Zakelijke gegevens Auteur: Frans Kellendonk Titel: Mystiek lichaam Ondertitel: Een geschiedenis Uitgever: Meulenhoff Quarto Jaar van uitgave: Eerste druk:1986, Veertiende druk: 1996 Aantal bladzijden: 195 Genre: Psychologische roman Verwachting vooraf Ik had eigenlijk geen verwachting. Ik koos het boek op aanraden van de leraar omdat het de revisorstroming goed zou verwoorden. Toen ben ik maar begonnen met lezen. Eerste reactie achteraf Pffff, wat een moeilijk boek. Ik heb de grote lijnen wel begrepen, maar de echte diepe betekenis (als die er hoort te zijn tenminste) niet. Maar eigenlijk was het wel een leuk boek. Het was iets totaal anders dan wat ik gewend was.
Samenvatting Eerst wordt de geschiedenis van de vader verteld. Hier wordt duidelijk dat hij een vrek is op allerlei gebieden. Ook dochter Magda, door haar vader Prul genoemd, wordt een beschreven. Er gebeurt eigenlijk niet veel. In het tweede deel wordt de geschiedenis van de zoon van A.W. Gijselhart, Broer genoemd, beschreven. Leendert is homofiel en komt daar duidelijk voor uit. Hij is rijk geworden en ten onder gegaan aan de handel in kunst en het speculeren erover. In New York ontmoet hij een rijpere jongen met wie hij een deel van het verhaal doorbrengt, maar deze jongen overlijdt later aan bloedkanker. Broer is dan weer alleen en keert weer terug naar de Doornenhof. Intussen heeft Magda van Bruno Pechman een zoon gekregen, genaamd Victor. Victor is nogal traag van begrip en leert pas laat kruipen. Hij interesseert zich in niets, maar als zijn vader erbij is, is dat wel anders. Maar Bruno wordt door Broer en Gijselhart het huis uit gekeken. Ze hebben zelfs even het idee om hem te vermoorden. Toch sluit Gijselhart vrede met ‘de Jood’ en keert hij zich ook weer tegen Broer. Broer overlijdt aan het einde van het verhaal ook en Bruno en Magda zijn met Victor vertrokken naar Zürich. En zo was A.W. Gijselhart weer alleen op zijn Doornenhof. Schrijfstijl Moeilijk. Het was moeilijk Frans Kellendonk te volgen in zijn zinspelingen. Ik ben veel woorden tegengekomen waarvan ik nog nooit gehoord had, dus waarvan ik überhaupt wist wat ze betekenen. Toch kan ik het wel een beetje waarderen. Het zorgt ervoor dat het verhaal heel wat lijkt, terwijl er in heel het boek eigenlijk helemaal niet veel gebeurt. Het is quasi-psychologisch/filosofisch geschreven. Er zijn veel dubbelzinnigheden en veel van deze grijpen terug op de Bijbel. Het verhaal is op een bombastische manier neergezet, een klein dingetje wordt enorm opgeblazen. Er worden pagina’s moeilijke woorden en zinnen neergezet over een klein deelonderwerp. Ruimte Vrijwel het volledige verhaal speelt zich af op de Doornenhof, het huis van A.W. Gijselhart en soms ook van Magda en Leendert. Magda verlaat het huis wel eens om op zichzelf te wonen, maar daarvan komt ze altijd binnen korte tijd weer terug. Leendert is het grootste deel van het verhaal in New York en Manhatten, waar hij de kunsthandel bedrijft en er een homovriendje op nahoudt. Personages A.W. Gijselhart: De naam duidt op het feit dat Gijselhart een gegijzeld hart heeft: hij is gevangene, een slaaf van zijn hebzucht en hij lijdt aan verzamelwoede. Gijselhart is een man van in de zestig, heeft twee kinderen, Magda en Leendert, en is sinds zijn vrouw in de nacht van twee op drie maart 1963 overleden is, weduwnaar. Magda Gijselhart: Magda, door haar vader en ‘vriend’ Prul genoemd, is een vrouw van 30 en ze is lelijk. Ze kijkt scheel met haar rechteroog, doordat de bevalling nogal moeilijk verlopen was. Broer noemde het haar ‘Heilige Rita’-oog. “De wanorde der lelijkheid verveelt nooit” p44. Prul wil van alles, maar het komt nergens van. Ze kan eigenlijk niet buiten haar vader, ondanks dat ze hem haat. Ze krijgt van ‘Jood’ Bruno een zoon, Victor. Leendert Gijselhart: Wanneer we hem voor het eerst zien is hij in de Verenigde Staten en probeert hij geld te verdienen aan kunsthandel. Maar hij kwam er al snel achter dat “smaak overbodig was geworden in de hemel der ideeën.” p70. Hij heeft de vrouw afgezworen en was op ‘seksuele ruimtevaart gegaan’. Op de bruiloft van Lilliane en Scotty in Brussel ontmoet hij zijn rijpere jongen door wie hij voltijds homo werd. Maar door de dood van die vriend gaat hij terug naar de Doornenhof, waar hij later, besmet met dezelfde ziekte, overlijdt.
Bruno Pechman: Bruno is de verwekker van Victor bij Magda. Het is een sukkelende jood van 56 jaren oud. Hij is keel-neus-oorarts en zit zonder werk doordat de directie hem niet lijden mocht om dat hij een jood is. Hij heeft Magda misbruikt door vijfendertigduizend gulden te lenen en het niet terug te geven, maar Magda misbruikt hem om kinderen van te krijgen. Victor: De zoon van Bruno en Magda. “Het was blond, net als Magda, de ogen waren net als de hare rond en blauw, de welvingen van de lippen, de onderkaan voor zover aanwezig en het voorhoofd waren precies de hare, maar terwijl die kenmerken te zamen de moeder onaantrekkelijk maakten, op het lelijke af, voegden ze zich in het kind aaneen tot een engelachtig mooi gezichtje.” p130. Het is een lui mollig ventje en hij heeft nergens animo voor, tenzij zijn vader in de buurt is. Situaties Het verhaal begint in de slaapkamer van Gijselhart. Hij werd wakker en Magda stond buiten op de stoep te wachten tot ze weer bij haar vader mocht intrekken. Het einde is min of meer gesloten: Broer is dood, Magda en Bruno zijn naar Zürich en A.W. Gijselhart is weer alleen op de Doornenhof. Vertelwijze Het boek is verdeeld in drie delen. In het eerste deel wordt vanuit Gijselhart gehandeld, het tweede deel is vanuit de optiek van Leendert en het derde deel vanuit iedereen. Toch staat er altijd wel een soort verteller boven het verhaal. Het lijkt erop dat er iemand is die alles weet, maar maar een klein deel aan je vertelt. Thema’s en motieven Het hele verhaal draait om het familieleven. “Het gezin heb ik maar overgeslagen, zo goed en kwaad als het ging,…” p136. De verbanden tussen Gijselhart en Prul, Gijselhart en Broer, Prul en Broer en deze drie mensen tegenover Bruno Pechman zijn de spil van het boek. Meningsverschillen en ruzies zijn de onvermijdelijke gevolgen van de confrontatie van deze vier totaal verschillende mensen. Homofilie speelt ook een belangrijke rol, maar dan vooral in het leven van Broer. Broer heeft de baarmoeder gemaakt tot een moordplaats. Hij heeft de vrouw afgezworen en daar komt hij onverbloemd voor uit. Verder is er nog de lelijkheid, innerlijk en uiterlijk, van Prul waardoor ze maar geen vrienden krijgt. En als Prul dan toch aan de man raakt is dat niet omdat hij zo van haar houdt, maar meer omdat hij haar vijfendertigduizend gulden afhandig gemaakt had. Maar Prul vond dat niet zo’n probleem, als ze maar van haar fantoomkind afgeholpen kon worden door het krijgen van een echt exemplaar. De geldzucht en verzameldrang van Gijselhart speelt ook een grote rol. Gijselharts volledige leven wordt erdoor beheerst. “Het leek wel of de hele natuurlijke orde in gruzelementen was gevallen en al die gruzelementen weer verkeerd aan elkaar gelijmd waren, Prul had haar zenuwslopende voorkeur voor Andere Mannen van een zekere leeftijd. Haar broer was behept met neigingen waar in bijbelse tijden hele steden voor werden weggevaagd. Het ontbrak hier alleen nog aan het Ding bedrijven met eigen vlees en bloed.” p172. Plaats in de literatuurgeschiedenis Geboren: 1951
Overleden: 1990 Debuut: Bouwval (1977, novelle) Genres: Roman, novelle, (reis)verhaal, essay Bijzonderheid: Werd na het verschijnen van Mystiek lichaam door sommige critici een antisemiet genoemd. Kellendonk verweet diezelfde critici geen onderscheid te kunnen maken tussen de auteur en zijn werk. Citaat: 'Het goede bestaat niet, niet in de hemel en ook niet hier, tenzij het gedragen wordt door een voortdurende reeks van goede daden. Heilig is wat geheiligd wordt en God troont op de gezangen van de mensen.' (laatste regels uit: Het complete werk) Het boek Mystiek lichaam is kenmerkend voor wat de revisor of ook wel academisme wordt genoemd. De tendentie (= ontwikkeling) van realisme naar verbeelding wordt wel aangeduid als Revisor-proza, genoemd naar De revisor, een in 1972 opgericht tijdschrift. Een andere term is "academisme", waarmee bedoeld wordt dat de Revisor-auteurs verhalen in elkaar trachten te knutselen zoals ze op de universiteit (academie) leerden proza te analyseren op basis van de literatuurtheorie. Het gaat de auteurs i.c. (= in casu = in kwestie) niet zozeer om literatuur als zelfexpressie (= uitdrukking van je eigen persoonlijkheid) en als identificatiemogelijkheid (= mogelijkheid tot herkenning) voor de lezer, maar om de vorm, de manier waarop het verhaal "behandeld" wordt, die ter discussie staat, zodat de lezer weet wat hij leest en kritisch kan blijven. Het inlevingsvermogen van de lezer kan hierdoor echter geblokkeerd worden. De literatuur blijft zo een vorm van onderzoek d.m.v. de verbeelding. In tegenstelling tot het radicaal (= zonder beperkingen) avant-gardistische Raster-proza vertellen de Revisor-schrijvers wel een verhaal met herkenbare personages.