Samenvatting van het boek
De 25 jarige student in de geologie Alfred Issendorf, de ikfiguur, gaat naar Noorwegen om in Finnmark, naar meteoorstenen te zoeken. Treft hij deze daar aan, dan kan hij de theorie van zijn leermeester, de Nederlandse hoogleraar Sibbelee, bewijzen. Deze theorie wordt door andere geologen verworpen. Volgens die opvatting zouden bepaalde gaten, nu meren, in de bodem van Finnmark ontstaan zijn door het inslaan van meteorieten en niet doodijsgaten zijn. Op zijn tocht moet hij volgens Sibbelee gebruik kunnen maken van luchtfoto's van het gebied, die zijn Noorse collega professor Nummendal heeft. De roman begint met bezoek van Alfred aan Nummendal. In het gesprek, dat nogal eenzijdig door Nummendal wordt gevoerd, laat deze zich niet alleen uiterst kritisch uit over de Nederlandse wetenschap in het algemeen, maar ook over professor Sibbelee in het bijzonder. En hij beweert dat de theorie over de meteorietkraters volslagen onzin is. Wanneer Alfred om de luchtfoto's vraagt, schijnen zijn woorden niet tot Nummendal door te dringen. Wel staat deze erop hem de omgeving van Oslo te laten zien. Aan het eind van de rondleiding vertelt Nummendal dat Alfred de luchtfoto's op kan halen bij de geologische dienst in Trondheim, als hij naar Finnmark vertrekt. De persoon die hem hiermee verder kan helpen is een zekere directeur Hvalbiff. In Trondheim aangekomen bezoekt Alfred daar de Geologische Dienst. Directeur ‘Hvalbiff' is er niet, een zekere Oftedahl staat Alfred te woord. De luchtfoto's blijken wederom niet beschikbaar: door een recente verhuizing zijn de foto's wel ergens in het nieuwe gebouw, maar zijn ze onvindbaar. Alfred vertelt Oftedahl dat hij in Amsterdam de Noorse student Arne Jordal heeft leren kennen, hij heeft Alfreds belangstelling voor Finnmark gewekt. Oftedahl vertelt Alfred dat Nummendal een chauvinist is en dat Hvalbiff een enorme hekel aan hem heeft. Alfred vliegt naar Alta via Tromsø zonder luchtfoto’s, onderweg peinst hij over de luchtfoto's die hij niet heeft kunnen krijgen, de rol van Sibbelee en de gebeurtenissen van de afgelopen dagen. In Alta aangekomen ontmoet hij zijn studievriend Arne. Ze pakken hun spullen en gaan op weg naar Skoganvarre, waar ze hun reisgezellen Qvigstad en Mikkelsen zullen ontmoeten. Alfred is, ook als trekker, in het landschap waarin ze zich nu bevinden, de mindere van de anderen. Vooral bij het passeren van de rivieren blijkt dit. Een ondraaglijke kwelling voor hem zijn dadelijk de overal aanwezige muggen. Alfred denkt vaak na op deze tochten over zijn vader: was dat nu werkelijk zo'n man van betekenis als zijn moeder hem altijd heeft voorgehouden
Alfred vertelt Arne over de luchtfoto's die hij eigenlijk nodig heeft, en over zijn vader. Alfreds vader was botanicus, bij een expeditie in Zwitserland verongelukte hij na een val, vlak voor de afronding van zijn hoogleraarsopleiding. Alfred vertelt dat hij door zijn moeder altijd is opgevoed in de gedachte dat Alfred het werk van zijn vader moest voltooien. Alfred heeft echter nooit interesse voor planten gehad. Volgens Arne wordt de meteorietentheorie van Sibbelee door Nummendal allesbehalve serieus genomen. Alfred is erg bang dat hij zonder resultaat terug zal komen van de expeditie. Alfred maakt een val; zijn been ligt open van enkel tot knie. Alfred concludeert dat ook Arne's aantekeningen beter zijn dan die van hemzelf. Het viertal reist door naar de volgende plaats waar ze zullen bivakkeren. Alfred doet een belangrijke ontdekking: Mikkelsen heeft de door hem begeerde luchtfoto's. Alfred begint een samenzwering te vermoeden: door bewuste tegenwerking inzake de luchtfoto's wil Nummendal zich wreken op zijn vijand Sibbelee. 'Hvalbiff', zoals Nummedal de directeur van de Geologische Dienst noemde, blijkt 'walvissenvlees' te betekenen, en bovendien een in het Noors niet bestaande naam te zijn. Qvigstad regelt voor Alfred dat hij de luchtfoto's van Mikkelsen mag bekijken. Op de foto's is niets van meteorietensporen te zien. Alfred beseft dat Sibbelee hem voor niets naar Noorwegen heeft laten vertrekken. Alfred wil de tocht desondanks voortzetten. Op een ochtend blijken Qvigsted en Mikkelsen te zijn vertrokken om een andere route te gaan gen. Arne en Alfred trekken samen verder. Op een gegeven ogenblik krijgen Arne en Alfred een meningsverschil over de te volgen richting. Ieder gaat eigenwijs een andere kant uit: achteraf blijkt het kompas van Alfred, waarop hij absoluut vertrouwde niet goed te zijn. Eerst had hij een gevoel van triomf: eindelijk maakt Arne ook eens een fout! Overal zoekend en lopend raakt Alfred zijn kompas nog kwijt. Overigens voelt hij zich, nu hij alleen is, veel opgewekter. Alfred besluit terug te gaan naar de berg waar Mikkelsen en Qvigsted naar toe zijn gegaan. Daar gekomen ziet hij hen nergens. Hij besluit Arne te zoeken bij een kloof. Als hij is aangekomen, blijkt dat Arne dood is: hij is in een kloof gevallen. Alfred neemt Arne's aantekeningen mee, en gaat terug naar Ramnastua. Op weg naar de rivier de Karasjokka hoort Alfred een hevige knal, maar kan de oorzaak niet ontdekken. Een Lap vaart hem terug naar Karasjok waar hij na een hotelovernachting terug gaat met de bus. In de bus ontmoet Alfred een Noors meisje, Inger-Marie. Hoewel het contact aanvankelijk moeilijk verloopt, krijgt hij haar zover de aantekeningen van Arne te vertalen. Arne blijkt veel respect te hebben gehad voor Alfred, omdat hij zich niet liet kennen bij de tegenslagen van de tocht. Alfred keert uiteindelijk terug bij het huis waar hij met Arne is vertrokken; en besluit Nummedal in zijn huis in Bergen te ontmoeten. Weer stelt Alfred zich nederig op tegenover Nummedal, deze wordt echter boos. Nummedal krijgt Arne's aantekeningenboekjes, maar hij zal ze door zijn blindheid nooit kunnen lezen. Nummedal vertelt hoe Hvalbiff hem altijd heeft tegengewerkt. Alfred begint te vermoeden dat Hvalbiff een soort spotnaam van Nummedal voor Oftedahl zou kunnen zijn, hij wil het niet uitzoeken. In het vliegtuig naar huis leest Alfred een krant, waarin de knal bij Karasjok een meteorieteninslag wordt genoemd. Van zijn moeder krijgt Alfred twee manchetknopen, waarin stukjes meteoriet zijn verwerkt. Alfred neemt het zich zeer kwalijk dat hij de steentjes niet meteen als zodanig herkende, hij denkt aan een expeditie met zijn studiegenoot Brandel. Toen deze met hem door een zeer helder meer waar je de boden kon zien, zwom, deed hij van alles, behalve naar de bodem kijken. Alfred concludeert dat hij zijn moeder en zijn zus nooit uit zal kunnen leggen waarom hij verdrietig is, hij heeft de meteorietenhypothese niet kunnen bewijzen. Titelverklaring

De titel, Nooit meer slapen, verwijst ten eerste naar de dood. Als Alfred Arne dood in het ravijn ziet liggen, vertelt Alfred hierover: "Zijn gezicht is precies zoals ik het gezien heb in zijn slaap: onbegrijpelijk oud en moe, gerimpeld als de schors van een eik. Maar dit is geen slapen. Dit is nooit meer slapen.". Op de tweede plaats houdt de titel verband met Alfreds ervaringen tijdens de expeditie: door de muggen, de middernachtszon en het gesnurk van Arne kan hij slecht in slaap komen. Dit bemoeilijkt de tocht voor Alfred, zeker gezien zijn toch al slechte conditie. Een factor dus die bijdraagt tot de onvermijdelijke mislukking van Alfreds onderzoek. Ook heeft de titel te maken met de constante waakzaamheid en achterdocht van Alfred, met name tegenover zijn reisgenoten. Personages
Alfred Issendorf (hoofdpersoon): een student geologie(26 jaar). Alfreds vader, die botanicus was, kwam tijdens een expeditie om, vlak voordat hij zijn hoogleraarsopleiding kon voltooien. Vanaf zijn zevende zijn Alfred en zijn zusje opgevoed door zijn moeder. Zij heeft hem opgevoed in het idee dat Alfred het mislukte werk van zijn vader moet voltooien; Alfred heeft echter geen interesse voor planten. Toen Alfred nog jong was, wou hij fluitist worden en in een orkest spelen, maar zijn moeder raadde hem dat af, omdat muziek maken in een orkest volgens haar enkel het naspelen van het werk van anderen inhield. Alfred mist echter een aantal belangrijke dingen om de expeditie in Noorwegen tot een mogelijk succes te brengen. Ten eerste heeft hij zich opvallend slecht voorbereid. De luchtfoto's die nodig zijn voor het onderzoek moet hij nog bestuderen als hij al in Oslo is, als die foto's er niet blijken te zijn, betekent dit de eerste belangrijke mislukking. Alfred heeft bovendien nog nooit een meteoorkrater in het echt gezien. Alfred is verder bijzonder onhandig; hij noemt zichzelf "de kruk der krukken". Hij vergeet belangrijke dingen aan te schaffen, laat de briefkaart aan Sibbelee in zijn hotelkamer liggen, struikelt vaak, is geneigd tot verdwalen, enz. Hij telt zijn voetstappen. Van zijn onhandigheid is Alfred zich sterk bewust, hij is ervan overtuigd dat zijn medereizigers hem belachelijk vinden en bespotten. Hij is dus erg onzeker en daardoor wantrouwend ten opzichte van zijn reisgenoten. Alfred begint steeds vaker te beseffen dat zijn zoektocht tot mislukken gedoemd is naarmate de tocht vordert. Uiteindelijk keert hij teleurgesteld naar Nederland terug, maar hij besluit een nieuw leven te beginnen. Arne Jordal: het voorbeeld van een sportieve, intelligente jongeman, hij mag dan ook op de afgunst van Alfred rekenen. Arne tekent bijv. beter dan Alfred, en is beter voorbereid op de tocht door het ruige landschap. Hij houdt alle aantekeningen nauwkeurig bij. Hij is heel gastvrij en geduldig. De verwachte kritiek van Arne bestaat niet. Uit diens aantekeningen blijkt Arne een zeker respect te koesteren voor Alfred omdat hij zich nooit liet kennen bij de vele tegenslagen. Verdere bijfiguren: Mikkelsen, Qvigsted en professor Nummedal. Mikkelsen en Qvigsted reizen met Alfred mee, en vertonen evenals Arne de eigenschappen die Alfred mist. Ze gaan efficiënt te werk, en zijn goed voorbereid. Alleen Mikkelsen is afhankelijk van Qvigsted en volgt deze overal. Professor Nummedal zou Alfred eigenlijk moeten helpen, maar is hiervoor niet geschikt. Hij is oud en blind, heeft een hekel aan Sibbelee, en zadelt Alfred met verhalen op die hem niets interesseren. Zelfs wanneer Alfred zou slagen in zijn zoektocht naar meteorieten, zou deze informatie in een archief van Nummedal verdwijnen, waar deze door zijn blindheid toch niets aan heeft, de aantekeningen van Arne blijven ook in zijn bezit. Er is een verwantschap met een oude Noorse mythe en sagadoor Hella Haasse: Doodijs en hemelsteen in Raster; zomer1971. Daarin speelt een uiterlijk menselijk verschijning van geweldige kracht, die in toorn geraakt, overslaanbaar is: Alfred lett. = de rede uit de taal der dwergen, hier: die van de kleine burgers; Issendorf = te dorps, onmondig; Arne: oorspr. in het Noors = haardstede, dus = vuur; Mikkelsen = de zoon van Mikkel (Noors voor Reinaert de vos), dus listig, onbetrouwbaar. Plaats
Het boek speelt voornamelijk in het noorden van Noorwegen, waar Alfred onderzoek wil doen. Oslo: Alfred ontmoet prof. Nummendal voor de luchtfoto's. Trondheim: geologische dienst is hier gevestigd. TromsØ: ontmoet hier Arne. Skoganvarre: ontmoet Qvigstad en Mikkelsen en slaan hier hun voorraden in voor de reis. Het meer Lievnasjaivre; de berg Vuorje: punten die ze op hun reis tegenkomen. Ramnastua: plaatsje waar hij voor het eerst weer mensen ziet. Bergen (D.L): hier gaar hij prof. Nummendal opzoeken. Terug in Nederland, schiphol en z'n woonplaats. Finnmark (Russische grens): eindpunt v.d. expeditie. De tijd
De vertelde tijd bedraagt enkele weken, er is een chronologisch tijdverloop met flashbacks. Het verhaal begint vrijdag 15 juni, dit is de dag dat hij Nummendal gaat opzoeken en eindigt in Groningen in september '62. Tussen veel hoofdstukken zit een tijdsprong. Opvallend in het verhaal is de manier waarop Alfred zich bewust is van de tijd en het verstrijken ervan, hij kijkt vaak op zijn horloge en deelt bij veel stadia van de tocht de tijd mee. Het ruige landschap van Finnmark is een voorbeeld van
hoe Hermans de allegorie opbouwt: hij plaatst zijn hoofdpersonen bewust in een omgeving waar zij zich moeilijk kunnen handhaven. Opbouw
De opbouw van het boek is cyclisch. Alfreds reis van Oslo naar Finnmark in het begin wordt aan het eind in omgekeerde volgorde herhaald. Het verhaal eindigt in Nederland, waar het eigenlijk via flashbacks ook begint. Motto “I do not know what I may appear to the world, but to myself I seem to have been only like a boy playing on the sea-shore, and diverting myself in now and then finding a smoother pebble or a prettier shell than ordinary, whilst the great ocean of thruth lay all undiscovered before me”. Thema
In Nooit meer slapen komen de bekende thema's van Hermans duidelijk naar voren: miscommunicatie tussen de hoofdpersonen, chaos, paranoia, misverstand, kortom: allemaal factoren die één gezamenlijk doel hebben: het mislukken van de hoofdfiguur, in dit geval Alfred. Het hoofdthema van deze roman is dan ook de onvermijdelijke mislukking van de zoektocht van Alfred. Het thema kan omschreven worden als: “Iets proberen te bereiken, en doordat dit gedoemd is te mislukken en daardoor heel onzeker worden.” jezelf met andere personen te gaan vergelijken (om te kijken waardoor het bij die personen wel lukt) die het in jou ogen allemaal veel beter doen waardoor je allen maar meer aan jezelf gaat twijfelen." Vertelwijze
Ik-perspectief, belevende ik. De hoofdpersoon vertelt tijdens zijn reis wat hij meemaakt. Motieven:  Muggen  Kompas  Zoektocht  Het niet kunnen slapen  Sahib's en sherpa’s  Licht/middernachtszon
Over de schrijver
Willem Frederik Hermans werd op 1 september 1921 geboren in Amsterdam. Hij groeide op in een streng onderwijzersgezin, op het Gymnasium in Amsterdam was hij desondanks bepaald geen briljante leerling. Hierna koos hij voor een studie fysische geografie, en werd later hoogleraar aan de Universiteit Groningen. Hermans' werk kenmerkt zich door een pessimistisch wereld- en mensbeeld, en in de literaire wereld werd hij door velen als een dwarsligger beschouwd. Naast Nooit meer slapen schreef Hermans o.a. Onder Professoren, waarin hij de wetenschap eveneens op de korrel neemt, De tranen der Acacia's en De Donkere kamer van Damocles, waarin de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol speelt. Hermans stierf in 1996.