Boekbeschrijving:
1. Dorrestein, R., Ontaarde moeders. Amsterdam, Contact, 1992, geraadpleegde druk: eerste druk, 2000, Het Hemelse Gerecht & Ontaarde moeders.
2. De eerste druk was in 1992.
3. Er is geen motto of spreuk ter inleiding.
4. Het boek wordt aan niemand opgedragen.
5. Er zijn geen illustraties.
6. Op de omslag staat een vrouw afgebeeld, waarschijnlijk een moeder, die naar boven reikt. Ze lijkt om hulp te vragen.
7. Het boek is allereerst onderverdeeld in Het Hemelse Gerecht en Ontaarde moeders. Ontaarde moeders begint op bladzijde 187, dit is het titelblad. Het verhaal zelf begint op bladzijde 189 met hoofdstuk 0: Van alle vrouwen, van alle tijden. Daarna komt op bladzijde 210 hoofdstuk 1: Zo moeder, zo dochter. Op bladzijde 263 begint De zorgzame samenleving, hoofdstuk 2. Hoofdstuk 3, Intergalactical wars, begint op bladzijde 310. Veilig bij Moeder op schoot is hoofdstuk 4 en begint op bladzijde 359. Dit is het laatste hoofdstuk. De hoofdstukken worden ook nog onderverdeeld door een liggende streep. Het boek telt in totaal 416 bladzijden, waarvan Ontaarde moeders er 229 in beslag neemt.
8. Er wordt niet vermeld waar en wanneer het boek geschreven is.
Samenvatting van de inhoud:
9. Gert was door Meijken naar het mortuarium gestuurd om het eventuele lijk van Bonnie te identificeren. Gelukkig bleek het niet Bonnies lijk en als Gert thuis komt staat Bonnie zelfs voor zijn deur te wachten. Er deed niemand open, en als Gert merkt dat Meijken weg is, gaat hij meteen de buurt uitkammen.
Ondertussen belt Zwier naar het huis van Meijken en Gert over het avondeten. Als hij Bonnie aan de lijn krijgt is ‘ie even van zijn stuk. Ook Bonnie is erg verbaasd zijn stem te horen. Eigenlijk komt dit toeval Zwier goed uit, aangezien hij een plan had gemaakt. Hij vertelt Bonnie dat hij Maryemma zal achterlaten bij haar, net zoals Bonnie eerst deed bij hem. Hij heeft al een school voor Maryemma geregeld en een huis voor hen tweetjes. Bonnie weet niet wat ze hoort en sputtert tegen. Ze zegt dat ze een slechte moeder zal zijn, maar Zwier biecht op dat ze het vats beter dan hij zal doen, aangezien hij Maryemma slaat. Hier schrikt Bonnie van en als ze Maryemma aan de lijn krijgt hoort ze haar voorzichtig uit over haar vader. Als uit Maryemma’s gesprek echter blijkt dat ze hem heel lief vindt, besluit ze dat ze de situatie wil houden zoals die is. Ze vraagt aan Maryemma of het misschien goed is als ze elkaar brieven sturen en hangt dan op.
Intussen dwaalt Meijken buiten rond en de herinneringen aan vroeger, aan de verkrachting, komen weer boven. Ze gaat naar het bejaardentehuis van haar moeder om getroost te worden. Als haar moeder nu haar armen om haar heen slaat en zegt dat het goed komt zal ze haar alles vergeven. In een waas gaat ze bij haar oude moeder op schoot zitten en troost zichzelf. Met een tevreden gevoel gaat ze later weg, haar dode moeder die bezweken is onder Meijkens gewicht, achterlatend. Ze komt Gert tegen die haar de hele tijd heeft lopen zoeken en doodongerust was, en gaat naar huis. Thuis treft ze Bonnie aan. Ze voelt zich een bevrijd mens en staat zelfs op het punt om Bonnie de waarheid te vertellen. Uiteindelijk deelt ze Bonnie mee dat ze wil afvallen. Hierna vertrekt Bonnie.
Vertelsituatie:
10. Het eerste hoofdstuk wordt verteld vanuit het ik-perspectief, Bonnies perspectief.
“En verder is mijn leven nu eenmaal mijn leven, en dat gaat niemand ene moer aan.”
In de rest van het boek is een alwetende verteller aan het woord. Het verschilt per tekstgedeelte van welk personage hij de gevoelens en gedachtes voornamelijk beschrijft. Je komt daardoor veel te weten over elk personages en je kan je daardoor beter in het verhaal inleven.
10.A.1 Met uitzondering van hoofdstuk 0 wordt het verhaal verteld door een auctoriale verteller. Het verschilt per tekstgedeelte van wie hij de gevoelens en gedachtes voornamelijk beschrijft.
“Wil je een boom?” vraagt hij na enkele ogenblikken.
“Ja”, zegt Meijken.
“Dan haal ik er een voor je,” zegt haar man. Hij buigt zich voorover en geeft haar een kus op haar voorhoofd. Nors laat ze het zich aanleunen. Er zijn er tenslotte mindere mannen dan hij. Er zijn er genoeg, dunkt haar, die iets terug zouden verlangen.” (blz. 78)
10.A.2 Er is een auctoriale vertelinstantie, zie vraag 10.A.1.
10.B 3
10.C 2
10.D 2
11. De verhaalfiguren worden van buitenaf gepresenteerd.
Tijd:
12. Het verhaal is niet-chronologisch omdat er gebruik wordt gemaakt van flashbacks. Er zijn twee tijdlagen.
13. Verteltijd:
De verteltijd van dit boek is 229 pagina’s. De vertelde tijd is vierenvijftig jaar. Het boek bevat een hoop terugverwijzingen en flashbacks, die informatie geven over gebeurtenissen uit het verleden. Hoofdstuk één begint op de eerste dag.
14. Er zijn geen anticipaties, in tegenstelling tot retroversies, die wel veel voorkomen.
15. Het verhaal speelt zich voor het merendeel af in het Nederlandse plaatsje Sibculo. Sibculo ligt vlakbij Ommen. Het plaatsje Sibculo staat symbool voor het duffe Nederland. De plek waar je beter niet kan zijn. Sibculo is het toppunt van saaiheid en burgerlijkheid Zwier en Bonnie zijn het hier beiden roerend over eens. Voor Bonnie was het ontvluchten van Sibculo zelfs een levensdoel. Daarnaast vindt een klein stukje van het boek plaats in Afrika waar Bonnie in een hotel verblijft. Dit is de plek waar zij wil zijn. Vrij in de natuur, waar ze kan doe en laten wat ze wil. Ook Zwier is het eerste gedeelte van het verhaal in Afrika. Hij bevindt zich op het vliegveld en staat op het punt om samen met zijn dochtertje terug naar Nederland te vertrekken. De gebeurtenissen in deze ruimte laten zien dat Zwier niet de perfecte vader is. Zijn dochter is hem een moment kwijt en het wordt meteen al duidelijk dat ze niet in de perfecte levensomstandigheden voor een kind leven.
Ruimte:
16. Een ruimte die wel heel uitvoerig wordt beschreven is het huis van Meyken. Dit huis staat in Sibculo, maar is wel belangrijk voor het verhaal. Dit is de ruimte waar Meyken al 37 jaar lang niet meer uitgeweest is.
De schrijfster beschrijft de ruimte er nadrukkelijk. Zo kom je erachter dat haar huis vol staat met spulletjes van haar moeder. Spulletjes die haar moeder toch niet meer kon gebruiken toen ze naar het bejaardenhuis vertok. Ze zijn dus net als zij afgedankt door haar moeder.
17. Meijken Bentveld is de dochter van Moeder. Ze droomde vroeger over een blijde toekomst, maar daar is niks van terecht gekomen. Ze wordt verkracht, en wordt door haar moeder tot opsluiting gedwongen zodat het geheim van haar onechtelijke kind nooit zal uitlekken. Ze is door de tijd en haar geheim verbitterd en vet geworden. Ze is getrouwd met Gert, maar houdt niet van hem. Ze kan niet begrijpen dat hij zo liefdevol voor haar zorgt, terwijl zij hem alleen maar afsnauwt. Ergens diep in haar houdt ze van haar kind en kleinkind, ook al worden die gevoelens afgehouden door Moeder. Ze kan niet begrijpen dat haar leven zo is gelopen. Op het laatst neemt ze het heft in eigen hand en besluit om weer deel te nemen aan het leven.
“Tot in alle uithoek van haar lichaam heeft zich het vertrouwde gevoel van vernedering genesteld. Het toenemen der jaren verandert niets aan het feit dat ze Moeders dochter blijft, zolang Moeder leeft.” (blz 230-231)
Bonnie is de dochter van Meijken, al weet ze dat niet. Ze heeft ook altijd van Meijken gewalgd en haar niet begrepen. Ze heeft een driehoekig gezicht, donkere wenkbrauwen en blonde haren. Vrijheid en onafhankelijkheid betekenen veel voor haar. Daarom liet ze Zwier en Maryemma ook in de steek, ze wilde weer reizen en vrij zijn. Ze is geen verantwoordelijk persoon en dacht niet dat ze een goede moeder zou zijn. Bovendien was Maryemma een ongelukje. Ze is een bekende botanicus en schrijft boeken over haar vak. Ze staat sarcastisch tegenover het leven en mannen.
“Je kunt wel stellen dat ik al jong een neus had voor slechte mannen, maar dat terzijde.” (blz. 205)
Maryemma is de dochter van Bonnie en lijkt qua uiterlijk en karakter erg op haar. Ze is een leuk kind met veel fantasie. Zo heeft ze een denkbeeldig vriendje, Victor Hugo, haar enige echte vriend, waar ze veel mee speelt. Ze heeft een gebrekkige jeugd gehad, zonder school, vriendjes, moeder en een echt thuis. Ze had altijd volwassenen om zich heen. Ze is aangewezen op haar warrige vader, al denkt ze dat hij op haar is aangewezen. Hij slaat haar regelmatig omdat hij zijn geduld verliest of zich machteloos voelt, maar ze denkt altijd dat het haar schuld is. Ze is onzeker, omdat ze bang is dat haar vader haar ook zal verlaten. Daarom neemt ze hem ook niks kwalijk. Verder wordt ze erg verwaarloost qua uiterlijk, ze heeft altijd vieze haren en kapotte kleren.
“Ze doen Maryemma denken aan het spoor dat Zwier en zij op de aardbol hebben achtergelaten terwijl ze als nomade van opgraving naar opgraving trokken: overal liggen spierwitte envelopjes met daarin hun volgende adres, een stippellijn over de aardbodem vormend die vanuit Mexico gemakkelijk te volgen moet zijn.” (blz. 234)
Zwier is de vader van Maryemma en de man van Bonnie. Hij houdt erg van zijn dochter, maar vindt, terecht, zichzelf geen goede vader. Hij wordt snel boos op haar en kan zijn woede niet beheersen. Hij slaat haar, maar heeft er naderhand altijd spijt van. Hij bedoelt het nooit zo en wil het beste voor haar. Hij is erg ordelijk, maar af en toe afwezig. Hij is een beroemde archeoloog en heeft altijd in het buitenland gezeten voor zijn werk. Hij is lang en dun en heeft krullen. Hij heeft iets waardoor vrouwen als bosjes voor hem vallen.
“Toen nam hij haar op schoot en zei dat de sfeer momenteel nu eenmaal wat gespannen was, en dan deden mensen weleens gekke dingen. Dus ze moest niet boos zijn op haar oude vader.” (blz. 255-256)
18. De bijfiguren zijn Moeder Bentveld en Gert Balm. Moeder Bentveld heeft Meijken altijd onder de duim gehouden en Meijken zelf verantwoordelijk gehouden voor de verkrachting. Hierdoor is Meijken altijd binnenshuis gebleven en verbitterd geworden. Gert Balm speelt niet zo’n belangrijke rol in het verhaal.
Thematiek:
19. Één van de thema’s is het moederschap. Het moederschap kan vele verschillende vormen aannemen. Het andere thema is de moeder-dochterrelatie en hoe deze kan veranderen door bepaalde gebeurtenissen.
20. Éen van de motieven is gewelddadige mannen. In het verhaal worden meerdere vrouwen verkracht of mishandeld door mannen. Deze mannen worden logischerwijs als gewelddadig bestempeld. Een ander motief is de moeder-dochterrelatie die bij iedereen weer anders is.
21. Ontaarde moeders verwijst naar de moeders uit het boek die zich dan wel niet vrijwillig aan hun moederrol hebben onttrokken. Moeder sluit Meijken op en had haar niet gesteund tijdens haar zwangerschap. Meijken vervult geen moederrol voor Bonnie, omdat het een geheim is. Op haar beurt laat Bonnie haar dochter weer in de steek, omdat een kind niet in haar leven past en ze niet in ziet waarom een man niet voor een kind kan zorgen.
“Het begrip ontaarde vaders bestond niet eens, totdat we recentelijk ontdekten dat ze zelfs hun eigen dochters verkrachten. Maar als moeder! Als moeder geld je al heel wat gauwer
als ontaard. Als moeder leef je vanzelf louter voor je kind?” (blz. 206)
22. Er is geen motto.
Stijl:
23. De stijl waarin het verhaal wordt verteld vertoond geen opmerkelijke eigenschappen.
24. De zinsbouw hangt af van de persoon die beschreven wordt. In hoofdstuk 0 is Bonnie aan het woord en zijn de zinnen kort en niet ingewikkeld. Als Zwier wordt beschreven zijn de zinnen wat langer en complexer, maar toch nog goed te volgen.
25. Het woordgebruik is modern en niet moeilijk.
26. Er is in verhouding weinig dialoog.
27. De schrijfster gebruik weinig beeldspraak, ze zegt gewoon waar het op staat.
“Ze voelt dat er zich in alle plooien van haar vlees transpiratie ophoopt.” (blz. 47). In plaats van het wat minder hard te brengen zegt ze gewoon hoe het er voor staat.
Literatuurgeschiedenis:
28. Renate Dorrestein werd op 25 januari 1954 in Amsterdam geboren. Ze groeide op in een rooms-katholiek gezin. Haar vader was advocaat, haar moeder was voor haar huwelijk onderwijzeres. Al op de lagere school begon ze met schrijven. In 1972 behaalde Renate haar gymnasiumdiploma aan het Keizer Karel College in Amstelveen.
Het werk van Dorrestein wordt nationaal en internationaal bejubeld. Zo werd Een sterke man genomineerd voor de Libris Literatuurprijs en Zonder genade voor de AKO Prijs. Verborgen Gebreken, Een hart van steen en Het Duister dat ons scheidt werden genomineerd voor de Trouw/NS publieksprijs. Ontaarde moeders en Een hart van steen werden genomineerd voor The International IMPAC Dublin Literary Award. Omdat haar werk zo eigenzinnig en onweerstaanbaar is, werd haar hele oeuvre in 1993 bekroond met de Annie Romein Prijs. In 1997 kreeg ze de jonge Gouden Uil voor Verborgen gebreken. En eveneens in 1997 werd zij door de CPNB gevraagd het Boekenweekgeschenk te schrijven, Want dit is mijn lichaam.
Dorresteins werk is vaak autobiografisch, maar nooit letterlijk, alleen sommige elementen komen overeen.
29. Het boek behoort tot de moderne literaire literatuur.
30.
Trouw, 6 augustus 1992
RENATE DORRESTEIN, 'ONTAARDE MOEDERS' Tragische moeders, amazones en opgezadelde vaders
ROB SCHOUTEN
Renate Dorrestein, 'Ontaarde moeders', uitg. Contact, Amsterdam 1992, 240 blz. - f 29,90.
Over het moederschap sneert ze: "Is er in al die eeuwen dan niets veranderd? Vandaag de dag mag je er wel een schattig baantje bij hebben, daar niet van, maar baren en zogen zul je, louter omdat vrouwen dat sinds de dageraad der mensheid hebben gedaan. Je hoort bol te staan van de moederlijke aandriften, louter op grond van dat gat tussen je benen. De waanzin!"
Bonnie daarentegen (produkt van de tweede feministische golf, schat ik), heeft de man gestraft voor zijn gratuite overheersing: "Als moeder ben je, in onze wereld die op geslachtelijke basis volstrekt gesegregeerd is, altijd en onvermijdelijk de grote schuldige: Heb ik die rollen even mooi omgedraaid."
Wie hierna vreest of hoopt dat met het 'ontaarde moederschap' Dorresteins nuances inzake het feminisme zijn uitgeput, komt bedrogen uit. 'Ontaarde moeders' biedt een heel scala aan vrouwen- en mannenrollen, die bij elkaar een even prismatische als genuanceerde kijk op het man-vrouw-probleem geven, waar je niet gauw onwrikbare stellingnames en principes in zult kunnen ontwaren.
Misschien dat alleen de bijfiguur van een zekere Minnie, rabiaat mannenhaatster, vegetarier en bijgelovige in zaken als 'healing' en 'pendelen', als een soort cliche dienstdoet. Haar opinie over het verschijnsel man valt in de categorie 'onverzoenlijk':
"zelfs hun intiemste verlangens uiten ze immers op een wijze die doet denken aan de aanval van een everzwijn. En dan menen ze bovendien dat al dat stoten en beuken de wereld tot heil strekt, nee werkelijk, ik meen het, dat zie je aan hun houding, vooral bij jonge mannen in spijkerbroeken, die lopen altijd met een hand aan hun gulp, de duim losjes in zo'n broekriemlusje gehaakt en de vingers wijzend naar hun alfa en omaga."
Wat wil Dorrestein met zo'n geluid? Aangeven dat in sommige sectoren van het feminisme de stoppen inderdaad zijn doorgeslagen, hoop ik.
De visies en gedragingen van de werkelijke hoofdpersonen in deze roman zijn heel wat gecompliceerder en veelzijdiger. Ze hebben zoveel facetten dat je na lezing van het boek maar besluit het oordeel op te schorten.
Na de min of meer fantastische, en vaak hilarische vorige romans van Dorrestein, zoals 'Vreemde streken' en 'Het hemelse gerecht', is 'Ontaarde moeders' beduidend ernstiger en tegelijk ook aangrijpender, al is dat laatste een kwalificatie die niet in de eerste plaats bij Dorresteins altoos zwierige stijl lijkt te passen.
'Ontaarde moeders' is een boek vol tragische dilemma's, al worden die op tamelijk vieve en onderhoudende wijze ten tonele gevoerd. Neem paleontoloog Zwier en zijn elfjarig dochtertje Maryemma. Zwier trekt met zijn oogappel uit avontuurlijk Afrika naar het bloedeloze Nederlandse plaatsje Sibculo. Waarom? Om onderzoek bij een oude put te verrichten. Hij lijkt een prima vader, met een solidaire, ietwat jongensachtige verhouding tot zijn dochtertje. De weggelopen moeder Bonnie lijkt voor het meisje nauwelijks een rol te spelen. Maar een aantal ongecontroleerde driftbuien van Zwier, die de lezer aanvankelijk voor incidenten houdt, duiden op een dieperliggend probleem.
Hij is in feite naar Nederland gekomen om Maryemma aan haar moeder over te doen: het is nu tijd voor de 'ontaarde moeder' om de opvoeding voort te zetten, voor Zwier om zijn vrijheid op te eisen. Wat niet betekent dat hij niet van zijn dochtertje houdt.
Liefde, wraakgevoelens en gerechtigheid strijden in hem om voorrang. In feite is hij een man die met een feministisch vrouwenprobleem is opgezadeld en niet precies weet wat hij ermee aan moet.
Ook Bonnie zelf is minder vrij dan ze wel zou willen. Haar selfmade onafhankelijkheid komt in gevaar als Zwier haar hun dochtertje opdringt. Een kennelijk onvermijdelijk moederinstinct begint op te spelen, als ze haar dochtertje spreekt: "Maar daaronder ligt iets anders, iets ouders, iets wat vrouwen sinds de dageraad der mensheid tot gevangenen heeft gemaakt: hoe kan ik niet van je houden, hoe kan ik anders dan hulpeloos mijn armen uitstrekken als je huilt, hoe kan ik je ooit aan je lot overlaten? Jij komt op de eerste plaats." Toch ontvlucht ze voor de tweede keer haar verantwoordelijkheid en laat Zwier met het kind zitten.
Wat Dorrestein haar lezers in ieder geval laat weten is dat er niet zoiets als eenvoudige verklaringen en oplossingen voor menselijke gedragingen en maatschappelijke of relationele problemen bestaan. Op indringende wijze legt ze woekerende motieven, eigenbelangen en onbeheersbare emoties bloot.
Wellicht het aangrijpendst is de figuur van Bonnie's oudere zuster Meijken, getrouwd met de goedwillende drogist Gert Balm (die zelf trouwens ook zijn tragische dimensies heeft: zijn vriendelijke bedoellingen jegens Maryemma worden door de opgefokte Zwier verkeerd uitgelegd en hij wordt in elkaar geslagen. Het door hem als kerstgeschenk in elkaar gepriegelde poppenhuis wordt door zijn vrouw wreed belachelijk gemaakt. Even lijkt hij in opstand te komen tegen het onrecht, maar dan verzoent hij zich weer). Meijken is sinds haar huwelijk de deur niet uitgeweest en almaar dikker geworden. Als een plumpudding zit ze in huis, prooi voor de stokende Minnie; al haar verlangens en idealen zijn in vet gesmoord. Illusieloos leeft ze met haar man, zonder het huwelijk zelfs maar ooit te hebben geconsumeerd.
Langzaam komt de lezer achter haar wezenlijk tragiek; een verkrachting in haar jeugd heeft haar sociale leven verlamd. Resultaat van die verkrachting is een kind geweest, welks identiteit ik hier omwille van de spanning niet zal verraden. Meijken zelf weet haar geheim ook tot op de laatste pagina in te slikken, als de lezer al op het puntje van zijn stoel zit. Er zit op die manier, naast alle sociale en menselijke problematiek, aardig wat suspense in 'Ontaarde moeders'.
Hoewel ik in het begin van het boek vreesde dat Dorresteins jolige stijl, die soms ietwat aan die van Cissy van Marxvelt doet denken (vooral in directe redes als "Tante Meijken, echoot zijn dochter" , "Vast wel," gokt Meijken, "Zwier" , bauwt Minnie haar na), de overhand zou krijgen wordt het verhaal toch gaandeweg ernstiger en onontkoombaarder.
Dorresteins gevoel voor intermenselijke misverstanden en tekorten lijkt bij iedere nieuwe roman scherper en intrigerender te worden. Zodoende is 'Ontaarde moeders' een heel bijzondere roman geworden, spiritueel maar ook diepgravend. Zeker, heel wat feministische stokpaardjes passeren de revue, maar de schrijfster lijkt veel te kritisch en te genuanceerd om er zomaar op te springen. Ze is nu eenmaal geen amazone maar een schrijfster die mannen, ongeemancipeerde vrouwen maar ook feministes een onthullende spiegel voorhoudt.
1. Dorrestein, R., Ontaarde moeders. Amsterdam, Contact, 1992, geraadpleegde druk: eerste druk, 2000, Het Hemelse Gerecht & Ontaarde moeders.
2. De eerste druk was in 1992.
3. Er is geen motto of spreuk ter inleiding.
4. Het boek wordt aan niemand opgedragen.
5. Er zijn geen illustraties.
6. Op de omslag staat een vrouw afgebeeld, waarschijnlijk een moeder, die naar boven reikt. Ze lijkt om hulp te vragen.
7. Het boek is allereerst onderverdeeld in Het Hemelse Gerecht en Ontaarde moeders. Ontaarde moeders begint op bladzijde 187, dit is het titelblad. Het verhaal zelf begint op bladzijde 189 met hoofdstuk 0: Van alle vrouwen, van alle tijden. Daarna komt op bladzijde 210 hoofdstuk 1: Zo moeder, zo dochter. Op bladzijde 263 begint De zorgzame samenleving, hoofdstuk 2. Hoofdstuk 3, Intergalactical wars, begint op bladzijde 310. Veilig bij Moeder op schoot is hoofdstuk 4 en begint op bladzijde 359. Dit is het laatste hoofdstuk. De hoofdstukken worden ook nog onderverdeeld door een liggende streep. Het boek telt in totaal 416 bladzijden, waarvan Ontaarde moeders er 229 in beslag neemt.
Samenvatting van de inhoud:
9. Gert was door Meijken naar het mortuarium gestuurd om het eventuele lijk van Bonnie te identificeren. Gelukkig bleek het niet Bonnies lijk en als Gert thuis komt staat Bonnie zelfs voor zijn deur te wachten. Er deed niemand open, en als Gert merkt dat Meijken weg is, gaat hij meteen de buurt uitkammen.
Ondertussen belt Zwier naar het huis van Meijken en Gert over het avondeten. Als hij Bonnie aan de lijn krijgt is ‘ie even van zijn stuk. Ook Bonnie is erg verbaasd zijn stem te horen. Eigenlijk komt dit toeval Zwier goed uit, aangezien hij een plan had gemaakt. Hij vertelt Bonnie dat hij Maryemma zal achterlaten bij haar, net zoals Bonnie eerst deed bij hem. Hij heeft al een school voor Maryemma geregeld en een huis voor hen tweetjes. Bonnie weet niet wat ze hoort en sputtert tegen. Ze zegt dat ze een slechte moeder zal zijn, maar Zwier biecht op dat ze het vats beter dan hij zal doen, aangezien hij Maryemma slaat. Hier schrikt Bonnie van en als ze Maryemma aan de lijn krijgt hoort ze haar voorzichtig uit over haar vader. Als uit Maryemma’s gesprek echter blijkt dat ze hem heel lief vindt, besluit ze dat ze de situatie wil houden zoals die is. Ze vraagt aan Maryemma of het misschien goed is als ze elkaar brieven sturen en hangt dan op.
Intussen dwaalt Meijken buiten rond en de herinneringen aan vroeger, aan de verkrachting, komen weer boven. Ze gaat naar het bejaardentehuis van haar moeder om getroost te worden. Als haar moeder nu haar armen om haar heen slaat en zegt dat het goed komt zal ze haar alles vergeven. In een waas gaat ze bij haar oude moeder op schoot zitten en troost zichzelf. Met een tevreden gevoel gaat ze later weg, haar dode moeder die bezweken is onder Meijkens gewicht, achterlatend. Ze komt Gert tegen die haar de hele tijd heeft lopen zoeken en doodongerust was, en gaat naar huis. Thuis treft ze Bonnie aan. Ze voelt zich een bevrijd mens en staat zelfs op het punt om Bonnie de waarheid te vertellen. Uiteindelijk deelt ze Bonnie mee dat ze wil afvallen. Hierna vertrekt Bonnie.
Vertelsituatie:
10. Het eerste hoofdstuk wordt verteld vanuit het ik-perspectief, Bonnies perspectief.
“En verder is mijn leven nu eenmaal mijn leven, en dat gaat niemand ene moer aan.”
In de rest van het boek is een alwetende verteller aan het woord. Het verschilt per tekstgedeelte van welk personage hij de gevoelens en gedachtes voornamelijk beschrijft. Je komt daardoor veel te weten over elk personages en je kan je daardoor beter in het verhaal inleven.
10.A.1 Met uitzondering van hoofdstuk 0 wordt het verhaal verteld door een auctoriale verteller. Het verschilt per tekstgedeelte van wie hij de gevoelens en gedachtes voornamelijk beschrijft.
“Wil je een boom?” vraagt hij na enkele ogenblikken.
“Dan haal ik er een voor je,” zegt haar man. Hij buigt zich voorover en geeft haar een kus op haar voorhoofd. Nors laat ze het zich aanleunen. Er zijn er tenslotte mindere mannen dan hij. Er zijn er genoeg, dunkt haar, die iets terug zouden verlangen.” (blz. 78)
10.A.2 Er is een auctoriale vertelinstantie, zie vraag 10.A.1.
10.B 3
10.C 2
10.D 2
11. De verhaalfiguren worden van buitenaf gepresenteerd.
Tijd:
12. Het verhaal is niet-chronologisch omdat er gebruik wordt gemaakt van flashbacks. Er zijn twee tijdlagen.
13. Verteltijd:
De verteltijd van dit boek is 229 pagina’s. De vertelde tijd is vierenvijftig jaar. Het boek bevat een hoop terugverwijzingen en flashbacks, die informatie geven over gebeurtenissen uit het verleden. Hoofdstuk één begint op de eerste dag.
14. Er zijn geen anticipaties, in tegenstelling tot retroversies, die wel veel voorkomen.
15. Het verhaal speelt zich voor het merendeel af in het Nederlandse plaatsje Sibculo. Sibculo ligt vlakbij Ommen. Het plaatsje Sibculo staat symbool voor het duffe Nederland. De plek waar je beter niet kan zijn. Sibculo is het toppunt van saaiheid en burgerlijkheid Zwier en Bonnie zijn het hier beiden roerend over eens. Voor Bonnie was het ontvluchten van Sibculo zelfs een levensdoel. Daarnaast vindt een klein stukje van het boek plaats in Afrika waar Bonnie in een hotel verblijft. Dit is de plek waar zij wil zijn. Vrij in de natuur, waar ze kan doe en laten wat ze wil. Ook Zwier is het eerste gedeelte van het verhaal in Afrika. Hij bevindt zich op het vliegveld en staat op het punt om samen met zijn dochtertje terug naar Nederland te vertrekken. De gebeurtenissen in deze ruimte laten zien dat Zwier niet de perfecte vader is. Zijn dochter is hem een moment kwijt en het wordt meteen al duidelijk dat ze niet in de perfecte levensomstandigheden voor een kind leven.
16. Een ruimte die wel heel uitvoerig wordt beschreven is het huis van Meyken. Dit huis staat in Sibculo, maar is wel belangrijk voor het verhaal. Dit is de ruimte waar Meyken al 37 jaar lang niet meer uitgeweest is.
De schrijfster beschrijft de ruimte er nadrukkelijk. Zo kom je erachter dat haar huis vol staat met spulletjes van haar moeder. Spulletjes die haar moeder toch niet meer kon gebruiken toen ze naar het bejaardenhuis vertok. Ze zijn dus net als zij afgedankt door haar moeder.
17. Meijken Bentveld is de dochter van Moeder. Ze droomde vroeger over een blijde toekomst, maar daar is niks van terecht gekomen. Ze wordt verkracht, en wordt door haar moeder tot opsluiting gedwongen zodat het geheim van haar onechtelijke kind nooit zal uitlekken. Ze is door de tijd en haar geheim verbitterd en vet geworden. Ze is getrouwd met Gert, maar houdt niet van hem. Ze kan niet begrijpen dat hij zo liefdevol voor haar zorgt, terwijl zij hem alleen maar afsnauwt. Ergens diep in haar houdt ze van haar kind en kleinkind, ook al worden die gevoelens afgehouden door Moeder. Ze kan niet begrijpen dat haar leven zo is gelopen. Op het laatst neemt ze het heft in eigen hand en besluit om weer deel te nemen aan het leven.
“Tot in alle uithoek van haar lichaam heeft zich het vertrouwde gevoel van vernedering genesteld. Het toenemen der jaren verandert niets aan het feit dat ze Moeders dochter blijft, zolang Moeder leeft.” (blz 230-231)
Bonnie is de dochter van Meijken, al weet ze dat niet. Ze heeft ook altijd van Meijken gewalgd en haar niet begrepen. Ze heeft een driehoekig gezicht, donkere wenkbrauwen en blonde haren. Vrijheid en onafhankelijkheid betekenen veel voor haar. Daarom liet ze Zwier en Maryemma ook in de steek, ze wilde weer reizen en vrij zijn. Ze is geen verantwoordelijk persoon en dacht niet dat ze een goede moeder zou zijn. Bovendien was Maryemma een ongelukje. Ze is een bekende botanicus en schrijft boeken over haar vak. Ze staat sarcastisch tegenover het leven en mannen.
“Je kunt wel stellen dat ik al jong een neus had voor slechte mannen, maar dat terzijde.” (blz. 205)
Maryemma is de dochter van Bonnie en lijkt qua uiterlijk en karakter erg op haar. Ze is een leuk kind met veel fantasie. Zo heeft ze een denkbeeldig vriendje, Victor Hugo, haar enige echte vriend, waar ze veel mee speelt. Ze heeft een gebrekkige jeugd gehad, zonder school, vriendjes, moeder en een echt thuis. Ze had altijd volwassenen om zich heen. Ze is aangewezen op haar warrige vader, al denkt ze dat hij op haar is aangewezen. Hij slaat haar regelmatig omdat hij zijn geduld verliest of zich machteloos voelt, maar ze denkt altijd dat het haar schuld is. Ze is onzeker, omdat ze bang is dat haar vader haar ook zal verlaten. Daarom neemt ze hem ook niks kwalijk. Verder wordt ze erg verwaarloost qua uiterlijk, ze heeft altijd vieze haren en kapotte kleren.
“Ze doen Maryemma denken aan het spoor dat Zwier en zij op de aardbol hebben achtergelaten terwijl ze als nomade van opgraving naar opgraving trokken: overal liggen spierwitte envelopjes met daarin hun volgende adres, een stippellijn over de aardbodem vormend die vanuit Mexico gemakkelijk te volgen moet zijn.” (blz. 234)
“Toen nam hij haar op schoot en zei dat de sfeer momenteel nu eenmaal wat gespannen was, en dan deden mensen weleens gekke dingen. Dus ze moest niet boos zijn op haar oude vader.” (blz. 255-256)
18. De bijfiguren zijn Moeder Bentveld en Gert Balm. Moeder Bentveld heeft Meijken altijd onder de duim gehouden en Meijken zelf verantwoordelijk gehouden voor de verkrachting. Hierdoor is Meijken altijd binnenshuis gebleven en verbitterd geworden. Gert Balm speelt niet zo’n belangrijke rol in het verhaal.
Thematiek:
19. Één van de thema’s is het moederschap. Het moederschap kan vele verschillende vormen aannemen. Het andere thema is de moeder-dochterrelatie en hoe deze kan veranderen door bepaalde gebeurtenissen.
20. Éen van de motieven is gewelddadige mannen. In het verhaal worden meerdere vrouwen verkracht of mishandeld door mannen. Deze mannen worden logischerwijs als gewelddadig bestempeld. Een ander motief is de moeder-dochterrelatie die bij iedereen weer anders is.
21. Ontaarde moeders verwijst naar de moeders uit het boek die zich dan wel niet vrijwillig aan hun moederrol hebben onttrokken. Moeder sluit Meijken op en had haar niet gesteund tijdens haar zwangerschap. Meijken vervult geen moederrol voor Bonnie, omdat het een geheim is. Op haar beurt laat Bonnie haar dochter weer in de steek, omdat een kind niet in haar leven past en ze niet in ziet waarom een man niet voor een kind kan zorgen.
“Het begrip ontaarde vaders bestond niet eens, totdat we recentelijk ontdekten dat ze zelfs hun eigen dochters verkrachten. Maar als moeder! Als moeder geld je al heel wat gauwer
als ontaard. Als moeder leef je vanzelf louter voor je kind?” (blz. 206)
22. Er is geen motto.
Stijl:
23. De stijl waarin het verhaal wordt verteld vertoond geen opmerkelijke eigenschappen.
24. De zinsbouw hangt af van de persoon die beschreven wordt. In hoofdstuk 0 is Bonnie aan het woord en zijn de zinnen kort en niet ingewikkeld. Als Zwier wordt beschreven zijn de zinnen wat langer en complexer, maar toch nog goed te volgen.
25. Het woordgebruik is modern en niet moeilijk.
27. De schrijfster gebruik weinig beeldspraak, ze zegt gewoon waar het op staat.
“Ze voelt dat er zich in alle plooien van haar vlees transpiratie ophoopt.” (blz. 47). In plaats van het wat minder hard te brengen zegt ze gewoon hoe het er voor staat.
Literatuurgeschiedenis:
28. Renate Dorrestein werd op 25 januari 1954 in Amsterdam geboren. Ze groeide op in een rooms-katholiek gezin. Haar vader was advocaat, haar moeder was voor haar huwelijk onderwijzeres. Al op de lagere school begon ze met schrijven. In 1972 behaalde Renate haar gymnasiumdiploma aan het Keizer Karel College in Amstelveen.
Het werk van Dorrestein wordt nationaal en internationaal bejubeld. Zo werd Een sterke man genomineerd voor de Libris Literatuurprijs en Zonder genade voor de AKO Prijs. Verborgen Gebreken, Een hart van steen en Het Duister dat ons scheidt werden genomineerd voor de Trouw/NS publieksprijs. Ontaarde moeders en Een hart van steen werden genomineerd voor The International IMPAC Dublin Literary Award. Omdat haar werk zo eigenzinnig en onweerstaanbaar is, werd haar hele oeuvre in 1993 bekroond met de Annie Romein Prijs. In 1997 kreeg ze de jonge Gouden Uil voor Verborgen gebreken. En eveneens in 1997 werd zij door de CPNB gevraagd het Boekenweekgeschenk te schrijven, Want dit is mijn lichaam.
Dorresteins werk is vaak autobiografisch, maar nooit letterlijk, alleen sommige elementen komen overeen.
29. Het boek behoort tot de moderne literaire literatuur.
30.
Trouw, 6 augustus 1992
RENATE DORRESTEIN, 'ONTAARDE MOEDERS' Tragische moeders, amazones en opgezadelde vaders
ROB SCHOUTEN
Renate Dorrestein, 'Ontaarde moeders', uitg. Contact, Amsterdam 1992, 240 blz. - f 29,90.
Over het moederschap sneert ze: "Is er in al die eeuwen dan niets veranderd? Vandaag de dag mag je er wel een schattig baantje bij hebben, daar niet van, maar baren en zogen zul je, louter omdat vrouwen dat sinds de dageraad der mensheid hebben gedaan. Je hoort bol te staan van de moederlijke aandriften, louter op grond van dat gat tussen je benen. De waanzin!"
Bonnie daarentegen (produkt van de tweede feministische golf, schat ik), heeft de man gestraft voor zijn gratuite overheersing: "Als moeder ben je, in onze wereld die op geslachtelijke basis volstrekt gesegregeerd is, altijd en onvermijdelijk de grote schuldige: Heb ik die rollen even mooi omgedraaid."
Misschien dat alleen de bijfiguur van een zekere Minnie, rabiaat mannenhaatster, vegetarier en bijgelovige in zaken als 'healing' en 'pendelen', als een soort cliche dienstdoet. Haar opinie over het verschijnsel man valt in de categorie 'onverzoenlijk':
"zelfs hun intiemste verlangens uiten ze immers op een wijze die doet denken aan de aanval van een everzwijn. En dan menen ze bovendien dat al dat stoten en beuken de wereld tot heil strekt, nee werkelijk, ik meen het, dat zie je aan hun houding, vooral bij jonge mannen in spijkerbroeken, die lopen altijd met een hand aan hun gulp, de duim losjes in zo'n broekriemlusje gehaakt en de vingers wijzend naar hun alfa en omaga."
Wat wil Dorrestein met zo'n geluid? Aangeven dat in sommige sectoren van het feminisme de stoppen inderdaad zijn doorgeslagen, hoop ik.
De visies en gedragingen van de werkelijke hoofdpersonen in deze roman zijn heel wat gecompliceerder en veelzijdiger. Ze hebben zoveel facetten dat je na lezing van het boek maar besluit het oordeel op te schorten.
Na de min of meer fantastische, en vaak hilarische vorige romans van Dorrestein, zoals 'Vreemde streken' en 'Het hemelse gerecht', is 'Ontaarde moeders' beduidend ernstiger en tegelijk ook aangrijpender, al is dat laatste een kwalificatie die niet in de eerste plaats bij Dorresteins altoos zwierige stijl lijkt te passen.
'Ontaarde moeders' is een boek vol tragische dilemma's, al worden die op tamelijk vieve en onderhoudende wijze ten tonele gevoerd. Neem paleontoloog Zwier en zijn elfjarig dochtertje Maryemma. Zwier trekt met zijn oogappel uit avontuurlijk Afrika naar het bloedeloze Nederlandse plaatsje Sibculo. Waarom? Om onderzoek bij een oude put te verrichten. Hij lijkt een prima vader, met een solidaire, ietwat jongensachtige verhouding tot zijn dochtertje. De weggelopen moeder Bonnie lijkt voor het meisje nauwelijks een rol te spelen. Maar een aantal ongecontroleerde driftbuien van Zwier, die de lezer aanvankelijk voor incidenten houdt, duiden op een dieperliggend probleem.
Hij is in feite naar Nederland gekomen om Maryemma aan haar moeder over te doen: het is nu tijd voor de 'ontaarde moeder' om de opvoeding voort te zetten, voor Zwier om zijn vrijheid op te eisen. Wat niet betekent dat hij niet van zijn dochtertje houdt.
Liefde, wraakgevoelens en gerechtigheid strijden in hem om voorrang. In feite is hij een man die met een feministisch vrouwenprobleem is opgezadeld en niet precies weet wat hij ermee aan moet.
Ook Bonnie zelf is minder vrij dan ze wel zou willen. Haar selfmade onafhankelijkheid komt in gevaar als Zwier haar hun dochtertje opdringt. Een kennelijk onvermijdelijk moederinstinct begint op te spelen, als ze haar dochtertje spreekt: "Maar daaronder ligt iets anders, iets ouders, iets wat vrouwen sinds de dageraad der mensheid tot gevangenen heeft gemaakt: hoe kan ik niet van je houden, hoe kan ik anders dan hulpeloos mijn armen uitstrekken als je huilt, hoe kan ik je ooit aan je lot overlaten? Jij komt op de eerste plaats." Toch ontvlucht ze voor de tweede keer haar verantwoordelijkheid en laat Zwier met het kind zitten.
Wellicht het aangrijpendst is de figuur van Bonnie's oudere zuster Meijken, getrouwd met de goedwillende drogist Gert Balm (die zelf trouwens ook zijn tragische dimensies heeft: zijn vriendelijke bedoellingen jegens Maryemma worden door de opgefokte Zwier verkeerd uitgelegd en hij wordt in elkaar geslagen. Het door hem als kerstgeschenk in elkaar gepriegelde poppenhuis wordt door zijn vrouw wreed belachelijk gemaakt. Even lijkt hij in opstand te komen tegen het onrecht, maar dan verzoent hij zich weer). Meijken is sinds haar huwelijk de deur niet uitgeweest en almaar dikker geworden. Als een plumpudding zit ze in huis, prooi voor de stokende Minnie; al haar verlangens en idealen zijn in vet gesmoord. Illusieloos leeft ze met haar man, zonder het huwelijk zelfs maar ooit te hebben geconsumeerd.
Langzaam komt de lezer achter haar wezenlijk tragiek; een verkrachting in haar jeugd heeft haar sociale leven verlamd. Resultaat van die verkrachting is een kind geweest, welks identiteit ik hier omwille van de spanning niet zal verraden. Meijken zelf weet haar geheim ook tot op de laatste pagina in te slikken, als de lezer al op het puntje van zijn stoel zit. Er zit op die manier, naast alle sociale en menselijke problematiek, aardig wat suspense in 'Ontaarde moeders'.
Hoewel ik in het begin van het boek vreesde dat Dorresteins jolige stijl, die soms ietwat aan die van Cissy van Marxvelt doet denken (vooral in directe redes als "Tante Meijken, echoot zijn dochter" , "Vast wel," gokt Meijken, "Zwier" , bauwt Minnie haar na), de overhand zou krijgen wordt het verhaal toch gaandeweg ernstiger en onontkoombaarder.
Dorresteins gevoel voor intermenselijke misverstanden en tekorten lijkt bij iedere nieuwe roman scherper en intrigerender te worden. Zodoende is 'Ontaarde moeders' een heel bijzondere roman geworden, spiritueel maar ook diepgravend. Zeker, heel wat feministische stokpaardjes passeren de revue, maar de schrijfster lijkt veel te kritisch en te genuanceerd om er zomaar op te springen. Ze is nu eenmaal geen amazone maar een schrijfster die mannen, ongeemancipeerde vrouwen maar ook feministes een onthullende spiegel voorhoudt.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden