Titel Op Hoop van Zegen Uitgeverij S.L. van Looy Jaar van uitgave 1901 Achtergrondinformatie over de auteur Herman Heijermans werd geboren in 1864 en stierf in 1924. Hij was van Joodse afkomst en zijn vader was een journalist. Nadat Herman de HBS had afgerond werd hij bankbediende. In 1886 begint hij een lompenhandel. Hij drijft van 1888-'92 een handel in huishoudelijke artikelen en wordt in 1892 toneelcriticus van 'De Telegraaf'. Nadat hij in 1895 lid van de 'sociaal democratische arbeiderspartij' was geworden werd hij journalist bij het 'Algemeen Handelsblad'. In 1896 gaat hij met Marie Sophie Peers in Wijk aan Zee wonen en een jaar later richt hij het tijdschrift 'de Jonge Gids' op. Dit schrijft hij vier jaar lang zelf vol onder verschillende namen. In 1898 trouwt hij met zijn Marietje en hij wordt datzelfde jaar redacteur van 'de Nieuwe Tijd'. In 1907 t/m 1912 gaat hij wonen in Berlijn waar hij directeur/ oprichter/ regisseur is van de N.V. 'Toneelvereeniging'. Het huwelijk loopt in 1918 spaak, maar hij hertrouwt met de actrice Anna Jurgens. Titelverklaring De titel is ironisch bedoeld. Met zegen wordt de zegen voor de reder bedoelt. Voor de vissers is er alleen maar ellende. 'Op Hoop van Zegen' verwijst ook naar het risico dat elke vaart met zich meebrengt.
ondertitel: 'Spel van de zee in vier bedrijven'. Het lot van de vissers en daarmee ook hun gezinnen wordt sterk bepaald door de zee. Andere boeken van Herman Heijermans - Diamantstad (1898) - Schakels (1903) Genre Statisch milieu- en tendensdrama. (In een statisch drama worden een niet-veranderende situatie en/of niet-veranderende personages uitgebeeld. Literaire stroming Sociaal realisme rond de eeuwwisseling. Heijermans neemt afstand van de ' l'art pour l'art-opvatting' van de Tachtigers. In zijn werk komt een jonge idealist vaak in opstand tegen de gevestigde orden. In dit toneelstuk zijn dat Geert en Barend. Indeling Het toneelstuk heeft vier bedrijven, met aan het eind van elk bedrijf een sterk dramatisch effect. In het derde bedrijf vallen verleden, heden en toekomst als het ware samen (verhalen over rampen en storm vallen samen met het vergaan van het schip). Wat belangrijk is voor de structuuropbouw is de herhaling. Opening De opening is in de handeling. Het is een toneelstuk waar je direct midden in zit. Er wordt van te voren niet door vertellers uitgelegd waar het verhaal om draait. Het einde: is gesloten. Halverwege het verhaal werd Knier ontslagen, maar aan het eind van het verhaal wordt ze weer aangenomen uit medelijden. Al haar familie is omgekomen. Kniers enige hoop is het kind wat haar nichtje (vriendin van haar zoon Geert) zal krijgen.
Personages Kniertje Vermeer: is de hoofdpersoon. Ze is een gelovige, 61-jarige rooms-katholieke vissersweduwe. Ze is bang voor schande en is snel tevreden over haar lot. Ze is huishoudster bij reder Bos. Geert Vermeer: zoon van Kniertje. Hij is 26 jaar en een ruwe bonk die opstandig is en socialistische ideeën verkondigt. Jo: is verlooft met Geert en woont bij Kniertje. Barend Vermeer: is ook een zoon van Kniertje. Hij is 19 jaar en een beetje bangig van aard. Hij kan niet lezen of schrijven. Reder Bos: is een 'tirannetje'. Hij is eigenaar van acht loggers, getrouwd met Mathilde en heeft een dochter Clementine. Bos is niet echt 'slecht'. Hij heeft zich met moeite omhooggewerkt en wil iedereen laten weten dat hij de baas is op de schepen. Plaats - 1e t/m het 3e bedrijf: een vissersdorp aan de Nederlandse kust - 4e bedrijf: het kantoor van reder Bos Tijd Het verhaal wordt niet-continu verteld. Er worden steeds alleen fragmenten gegeven. De vertelde tijd is 11 à 12 weken. Het verhaal wordt wel chronologisch verteld, maar met veel flashbacks. Er wordt bijvoorbeeld teruggedacht aan de overleden vissers en aan uitspraken die eerder in het stuk zijn gedaan.
Vertelwijze Aangezien het een toneelstuk is worden de teksten steeds door iemand anders gezegd. De meeste gesprekken zijn in dialoogvorm, maar er zijn ook monologen. Motieven · onzeewaardig schip ('drijvende doodskist': komt als motief ook al voor in 'Steunpilaren der maatschappij', 1877, van H. Ibsen). · gevangenis-motief (Geert belandt in de gevangenis; voor Daantje is het diaconiehuis een gevangenis). · de zee: symbool van het tijdloze en bewerker van het noodlot. · ellendige levensomstandigheden tegenover welstand. · verjaardag (in schril contrast met de ondergang van het schip). · doodsmotief. · berusting (Kniertje) tegenover opstandigheid en maatschappijkritiek (Geert). Thema In dit toneelstuk worden de ellendige levensomstandigheden van een hele bevolkingsgroep en verdorvenheid van de maatschappij tot uitdrukking gebracht. Stijl De scènes zijn levensecht weergegeven. Het is in een ouderwetse taal geschreven, soms met woorden die we tegenwoordig niet meer kennen. Vaak zijn bepaalde passages in een dialect geschreven wat onbekend is (waarschijnlijk IJmuidens of Katwijks). Het zijn wel aangrijpende dialogen. Eigen mening Ik heb dit toneelstuk uitgekozen omdat ik het stuk zelf heb gespeeld voor het lustrum van onze school. We hebben het originele script gebruikt. De taal is zeer ouderwets geschreven en dat moest er soms wel uitgehaald worden. Het was een zeer boeiende ervaring om hiermee op de planken te staan. Bij bepaalde dialogen liepen er echt koude rillingen over je rug en ik denk dat we er allemaal heel veel plezier aan hebben beleefd. Samenvatting Eerste bedrijf In Kniertjes huis maakt Clementine Bos tekening van het diaconiemannetje Kobus. Reder Bos wil dat Barend zich aanmonstert op de 'Op Hoop van Zegen'; Clementine weet dat het schip rot is (discussie). Geert, de broer van Barend, komt thuis na zes maanden gevangenisstraf (hij had een meerdere geslagen). De man van Truus (een vissersvrouw) is niet van de Anna teruggekomen.
Tweede bedrijf Kniertje viert haar 61e verjaardag. Om drie uur die middag zal de 'Op Hoop van Zegen' vertrekken met o.a. Barend, Mees en Geert. De vissersvrouwen komen Kniertje feliciteren. Er ontstaat ruzie tussen reder Bos en Geert (Geert zong een socialistisch lied); Geert werkt Bos de deur uit en daarom mag Knier voor straf niet meer komen schoonmaken. Barend heeft van de dronkelap Simon (scheepmaker) gehoord dat 'de Hoop' rot is en wil niet meer mee. Kniertje probeert hem over te halen door hem vaders oorringen te geven. Uiteindelijk sleuren twee veldwachters Barend naar het schip. Derde bedrijf Er woedt een hevige storm. Kniertje is ziek en diverse mensen komen haar opzoeken. Clementine en boekhouder Kaps komen haar soep en eieren brengen. De vrouwen vertellen elkaar rampen die ze hebben meegemaakt; Marietje vertelt haar onheilspellende droom (dode Mees); buurvrouw Truus vertelt al haar ellende (en besluit met de woorden 'De vis wordt duur betaald'). De storm en verhalen werken op Jo's zenuwen; ze vertelt Kniertje dat ze in verwachting is (van Geert). Intussen raast de storm door. Kniertje bidt. Vierde bedrijf Mathilde Bos werkt aan een inzamelingsactie ten behoeve van de torenklok. Bos snauwt haar af, maar is poeslief tegen de burgemeestervrouw; hij valt uit tegen zijn boekhouder Kaps die een vergissing heeft gemaakt. Regelmatig komen er mensen vragen of er al nieuws is van 'de Hoop'. De waterschout deelt per telegram mee dat de 'Op Hoop van Zegen' vergaan is: er zijn twaalf doden, o.a. Geert en Barend (oorringen zijn gevonden). Clementine, Jo, Simon en anderen beschuldigen Bos; de verzekering zal de schade dekken. Kniertje is gebroken en valt flauw. Mathilde Bos troost haar met de mededeling dat ze weer mag komen schoonmaken en dat er in de kranten een oproep voor steun geplaatst zal worden. Met een pannetje eten sloft ze naar huis.