Zakelijke gegevens
Auteur: Yvonne Keuls
Titel: Mevrouw mijn moeder, Ambo, Amsterdam, 1999, 16e druk, 264 blz. (eerste druk februari1999).
Genre: roman, het komt het meest in de buurt van een streekroman, al speelt het zich niet af in een bepaalde streek. Een van de andere soorten romans is het in ieder geval niet.

Eerste reactie
Ik heb dit boek gekozen omdat mijn moeder zei dat het wel makkelijk weg las. Ik las vervolgens de achterkant van het boek en besloot het te lezen.
Ik vind het boek erg mooi geschreven, de schrijfster beschrijft alles heel goed. Het verhaal is niet echt boeiend, zelfs een beetje saai soms, omdat je weet wat er gaat gebeuren en hoe het afloopt.


Verdieping
Omdat het boek nog niet zo lang geleden is uitgegeven, heb ik nergens een uittreksel kunnen vinden. Ik heb daarom een recensie gebruikt als samenvatting.

Gave van vertellen - Ander Nieuws, juli/augustus 1999

Yvonne Keuls: Mevrouw mijn moeder Ambo/Amsterdam, 263 blz. ƒ 29,50
Wat hoef je nog te zeggen over een boek dat in twee maanden zes drukken beleefde? In elk geval bewijst het, dat Yvonne Keuls haar doel bereikt heeft: het verhaal te bewaren van een wegglippend tijdperk, van een uitstervend ras, de Indische Nederlanders. 'Die stierven niet alleen zelf, ze namen hun taal met zich mee in hun graf. Hun kinderen en kleinkinderen zouden die zangerige zinnen met die vele herhalingen en die typische Indische tongval niet meer na kunnen doen, en al helemaal niet meer bezielen.'
Zij schreef het boek tien jaar na de dood van haar moeder, die 96 is geworden. Heel knap springt zij van de jeugdherinneringen van haar moeder op midden-Java naar haar eigen jeugd en naar het naderende einde van haar moeder, die een bijzondere en eigenzinnige vrouw was en voor haar naaste omgeving flink lastig kon zijn. Omdat dit ons onverbloemd verteld wordt, is het een heel eerlijk boek, maar tegelijk dierbaar, omdat de liefde en het respect voor die onbedwingbare geest toch steeds doorbreken.
Treffend is het verhaal over de naam, die Yvonne van haar moeder kreeg. Die was niet gecharmeerd van de naam waarop haar man de baby had aangegeven. Immers alleen de moeder kende het kind al van voor de geboorte... 'Aan haar bewegingen weet ik dat mijn dochter later verhalen gaat vertellen, en daarom noem ik haar Angin ('wind' in het Maleis)... want de wind neemt de verhalen mee.'
'Kabar angin' betekent gerucht, maar ook voorgevoel. Daarmee krijgt Yvonne te maken als zij een bezoek brengt aan het ouderlijk huis van haar moeder, waar nog twee tantes, halfzusters, wonen. Zonder telefoon wisten zij toch dat er 'iemand' zou komen. Het feestmaal stond klaar... Als rechtgeaard westerling staat Yvonne sceptisch tegenover deze mystiek van het Oosten, maar moet zich tenslotte toch gewonnen geven. Vooral na haar bezoek bij de nonja doekoen, de medicijnvrouw, die haar van een hier te lande onbehandelbare kwaal afhelpt.
Maar de gave van vertellen heeft zij van niemand vreemd. Als het gezin vlak voor de oorlog naar Nederland verhuist, waar de vader komt te overlijden, zijn het tenslotte de verhalen van haar moeder die hen door de hongerwinter heen helpen. 'Er was geen gas meer en geen electriciteit. 's Avonds zaten we in het donker, in dekens gewikkeld, dicht tegen elkaar aan... Mijn moeder begon. Eerst nog voorzichtig. Niet te veel overdrijven... Maar al spoedig liet ze zich door haar eigen zangerige stem hypnotiseren en zag kans het verhaal (over een voormoeder, D.H.) uit te smeren over vier koude, hongerige, angstige januari-avonden. V-1's en V-2's raasden intussen met hels kabaal over onze hoofden, maar het deerde ons niet...'

De kostelijke verhalen over de Indische tantetjes deden mij denken aan mijn grootmoeder, die niet Indisch was maar er wel geboren werd. Zoals de uitdrukking 'verbeje' (verbeeld je) wanneer ze verontwaardigd was...
Inderdaad, een tijd die voorbij is, maar toch deel van ons erfgoed blijft en waaraan de herinnering gekoesterd moet worden.

Digna Hintzen

Onderzoek van de verhaaltechniek
de schrijfstijl
Yvonne Keuls heeft een hele persoonlijke schrijfstijl, het is direct uit haar leven gehaald. Ze schrijft heel levensecht en heel nauwkeurig en heeft daarom een vlotte, ongekunstelde stijl.
de ruimte
‘Mevrouw mijn moeder’ speelt zich af gedurende het leven van haar moeder. Ongeveer 100 jaar. Eigenlijk vertelt ze alleen wat er in de laatste jaren van haar moeders’ leven gebeurt, maar door de herinneringen die ze op halen kom je ook een heleboel over de jongere jaren van haar leven te weten. Het verhaal wordt niet chronologisch verteld, er zitten heel veel flashbacks in. Ook begint het niet bij het begin, maar bij het eind. Af en toe wordt er een aantal jaren overgeslagen bij de herinneringen, die waren niet interessant genoeg. Bijvoorbeeld over de tijd dat de moeder al opgegroeid was maar nog niet getrouwd is, daar wordt niets over verteld. De plaats waar het verhaal zich afspeelt verschilt nog al eens. De herinneringen spelen zich meestal af in Nederlands-Indië terwijl de rest van het verhaal grotendeels in Nederland plaats vindt, meestal in Den Haag.
Een aantal belangenruimtes in het boek zijn: De kille ziekenhuiskamer waar de moeder moet blijven met de saaie inrichting versterkt de tegenzin waarmee de moeder daar is. Als de moeder bang is om te gaan slapen in het grote huis, dan waait het en is het pikdonker, dit versterkt de angst van moeder.

de verhaalfiguren
De belangrijkste verhaalfiguur is de moeder. Zij wordt dan ook uitgebreid beschreven. Je komt gedurende het verhaal veel te weten over haar uiterlijk, ( bv. haar mooie gebit en haar gebruinde huid.) haar innerlijk ( bv. haar gastvrijheid, koppigheid en haar nieuwsgierigheid.) en haar handelingen (bv. als ze oud wordt haar vergeetachtigheid en het zeuren.)
Er worden verder ook veel bijfiguren gebruikt, de belangrijkste daarvan is de schrijfster zelf, de dochter, waar je ook veel over te weten komt. Verder zijn er nog de broers, achtertantes, vriendinnen van moeder, opa’s en oma’s, verzorgers enz.
situaties
De beginsituatie van het verhaal is eigenlijk hetzelfde als de slotsituatie. Het begint met de dood van haar moeder en eindigt er ook mee. In de tussensituaties vertelt ze over de levensloop van haar moeder.
Er is, als vertelwijze, heel duidelijk gebruikt gemaakt van het ‘ik-verhaal’. De schrijfster speelt zelf een rol in het verhaal en vertelt over zichzelf en over anderen.

Op zoek naar de thematiek
Het thema van ‘Mevrouw mijn moeder’ is het ouder worden.

verhaalgegevens
motieven
thema
- Haar moeder voelt zich niet meer veilig en durft niet alleen in huis te slapen.
- Moeder heeft een hulp nodig die haar helpt met simpele dingen.
Afhankelijkheid van anderen
- Er zit een tand los in moeders’ altijd zo prachtige gebit.
- Moeder gaat door haar rug
- Moeder krijgt meerdere beroertes
Aftakeling van het lichaam
- Moeder wil niet meer veel mensen om zich heen.

-Moeder durft niet meer naar buiten. Afzondering van de buitenwereld
Het ouder worden
- Er overlijden veel van moeders’ vriendinnen.
- De verschillende hulpen komen en gaan vaak snel weer weg. Mensen komen en gaan
- Je komt veel te weten over de jeugd van de moeder.
- De vader van de schrijfster wordt beschreven. Herinneringen ophalen


Plaats in de literatuurgeschiedenis
Omdat het boek nog zo jong is, spreken we van een moderne roman. Yvonne Keuls heeft het geschreven 10 jaar nadat haar moeder overleed. Dit boek is heel typerend voor Yvonne Keuls, omdat dit net zoals haar andere boeken heel levensecht is en lekker leest.
Om wat meer over Yvonne Keuls te weten te komen, heb ik een biografie over haar hieronder geplaatst.

Yvonne Keuls biografie
Tekst: Jeroen Berkhout

De eerste jaren van haar leven bracht ze door in Indonesië. Vlak nadat ze met haar ouders naar Nederland verhuisde, brak de tweede wereldoorlog uit. Dat bleek later een van de drijfveren te zijn die haar brachten tot het schrijverschap. Inmiddels zijn er van Yvonne Keuls al meer dan een miljoen boeken verkocht. Een interview met de vrouw die iets heeft met stoelen en voor wie stilte 'heilig' is.

Vanuit de open keuken van haar sfeervolle huis in Den Haag komt Yvonne Keuls ons tegemoet met een fax in de hand. Ze is nog volop bezig met allerlei activiteiten rond haar laatste boek Mevrouw mijn moeder, dat eind februari verscheen. Op dit moment ligt de 12de druk in de winkels en zijn er al zo'n 80.000 exemplaren over de toonbank gegaan: een heuse Hollandse bestseller. Als we ons gesprek beginnen, valt op dat haar stem hees is. "Van alle interviews en gepraat van de laatste dagen", zegt ze. "Ik word overal gevraagd om lezingen over Mevrouw mijn moeder te geven." Het succes van haar laatste boek, waarin ze de relatie beschrijft met haar moeder die 10 jaar geleden overleed, is enorm. Het staat op de eerste plaats in vijf belangrijke boeken-top-tiens. En dat heeft haar uitgever haar zojuist per fax laten weten.

Een wereld van verschil
Het schrijven ontdekte ze toen ze acht jaar was, hier in Holland. "De oorlog was uitgebroken, en op een dag zag ik in de lucht parachutisten naar beneden komen. In plaats van angstig naar mijn moeder te lopen, ben ik naar huis gehold en heb daar mijn eerste verhaal geschreven, over die parachutisten." Haar ervaringen als kind in de oorlog en haar Indonesische afkomst hebben een belangrijk stempel op haar leven en schrijven gedrukt. "In Djakarta was het om ons huis zo stil en zo groen. En in Holland belandden we in een drukke stad. Dat was natuurlijk een wereld van verschil. Maar mijn afkeer van indringende geluiden komt vanuit de oorlog. Telkens als er V-1's of V-2's overkwamen, telde ik afwachtend af of ze al dan niet op mijn kop zouden vallen." Door die ervaring zou ze voor altijd op zoek blijven naar absolute stilte.
De föhn als herrieschopper
Die stilte heeft ze gevonden in haar huis, dat ligt in een doodlopende straat in een rustieke buurt van Den Haag. "Stilte is voor mij zo belangrijk, dat ik ook geen apparaten in huis heb die herrie maken. Een föhn bijvoorbeeld, dat is toch wel een van de ergste apparaten die je je kunt voorstellen. Mijn haar droogt ook vanzelf wel op."
Fietsen voor elektriciteit
Haar man Rob, met wie ze al 45 jaar getrouwd is, verzorgt in huize Keuls de klusjes die gepaard gaan met lawaai. Stofzuigen bijvoorbeeld. "Bovendien ben ik volkomen a-technisch. Ik kan nog net mijn computer en het licht aan- en uitdoen, maar dan houdt het ook op. En ik besef me ook eigenlijk pas in wat voor comfort ik leef, als iets het een keer niet meer doet. Stel je toch voor dat er geen water zou zijn, of elektriciteit. Daar sta je natuurlijk niet dagelijks bij stil, maar stel het je eens voor. Wat ik wel heel bewust doe is opletten dat er geen energie verspild wordt. Dus kachels niet hoger dan nodig en nergens onnodig licht laten branden. Maar ik denk dat iedereen dat tegenwoordig wel doet." Yvonne denkt hardop na en zegt dat haar niet-verkwistende natuur ook wel uit de oorlog zal stammen. "Wij hadden in de oorlog één lampje, en als je 's avonds licht wilde hebben, dan moest iemand in de kamer fietsen om elektriciteit op te wekken."
Thuis in een stoel
Yvonnes grootste comfort heeft te maken met haar twee speciale stoelen. "Als kind had ik al mijn eigen stoel, midden in de kamer. Die stoel had ik omgedraaid, als een soort tentje. Dan zat ik zeg maar onder die stoel in mijn geheel eigen, stille en beschutte wereldje. En de grote verdienste van mijn moeder was dat ze die stoel nooit heeft omgedraaid en teruggezet. Dus mijn stoel heeft jaren ondersteboven in de huiskamer gestaan." Een goede stoel is voor Yvonne veel meer dan alleen een eenvoudige zitplaats. Ook in haar boeken is een bepaalde stoel vaak de centrale plek waarin belangrijke dingen gebeuren. Het lijkt wel alsof Yvonne zelf pas in haar eigen speciale stoel, opgekruld en met een boek in de hand, zich echt helemaal thuis voelt. "Dan voel ik me het gelukkigst. En dat besef ik me dan ook ieder moment. Heerlijk 's avonds lezen in mijn stoel, in de stilte, met een leeslampje boven mijn hoofd. Dan ben ik volkomen mezelf en dan geniet ik volop. Maar dan moet natuurlijk wel dat lampje blijven branden. En gelukkig kan ik me niet herinneren dat hier ooit het licht uitviel. Zie je wel, daar sta je gewoon niet bij stil." ©


Beoordeling
Er zijn verschillende verhaalelementen in het boek die ik wel heel mooi vind. Ik vind bijvoorbeeld het moment dat de schrijfster in Indonesië is en daar de dingen vergelijkt met haar herinneringen en de verhalen van haar moeder heel mooi omdat ze het zo schrijft dat het net lijkt of je er zelf ook bij bent, je kunt je er heel goed in inleven. Ook vind ik dat stuk mooi omdat het af en toe ontroerend is als de schrijfster dingen of mensen herkent uit haar jeugd en uit de verhalen van haar moeder.

Maar de passage die me het meest aansprak is de allerlaatste alinea van het boek; daarin vergelijkt ze haar stervende moeder met een tropisch vogeltje. De overgang van het vogeltje naar haar moeder vind ik zo mooi en poëtisch gedaan dat ik er bijna kippenvel van kreeg.
De verhaalelementen waarin de schrijfster en haar broers steeds een nieuwe hulp voor hun moeder moeten zoeken, vind ik niet leuk. Het gebeurt zo vaak dat je echt niet meer bij houdt wie er allemaal hulpjes waren, het wordt na een tijdje erg langdradig.
Ik zou zo geen ander boek of een film weten die overeenkomt met dit boek. Er zullen overigens vast wel meer boeken en films zijn waarin situaties zitten die ook in dit boek voorkomen, het zijn best wel alledaagse gebeurtenissen.
De situaties die in het boek voorkomen zijn best wel herkenbaar en, zoals ik net al zei, vrij alledaags. Veel volwassenen zullen het bejaard worden van hun moeder of vader goed herkennen in dit boek en misschien wel ideeën op doen hoe ze het moeten aanpakken. Misschien was het ook wel de bedoeling van Yvonne Keuls om men in te lichten over het ouder worden van de ouders. Het heeft me ook wel een beetje aan het denken gezet, ik hoop bijvoorbeeld niet dat mijn moeder, als ze zo oud is, ook zo gaat zeuren als de moeder uit het boek.
Zoals ik eerder al gezegd heb is het een makkelijk leesbaar boek en ben je vrij snel door het verhaal heen. Af en toe worden er Indonesische woorden gebruikt, voornamelijk door de moeder, die woorden staan achterin het boek vermeld met de betekenis er achter. Dit vind ik heel leuk bedacht, ze had tenslotte ook gewoon het woord meteen al kunnen vertalen en zo het Indonesische woord niet eens gebruiken, maar door het wel er in te zetten betrekt ze je een beetje bij het verhaal. Na een tijdje weet je een aantal van die woorden zonder dat je ze op hoeft te zoeken en dat is leuk, want zo leer je ook nog eens wat.
Mijn eindoordeel is toch vrij positief. Het is heel mooi geschreven maar af en toe een beetje langdradig en af en toe moeilijk inleefbaar omdat het meer tot volwassenen is gericht.
Ik zou het daarom niet aanraden aan een leeftijdsgenoot. Aan een volwassene zal ik het wel aanraden, omdat het voor hen een hekenbare situatie kan zijn.