ZAKELIJKE GEGEVENS Auteur: Dirk Ayelt Kooiman
titel: Montyn
eerste jaar van uitgave: 1982
druk: de zesde druk
uitgever: De Harmonie
jaar van uitgave: 1989 KEUZE MOTIVATIE Dit boek heb ik gekozen omdat het genre mij aansprak (oorlog, spanning) en daarnaast homoseksualiteit, maar daar heb ik geen bijzondere interesse voor. Het boek is afkomstig uit een van de “lijsters” met allen een genre dat iets met oorlog en spanning te maken heeft.Van de schrijver van dit boek, Dirk Ayelt Kooiman heb ik tot nu toe nog geen boek gelezen waardoor ik nog niet weet of ik het boek aan iemand aan zal raden. SAMENVATTING Het verhaal begint in Thailand. Hier praat Jan Montyn met Ted, een oude oorlogsveteraan, en kijkt op zijn leven terug. Jan is opgegroeid in Oudewater. Zijn ouders zijn erg gelovig. Zijn vader is zelfs priester bij deze orthodox-protestantse gemeente. Jan heeft een hekel aan dat geloof gekregen en besteedt hier verder ook geen aandacht aan. Hij blijft wel bij zijn ouders wonen. Tijdens de bezetting wordt Jan lid van jeugdstorm, de jeugd afdeling van de NSB. Daar ontmoet hij Hein. Samen gaan ze twee keer op kamp in Oostenrijk als training om soldaat te worden. Wanneer de twee weer thuis gekomen zijn, besluiten ze bij de Duitse marine te gaan. Ze komen op een mijnenveger terecht en lijden bij de tweede keer uitvaren schipbreuk. Ze worden naar het Koerland gestuurd om in de loopgraven te vechten tegen de Russen. Dit is de eerste keer dat Jan echte zware trauma's oploopt. Er overkomen hem vreselijke gebeurtenissen die hij ternauwerdood overleeft. Zijn vriend Hein sneuvelt. Hij krijgt twee weken verlof en gaat terug naar Oudewater, zijn woonplaats. Daar is hij echter niet meer welkom omdat hij de Duitsers heeft geholpen. Na zijn verlof moet Jan opnieuw tegen de Russen vechten. De oorlog is dan al bijna voorbij. Ze worden teruggedreven en Jan wordt krijgsgevangene. Hij ontsnapt en meldt zich aan bij het Franse vreemdelingenlegioen. Hij voelt zich er niet "thuis" en ontsnapt weer. Hij gaat naar Vught waar hij zichzelf aangaf bij de politie. Hij belandt vanwege zijn onacceptabele verleden in een gevangenis. Als hij uit de gevangenis komt gaat hij bij zijn vader in de zaak werken. Iedereen kijkt hem met de nek aan en daar kan Jan niet tegen. Hij meldt zich in 1950 aan als vrijwilliger om ingezet te worden in de Koreaanse oorlog. Hij raakt weer gewond en komt terecht in een ziekenhuis in Tokio waar hij Yoshika ontmoet met wie hij trouwt. Montyn krijgt echter een vermoeden dat Yoshika een relatie heeft met een andere man waarvoor ze uiteindelijk kiest. Jan gaat terug naar Nederland waar hij nu als held wordt ontvangen. Hij kan nergens rust vinden en nu hij eenmaal niets meer om handen heeft komen de beelden van de oorlog steeds naar boven. Hij besluit beroepssoldaat te worden en hij krijgt van zijn overste de opdracht een Grenadiersmuseum in te richten. Hij misbruikt zijn tekentalent om schilderijen te vervalsen en te verkopen. Ook organiseert hij feesten voor rijke lui en huurt daarvoor hoertjes in. Deze feesten, die soms dagen doorgaan, lopen vaak uit op een orgie. In deze tijd doet Jan alles wat God verboden heeft. Na een mislukte zelfmoordpoging wordt Jan opgepakt en doorgestuurd naar een psychiatrische inrichting waar hij zijn levensverhaal op moet schrijven. Dit help hem en na een tijd wordt hij ontslagen. Hij gaat in Amsterdam werken en ontmoet Tom, een jongen met wie hij een relatie krijgt. Tom is van huis weggelopen en Jan vangt hem op. Als Tom zelfmoord pleegt gaat Jan naar Vietnam om daar met kindertransporten te helpen. Daarna vertrekt hij van Vietnam naar Nederland. Terug in Amsterdam ontmoet hij de liefde van zijn leven: Sonja. Ze verhuizen naar Frankrijk en krijgen hier een dochtertje, Carolynne, voor wie, zoals uit de laatste paar regels van het boek blijkt, het boek geschreven lijkt te zijn.
FLAPTEKST D Levensbeschouwelijke dingen Het is oorlog in Nederland. Voeding, tabak en andere huishoudelijke middelen zijn schaars. De verveling slaat toe, totdat Jan uit Oudewater zich vrijwillig aanmeldt bij de Duitse Marine. Waarom precies weet hij zelf niet eens. Bij de NSB ontmoet hij Hein, waarmee hij twee keer op militair trainingskamp gaat. Daarna belandt het tweetal met een groep militairen op een mijnenveger waar het goed mis gaat. Hij weet het te overleven net als Hein waarna ze naar Koerland gestuurd worden om daar het loopgraven gevecht aan te gaan met de Russen. Voor het eerst ziet hij de meest gruwelijke dingen die oorlogen met zich meebrengen. Hij raakt zelf zwaargewond en krijgt twee weken verlof, maar hij is nu bezeten van de oorlog waarna hij meerdere malen in de problemen raakt. Hij gaat opnieuw de eindeloze strijd aan tegen de Russen waarna hij uiteindelijk in een strafkamp belandt. Nadat hij hieruit heeft weten te ontsnappen meldt hij zich aan bij het Franse vreemdelingen legioen. Hij verlaat het legioen omdat hij het er niet naar zijn zin heeft en geeft zichzelf aan, waarna hij in een gevangenis belandt. Wanneer hij eindelijk weer op vrije benen staat, probeert hij het “gewone” leven weer op te pakken. Maar de Jan uit Oudewater mag nu wel uit de oorlog gehaald zijn, maar hoe haal je de oorlog uit hem? VERHAALANALYSE De belangrijkste personen: Jan, de hoofdpersoon van het verhaal, heeft ondanks dat zijn ouders erg gelovig zijn, eerder een afkeer dan een plaats in zijn hart voor het geloof. Hij is erg op zoek naar het avontuur en kan eigenlijk nooit stilzitten. Hij zoekt het gevaar makkelijk op. Hoewel hij goede bedoelingen heeft, doet hij toch slechte dingen, of dingen met een verkeerd doel, zoals de Duitsers dienen. Hij heeft een tijd in het noodlot geloofd, maar later heeft hij ervan gemaakt: "Omdat het zo gelopen is". Vrienden maken heeft hij zoveel mogelijk proberen te vermijden nadat hij al een paar keer een goede vriend is verloren. Hij is bang om dierbaren te verliezen. Hij kan zich wel goed aan een vrouw overgeven als hij eenmaal verliefd is en zijn hart heeft verloren. Verder is hij biseksueel en kan hij enorm goed tekenen en etsen. Dit is ook iets wat steeds terugkomt in het verhaal. Piet is Jan’s eerste echte beste vriend. Ze deden alles samen. Hij laat Jan ook voor de eerste keer kennismaken met de dood als hij sterft aan kinderpolio. Met Hein maakt Jan zijn eerste avonturen buitenshuis. Ze zijn altijd samen. Hein is een lange jongen met veel fantasie. Nog meer dan Jan. Hij is wat makkelijker met vrouwen dan Jan, maar hij betrekt Hein wel overal bij. Jan noemt Hein "een man van de wereld". Ze maken veel samen door. De oorlog in het Koerland aan het Oostfront is het laatste geweest. Hein raakt gewond en mocht naar huis maar bezweek aan de verwondingen. Dit schokt Jan heel erg. Thom is een vrolijke jongen. Tenminste, zo lijkt het. Maar onder zijn masker schuilt een hele verdrietige jongeman. Alleen bij Jan laat hij zijn ware ik naar boven komen. Toch kan je niet echt hoogte van hem krijgen. Als je denkt te zien dat hij gelukkig is in zijn relatie met Jan, pleegt hij zelfmoord. De Tijd: Het eerste en het laatste hoofdstuk spelen zich af rond 1975, de tijd dat Jan kindertransporten begeleidde. In de overige hoofdstukken vertelt Jan zijn levensverhaal vanaf dat hij een kleine jongen is totdat hij in de psychiatrische inrichting terecht komt. Dat vertelt hij chronologisch. Daarna vertelt hij alles in flashback vorm. Dat is van 1957 tot 1975. Belangrijkste plaatsen in het verhaal zijn: het zolderkamertje van Jan, het front, waar hij zijn oorlogstrauma's opliep, en de andere plaatsen, zoals de mijnenveger, waar hij geweest is in opdracht van de marine of het leger. Maar ook de plaats die eigenlijk niet in het verhaal voorkomt tot de laatste paar bladzijden, zijn huis in Frankrijk, is belangrijk. Plaats: Belangrijkste plaatsen in het verhaal zijn: het zolderkamertje van Jan, het front, waar hij zijn oorlogstrauma's opliep en de andere plaatsen, zoals de mijnenveger, waar hij op voer in opdracht van de marine of het leger. Maar ook de plaats die eigenlijk niet in het verhaal voorkomt tot in de laatste paar bladzijden, zijn huis in Frankrijk, is belangrijk.
Vertelstandpunt: Er is sprake van een ik-vertelsituatie. Het verhaal wordt door Jan Montyn, die de hoofdrol speelt in het verhaal, verteld. Het is een ooggetuigenverslag van wat Jan Montyn beleefd heeft, opgeschreven volgens de feiten. De lezer beleeft zo de onrust in de geest van Jan Montyn van dichtbij mee. De stijl: Het boek Montyn is autobiografisch. Toch zitten er elementen in die verzonnen zijn. Het verhaal is geromantiseerd en misschien zijn door de tijd heen de gebeurtenissen wat vervormd. In zijn boeken laat Kooiman alles weg wat overbodig lijkt te zijn. Dit heeft als gevolg dat er op alle bladzijden van het boek van alles gebeurt. Zijn manier van schrijven roept beelden en associaties op. Dat komt waarschijnlijk omdat hij zelfs dingen beschrijft waar je zelf nog niet aan denkt om te beschrijven, maar die toch belangrijk zijn. Hij gebruikt veel paradoxen wat het voor de lezer boeiend houdt. Thematiek: Ik denk dat het belangrijkste thema is drang om te overleven. Jan heeft een sterke wil om te overleven. Hij komt een aantal keren beangstigend dicht bij de dood, maar weet altijd op het nippertje te overleven. Homoseksualiteit komt maar weinig naar voren, maar is wel terug te vinden in het verhaal. Conclusie: Of ik nog een boek van deze schrijver zou willen lezen weet ik nog niet. Het verhaal zelf was goed, maar bepaalde hoofdstukken waren te langdradig waardoor het soms saai is om het boek te lezen. Daarentegen vertelde de schrijver wel op een manier waardoor de sfeer goed wordt weergegeven. Als voorbeeld alle details van hoe de situatie op het slagveld was en wat de soldaten allemaal moesten doorstaan. VERWERKINGSOPDRACHT Eigen recensie Als je naar een boek zoekt waarin oorlog, overlevingsdrang en spanning centraal staan, zal “Montyn” een goed boek zijn om te lezen. Het verhaal gaat over een jongen die op jonge leeftijd de tweede wereldoorlog meemaakt en zichzelf tijdens de bezetting aanmeldt bij Jügend storm, de jeugd afdeling van de NSB. Hier ontmoet hij Hein, een jongen van ongeveer zijn leeftijd. Samen gaan ze tweemaal op militair trainingskamp. Dit omdat hij anders geen deel mag nemen aan de strijd. Ze brengen samen veel tijd door en doorstaan samen tweemaal het zware trainingskamp. Nadat ze tijdens de trainingskampen in aanraking komen met landmijnen en die daarna zelf onschadelijk maken, is het tweetal ervaren genoeg om te strijden. Jan vertrekt terug naar Oudenwater, waar hij zich vrijwillig aanmeldt bij de Duitse marine waarna hij op een mijnenveger terecht komt. Bij de tweede uitvaart van het schip gaat het mis; ze leiden schipbreuk maar Jan weet zich, net als Hein, te redden. Jan en Hein worden naar het Koerland gestuurd, waar hij voor het eerste traumatiserende gebeurtenissen meemaakt, waaronder het sneuvelen van Hein, zijn beste vriend. Zelf raakt Jan ook gewond, waardoor hij twee weken verlof krijgt en opnieuw terug gaat naar Oudewater. Hier krijgt hij alleen geen warm welkom omdat hij de Duitsers heeft geholpen. Na zijn verlof kan hij weer tegen de Russen vechten, maar dit maal komt hij in de problemen. De Russen nemen hem gevangen waarna hij in een in een strafkamp belandt. Alle krijgsgevangenen worden als beesten behandeld. Een te grote mond of in hun ogen een bewaker te bijdehand aankijken, is voor hun aanleiding om je in elkaar te slaan. Jan wordt zoals alle gevangen in een kuil gegooid die gevuld was met varkenmest en urine. Hij staat hier tot zijn middel in. Als je pech had, en Jan had dat vaak, werd er door een bewaker over je hoofd heen geplast. Ontwijken kon en wilde hij niet; hij was er simpelweg te moe en te murw voor. Wanneer het hem gelukt is te ontsnappen, heeft hij geen zin meer in oorlog waarna hij zich aanmeldt bij het Franse vreemdelingen legioen. Hier heeft hij het ook slecht naar zijn zin waarna hij wegloopt. Vanwege zijn trauma’s en zelfs verveling geeft hij zich aan bij de politie. Vanwege zijn oorlogsdaden belandt hij weer in de gevangenis. Waarna hij uit deze gevangenis komt, kiest Jan voor het “goede” en keert terug naar Oudenwater om bij zijn vader in de zaak te gaan werken. Hij voelt zich nog steeds niet thuis omdat zijn dorpsgenoten nog niet vergeten zijn dat Jan bij de NSB zat waardoor ze hem nog steeds liever zien gaan dan komen. Omdat Jan eigenlijk niets anders gedaan heeft dan strijden, meldt hij zich weer vrijwillig aan voor een oorlog, ditmaal een Koreaanse. Ook hier zit het geluk hem niet mee en hij raakt zwaargewond. Hij belandt in een ziekenhuis waar hij langzaam hersteld en een vrouw genaamd Yoshika ontmoet. De twee vinden elkaar leuk en trouwen. Desondanks hun hechte relatie word Yoshika verliefd op een andere man waarna Jan en Yoshika scheiden. Alweer besluit Jan terug te keren naar Oudewater waar hij ditmaal wel een warm ontvangst krijgt. Hij wordt als held beschouwd omdat hij in de Koreaanse oorlog heeft meegevochten en hij na zijn verwondingen er weer bovenop is gekomen. Desondanks het feit dat hij weer bij zijn familie is, leeft hij niet gelukkig omdat er regelmatig verschrikkelijke dingen uit de oorlog in hem naar boven komen waardoor hij ook regelmatig nachtmerries krijgt. Hij wordt beroepssoldaat en krijgt de opdracht een grenadiers museum in te richten. Hij tekent en herstelt schilderijen maar misbruikt zijn eigen tekeningen en vervalst velen schilderijen. Hij ontmoet vele officieren en andere grootmachten uit het leger en organiseert samen met hen feestjes waarvoor zelfs kastelen werden afgehuurd. De feesten lopen wel vaak uit de hand; sommige lopen zelfs op een orgie uit. Hij grijpt vaak naar de fles. Vanwege zijn geestelijke verwarring pleegt hij een zelfmoordpoging die mislukt. Hierna belandt hij in een geestelijke inrichting. Tijdens zijn lange verblijf schrijft hij een kompleet levensverhaal. Jan vind hierdoor meer geestelijke stabiliteit en hij komt weer vrij. Nadat hij vertrekt naar Amsterdam, ontmoet hij daar een vriend genaamd Tom. Hij wil weer nuttig werk doen waarna hij naar Thailand gaat om daar kindertransporten te begeleiden. Hierna reist hij terug naar Amsterdam en vindt hij uiteindelijk rust. Hij trouwt met Sonja nadat hij smoorverliefd op haar werd en ze besluiten een bestaan op te bouwen in Frankrijk, waar ze een dochtertje Carolynne krijgen...