingewikkelde beeldspraak in voor, maar de contexten en extra uitleg konden die allemaal haarfijn uitleggen; geen probleem dus. Het taalgebruik van de traditionele versie past wel bij het onderwerp, ze relateren allebei namelijk aan de Middeleeuwen. Wat me opviel is dat de schrijver allerlei humor in zijn verhaal stopt die voor ons vanwege de Middelnederlandse taal absoluut niet te ontdekken zijn. Sommige ervan worden door het boek uitgelegd, maar ik durf te wedden dat er nog een heleboel meer van dat soort woordspelingen inzitten, die meneer Slings ook nog niet ontdekt heeft.

6. Eindoordeel
Ik vond het al met al een leuk, humoristisch boek om te lezen, maar vanwege het rare onderwerp zijn dit soort boeken denk ik niet zo aantrekkelijk voor de Nederlandse jeugd. Het boek krijgt van mij een 7½. Wat ik niet snapte aan het boek is dat vrijwel alles een negatieve ondertoon heeft; bijna alles wordt zo ongeveer de grond in geboort, van het feodale stelsel tot aan de geestelijkheid.

Verdieping

Relatie met de sociaal-economische achtergronden

In dit boek is een vrij duidelijke relatie te leggen met het feodale stelsel; er wordt namelijk in het dierenrijk een duidelijk onderscheid gemaakt; koning Nobel is de koning, met Bruun, Tibeert en Isengrijn als zijn vazallen, en Reinaert is de ridder, met zijn eigen burcht. Er wordt, door de vraat- en hebzucht van de koning en zijn vazallen, de corruptheid van het systeem geschetst, iedereen beloofd Reinaert meteen eeuwige trouw als hij maar honing, muizen of geld krijgt.

Relatie met culturele achtergronden
Het boek werd vroeger waarschijnlijk gewoon in handschrift overgeleverd, maar het kwam de burgers vooral ter ore via de minstrelen en voordrachtskunstenaars; op die manier werd het ook mondeling veel doorverteld. Er wordt wel gebruik gemaakt van symboliek, maar die is vanwege de Middelnederlandse taal moeilijk te herkennen. Een paar ervan worden wel uitgelegd of zijn wel herkenbaar; zo zijn er in de scène waar Bruun vastzit met in de boom verschillende dorpelingen met een dubbele naam, meestal gerelateerd aan seks; bijv. Ogerne (O, graag), Julocke (Jou lok ik), Vuulmaerte (Smerige dienstmeid), Bave (Kwijl). Ook zijn er dubbele zinnen, bijv. vers 35;
die gerne plegen der eren zou betekenen zij die graag de eer hooghouden. Maar een h aan het begin van een woord werd nooit uitgesproken en dan zou er staan;
die gerne plegen der heren oftewel hoeren.

Literatuur aan het hof
Het verhaal heeft, op het onderwerp zelf na, weinig met de hoofsheid uit de Middeleeuwen te maken, het verhaal was waarschijnlijk bedoeld om gewoon aan het normale publiek te vertellen, de hoofsheid wordt namelijk met weinig respect behandeld.

Dit verhaal behoort niet echt tot de Karel- of Arthurepiek, omdat geen van beiden een rol erin speelt, maar het neigt wel naar de Karel-epiek, vanwege het feodale stelsel met de koning en zijn vazallen. Ik denk niet dat de functie van dit boek aan het hof erg groot was. Het boek was meer bedoeld als vermaak voor de gewone burgers, en het bevat geen echte wijze lessen.

Geestelijke letterkunde
Het boek bevat een aantal religieuze aspecten, al dan niet negatief. Zo is er de scène waarin Reinaert de lekenbiecht aflegt tegenover Grimbeert, en de momenten met de pastoor, een keer toen Bruun de beer afgetuigd werd, en een keer bij Tibeert de kater. De pastoor word niet echt positief afgeschilderd, hij is getrouwd, doet mee aan de 'barbaarse' aftuigsessies van de dorpelingen, loopt naakt rond, heeft kinderen etc. etc.
Ook in dit geval zal de functie van het boek niet zo groot zijn geweest, het was gewoon vermaak.


Literatuur in de stad
Het boek is wel in verband te brengen met de standentheorie; er is een systeem te herkennen met de adel, boeren en de geestelijkheid. De dieren uit het dierenrijk behoren allemaal tot de adel, dan zijn er de pastoor en de dorpelingen, die de boeren en de geestelijkheid representeren. Het is een echt schelmenverhaal over een zondebok die allerlei streken uithaalt en met iedereen een loopje neemt. Het enige kenmerk dat naar de rederijkersliteratuur verwijst is het proloog, daarin wordt verteld wie het verhaal gemaakt heeft, wat hij ervoor heeft moeten doen, en vooral de vraag of niemand er iets aan wil veranderen, omdat dat (een primitieve vorm van) schending van auteursrecht betekent. Voor het stedelijk publiek is de functie veel groter, vooral waarschijnlijk omdat dat ook de doelgroep is van de schrijver, het verhaal is vooral bedoeld om vermaak te bieden aan het (stedelijk) publiek.

Evaluatie
Ik denk niet dat mijn mening over het boek erg veranderd is na de verdiepingsopdracht, alleen verduidelijkt, omdat op meer specifieke punten ingegaan moest worden. Bijna alle elementen uit het boek snap ik nu wel, ik kan tenminste geen dingen meer verzinnen die nog niet duidelijk zijn voor mij. Al met al vind ik het een best geinig boek met veel humor, maar toch staat dit soort literatuur te ver van de Nederlandse jeugd af, dus ik denk niet dat ik ooit nog een zo'n boek zal gaan lezen. Over de beschrijving van het boek ben ik best tevreden, die is goed uitgewerkt en ziet er netjes uit. De verdieping was lastiger, omdat er allerlei vragen werden gesteld die nauwelijks beantwoordt konden worden, daar ben ik dus ook minder tevreden over. Het lezen van het boek viel me reuze mee, want als ik een keer iets niet snapte, kon ik én in de hertaalde versie kijken, én de context lezen, die meestal genoeg uitleg gaf. Wat ik raar vond aan het boek is dat de schrijver steeds weer hetzelfde motief gebruikt om iemand erin te luizen, Reinaert hoeft eigenlijk heel weinig te doen om de dans te ontspringen. Ook de goedgelovigheid van de dieren is sterk overdreven. Ik denk dat dat meer te maken heeft met de schrijver dan met het tijdsverschil tussen toen en nu. De verdiepingsopdracht was erg lastig, omdat de meeste vragen moeilijk te beantwoorden waren, mede door de rare vraagstelling af en toe. De meeste vaardigheden en kennis die nodig waren die had ik wel. Ik kan zo gauw geen dingen bedenken die echt anders hadden gemoeten, daar moet ik tegen die tijd maar eens over nadenken.