Ontaarde moeders door Renate Dorrestein

2. korte motivatie boekkeuze Ik heb dit boek gekozen omdat ik er al eerder van een vriendin over gehoord had. Ze had het gelezen en vond het een mooi boek. Een andere reden om het boek te lezen was omdat ik wist dat het boek zich in Sibculo afspeelde. Ik woon zelf in Sibculo en wilde wel eens weten hoe ze over Sibculo schreven. Sibculo is natuurlijk een klein dorp en ik vond het daarom erg leuk dat het verhaal zich afspeelde in Sibculo. 3. korte samenvatting van de inhoud Bonnie is in Nairobi waar ze op dat moment verblijft voor haar baan als botanicus. Ze reist voor deze baan de hele wereld over. Ze heeft een man, Zwier, en een kind, Maryemma. Hoewel Zwier en zij niet samenleven en nauwelijks nog contact hebben, zijn ze nog wel getrouwd. Maryemma was ‘een foutje’. Het was niet de bedoeling dat Bonnie zwanger werd. Bonnie had geen zin om het kind op te voeden en is daarom vertrokken. Zwier is een bekend archeoloog. Hij gaat in Sibculo de put onderzoeken. Samen met Maryemma gaat hij naar Sibculo. In Sibculo woont Bonnies zus Meijken met haar man Gert. Meijken is niet meer buiten geweest sinds het moment dat ze met Gert trouwde, inmiddels 37 jaar geleden. Meijken heeft haar verdriet weg gegeten en is nu heel erg dik. Ze heeft zo’n verdriet omdat toen ze 18 jaar was, ze is verkracht. Ze is van deze verkrachter zwanger geworden en Bonnie is dus eigenlijk haar kind. Bonnie weet dit niet omdat Meijkens moeder gezegd had dat zij wel zou doen alsof ze zwanger is en dat Meijken tot die tijd maar binnen moest blijven. Zo is het inderdaad gegaan, iedereen dacht dat Bonnie van Meijkens moeder was. Meijken is echter hierna nooit meer haar huis uitgegaan. Zwier en Maryemma logeren bij Gert en Meijken. Zwier slaat Gert echter nadat hij dacht dat Gert Maryemma had betast. Ze gaan dan weg en zoeken een vakantiehuisje. Dat vinden ze in Ommen op camping ‘de Roos’. Ze proberen het zo gezellig mogelijk te maken omdat het kerst is, maar er is geen stromend water en ze hebben er niet aan gedacht genoeg eten mee te nemen. Als op het nieuws te horen is dat er een vrouw vermoord is in de buurt van Sibculo denken Gert en Meijken dat het Bonnie is omdat zij voor de kerst en haar nieuwe boek weer naar Nederland zou komen. Gert moet daarom van Meijken naar de politie gaan om het lichaam te identificeren. Meijken loopt ondertussen, voor het eerst in 37 jaar, weer op straat. Ze gaat naar haar moeder die in een verzorgingstehuis zit. Ze huilt terwijl haar moeder haar troost. Gert wist niet dat Meijken weggegaan was en is met de politie op zoek. Ze vinden haar bij haar moeder. Omdat Maryemma en Zwier dus niet genoeg te eten hebben belt Zwier Meijken op om te vragen of ze toch niet daar mogen eten voor kerst. Zwier krijgt Meijken echter niet aan de telefoon maar Bonnie die daar al is. Er is voor de rest niemand thuis. De verwijten vliegen gelijk over en weer. Zwier wil dat Maryemma nu bij Bonnie blijft, hij wil van haar af. Bonnie krijgt Maryemma even aan de telefoon en ze beloven dat ze elkaar zullen schrijven. Als Meijken en Gert terug zijn, praat Meijken met Bonnie. Ze wil Bonnie het geheim vertellen. Dan komt echter opeens Minnie, een vriendin van Meijken, binnenvallen waardoor Meijken geen kans krijgt het geheim te vertellen. Ze zegt daarom dat ze op dieet gaat. Ze wil ook scheiden van Gert hoewel ze dat nog niet tegen iemand heeft gezegd. Zwier en Maryemma zijn ondertussen op zoek gegaan naar een restaurant of een andere plaats waar ze iets kunnen eten. Dan ontmoeten ze een meisje die ze in een boekenwinkel hebben ontmoet. Zij nodigt hen uit om bij haar te gaan eten, Zwier twijfelt even, maar neemt het aanbod toch aan. Gert wordt gebeld dat Meijkens moeder overleden is.
4. eerste persoonlijke reactie Ik vond het boek herkenbaar omdat het zich in Sibculo afspeelt. Er waren nogal wat dingen die niet klopten, maar ook veel dingen die wel klopten. Dat vond ik erg leuk om te lezen. Ook vond ik het een boeiend boek. Ik was op een gegeven moment niet echt geïnteresseerd meer, maar toen kon ik het niet meer wegleggen, ik moest weten hoe het afliep. Verder vond ik het een indrukwekkend boek. Vooral het gedeelte waarin Meijken terug denkt aan haar verkrachting vond ik erg indrukwekkend om te lezen. Je weet wel dat een verkrachting iets heel ergs is maar je kunt je er geen voorstelling bij maken. Ik vond het erg zielig voor Maryemma. Ze voelt dat haar vader haar eigenlijk kwijt wil. Zwier wil dit inderdaad, maar kan tegelijkertijd ook niet zonder haar. Ook is Zwier vaak driftig. Hij slaat Maryemma dan of scheldt haar uit. Hij bedoelt het niet zo, maar hij kan zich niet anders uiten. Tot slot vond ik het boek best ongeloofwaardig. Iemand die 37 jaar in hetzelfde huis blijft en nooit naar buiten gaat komt nou niet direct vaak voor. Als daarbij nog komt dat diezelfde figuur vroeger verkracht is, zwanger hiervan werd en dat daardoor haar zusje eigenlijk haar dochter is, maakt het helemaal moeilijk te geloven. Soms vind ik van die ongeloofwaardige boeken vervelend om te lezen, maar deze keer was het zo geschreven dat het je niet irriteerde. Het was wel gewoon levendig en met ‘normale’ problemen. 5. 1. Onderwerp a. verklaring van de titel Ontaarde moeders slaat op Bonnie omdat ze niet voor haar dochter wil zorgen, het slaat op Meijken omdat ze moeder van Bonnie is doordat ze verkracht is en niet haar zus zoals iedereen denkt. Ook slaat het op de vrouw in het algemeen. De vrouw moet volgens Bonnie altijd maar ‘baren en zogen, baren en zogen enkel en alleen op grond van dat gat tussen je benen’. b. korte omschrijving van het onderwerp Ik denk dat het onderwerp van dit boek moederschap is. Zoals hierboven al staat slaat de titel op moederschap en slaat deze titel weer op een aantal personen uit het boek en op de vrouw in het algemeen. c. eigen reactie op het onderwerp Ik heb, bij mijn weten, nog nooit een boek met als onderwerp moederschap gelezen. Ik vind het dus wel een origineel onderwerp. d. eigen reactie op de manier waarop het onderwerp in het boek is uitgewerkt Ik vind dat het onderwerp duidelijk in het boek te vinden is. Maryemma mist haar moeder Bonnie. Bonnie is de, door verkrachting verwekte, dochter van Meijken. En Meijken gaat aan het einde van het boek naar haar moeder toe. Bovendien wordt in het boek nogal eens gesproken over Lucy, de oermoeder van de mensheid. Ook de vrouw en met haar ‘baren en zogen, baren en zogen’ mentaliteit wordt regelmatig aangehaald. 5.2 Gebeurtenissen e. beschrijf je eigen reactie op de gebeurtenissen in het boek Ik vind het zielig voor Maryemma dat ze soms door haar vader wordt geslagen. Ook vind ik het zielig voor haar dat ze luizen heeft en dat haar vader het eigenlijk helemaal niet doorhad. Toen haar vader het eindelijk doorhad was het kerst en kon hij niet van die speciale shampoo voor haar kopen. Hij heeft haar haar toen gewassen met bleekmiddel. Ook vind ik het nogal onvoorstelbaar dat iemand 37 jaar lang in huis heeft gezeten. Ik ben het na twee dagen al zat, laat staan 37 jaar! Ik vind het tegelijk ook zielig voor Meijken dat ze zolang in huis zit. Ze is op 18-jarige leeftijd dus verkracht en gaat daarom het huis niet meer uit. Ik vind het wel belachelijk van Meijken dat ze Gert bijna als haar slaafje behandelt. Hij doet het hele huishouden en werkt ook nog eens in zijn eigen drogisterij. Je zult toch denken dat iemand die de hele dag thuis zit wel even wat aan het huishouden kan gaan doen. Een andere gebeurtenis die ik hier nog even wil noemen is het moment dat Maryemma voor het eerst haar moeder aan de telefoon heeft. Ze moet heel hard huilen. Dat was wel een ontroerend stukje. Ik vond het wel apart dat iemand die een kind heeft en het dan voor het eerst spreekt dan na een tijdje weer ophangt en gewoon weer verder reist. Dat op het einde Zwier en Maryemma met het ‘boekenwinkelmeisje’ meegaan vind ik wel leuk voor Maryemma omdat zij dan eindelijk misschien een keer een ‘normaal’ leven kan gaan leiden.
f. vergelijk de gebeurtenissen met je eigen situatie en andere boeken of films Hoewel ik zelf niemand ken die zo lang haar / zijn huis niet uit is geweest heb ik het wel een paar keer op de televisie gezien. In de film ‘What’s eating Gilbert Grape?’ zit wel een hele dikke vrouw die haar huis ook bijna niet uit komt. Zij kan haar trap ook niet meer op. Als haar geestelijk gehandicapte zoon opgepakt is door de politie gaat ze er wel heen. Dit is dus wel een beetje te vergelijken met de situatie in het boek ‘’Ontaarde moeders’’. In een televisieprogramma zag ik ook een man die erg dik was (zo’n 200 kg) en die zijn huis niet meer uitkwam nadat hij in het verleden veel ellende had meegemaakt. Ook dit is dus wel vergelijkbaar met het boek ontaarde moeders. Zelf heb ik dus nog nooit één van deze situaties meegemaakt, hoewel ik natuurlijk wel bekend ben in Sibculo en bepaalde dingen zoals de slager en de put wel herken. 5.3. Personages g. beschrijf de karakters en de eigenschappen van de (hoofd)personen Maryemma: zij is een 11-jarig meisje dat naar de brugklas moet. Ze is de dochter van Zwier en Bonnie. Samen met haar vader heeft ze al veel van de wereld gezien omdat hij archeoloog is. Ze vindt het in Nederland erg koud omdat ze de warmte van Afrika is gewend. Maryemma denkt telkens dat haar vader haar weg wil doen en dat haar moeder haar ook niet wilde. Ze is dus vrij onzeker. Zwier: Zwier is archeoloog in het buitenland. Hij gaat terug naar Nederland omdat zijn 11-jarige dochter naar school moet. Hij houdt erg veel van haar, maar wil toch dat ze bij haar moeder gaat wonen. Hij kan niet met haar leven en niet zonder haar. Soms heeft hij erge driftbuien en dan slaat hij zijn dochter. Meijken Balm: Toen Meijken 18 was is ze verkracht. Ze is hierdoor zwanger geworden. Haar moeder vond het een grote schande en deed alsof het haar eigen kind was. Het kind was Bonnie. Meijken is na haar trouwen met Gert niet meer buiten geweest. Dit was 37 jaar geleden. Ze is inmiddels zo’n 250 kilo. Aan het einde van het boek komt er een ommekeer in het gedrag van Meijken. Ze gaat naar buiten naar het bejaardentehuis van haar moeder en verzoent zich daar met haar. Ook besluit ze dat ze af wil vallen en dat ze wil scheiden. Gert Balm: Gert is getrouwd met Meijken. Hij doet het huishouden en heeft daarnaast ook nog een eigen drogisterij in Sibculo. Hij laat eigenlijk altijd maar over zich heen lopen. Slechts één keer schiet hij uit z’n slof wanneer Meijken zijn mooi gebouwde poppenhuis voor Maryemma afkraakt. Bonnie: Bonnie is botanicus en schrijft boeken over haar vak. Ook zij verblijft vaak in het buitenland. Ze is nogal beroemd. Ze heeft een kind met Zwier, maar Zwier voedt het kind op omdat zij zichzelf niet geschikt voor vond. Ze weet niet dat ze de dochter is van Meijken. h. beschrijf je eigen reactie op deze personen Ik kan het me wel voorstellen van Maryemma dat ze zo onzeker is. Ze is 11 en ze weet dat haar moeder haar niet wilde. Nu ze ook het gevoel heeft dat haar vader haar wil verlaten is ze helemaal onzeker. Zwier is op zich wel een aardige man, alleen hij slaat Maryemma soms. Dit vind ik persoonlijk niet kunnen. Van Meijken kan ik het me niet goed voorstellen dat ze niet zo lang naar buiten is geweest. Ook vind ik het lullig van haar dat ze Gert alles in huis laat doen en dat ze hem altijd afkraakt. Ik snap niet goed dat Gert zo over zich heen laat lopen. Bonnie moet haar verantwoordelijkheid nemen en niet zomaar weglopen. 5.4 Bouw i. beschrijf de bouw van het verhaal; begin, eind, spanning Het verhaal heeft vijf hoofdstukken en deze zijn elk genummerd en hebben een naam. De spanning van dit boek zit ‘m er vooral in dat je je afvraagt hoe het met Meijken afloopt. Zal ze vertellen dat Bonnie haar dochter is? Zal ze haar huis nog uitkomen? Aan het eind van het boek krijg je op één van deze vragen een antwoord. Meijken komt dan inderdaad haar huis uit om naar haar moeder te gaan. Ze staat wel op het punt om te vertellen dat Bonnie haar dochter is, maar dan komt haar vriendin Minnie ertussen en dus kan ze het niet vertellen. Het einde is dus niet helemaal gesloten omdat Bonnie op het einde nog steeds niet weet dat ze de dochter is van Meijken. Het verhaal begint ab ovo. Het boek start namelijk ook echt bij het begin van het verhaal. j. beschrijf de aspecten m.b.t. tijd, ruimte en perspectief Het verhaal begint in Afrika en wordt verteld door een ik-figuur, Bonnie. De volgende hoofdstukken spelen zich af in Sibculo en worden in de alwetende vertelsituatie verteld. Het verhaal wordt chronologisch verteld met af en toe een flashback. Het verhaal bevat maar een paar dagen. De dagen vlak voor kerst en kerst zelf.
k. geef je kritische reactie op de bouw Ik vind dat het verhaal wel goed in elkaar zit wat betreft de bouw. Ik vond het een prettig boek om te lezen omdat er niet te veel flashbacks in zaten. Ook de alwetende vertelsituatie vind ik prettig om te lezen omdat je zo van veel verschillende mensen de gevoelens kunt lezen. Als je een verhaal vanuit het ik-perspectief hebt lees je alleen maar de gevoelens van die persoon. 5.5. Taalgebruik l. beoordeel de tekst op het taalgebruik Ik vond het taalgebruik niet moeilijk te begrijpen. Er zaten soms wel termen in zoals de Australopithecus Afarensis. Dit was de eerste die zich oprichtte, die alleen haar benen gebruikt om te lopen (blz. 74). Ze noemen haar ook wel Lucy. Als je zo’n woord tegen komt zit je toch even te kijken van ‘wat staat er toch’. Wat me verder opviel in het taalgebruik dat Renate Dorrestein nooit één keer ‘baren en zogen’, maar altijd twee keer achter elkaar. (Alom beklaagde moeder, die na Meijken achttien jaar had moeten wachten, terwijl iedereen om haar heen maar doorging met baren en zogen, baren en zogen! Blz. 57) 6. Verdiepingsopdracht (zie de recensies hieronder) Voor deze opdracht ga ik mijn mening over het boek vergelijken met twee recensies. Allereerst vergelijk ik mijn mening met die van de recensent Rob Schouten van de Trouw van 6 augustus 1992. Net zoals Rob Schouten heb ik ook ontdekt dat het boek over moederschap gaat. Ook ben ik het met Rob eens dat je in het begin denkt dat Zwier een goede vader is. Later in het boek begin je hier toch meer aan te twijfelen. De eerste keer als hij Maryemma slaat denk je nog dat het een foutje was, maar als je merkt dat hij het iets vaker doet begin je te twijfelen. Ook de driftbuien die hij soms heeft en die hij uit op Maryemma getuigen niet echt van goed vaderschap. Toch kun je duidelijk merken dat hij wel erg veel van Maryemma houdt. Als dan later in het boek ook nog eens blijkt dat hij eigenlijk naar Sibculo gekomen is om te zorgen dan Maryemma en Bonnie daar kunnen gaan wonen zodat hij weg kan trekken, twijfel je eigenlijk niet meer. Toch voel ik geen antipathie tegen Zwier, hij bedoelt het allemaal wel goed en het is eigenlijk best een aardige man. Ik ben het niet met Rob eens dat je op het laatst op het puntje van je stoel zit doordat Meijken eindelijk het grote geheim wil gaan vertellen. Het is dan ondertussen al wel zo duidelijk geworden dat je niet meer in spanning zit. Ik had zelf niet uit het verhaal kunnen halen dat Renate Dorrestein haar lezers in dit boek wilde laten weten dat er niet zoiets als eenvoudige verklaringen en oplossingen voor menselijke gedragingen en maatschappelijke of relationele problemen bestaan. Zo had ik er eerlijk gezegd niet over nagedacht. De volgende recensie is de recensie van Jessica Durlacher en deze recensie stond in de Vrij Nederland van 18 juli 1992. Zelf had ik de strijd tussen de seksen niet zo snel als onderwerp gegeven hoewel ik wel denk dat ze daar een heel goed punt heeft. Toch denk ik dat mijn antwoord niet fout is omdat ook Jessica Durlacher zegt dat deze keer de voortplanting en de verantwoordelijkheid voor het kind, moederschap (en vaderschap), de uitvinding van de pil, de oermoeder Lucy, verlangen naar veiligheid enzovoort. De recensente schrijft dat Renate Dorrestein zoals gebruikelijk iedereen op de hak neemt. Hier kan ik geen oordeel over geven omdat ik nog nooit eerder een boek van Renate Dorrestein gelezen heb. Zelf heb ik ook niet in dit verhaal doorgehad dat ze iedereen op de hak neemt. Voor de rest beschrijft Jessica meer het verhaal dan dat ze er een echt oordeel over geeft. Ik kan hiermee niet vergelijken omdat de samenvatting wel gelijk is. De recensie is dus meer informatief dan beoordelend. 7. Evaluatie Ik vond het een leuk boek om te lezen. Het was echt heel apart om te lezen over je eigen dorp. Als je nu in Amsterdam woont is het misschien niet zo bijzonder, maar Sibculo is zo klein. Toch leuk. Natuurlijk is dat niet de enige reden waarom ik het verhaal leuk vond. Sibculo kwam er namelijk niet altijd even positief vanaf. (Alsof ze in Sibculo niet met een vergrootglas al je gangen nagaan blz.127 en ‘Verdwaald? In Sibculo?’ zegt Meijken. ‘ Dat lijkt me sterk’) Het is wel waar, maar goed… Ik vond het boek ook leuk om het verhaal. Een beetje bizar, iemand die 37 jaar in hetzelfde huis zit zonder naar buiten te gaan. Je bent ook benieuwd hoe het afloopt met Maryemma en Zwier, of ze inderdaad in Sibculo gaan wonen of niet en wat ze dan anders gaan doen. Ik vond het kortom wel een leuk boek. Met de opdrachten had ik niet echt veel moeite. Sommige vragen zijn natuurlijk lastiger dan de andere. Ik vind de vragen over de bouw van het verhaal meestal wel moeilijk, zo ook deze keer. Toch denk ik dat ik het redelijk goed heb af kunnen ronden. Ik vond de verdiepingsopdracht deze keer ook wel leuk. Doordat je de recensies leest ontdek je heel vaak nog weer dingen en heb je vaak van die momenten van ‘hey, daar had ik nog helemaal niet zo over na gedacht.’ Recensie 1 Trouw, 6 augustus 1992

RENATE DORRESTEIN, 'ONTAARDE MOEDERS' Tragische moeders, amazones en opgezadelde vaders
ROB SCHOUTEN
Renate Dorrestein, 'Ontaarde moeders', uitg. Contact, Amsterdam 1992, 240 blz. - f 29,90. Over het moederschap sneert ze: "Is er in al die eeuwen dan niets veranderd? Vandaag de dag mag je er wel een schattig baantje bij hebben, daar niet van, maar baren en zogen zul je, louter omdat vrouwen dat sinds de dageraad der mensheid hebben gedaan. Je hoort bol te staan van de moederlijke aandriften, louter op grond van dat gat tussen je benen. De waanzin!" Bonnie daarentegen (product van de tweede feministische golf, schat ik), heeft de man gestraft voor zijn gratuite overheersing: "Als moeder ben je, in onze wereld die op geslachtelijke basis volstrekt gesegregeerd is, altijd en onvermijdelijk de grote schuldige: "Heb ik die rollen even mooi omgedraaid." Wie hierna vreest of hoopt dat met het 'ontaarde moederschap' Dorresteins nuances inzake het feminisme zijn uitgeput, komt bedrogen uit. 'Ontaarde moeders' biedt een heel scala aan vrouwen- en mannenrollen, die bij elkaar een even prismatische als genuanceerde kijk op het man-vrouw-probleem geven, waar je niet gauw onwrikbare stellingnames en principes in zult kunnen ontwaren. Misschien dat alleen de bijfiguur van een zekere Minnie, rabiaat mannenhaatster, vegetariër en bijgelovige in zaken als 'healing' en 'pendelen', als een soort cliché dienstdoet. Haar opinie over het verschijnsel man valt in de categorie 'onverzoenlijk': "zelfs hun intiemste verlangens uiten ze immers op een wijze die doet denken aan de aanval van een everzwijn. En dan menen ze bovendien dat al dat stoten en beuken de wereld tot heil strekt, nee werkelijk, ik meen het, dat zie je aan hun houding, vooral bij jonge mannen in spijkerbroeken, die lopen altijd met een hand aan hun gulp, de duim losjes in zo'n broekriemlusje gehaakt en de vingers wijzend naar hun alfa en omega." Wat wil Dorrestein met zo'n geluid? Aangeven dat in sommige sectoren van het feminisme de stoppen inderdaad zijn doorgeslagen, hoop ik. De visies en gedragingen van de werkelijke hoofdpersonen in deze roman zijn heel wat gecompliceerder en veelzijdiger. Ze hebben zoveel facetten dat je na lezing van het boek maar besluit het oordeel op te schorten. Na de min of meer fantastische, en vaak hilarische vorige romans van Dorrestein, zoals 'Vreemde streken' en 'Het hemelse gerecht', is 'Ontaarde moeders' beduidend ernstiger en tegelijk ook aangrijpender, al is dat laatste een kwalificatie die niet in de eerste plaats bij Dorresteins altoos zwierige stijl lijkt te passen. 'Ontaarde moeders' is een boek vol tragische dilemma's, al worden die op tamelijk vieve en onderhoudende wijze ten tonele gevoerd. Neem paleontoloog Zwier en zijn elfjarig dochtertje Maryemma. Zwier trekt met zijn oogappel uit avontuurlijk Afrika naar het bloedeloze Nederlandse plaatsje Sibculo. Waarom? Om onderzoek bij een oude put te verrichten. Hij lijkt een prima vader, met een solidaire, ietwat jongensachtige verhouding tot zijn dochtertje. De weggelopen moeder Bonnie lijkt voor het meisje nauwelijks een rol te spelen. Maar een aantal ongecontroleerde driftbuien van Zwier, die de lezer aanvankelijk voor incidenten houdt, duiden op een dieperliggend probleem. Hij is in feite naar Nederland gekomen om Maryemma aan haar moeder over te doen: het is nu tijd voor de 'ontaarde moeder' om de opvoeding voort te zetten, voor Zwier om zijn vrijheid op te eisen. Wat niet betekent dat hij niet van zijn dochtertje houdt. Liefde, wraakgevoelens en gerechtigheid strijden in hem om voorrang. In feite is hij een man die met een feministisch vrouwenprobleem is opgezadeld en niet precies weet wat hij ermee aan moet. Ook Bonnie zelf is minder vrij dan ze wel zou willen. Haar selfmade onafhankelijkheid komt in gevaar als Zwier haar hun dochtertje opdringt. Een kennelijk onvermijdelijk moederinstinct begint op te spelen, als ze haar dochtertje spreekt: "Maar daaronder ligt iets anders, iets ouders, iets wat vrouwen sinds de dageraad der mensheid tot gevangenen heeft gemaakt: hoe kan ik niet van je houden, hoe kan ik anders dan hulpeloos mijn armen uitstrekken als je huilt, hoe kan ik je ooit aan je lot overlaten? Jij komt op de eerste plaats." Toch ontvlucht ze voor de tweede keer haar verantwoordelijkheid en laat Zwier met het kind zitten. Wat Dorrestein haar lezers in ieder geval laat weten is dat er niet zoiets als eenvoudige verklaringen en oplossingen voor menselijke gedragingen en maatschappelijke of relationele problemen bestaan. Op indringende wijze legt ze woekerende motieven, eigenbelangen en onbeheersbare emoties bloot. Wellicht het aangrijpendst is de figuur van Bonnie's oudere zuster Meijken, getrouwd met de goedwillende drogist Gert Balm (die zelf trouwens ook zijn tragische dimensies heeft: zijn vriendelijke bedoelingen jegens Maryemma worden door de opgefokte Zwier verkeerd uitgelegd en hij wordt in elkaar geslagen. Het door hem als kerstgeschenk in elkaar gepriegelde poppenhuis wordt door zijn vrouw wreed belachelijk gemaakt. Even lijkt hij in opstand te komen tegen het onrecht, maar dan verzoent hij zich weer). Meijken is sinds haar huwelijk de deur niet uitgeweest en almaar dikker geworden. Als een plumpudding zit ze in huis, prooi voor de stokende Minnie; al haar verlangens en idealen zijn in vet gesmoord. Illusieloos leeft ze met haar man, zonder het huwelijk zelfs maar ooit te hebben geconsumeerd. Langzaam komt de lezer achter haar wezenlijk tragiek; een verkrachting in haar jeugd heeft haar sociale leven verlamd. Resultaat van die verkrachting is een kind geweest, welks identiteit ik hier omwille van de spanning niet zal verraden. Meijken zelf weet haar geheim ook tot op de laatste pagina in te slikken, als de lezer al op het puntje van zijn stoel zit. Er zit op die manier, naast alle sociale en menselijke problematiek, aardig wat suspense in 'Ontaarde moeders'. Hoewel ik in het begin van het boek vreesde dat Dorresteins jolige stijl, die soms ietwat aan die van Cissy van Marxvelt doet denken (vooral in directe redes als "Tante Meijken, echoot zijn dochter" , "Vast wel," gokt Meijken, "Zwier" , bauwt Minnie haar na), de overhand zou krijgen wordt het verhaal toch gaandeweg ernstiger en onontkoombaarder. Dorresteins gevoel voor intermenselijke misverstanden en tekorten lijkt bij iedere nieuwe roman scherper en intrigerender te worden. Zodoende is 'Ontaarde moeders' een heel bijzondere roman geworden, spiritueel maar ook diepgravend. Zeker, heel wat feministische stokpaardjes passeren de revue, maar de schrijfster lijkt veel te kritisch en te genuanceerd om er zomaar op te springen. Ze is nu eenmaal geen amazone maar een schrijfster die mannen, ongeëmancipeerde vrouwen maar ook feministes een onthullende spiegel voorhoudt.