Ontaarde moeders door Renate Dorrestein

1. Praktische gegevens
a) Titel & auteur: Ontaarde moeders, geschreven door Renate Dorrestein. b) Plaats & jaar van uitgave: Amsterdam, 1997. c) Geleding: Het boek heeft vijf hoofdstukken. -Van alle vrouwen, van alle tijden -Zo moeder, zo dochter -De zorgzame samenleving -Intergalactical wars -Veilig bij moeder op schoot
Dit alles gebeurt in 241 bladzijden. d) Datum boekverslag: Eerste les na de herfstvakantie 1999. e) Datum eerste druk: 1992. f) Op de cover van het boek is een foto te zien van waarschijnlijk Maryemma. Verder zijn er geen illustraties. g) Er is geen motto in Ontaarde moeders. 2. Inhoud en opbouw
a) Genre: Het is een psychologische roman. b) Samenvatting: De samenvatting heb ik bijgevoegd. c) Tijd: Het verhaal wordt in een chronologische volgorde verteld, met af en toe een enkele flashback. De gebeurtenissen spelen zich af in het begin van de jaren negentig. De verhaaltijd is ongeveer twee weken rond kerst. De leestijd is ongeveer vier uur. Er is een belangrijke vertraging te vinden op blz. 89. Hier wordt voor het eerst duidelijk wat nou het grote geheim is dat in de familie Bentveld al tientallen jaren bestaat: Bonnie is de dochter van Meijken, die zogenaamd haar zus was. De verkrachting van Meijken zorgde voor deze zwangerschap. De moeder van Meijken voelde zich genoodzaakt te zeggen dat Bonnie haar laatkomertje was. Ook het beeld dat Meijken van Bonnie heeft wordt hier helder. Een tweede belangrijke vertraging is te vinden op bladzijde 135. Hier wordt een voorbeeld gegeven van het onstuimige en agressieve karakter van Zwier, met het gevolg dat zijn dochter er een blauw oog aan over houdt. In dit boek is naar mijn mening geen belangrijke versnelling te vinden. Er zijn enkele flashbacks naar vroeger, maar die hebben niet echt een functie. d) Ruimte: In het begin van het verhaal speelt het verhaal zich af in Nairobi, waar Bonnie in een hotel verblijft. Vervolgens gaat het over naar het leven van Zwier en Maryemma, allereerst in Afrika en dan verhuist het verhaal naar Sibculo in Nederland. Sibculo is de thuishaven van de familie Bentveld en wordt met name door Meijken en Bonnie gezien als een plek waar je niet je hele leven wilt wonen. Sibculo is een plaats met belangenruimte. Zwier werkt er aan een archeologisch project en vindt het kleine plaatsje ver onder zijn stand. Meijken woont er ook 1

al haar hele leven en zit al 37 jaar binnen. Moeder Bentveld woont er ook nog in een verzorgingstehuis. De verkrachting van Meijken heeft ook plaatsgevonden in Sibculo. De familie Bentveld kan het drama dus ook niet vergeten, aangezien ze maar niet uit Sibculo kunnen komen. Ook de plaatsen in Afrika waar Zwier werkte en zijn dochter ook verbleef, zijn belangenruimtes. Het is natuurlijk een verkeerd milieu voor een kind om op te groeien, zo tussen de volwassenen, opgravingen, geen school en ook geen leeftijdsgenoten. Het is ook tekenend voor de verwaarlozing van Maryemma. e) Zwier: is archeoloog, waardoor hij lang in het buitenland heeft gezeten. Hij keert samen met zijn dochtertje terug naar Nederland, die hij al negen jaar in z'n eentje opvoedt. Aan de ene kant ziet hij haar als een blok aan zijn been, maar aan de andere kant is zij een grote steun voor hem. Af en toe heeft hij driftbuien, die hij op zijn dochter botviert. In de loop van het verhaal blijkt, dat hij de zorg voor zijn dochter over wil dragen aan Bonnie. Uiteindelijk blijft hij toch met Maryemma zitten. Maryemma: is het dochtertje van Bonnie en Zwier. Ze heeft bijna haar hele leven in het buitenland gewoond en als ze op elfjarige leeftijd in Nederland komt, moet ze wennen aan de kou. Ze is eenzaam en onzeker. Ze houdt zich veel bezig met de vraag waarom ouders hun kinderen wegdoen. Ze heeft een fantasie vriendje Victor Hugo. Zij is in haar leven min of meer verwaarloosd en is dan ook emotioneel niet helemaal in orde. Ze is de grote steun en toeverlaat van haar vader, maar blijft altijd bang dat ook hij haar zal verlaten. Hierdoor pikt ze alles van haar vader en denkt ze nooit slecht over hem. Bonnie Bentveld: is een succesvol schrijfster die vaak in het buitenland vertoeft. Ze heeft negen jaar geleden haar man en kind verlaten, omdat ze zichzelf niet geschikt vond om een kind te verzorgen. Het kind was overigens een 'ongelukje'. Ze was slordig geweest met de pil en zowel Zwiers als zij waren zeer ontzet toen ze het nieuws te horen kregen. Ze heeft er ook een hekel aan om de rol van gehoorzame dochter te spelen. Bonnie weet niet dat ze de dochter is van Meijken. Ook als Bonnie Maryemma weer ziet, geeft ze aan absoluut niet in staat te zijn om voor een kind te zorgen. Meijken Balm: is zij is op achttienjarige leeftijd verkracht en zwanger geraakt. Haar moeder vond dit een grote schande en wilde niet dat iemand hier achter kwam. Meijken beviel in Duitsland van haar kind, zodat ze konden doen alsof het kind van haar moeder was. Sindsdien is ze niet meer buiten geweest en na 37 jaar heeft ze een gewicht van 250 kilo bereikt. Na 37 jaar verzoent ze zich met haar moeder en verlaat ze haar huis. Ook wil ze niet langer met Gert getrouwd zijn. Gert Balm: is de man met wie Meijken getrouwd is. Hij is een rustig type en runt een drogisterij. Hij wil het zijn 'nichtje' zoveel mogelijk naar de zin maken en bouwt zelfs een poppenhuis voor haar. Door de ruzie met haar vader zal zij het echter nooit krijgen en Meijken vindt het maar niets dat hij zich zo heeft uitgesloofd. Dit is de eerste keer dat hij zijn zelfbeheersing verliest, ten opzichte van Meijken. Moeder Bentveld: is nu een oude vrouw, die in een bejaardentehuis woont. De gebeurtenissen
van vroeger heeft ze nooit kunnen verwerken. Ze blijft Bonnie en Meijken verwijten maken over wat ze gedaan hebben. Ze vindt dat het Meijkens eigen schuld is dat ze verkracht is. 2
Schematisch overzicht: Zwier Meijken Gert Balm Bonnie Maryemma Moeder Bentveld f) Perspectief: Het eerste hoofdstuk is geschreven in de ik-vorm. Bonnie beschrijft hier haar eigen verblijf in Nairobi en de herinneringen die ze hier krijgt aan vroeger. De volgende hoofdstukken zijn geschreven in de personale hij-vorm met een alwetende verteller. De verteller kent hier de gevoelens en gedachten van alle figuren. g) Structuur: Het boek heeft een opening-in-het-verhaal. In het eerste hoofdstuk zit de lezer al meteen in de gedachten van een van de verhaalfiguren (Bonnie) zonder ook maar iets te weten over het verhaal of de personen. Het boek heeft een open einde. Er is eigenlijk niets veranderd. Zwier zit nog steeds met Maryemma en Bonnie geeft aan niet voor Maryemma te gaan zorgen. Zwier zal dus weer verder moeten gaan met zijn dochter. Ook is nog steeds het geheim van de familie Bentveld niet aan Bonnie onthuld. Door deze zaken heeft het boek een open einde. De lezer weet niet wat er verder gaat gebeuren met het leven van de verhaalfiguren. 3. Thema, motieven en taalgebruik
a) Thema: De verschillende moeder-dochter relaties binnen een familie hebben zware effecten op het leven van de betrokkenen. Motieven: -Verschillende moeder-dochter relaties: Blz. 18 regel 33 t/m regel 7 op blz. 19, blz. 48 regel 15 t/m regel 33, blz. 92 regel 1 t/m regel 32 , blz. 166 regel 5 t/m 12, blz. 215 regel 17 t/m regel 22 op blz. 223. -Zware effecten op het leven van de betrokkenen: Blz. 17 regel 29 t/m regel 17 op blz. 18, blz. 57 regel 8 t/m regel 16, blz. 94 regel 4 t/m regel 29, blz. 106 regel 25 t/m regel 28 op blz. 107, blz. 200 regel 13 t/m regel 20 op blz. 202, blz. 209 regel 20 t/m regel 19 op blz. 210, blz. 216 regel 18 t/m regel 25, blz. 220 regel 14 t/m regel 10 op blz. 222. Ik heb zoveel tekstgegevens omdat er nogal veel verhaalfiguren zijn. b) Verklaring van de titel: 3
De titel Ontaarde moeders slaat op de persoonlijke situatie van de verhaalfiguren. Het heeft dus niets te maken met het bovennatuurlijke. De moeders in het verhaal (d.w.z. Moeder, Meijken en Bonnie) wijken allen op de één of andere manier af van het gangbare idee van een moeder. De Moeder van Meijken bezorgt haar dochter voor het hele leven een probleem, door haar niet te steunen tijdens haar zwangerschap en de periode daarna. Meijken vervult geen moederrol voor Bonnie, omdat het niet eens bekend is dat zij moeder en dochter zijn. Op haar beurt laat Bonnie haar dochter weer in de steek, omdat een kind niet in haar leven past. c) Stijl: De zinsbouw van het boek is vrij kort en eenvoudig. Er zijn geen lange zinnen die onberijdbaar zijn, zonder ze drie te hebben gelezen. De gebruikte woorden zijn modern en alledaags. Het is erg goed te begrijpen en de stijl van het boek gaf dus geen problemen bij het lezen. 4. Persoonlijke mening
a) Het verhaal heeft mij uiteindelijk toch wel verrast. Er zijn veel meer belangrijke dingen dan op het eerste gezicht lijkt. Ik had echt niet door dat Bonnie de dochter van Meijken was en ook de reden van het vertrek van Zwier naar Nederland (Maryemma achterlaten bij Bonnie) kwam als een verrassing. Er zaten dus overal diepere redenen achter die pas aan het eind allemaal verklaard worden. Ook was voor mij verrassend dat het boek niet echt feministisch is, behalve dan de rol van Bonnie, die haar man en kind verlaat. Verder wordt de vrouw als het slachtoffer van de man weergegeven. Normaal ben ik van Dorrestein gewend dat de vrouwen zeer sterke figuren zijn, wat hier heel erg meeviel. Wel waren de mannen natuurlijk weer de klootzakken. b) Echte aanmerkingen heb ik niet op Ontaarde moeders. Er lopen alleen wel veel verschillende verhalen door elkaar. Dit maakt het af en toe wat moeilijk om alles nog te volgen. Verder geen aanmerkingen. b) Slotmening: Ik heb veel plezier gehad met het lezen van Ontaarde moeders. Het thema is erg origineel en indrukwekkend. Naarmate ik het verhaal verder las, kwam er steeds meer boven over de verschillende personen. Hierdoor bleef ik als het ware geconcentreerd op het verhaal. De hoofdpersonen zijn allemaal zeer verschillend en er gaat dan ook een zekere contrastwerking van uit: Bonnie  Meijken, Zwier  Gert. Dit is wenselijk voor de variatie in het verhaal. Ook kan je in dit verhaal niet echt kiezen voor de beste hoofdpersoon. Moet je nou kiezen voor Zwier die in zijn eentje een kind heeft moeten opvoeden, of voor Bonnie omdat zij sterk genoeg was om haar eigen leven te leiden, of juist weer voor Maryemma of Meijken die de dupe zijn geworden van hun ouders. Steeds houdt dit je bezig. De rol van de vrouw domineert in dit boek, wat voor een man toch wel leuk is om te lezen. Gelukkig waren het taalgebruik en de beschrijvingen van situaties van deze tijd en ook bondig. Ik las gelukkig geen ellenlange romantiseringen, enz. Dit maakte dat ik toch wel verder wou lezen. Ik vind dit boek geschikt om te lezen voor een boekverslag/mondeling, mede omdat het een aantrekkelijk verhaal is, soms wat verwarrend, maar toch leuk en verrassend. 4
Samenvatting
In het eerste hoofdstuk verblijft Bonnie in het Hilton in Nairobi. Ze heeft haar echtgenoot en kind vlak na de geboorte verlaten en is nu alleen op reis door Afrika. In de lounge van het hotel ontmoet ze een Duitser, die alles wil weten over haar jeugd. Ze denkt terug aan de tijd, waarin ze vaderloos is opgegroeid. Haar vader overleed toen ze acht jaar was. Zijzelf is dus vaderloos opgevoed en nu groeit haar eigen dochter op zonder moeder. Ze wil hierover niet veel kwijt en vlucht naar haar kamer. Ze denkt aan de ongewenste zwangerschap als gevolg van een verkrachting door haar ex. Ze vindt zichzelf geen goede ouder en heeft er geen spijt van dat ze de vader met het kind heeft achtergelaten. Zwier is de vader van het kind en hij is werkzaam als archeoloog. Na jaren in het buitenland te hebben gewoond, keert hij, samen met zijn dochter Maryemma, terug naar Nederland. Ze verblijven bij de zuster van Bonnie en haar man, Meijken en Gert, in Sibculo. Zwier moet hier onderzoeken doen bij een kloosterput. Hij krijgt ruzie met zijn gastheer, omdat hij denkt dat die zich aan zijn dochter heeft vergrepen. Ze gaan een andere plaats zoeken om te overnachten. Meijken heeft niets van dit alles gemerkt. Zij leest op zolder de brieven van Bonnie, die gericht zijn aan haar moeder. Meijken herinnert zich de keer dat zij en haar moeder naar Duitsland gingen, omdat haar moeder, na achttien jaar weer zwanger zou zijn. Ze komen terug met een 'zusje' voor Meijken. Meijken is echter zelf de moeder van het kind, een geheim dat zorgvuldig bewaard wordt. De moeder van Meijken wilde namelijk niet dat iemand er achter zou komen dat Meijken verkracht is. Zwier en Maryemma hebben inmiddels onderdak gevonden in een vakantiehuisje. Ze proberen het gezellig te maken, maar de driftbuien van Zwier gooien roet in het eten. Terwijl hij in dronken toestand op bed ligt, sluipt Maryemma 's nachts uit het huisje. Ze wil spelen bij de zandverstuiving. In het donker ziet ze drie jongens op cross-fietsen op haar afkomen. De volgende dag is het kerstmis, maar op het nieuws is te horen dat er een vrouw is vermoord, vlakbij Sibculo. Meijken is bang dat het Bonnie betreft, zij zou namelijk naar Nederland komen om haar nieuwe boek te promoten. Gert moet naar de politie om het lijk te identificeren. Meijken loopt, zonder zich er bewust van te zijn, na 37 jaar naar buiten. Haar moeder had haar destijds gewaarschuwd: "Jij blijft binnen tot dit achter de rug is". Als Gert terugkomt, blijkt tot zijn verbazing dat Meijken niet thuis is en dat Bonnie op hem staat te wachten. Meijken is naar haar moeder gelopen en gaat met haar 250 kilo op haar schoot zitten. Later blijkt dat de moeder van Meijken hieraan is overleden. Bonnie denkt terug aan het Geheim van vroeger. Zij weet nog steeds niet wat dit Geheim inhoudt, maar ze weet wel dat ze niet als haar 'zuster' wil worden, die het leven aan zich voorbij laat gaan. Gert heeft beloofd om te vragen of hij met Maryemma bij Gert en Meijken mocht eten en hij belt op. Bonnie neemt de telefoon op, en zodra ze zich bewust zijn van de situatie, vliegen verwijten over en weer. Zwier wil de zorg van hun dochter aan haar moeder (Bonnie) overlaten, maar Bonnie belooft tegenover Maryemma alleen dat ze haar zal schrijven. Meijken is opgehaald door Gert en bij het zien van Bonnie vindt ze dat het tijd wordt om het Geheim te onthullen. Als echter een vriendin onverwachts binnenvalt, vertelt Meijken alleen dat ze op dieet gaat. Meijken wil haar huwelijk met Gert niet voortzetten. Zwier en Maryemma wandelen rond op de camping, ze gaan niet bij Gert en Meijken eten, omdat Bonnie daar is. Ze ontmoeten het meisje van de boekwinkel, waar Zwier een boek gekocht heeft. Zij nodigt hen beiden uit om bij haar te komen eten en Zwier besluit aarzelend om op de uitnodiging in te gaan. Gert krijgt het bericht dat de moeder van Meijken overleden is.