Ontaarde moeders door Renate Dorrestein

1. Zakelijke gegevens Auteur: Renate Dorrestein
Titel: “Ontaarde moeders”,Contact, Amsterdam, 1993, 246 blz. Genre: Psychologisch roman 2. Eerste reactie Keuze: Ik heb dit boek uitgekozen, omdat de tekst op de achterflap me erg aansprak. Het verhaal leek me apart en interessant om te lezen. Bovendien past dit boek bij mijn thema, moeder-dochter relaties. Ik had ook al eerder andere boeken van Renate Dorrestein gelezen en die vond ik allemaal erg goed. Inhoud: Ik vind dit een goed boek, maar het verhaal is wel erg zwaar. Het is af en toe erg komisch, terwijl het soms wel over moeilijke en aangrijpende dingen gaat. Het is een spannend boek, steeds wordt er iets meer bekend van wat er zich in het verleden is gebeurd. Door de paar aanwijzingen die de schrijfster steeds geeft, heb je zelf ook al allerlei vermoedens. Soms wordt je ook misleid, ik vind het knap dat de schrijfster zo slim weet te spelen met de schrijfstijl. Naderhand dacht vond ik wel dat de schijfster af en toe heeft overdreven, maar terwijl je het boek leest zorgt al die dramatiek ervoor dat het verhaal je boeit.
3. Verdieping a. Samenvatting: Bonnie is getrouwd met Zwier en heeft een dochter met hem, Maryemma. Ze heeft hen echter al een paar jaar na de geboorte van Maryemma verlaten. Ze reist nu de hele wereld over en is een bekende botaniste. Ze is van plan om naar Nederland te komen om haar nieuwste boek te promoten en daar maar meteen een familiebezoek mee te combineren. Zwier, een beroemde archeoloog, en Maryemma zijn op weg naar Nederland, omdat Zwier daar een nieuwe opdracht heeft. De achterliggende reden is dat hij Maryemma stabiliteit wil geven, zodat ze in Nederland naar de middelbare school kan en eindelijk een normaal leven kan leiden. In Nederland heeft Zwier hun verblijf geregeld in Sibculo, bij de zus van Bonnie, Meijken en haar man Gert. Meijken is al sinds haar achttiende, toen ze met Gert trouwde, niet meer de deur uit geweest. Haar moeder heeft haar dit vroeger opgedragen, opdat Meijkens geheim wat de familie ten schande zou kunnen brengen, niet zou uitlekken. Meijken is op haar achttiende namelijk verkracht en daardoor zwanger geworden. Haar moeder had toen besloten om Meijkens baby voor de buitenwereld als haar eigen dochter op te voeden, waardoor Meijkens zwangerschap ook verborgen moest blijven voor de buitenwereld. Zodoende is Bonnie dus eigenlijk Meijkens dochter, al weet niemand, ook Bonnie niet, hiervan. Als gevolg van dit afschuwelijke geheim en haar ellende, weegt Meijken zo’n 250 kilogram. Ze vindt het maar niets dat Zwier en Maryemma, haar kleindochter dus, op bezoek komen. Dat is alleen maar ongemakkelijk en bovendien is ze niet gewend aan bezoek. Gert, daarentegen, heeft er veel zin in en heeft alles piekfijn in orde gemaakt. Zwier en Maryemma arriveren in Sibculo, maar hun verblijf bij Meijken en Gert is maar van korte duur, aangezien Zwier door een misverstand denkt dat Gert zijn dochter onzedelijk betast. Ze verhuizen meteen naar een camping in de buurt en brengen daar in een huisje Kerstavond door. Zwier heeft echter te weinig eten in huis gehaald en besluit de volgende dag om toch maar terug naar Meijken en Gert te gaan voor tweede kerstdag. Intussen heeft Meijken door de vertraging van de luchtpost nu pas bericht van Bonnie gekregen dat die met de kerstdagen op bezoek komt. Dit wordt haar echt teveel. Zeker als ze op het nieuws hoort dat er in de omgeving een lijk is gevonden van een onbekende vrouw. Ze denkt dat het hier misschien over haar dochter gaat en beseft dat als ze wil voorkomen dat ook haar kleinkind iets overkomt, ze het heft in eigen handen moet nemen. Ze gaat in een impuls de straat op, voor het eerst in 37 jaar, om haar kleinkind te zoeken. Gert was ondertussen door Meijken naar het mortuarium gestuurd om het eventuele lijk van Bonnie te identificeren. Gelukkig bleek het niet Bonnies lijk en als Gert thuis komt staat Bonnie zelfs voor zijn deur te wachten. Er deed niemand open, en als Gert merkt dat Meijken weg is, gaat hij meteen de buurt uitkammen. Ondertussen belt Zwier naar het huis van Meijken en Gert over het avondeten. Als hij Bonnie aan de lijn krijgt is ‘ie even van zijn stuk. Ook Bonnie is erg verbaasd zijn stem te horen. Eigenlijk komt dit toeval Zwier goed uit, aangezien hij een plan had gemaakt. Hij vertelt Bonnie dat hij Maryemma zal achterlaten bij haar, net zoals Bonnie eerst deed bij hem. Hij heeft al een school voor Maryemma geregeld en een huis voor hen tweetjes. Bonnie weet niet wat ze hoort en sputtert tegen. Ze zegt dat ze een slechte moeder zal zijn, maar Zwier biecht op dat ze het vats beter dan hij zal doen, aangezien hij Maryemma slaat. Hier schrikt Bonnie van en als ze Maryemma aan de lijn krijgt hoort ze haar voorzichtig uit over haar vader. Als uit Maryemma’s gesprek echter blijkt dat ze hem heel lief vindt, besluit ze dat ze de situatie wil houden zoals die is. Ze vraagt aan Maryemma of het misschien goed is als ze elkaar brieven sturen en hangt dan op. Onderwijl dwaalt Meijken buiten rond en de herinneringen aan vroeger, aan de verkrachting, komen weer boven. Ze gaat naar het bejaardentehuis van haar moeder om getroost te worden. Als haar moeder nu haar armen om haar heen slaat en zegt dat het goed komt zal ze haar alles vergeven. In een waas gaat ze bij haar oude moeder op schoot zitten en troost zichzelf. Met een tevreden gevoel gaat ze later weg, haar dode moeder die bezweken is onder Meijkens gewicht, achterlatend. Ze komt Gert tegen die haar de hele tijd heeft lopen zoeken en doodongerust was, en gaat naar huis. Thuis treft ze Bonnie aan. Ze voelt zich een bevrijdt mens en staat zelfs op het punt om Bonnie de waarheid te vertellen. Uiteindelijk deelt ze Bonnie mee dat ze wil afvallen. Hierna vertrekt Bonnie. Zwier voelt zich na het gesprek met Bonnie een beetje verloren. Even later komen ze de vrouw van de boekenwinkel die hen eerst geholpen had, tegen. Ze vindt Zwier duidelijk erg aantrekkelijk en blijkt het goed met Maryemma te kunnen vinden. Dan besluit Zwier de gok maar te nemen om het met haar te proberen in de hoop een veilig en normaal thuis voor Maryemma te creëren. b. Schrijfstijl: De schrijfstijl vind ik erg goed, omdat ik me daardoor goed kan inleven in de personages en de situaties. Het verhaal wordt op een komische manier beschreven. De schrijfster heeft ook door middel van de schrijfstijl de personages heel goed weten neer te zetten. (Maryemma) “Die is toch naar Mars,” zegt ze.” Dat heb ik je gister allemaal verteld, man.” (blz. 181) (Bonnie) “Dit leek me er een die in zijn koffer zijn eigen bloedplasma bij zich had voor het geval hem iets zou overkomen, in het Hilton van Nairobi.” (blz. 5) Doordat de schrijfster steeds kleine beetjes informatie vrijgeeft ga je allerlei dingen bedenken en wordt je steeds nieuwsgieriger naar wat er nou echt is gebeurd. Het is modern geschreven en leest vlot. De schrijfster draait ook nergens omheen, er wordt gewoon opgeschreven waar het op staat. (Meijken) “Ze voelt dat er zich in alle plooien van haar vlees transpiratie ophoopt.” (blz. 47) Plaats: Het verhaal speelt zich vooral in Nederland af, in het dorpje Sibculo. Het plaatsje Sibculo staat symbool voor het duffe Nederland. De plek waar je beter niet kan zijn. Sibculo is het toppunt van saaiheid en burgerlijkheid. Ook speelt het verhaal zich even af in het Hilton hotel in Nairobi, op een vliegveld elders in Afrika, Schiphol en de plaatsen waar Zwier opgravingen heeft gedaan. Tijd: De gebeurtenissen spelen zich af in het begin van de jaren negentig. De vertelde tijd is een paar dagen, de dagen rond kerst. Het verhaal wordt in een chronologische volgorde verteld, met af en toe flashbacks. De flashbacks zijn erg belangrijk voor het verhaal, want zo kom je erachter wat er vroeger is gebeurd waardoor de personages zijn geworden zoals ze nu zijn en de situatie is zoals ‘ie nu is. Verhaalfiguren: Moeder Bentveld is een gemeen mens. Ze heeft Meijken laten wegrotten, om de familie eer hoog te houden. Bonnie is haar lievelingsdochter, die niks fout kan doen. En als Bonnie iets doet wat haar niet aan staat, is dat Meijkens schuld. Ze heeft Meijken tot haar dood geprobeerd onder de duim te houden, wat haar uiteindelijk fataal werd, omdat Meijken, door de persoon die ze was geworden, Moeder heeft geplet. Meijken Bentveld is de dochter van Moeder. Ze droomde vroeger over een blijde toekomst, maar daar is niks van terecht gekomen. Ze wordt verkracht, en wordt door haar moeder tot opsluiting gedwongen zodat het geheim van haar onechtelijke kind nooit zal uitlekken. Ze is door de tijd en haar geheim verbitterd en vet geworden. Ze is getrouwd met Gert, maar houdt niet van hem. Ze kan niet begrijpen dat hij zo liefdevol voor haar zorgt, terwijl zij hem alleen maar afsnauwt. Ergens diep in haar houdt ze van haar kind en kleinkind, ook al worden die gevoelens afgehouden door Moeder. Ze kan niet begrijpen dat haar leven zo is gelopen. Op het laatst neemt ze het heft in eigen hand en besluit om weer deel te nemen aan het leven. Bonnie is de dochter van Meijken, al weet ze dat niet. Ze heeft ook altijd van Meijken gewalgd en haar niet begrepen. Ze heeft een driehoekig gezicht, donkere wenkbrauwen en blonde haren. Vrijheid en onafhankelijkheid betekenen veel voor haar. Daarom liet ze Zwier en Maryemma ook in de steek, ze wilde weer reizen en vrij zijn. Ze is geen verantwoordelijk persoon en dacht niet dat ze een goede moeder zou zijn. Bovendien was Maryemma een ongelukje. Ze is een bekende botanicus en schrijft boeken over haar vak. Ze staat sarcastisch tegenover het leven en mannen. Maryemma is de dochter van Bonnie en lijkt qua uiterlijk en karakter erg op haar. Ze is een leuk kind met veel fantasie. Zo heeft ze een denkbeeldig vriendje, Victor Hugo, haar enige echte vriend, waar ze veel mee speelt. Ze heeft een gebrekkige jeugd gehad, zonder school, vriendjes, moeder en een echt thuis. Ze had altijd volwassenen om zich heen. Ze is aangewezen op haar warrige vader, al denkt ze dat hij op haar is aangewezen. Hij slaat haar regelmatig omdat hij zijn geduld verliest of zich machteloos voelt, maar ze denkt altijd dat het haar schuld is. Ze is onzeker, omdat ze bang is dat haar vader haar ook zal verlaten. Daarom neemt ze hem ook niks kwalijk. Verder wordt ze erg verwaarloost qua uiterlijk, ze heeft altijd vieze haren en kapotte kleren. Zwier is de vader van Maryemma en de man van Bonnie. Hij houdt erg van zijn dochter, maar vindt, terecht, zichzelf geen goede vader. Hij wordt snel boos op haar en kan zijn woede niet beheersen. Hij slaat haar, maar heeft er naderhand altijd spijt van. Hij bedoelt het nooit zo en wil het beste voor haar. Hij is erg ordelijk, maar af en toe afwezig. Hij is een beroemde archeoloog en heeft altijd in het buitenland gezeten voor zijn werk. Hij is lang en dun en heeft krullen. Hij heeft iets waardoor vrouwen als bosjes voor hem vallen. Gert is de liefhebbende man van Meijken. Hij heeft haar al die jaren uiterst goed verzorgt, zonder er wat voor terug te willen. Hij heeft al haar onrechtvaardige gesnauw en gecommandeer over zich heen laten komen zonder ook maar één keer uit zijn slof te schieten. Hij is een lieve, ijverige, goede man die geen vlieg kwaad zou doen. Hij is drogist en heeft een eigen winkel. Hij vermoedt dat er een erg familiegeheim is, maar heeft er nooit naar gevraagd. Situaties: De situaties zijn realistisch, maar wel op het absurde af. Ik kan me goed inleven in de personages. Er gebeurt veel tegelijkertijd, dus je moet goed je aandacht erbij houden. De situaties volgen elkaar snel op. Vertelwijze: Het eerste hoofdstuk wordt verteld vanuit het ik-perspectief, Bonnies perspectief. “Oh, soms hang ik mezelf erg de keel uit. Dat krijg je als je alleen leeft.” (blz. 11) In de rest van het boek is een alwetende verteller aan het woord. Het verschilt per tekstgedeelte van welk personage hij de gevoelens en gedachtes voornamelijk beschrijft. Je komt daardoor veel te weten over elk personages en je kan je daardoor beter in het verhaal inleven. “Wil je een boom?” vraagt hij na enkele ogenblikken. “Ja”, zegt Meijken. “Dan haal ik er een voor je,” zegt haar man. Hij buigt zich voorover en geeft haar een kus op haar voorhoofd. Nors laat ze het zich aanleunen. Er zijn er tenslotte mindere mannen dan hij. Er zijn er genoeg, dunkt haar, die iets terug zouden verlangen.” (blz. 78) c. Thema: Het moederschap kan verschillende vormen aannemen. Motieven: - Gewelddadige mannen
In dit verhaal werden vrouwen verkracht en mishandelt door mannen. Hierdoor ontstaat er een negatief beeld van mannen. - Verzet tegen de moederrol
Bonnie heeft haar kind in de steek gelaten, omdat ze er niet voor gekozen heeft en denkt dat ze niet automatisch een goede moeder is. Ze vindt dat vaders ook prima die rol op zich kunnen nemen. Moeder heeft zich ook verzet tegen het moederschap door voortdurend te klagen. (Bonnie) “Moeders zijn zulke schromelijk overschatte wezens. De hele notie van het moederschap is overtrokken. Fundamenteel overdreven.” (blz. 237) - Man/vrouw relatie
De dieperliggende gedachte is eigenlijk de strijd tussen man en vrouw. De vrouwelijke hoofdpersonen leveren strijd met hun mannen, Moeder met haar man, Meijken met Gert en Bonnie met Zwier. “Als hij ons ongenoegen had opgewekt, dan spraken wij niet met hem, moeder en ik.” (blz. 23) “Als moeder leef je vanzelf louter voor je kind? De instincten die ze je maar toedichten! En als je die nu eens weigert te hebben? Bijvoorbeeld omdat je doorziet dat daar wat leugenachtigs aan kleeft, iets dat te maken heeft, bijvoorbeeld, met machtsverhoudingen?” (blz. 23) - Verstikkende moeder-dochterrelatie

Moeder is zo beschermend tegenover Bonnie, dat ze haar uiteindelijk wegjaagt. Meijken heeft geprobeerd door te vluchten in een huwelijk haar moeder te ontlopen. Desondanks blijft Moeder haar leven beheersen, waardoor Meijken verteert. - “Vrolijk kerstfeest en een gelukkig nieuwjaar!” (blz. 138) Deze tekst komt vaak terug en hangt verlicht aan de pui van het huis van Meijken en Gert. Met de feestdagen denk je meteen aan familie. Het is dan ook niet toevallig dat Zwier en Maryemma en Bonnie tegelijk bij hun familie op bezoek gaan. Waarschijnlijk werden ze onbewust naar hun familie toe getrokken, omdat het Kerstmis was. - “Meijken tast gewoontegetrouw naar het wratje op haar bovenlip. Het is verdwenen. Haar huid is glad onder haar vingers. Ze voelt opnieuw. Haar wrat is weg. Hij is er niet meer … … En meteen staat haar besluit vast. “Ik wilde je alleen maar vertellen dat ik op dieet ga,” zegt ze.” (blz. 238) De wrat van Meijken stond symbool voor smet of aantasting. Nadat ze eindelijk zelf het heft in handen nam, was haar wrat verdwenen. Dit betekent dus dat ze met zichzelf in het reine is gekomen, omdat ze al die tijd al niet begreep waarom ze het zover heeft laten komen en ze nu eindelijk de moed bijeen had geraapt om voor haar zichzelf op te komen. Titel: Ontaarde moeders verwijst naar de moeders uit het boek die zich dan wel niet vrijwillig aan hun moederrol hebben onttrokken. Moeder sluit Meijken op en had haar niet gesteund tijdens haar zwangerschap. Meijken vervult geen moederrol voor Bonnie, omdat het een geheim is. Op haar beurt laat Bonnie haar dochter weer in de steek, omdat een kind niet in haar leven past en ze niet in ziet waarom een man niet voor een kind kan zorgen. “Het begrip ontaarde vaders bestond niet eens, totdat we recentelijk ontdekten dat ze zelfs hun eigen dochters verkrachten. Maar als moeder! Als moeder geld je al heel wat gauwer
als ontaard. Als moeder leef je vanzelf louter voor je kind?” (blz. 22-23) 4. Beoordeling 1. Welke verhaalelementen hebben voor jou een positieve werking? Ik vind dit boek ontroerend, daardoor leef je mee met de hoofdpersonen en kom je in het verhaal. (Maryemma) “Zijn sombere stemmingen komen immers niet zomaar uit de lucht vallen: het is altijd door haar schuld dat hij zijn geduld verliest en dan dingen doet waarvoor hij zich later zo schaamt dat hij er beroerd en neerslachtig van wordt en in zijn slaap met zijn tanden knarst.” (blz. 108) Ik vind dat er absurde situaties in het verhaal voorkomen, dat houdt het verhaal interessant en boeiend. “Sedert ze de tweehonderdvijftig kilo is gepasseerd, past ze alleen nog maar in deze ene speciale fauteuil, door haar man aan de onderkant met een stalen staketsel versterkt.” (blz. 44) Ik vind het boek af en toe hard, maar wel realistisch. Het is goed om ook over die onderwerpen te lezen, zodat je daar meer over te weten komt. 2. Welk tekstgedeelte spreekt je het sterkst aan en waarom? Het laatste tekstgedeelte spreekt me het sterkst aan. Dan komt alles ‘goed’. Meijken is met zichzelf in het reine gekomen en Zwier gaat proberen voor Maryemma een nieuw thuis te creëren. Ik hou wel van verhalen die goed aflopen, anders vind ik het zo zielig. (Maryemma) “Kijk dan, pap!” Zo had jij het moeten doen. Zij heeft er tenminste verstand van!” Vol bewondering neemt ze haar nieuwe vriendin op.” (blz. 239) (Zwier) “Dan zegt hij: “Ik geloof dat het tijd wordt dat we ons eens aan elkaar voorstellen.” (blz. 240) 8. Zou je een ander aanraden om dit boek te lezen? Waarom? Ik zou een ander dit boek zeker aanraden. Het verhaal maakt indruk op je en is origineel. Ook blijf je de hele tijd geboeid. Het boek is goed en komisch geschreven en het onderwerp is origineel. “Zo geïnteresseerd als die man was in mijn reuzenlobelia’s! De belangstelling die hij daarvoor aan de dag legde, deed me het ergste vrezen: dit was er zo een die bereid was aan mijn lippen te hangen totdat hij een ons woog, wat in zijn geval nogal wat tijd zou vergen.” (blz. 6)