Over de bergen door Gerrit Komrij

1. Samenvatting

Hoofdstuk 1

Pedro is het leven in het drukke Lissabon zat en besluit naar de provincie Tràs-os-Montes (over de bergen) te gaan, waar zijn overleden tante een huis heeft. In de trein naar Sampoia heeft hij een gesprek met een oude man die hem waarschuwt dat hij voorzichtig moet zijn op de provincie. Als Pedro bij het huis is ontmoet hij de diensters Graciosa en Clara.

Hoofdstuk 2

De volgende dag wil Pedro het huis leren kennen. Hij doet dit heel voorzichtig, omdat hij bang is iets uit nieuwsgierigheid kapot te maken. Vooral het portret van zijn tante maakt een diepe indruk op hem en hij heeft het gevoel dat ze hem overal kan zien. Ook maakt hij een praatje met Graciosa en neemt hij een kijkje in de verwaarloosde tuin.

Hoofdstuk 3

Pedro ontmoet padre Rodrigo, die hem verteld over de stichting Levend Steen, waaraan zijn tante een groot deel van haar bezittingen in bruikleen heeft afgestaan. Graciose komt hen ondertussen vertellen dat de zigeuners er zijn en samen gaan ze daar naartoe. Als ze uitgepraat zijn gaat Pedro naar het schooltje toe, waar op dat moment het dagelijkse voedsel aan de kinderen wordt uitgedeeld, iets wat zijn tante erg belangrijk vond. Ook gaat hij op bezoek bij de familie Castro Pereira, die veel grond bezitten in Sampoia. Op zijn weg terug komt er een groep opstandige arbeiders geld eisen bij de familie en Pedro moet met de auto weggebracht worden.

Hoofdstuk 4

Pedro begint langzaam het huis te herschikken en op te ruimen. Hij vervangt kapotte en oude meubelen en laat ook de tuin opknappen. Hij kijkt graag naar bewoners van de wijk, de arbeidersnederzetting, en hoe zij te werk gaan. Op de een van de laatste avonden van de zigeuners hebben deze een groot feest, waarbij ook Pedro mee danst en feest. Hij komt steeds meer contact met de bewoners van de Wijk en het verbaast hem dat de bewoners zo weinig op hebben met de stichting.

Hoofdstuk 5

Pedro ruimt het huis verder op en brengt ook steeds meer comfort aan. Hij realiseert zich dat hij voor altijd in Sampoia wil blijven: in gedachten is het huis zijn huis. Het contact met padre Rodrigo wordt ook steeds beter en frequenter. Pedro kent inmiddels alle familieleden van padre en padre is enthousiast over alle verbeteringen die Pedro laat aanbrengen. Wel vindt Pedro het vreemd dat padre niet zo meegaand is met zijn personeel.

            Pedro begint zich zelf zo thuis te voelen dat hij een Transmontaanse mantel laat maken, waardoor hij het gevoel heeft dat hij er nu echt bij hoort. Op de verjaardag van dona Maria Isabel Castro Pareira ontmoet Pedro Fernanda, het nichtje van padre.

Hoofdstuk 6

Pedro raakt vertrouwd met het dorp. De padre krijgt steeds minder argwaan en laat Pedro steeds meer doen bij de organisatie van Levend Steen. Ook heeft hij Pedro in contact gebracht met zijn collega-padres. Een van deze collega’s vraagt of hij een paar oude maalstenen mag hebben. Als Pedro deze heeft afgegeven doet het hem eigenlijk wel pijn om iets van het huis weg te halen. Ook koopt Pedro een paard een maakt hij daar vele tochten mee. Tijdens een van zijn tochten komt hij langs de zandafgraving van Monte Meneres. Ook daar heeft hij het pijngevoel dat iets bij hem wordt weggehaald.

Hoofdstuk 7

Het feest Santo Isidro wordt groots gevierd in het dorp en Pedro ontvangt Fernanda in zijn huis, die daar vier maanden zal verblijven. Op de jaarmarkt in Vale da Porca koopt Pedro een hondje,  Augusta. Pedro en Fernanda brengen veel tijd met elkaar door en langzamerhand ziet  Pedro iets lelijks in het karakter van Fernando, maar dit plaatst hij zo dat hij het goed kan praten. Padre Rodrigo is erg blij met de geode verhouding tussen Fernanda en Pedro en staat er dan ook op dat ze gaan trouwen. Pedro wil dit echter liever niet.

Hoofdstuk 8

Het priesterjubileum van padre wordt gevierd met een feestelijke mis en tuinfeest, dat door Pedro en Fernanda wordt aangeboden. Fernanda wil niet meer met Pedro praten en wil ook niet meer bij hem in huis verblijven, Pedro is weer alleen thuis. Deze houding roept een wantrouwen op bij Pedro en hij zoekt de statuten van de stichting Levend Steen en wil zich ook verdiepen in de letterlijke tekst van het testament van dona Augusta.

            Er wordt veel duidelijk als hij deze twee leest: er is een tijdsverschil van drie jaar tussen de dood van dona Augusta en de stichtingsakte. In deze drie jaar heeft padre Rodrigo macht uitgeoefend op het dorp. De stichting is alleen een middel om het dorp te sussen en stelt Rodrigo in staat dezelfde macht te behouden. Maar er blijkt meer niet te kloppen, zo krijgen Graciosa en Clara veel minder salaris dan dat Pedro aan padre betaalt en hebben Rodrigo en Fernanda zichzelf verrijkt ten koste van de dorpsbevolking. Het huwelijk met Fernanda was alleen een verzekering om de bezittingen van Levend Steen veilig te stellen. Het wordt Pedro steeds duidelijker waarom de mensen in het dorp Rodrigo niet mogen.

Hoofdstuk 9

Fernanda treedt op als zaakwaarneemster voor de stichting. Er wordt gezegd dat Rodrigo een hartaanval heeft gehad, maar Pedro heeft hem zelf zien autorijden. Er  zijn in het dorp maar weinig mensen die aan de kant van Pedro staan, de meeste weten niet wat ze moeten geloven en zijn bang dat hun werk en eten in gevaar komen. Als het voedsel voor het paard van pedro in brand wordt gestoken, gaat Pedro aangifte doen, maar Fernanda maakt dit hem moeilijk. Ze dient in klacht in wegens lichamelijk letsel, dat wordt bevestigd door een dokter in Villa Flor. Ook verspreidt Fernana geruchten in het dorp waardoor Pedro steeds zwakker komt te staan.

            Ondertussen is het weer winter geworden en de olijvenpluk is in volle gang. Pedro komt erachter dat hij geen schijn van kans maakt op een eerlijk proces, de invloed en mach van de familie Pereira is te groot. Pedro staat vaak voor het raam: zijn enige contact met de buitenwereld. Alles is weer zoals vroeger en het huis is zijn burcht geworden.

            Xavier doet Pedro een voorstel: als Pedro het huis verlaat trekken ze hun aanklacht in. Pedro wil dit niet en hij gaat naar het portret van dona Augusta toe om als het ware haar instemming met zij handelswijze te vragen.

Hoofdstuk 10

Dit hoofdstuk is een soort epiloog. Er zou jaren later een reiziger in Sampoia komen, die bij een groot witgekalkt huis aan zou kloppen. Hij zou dan in de keuken bij de haard een paar vrouwen aantreffen en daarbij een man in een cape met een kraag van vossenbont. Aan de zwarte ogen zou de reiziger, als hij deze had gekend, kunnen herkennen wie de man was.

1. Personages

Pedro

Pedro is de hoofdpersoon van het verhaal. Hij is waarschijnlijk rond de veertig jaar oud, heeft een glad smal gezicht met heel opvallende wijde zwarte ogen. Daarin lijkt hij op zijn oudtante dona Augusta.

Zijn vader is overleden en zijn moeder heeft na de dood van haar echtgenoot haar leven omgegooid. Ze is van een ingetogen huisvrouw en levensgenieter geworden, die alle partijen en evenementen afloopt. Ze is lawaaierig en lacherig met haar vriendinnen. Pedro vlucht af en toe naar hun quinta, een klein buitenverblijf. Het is een grote slag als zijn moeder besluit de quinta te verkopen. Pedro kan dan niet zomaar meer weg van alle drukte. Gelukkig komt hij erachter dat het huis van dona Augusta afgelegen ligt en hij gaat daar dan ook heen om alle drukte te omzeilen.

In het begin is Pedro erg alleen omdat hij niemand kent in Sampoia en de mensen daar ook erg argwanend zijn.  Als hij eenmaal is ingeburgerd kan iedereen het met hem vinden en is hij dan ook erg open tegenover de anderen en heeft alles voor hen over. Aan het eind van het verhaal is Pedro wel weer eenzaam. Fernanda en Rodrigo hebben zich tegen hem gekeerd en daarmee is ook het hele dorp tegen hem.

Verder heeft Pedro een optimistische en naïeve manier van in de wereld staan. De vreemde dingen die hij opmerkt van de padre probeert hij in eerste instantie goed te praten voor zichzelf. Ook de houding die de grootgrondbezittende familie Pereira heeft ten aanzien van de werkende en bedienende klasse beoordeelt Pedro in eerste instantie niet negatief. Zelf heeft hij aandacht voor de ongemakken van de bedienden. Hij beschouwt hen als gelijkwaardige mensen. Hij heeft een goede opleiding gehad en is senhor doutor (doctor).

Ook is hij erg onder de indruk van hoe het leven er in Sampoia aan toe gaat en hoe alles georganiseerd is in het huis. De kleine herinneringen aan dona Augusta die nog in het huis zijn raken hem vaak diep.

Padre Rodrigo

Padre Rodrigo is het hoofd van de stichting Levend Steen. Hij wordt getekend als een levendige vitale oude man die meer een man van de wereld lijkt te zijn dan een geestelijke.

            In de laatste paar hoofdstukken kom je erachter dat de padre een tijd lang, na de dood van dona Augusta, de macht heeft gehad in Sampoia en de mensen daarbij heeft onderdrukt. Ook heeft hij misbruik gemaakt van zijn positie bij Levend Steen. Hij heeft het geld weggesluisd zodat hij er zelf beter van zou worden. Hij is dus erg misleidend bezig geweest. Eerst heeft hij Pedro ingepalmd en hem allemaal dingen laten betalen en vernieuwen. En als Pedro er dan achter is wat hij allemaal heeft gedaan probeert hij hem weg te jagen.

            Ook is padre Rodrigo niet erg gevoelig en meelevend. Zo laat hij een van zijn diensters bloedend achter als zij zich gesneden heeft en maakt het hem niks uit in wat voor omstandigheden de mensen in de Wijk leven en werken.

Onderlinge relatie

De relatie tussen Pedro en padre Rodrigo  kent drie fasen. De eerste fase begint als ze elkaar net ontmoet hebben. De padre is nog erg argwanend tegenover Pedro en wil eigenlijk zo min mogelijk met hem te maken hebben. Ook Pedro weet op dat moment niet goed wat hij met de padre aan moet.

            In de tweede fase hebben beiden respect voor elkaar en beginnen ze de ander ook steeds meer te waarderen. Pedro heeft respect voor wat de padre allemaal doet voor de stichting. De padre vindt het daarentegen helemaal fantastisch dat Pedro zijn eigen geld in de stichting en het huis steekt om alles op te knappen en laat hem dan ook steeds meer doen voor Levend Steen.

            De laatste fase begint als Pedro erachter komt dat padre de mensen in het dorp heeft onderdrukt en geld wegsluist van de stichting. Pedro is dan erg kwaad op de padre. Ze hebben hierna dan ook nog amper contact met elkaar.

1. Ruimte

Fysische ruimte

De fysische ruimte in het  verhaal is het huis, en de tuin die daarbij hoort, van dona Augusta, waar Pedro de hele tijd verblijft. Deze wordt ook uitvoerig beschreven.

Psychische ruimte

De psychische ruimte zijn de verlaten en slecht onderhouden kamers van het huis waar Pedro verblijft. De kamers voelen vaak somber en eenzaam aan, wat invloed heeft op Pedro’s gemoedstoestand.

Zintuiglijke ruimte

De zintuigelijke ruimte in het verhaal is de keuken. Zodra Pedro de keuken in komt ruikt hij óf de geur van eten óf de stank van de verschillende dieren die er rond lopen.

1. Motieven

Foto’s/portretten

Een van de leidmotieven in het verhaal zijn de verschillende foto’s en portretten die door het huis hangen. Pedro voelt zich erg aangetrokken tot de foto’s, vooral tot de foto’s van dona Augusta en haar man. Hij heeft dan ook het idee dat zij hem overal kan zien en volgen.

Stenen (Levend Steen)

Het andere leidmotief zijn stenen. Op verschillende manieren komen stenen telkens terug in het verhaal. Zo moeten de stenen opnieuw worden gelegd in de tuin en krijgt Pedro er later spijt van als hij de maalstenen meegeeft aan een padre.

            Ook komen stenen natuurlijk terug in de naam van de stichting: Levend Steen. Deze stichting heeft een belangrijke rol in het verhaal. Hierdoor komt Pedro in aanraking met de padre en Fernanda, die uiteindelijk zijn hele leven op zijn kop zetten.

Eenzaamheid

Het verhaalmotief is eenzaamheid. In het begin is Pedro erg alleen omdat hij niemand kent in Sampoia en de mensen daar ook erg argwanend zijn.  Als hij eenmaal is ingeburgerd kan iedereen het met hem vinden en is hij dan ook erg open tegenover de anderen en heeft alles voor hen over. Aan het eind van het verhaal is Pedro wel weer eenzaam. Fernanda en Rodrigo hebben zich tegen hem gekeerd en daarmee is ook het hele dorp tegen hem.

1. Thema

Het thema van het verhaal is: “Het ideale leven is niet te verkrijgen, ook niet met behulp van de natuur en het verleden.”

            Pedro probeert namelijk in Sampoia het perfecte leventje op te bouwen. Dit doet hij daar in de hoop met het natuurgevoel en het verleden daar zijn eigen verleden achter zich te kunnen laten. Maar er gebeurd juist het omgekeerde. In het begin is alles mooi, maar na een tijdje blijkt het leven daar net zo erg, al dan niet erger, dan zijn leven in Lissabon.