Menuet door Louis Paul Boon

1. Correcte titelbeschrijving van het boek: Louis Paul Boon, Menuet en andere verhalen, Amsterdam 1987 (zesde druk). Eerste druk: 1955. De titel van het boek zei me weinig, het is maar één woord, waarvan ik niet precies weet wat het inhoudt. Het uiterlijk van het boek kon mij iets meer vertellen. Op de voorkant staat een abstracte tekening met op de voorgrond een man die een trap oploopt naar twee vrouwen, die halfnaakt op een stoel zitten. In dit boek staan nog andere verhalen dan alleen het verhaal Menuet, dus ik weet niet met welk verhaal deze tekening te maken heeft. Op de achterzijde van het boek staat een kort verhaaltje over de schrijver, en er wordt kort weergegeven waar de verhalen over gaan. Over Menuet staat er geschreven: ‘De korte roman Menuet beschouwt Boon zelf als het beste dat hij ooit geschreven heeft. Vele van zijn lezers zullen hem daarin bijvallen: deze geschiedenis van een arbeider in een diepvrieskelder, in zijn verhouding tot een diepvrieskoude echtgenote en het nog zeer jonge meisje dat het huishouden doet, grijpt naar de keel. Door het verhaal zelf, maar vooral ook door de authentieke krantenberichten – verhalen van moord, verkrachting en ellende – die de roman als een niet aflatende modderstroom begeleiden. Typografisch los daarvan, verbeelden ze in toegespitste zin de harde ondertoon van de roman.’ Hierdoor kreeg ik wel bepaalde verwachtingen van het verhaal. Ik verwachte een verhaal waarin niets is wat het lijkt, dat minder serieus lijkt dan het is. Het motto van het boek is: MENUET Oorspronkelijk Franse dans van langzame, afgemeten statige bewegingen in ¾ maat. Van Dale’s Woordenboek. Dit geeft aan wat de titel met het verhaal te maken heeft. Misschien zegt het feit dat Menuet een langzame Franse dans is iets over de hoofdpersoon van het verhaal, of over zijn leven. Ik zie de link nog niet tussen de titel en het verhaal. 2. Het verhaal bestaat uit drie verschillende delen. Er is één deel waar de man aan het woord is, één waar de vrouw aan het woord is en één waar het meisje aan het woord is. Dat het perspectief gewisseld is, merk je omdat de toon per persoon anders is. Een bijzondere bijkomstigheid is dat het hele verhaal lang er in een paar regels bovenaan de bladzijde allemaal krantenberichtjes achter elkaar staan. Deze verzameld de hoofdpersoon, en hebben iets te maken met het verhaal. De krantenknipsels werken versterkend, ze geven een grimmige sfeer aan het boek. Alledrie de delen hebben een aparte titel, namelijk: de vrieskelders, mijn planeet en het eiland. Het verhaal beslaat 94 bladzijden. 3. Het onderwerp van deze tekst is de vervreemding van de hoofdpersonen; de manier waarop zij van elkaar en de rest van de wereld vervreemden. Het verhaal lijkt niet het belangrijkste, maar de gedachten van de hoofdpersonen. Zij geven alledrie hun kijk op het leven en tussendoor vertellen ze iets van het verhaal. Je moet steeds goed opletten of ze weer iets over het verhaal vertellen of er weer van afdwalen. De gebeurtenissen zijn zoals gezegd ondergeschikt aan de gedachtes en gevoelens van de hoofdpersonen. Toch zijn de gebeurtenissen zeker wel belangrijk, omdat ze de hoofdpersonen aan het denken zetten, waardoor ze hun gevoelens en gedachtes proberen weer te geven. Overigens zijn er niet veel gebeurtenissen die belangrijk zijn: de avances die de man maakt naar het kindermeisje toe, de ontmoeting in de tuin tussen de vrouw en haar zwager en de geboorte van het kind. Deze gebeurtenissen worden niet uitvoerig uitgelegd, sterker nog: ze worden heel vaag en met veel beeldspraak weergegeven. Het boek kent drie belangrijke personages: de man, de vrouw en het meisje. Omdat het boek zich waarschijnlijk in de jaren ‘40 afspeelt, zijn de personages niet echt herkenbaar en houden ze er bepaalde ideeën op na, die tegenwoordig nogal oubollig zijn. Daarvan is vooral het meisje een uitzondering, zij wil breken met de gewoontes van die tijd. Het verhaal wordt drie keer verteld. Eerste door de ogen van de man, daarna door die van het meisje en als laatste door die van de vrouw. Allemaal hebben ze een andere mening en een andere kijk op de gebeurtenissen. Deze manier van vertellen is zeker apart en origineel. Ook de gebeurtenissen worden na verloop van tijd duidelijker: ze vertellen allemaal een klein deel, waardoor je na het hele boek te hebben gelezen toch weet hoe alles ongeveer gebeurd moest zijn. Toch blijft het allemaal wat vaag. Omdat het boek dik vijftig jaar oud is bevat het veel ouderwets taalgebruik, dit is soms wel moeilijk te begrijpen. 4. De belangrijkste open plek die je meteen al tegenkomt in het verhaal zijn de krantenknipsels die het hele verhaal door bovenaan de bladzijdes staan. Als je ze leest gaan ze allemaal om verkrachting, moord en al dat soort ellende. Je vraagt je dan af wat ze met het verhaal te maken hebben. Al lezende kom je erachter dat de man gefascineerd wordt door deze berichten en ze uit kranten knipt, en dat dit iets met de betekenislaag van dit verhaal te maken heeft. Wat in de krantenknipsels staat, is echt gebeurd. In die zin zijn de krantenknipsels de werkelijkheid. Maar de krantenknipsels geven niet de volledige werkelijkheid weer, ze zijn slechts een geselecteerd – hier letterlijk uitgeknipt – deel van de werkelijkheid. Verder berichten deze knipsels over uitzonderlijke feiten en bizarre situaties uit de werkelijkheid. In dit boek zijn drie visies aanwezig op de gruwelijkheid van de gebeurtenissen in de krantenknipsels. De vrouw leeft in angst voor de krantenknipsels. Ze vindt de krantenknipsels zelf verschrikkelijk en wil er niet mee geconfronteerd worden. De krantenknipsels tonen een wereld waarin haar ideale maatschappijbeeld niet op blijkt te gaan, en ze vindt het vreselijk dat haar man zo geobsedeerd is met deze berichten. Voor de man echter is het een bevestiging dat de wereld slecht is en het leven zinloos. Het verzamelen van deze berichten geeft hem voldoening, omdat ze bij zijn wereldje passen waarin hij veel nadenkt over de meest rare dingen. 5. Een getrouwde man wordt verliefd op een jong meisje dat bij hem en zijn vrouw helpt in de huishouding. De man werkt in de vrieskelders en is een gesloten en afwezige man. Als hobby knipt hij in zijn rommelkamertje elke avond krantenknipsels uit. Die krantenberichten gaan over sensationele zaken: moorden, verkrachtingen, enz. De vrouw stort zich volledig op haar werk en wordt na één wilde nacht in de tuin met haar zwager zwanger en krijgt een kind van hem. De man en de vrouw leven samen in één huis, maar daar houdt het mee op als ze totaal van elkaar vervreemd raken. Ze willen elkaar niet meer, terwijl ze vroeger elkaars beste vriend waren. Het meisje in de huishouding weet dingen van de vrouw die de man niet weet en mag weten, ook voelt ze zich sterk aangetrokken tot de man en andersom ook. De vrouw is niet zo te spreken over het meisje in de huishouding, vooral omdat ze zich steeds weer bemoeit met zaken die haar niet aangaan. 6. Personages: De man: Van de man is geen naam bekend, gedurende het hele boek wordt er over de man, hij of hem gesproken. De man is een einzelganger, hij vindt het niet prettig om onder de mensen te zijn en trekt zich graag terug op z’n rommelkamertje om krantenartikelen uit te knippen. Hij staart vaak en denkt er niet over na hoe anderen zich over zijn acties kunnen voelen. Hij houdt op niet op een normale manier van zijn vrouw, maar hij mist haar wel als ze niet bij hem is. Zij is zijn bescherming tegen de buitenwereld, zij zorgt wel voor het sociale gedeelte, zodat hij zelf niet met mensen in contact hoeft te komen. De man heeft ook last van dwangneuroses, zo telt hij bijvoorbeeld altijd hoeveel stappen hij maakt als hij buiten rondloopt. Hij is passief, en dat is hij zijn hele leven al geweest. Er zal niet zo gauw iets spontaan uit hem komen, hij is geen initiatiefnemer. De vrouw: Ook van de vrouw is geen naam bekend, ze wordt simpelweg met ‘mijn vrouw’ of ‘de vrouw’ aangeduid, afhankelijk van wie er aan het woord is. Ze heeft een bruisende persoonlijkheid, is altijd in de weer en zit nooit een moment stil. Ze is weinig vrouwelijk, werkt zo hard als een man in die tijd. Wel houdt ze veel van roddelen en andere achterklep, ze staat altijd met de buurvrouwen te praten buiten. Ze is bovendien erg handig, als er iets kapot is in huis repareert zij het. Ook is de vrouw erg gelovig, ze vertrouwd op God of in ieder geval een hogere macht. Het meisje: Het meisje komt uit een gebroken gezin, en werkt nu op jonge leeftijd bij de man en de vrouw in huis. Ze bemoeit zich overal mee, wat geen goede eigenschap is voor een meisje in de huishouding. Ze kan erg cynisch en bot zijn, dit komt door haar opvoeding en omdat ze niet zo heel blij is met haar baantje. Het is niet duidelijk of ze gelovig is of niet, ondanks haar zeer christelijke opvoeding choqueert ze graag door te spotten met godsdienstige zaken. Tijd: Het verhaal speelt zich een aantal jaar na de 2e wereldoorlog af. Er zitten namelijk nog wel enkele krantenberichtjes tussen die verwijzen naar de 2e wereldoorlog, met name verwijzingen naar Hitler dan. Bovendien heeft de hoofdpersoon zelf nog in de oorlog gevochten. De vertelde tijd is denk ik ongeveer 1 jaar. Je hoort namelijk in het verhaal van de vrouw hoe ze zwanger wordt en je hoort in alledrie de verhalen (de man, de vrouw en het meisje) over de geboorte van het kind. Een zwangerschap duurt natuurlijk negen maanden en in het verhaal zit er dan nog een kleine tijdsperiode voor, dat stukje duurt denk ik ongeveer drie maanden. De verteltijd is 94 bladzijden. Er zijn vrij veel flashbacks naar het verleden, maar geen vooruitwijzingen. Ook wordt er niet echt gebruik gemaakt van tijdverdichting, tijdsprongen of tijdvertraging. Structuur: Het perspectief wisselt een aantal keer in het verhaal; alledrie de hoofdpersonen hebben een eigen deel. Het verhaal begint in medias res, er zijn al wat gebeurtenissen vooraf gegaan, die later in het verhaal in de vorm van flashbacks worden verteld. De hoofdpersonen hebben een groot gedeelte van hun levens al meegemaakt. Ruimte: Het verhaal speelt zich naar alle waarschijnlijkheid af in Nederland. Er zijn geen duidelijke aanwijzingen voor, maar als lezer ga je er wel van uit. Perspectief: Het verhaal is vanuit een personale vertelsituatie geschreven. Het hele verhaal is in de ‘hij’ en de ‘zij’ vorm. Het perspectief wisselt twee keer; in het begin van het verhaal verteld de man iets, vervolgens is het meisje aan het woord en daarna is de vrouw aan de beurt. Thematiek: De thematiek van het verhaal is vervreemding en isolement van de hoofdpersonen. Het hele boek gaat erover dat de man en de vrouw, ondanks dat ze getrouwd zijn, moeilijk met elkaar in contact komen en langs elkaar leven. Dan is er ook nog die bemoeial van een meisje (zoals de vrouw haar noemt), dat zich overal mee bemoeit en alles in de gaten houdt: ‘En datzelfde ogenblik heeft het meisje de deur geopend en staat ze ons aan te kijken’. Dit is een goed voorbeeld van de bemoeial, want ze ontdekt hier dat de vrouw en haar zwager in de tuin een slippertje hebben. 7. Er worden in het verhaal verschillende kunstgrepen gebruikt. Het verhaal wordt op een niet-chronologische manier verteld. Door middel van flashbacks en enkele terugverwijzingen wordt iets verteld over de hoofdpersonen en hun verleden. Er zitten geen vooruitwijzingen in het verhaal. Het verhaal is niet-continu; soms worden er korte of lange tijdsperiodes overgeslagen, zoals bijv. een nacht of een dag. Er is geen sprake van tijdsverdichting. De flashbacks en terugverwijzingen maken het verhaal duidelijker, het verklaard hun gedrag. 8. Ik verwachte een verhaal waarin niets is wat het lijkt, dat minder serieus lijkt dan het is. Dit klopt ook wel op een bepaalde manier. Het boek heeft een bepaalde sfeer, die heel vervreemdend werkt. De drie hoofdpersonen zitten alledrie binnen hun eigen wereldje, en houden weinig tot geen rekening met elkaar. Het verhaal wordt op een soort luchtige manier gebracht, terwijl het verhaal toch juist wel een beetje choquerend is. De man heeft bijvoorbeeld bepaalde gedachten en verlangens die niet maatschappelijk geaccepteerd zijn, bijvoorbeeld zijn lust voor (te) jonge vrouwen. En de vrouw heeft een slippertje met haar zwager, en raakt hierdoor tot overmaat van ramp ook nog zwanger. De hoofdpersonen zijn vervreemd van de werkelijkheid, en handelen daarom dan ook niet zo normaal meer. Daarnaast heb je dan nog de krantenknipsels, die een trieste toon geven aan het verhaal. Hoe luchtig het verhaal ook lijkt, en hoe banaal sommige gebeurtenissen soms gebracht worden; de krantenknipsels herinneren de lezers eraan dat het eigenlijk helemaal niet om te lachen is. 9. Menuet was een moeilijk boek om te lezen. Dit kwam vooral door het taalgebruik en de vele beeldspraak. Ook was het lastig te volgen door de verschillende manieren waarop de hoofdpersonen het verhaal vertellen. Toch was het origineel geschreven en daarom een aanrader. Het boek is niet makkelijk en vereist de nodige aandacht en het nodige nadenken tijdens het lezen, het is vrij ingewikkeld.