Mensen zonder geld door Jan Mens

Jan Mens
Mensen zonder Geld
1939

Verwachtingen en eerste reactie
Ik had verwacht dat het boek zou gaan over arme mensen, maar ja dat ligt nogal voor de hand. Ik dacht dat ik een aantal verhalen zou gaan lezen over meerdere arme mensen, een soort raamvertelling. Maar het bleek een doorlopend verhaal te zijn over één gezin.

Beknopte samenvatting en analyse
Koert Jaghtman leeft in een crisistijd waardoor hij met zijn meubelwinkel, waarin hij zelf meubels maakt, maar weinig verdiend. Iedereen heeft immers last van de crisis dus mensen kopen liever meubels uit de massaproductie dan zijn dure, handgemaakte meubelen.
Hij probeert positief te denken: “zoiets gaat wel over” denkt hij. Maar het gaat niet over. Hij, zijn vrouw Jans en zijn zoontje Japie worden hun huis uitgezet wegens achterstallige huur. Zijn dochter Greet was sowieso al weinig thuis, maar zij wilde niet meeverhuizen naar de “sloeberbuurt”. Zij zorgt voor zichzelf van het geld dat ze verdiend in de prostitutie.

Ze verhuizen naar Zeeburgerdorp, een armoedig dorpje buiten Amsterdam. Het is er vuil en het stinkt. De Jaghtmannen kunnen er maar niet aan wennen, en Koert en Jans doen er dan ook alles aan om hun eer te behouden. Daarom sturen ze Japie nog steeds naar school en zorgen ze dat hij er, voor zover mogelijk, nog steeds fatsoenlijk bijloopt.
Koert krijgt een uitkering maar hij wil graag werken. Het kost hem veel moeite om werk te vinden. En als hij dan iets heeft gevonden, dan wil het niet baten. Zo werkt hij even in een houtzagerij, waar hij planken moet schuren. Hij doet zijn stinkende best, maar zijn lichaam is te zwak en hij valt flauw. Door de dokter wordt hij arbeidsongeschikt verklaard, maar desondanks probeert hij of hij winst kan maken als marktkoopman. Hierbij wordt hij geholpen door zijn buurman Maup, die heeft er verstand van. Maar Maup kan er niet altijd zijn, en in zijn eentje bakt Koert er niks van.
Koert en Jans kunnen het zo echt niet meer redden, ze moeten gaan eten bij de Steun, maar Japie laten ze thuis eten anders komt hij op school bekend te staan als armoezaaier. Ze voelen zich helemaal niet op hun gemak en het eten smaakt hen niet. Ze kunnen er gewoon weg niet aan wennen om arm te zijn. Op de weg naar huis krijgen ze ruzie, Jans verwijt Koert dat hij lui is, dat hij denkt dat alles vanzelf wel goed komt.
Dan bedenkt Koert een manier om geld te verdienen die wel werkt: voddenrapen. Hij verdient hiermee een redelijk bedrag bovenop zijn uitkering. Jans is hier erg blij mee, het is voor haar namelijk ook niet makkelijk om er een huishouden op na te houden met alleen een uitkering.
Maar als Koert de volgende keer komt stempelen voor zijn uitkering, krijgt hij geen stempel. De ambtenaren zijn erachter gekomen dat hij zelf het een en ander bijverdiend en daarom krijgt hij de komende paar weken geen uitkering meer.
Als Koert thuis komt durft hij het niet aan Jans te vertellen. Hij voelt zich teneergeslagen en hij weet dat alles nu verloren is. Hij gaat snel spierinkjes vissen voor het avond eten.
Een vreemde komt Jans en Japie vertellen dat Koert is omgekomen. Hij is verdronken bij de sluis waar hij spiering zat te vissen.
Dit is een reden voor moeder om weer contact ze zoeken met Greet, ze vindt dat zij daar toch van op de hoogte moet zijn. Japie moet een brief van moeder naar Greet brengen. Bij haar huis aangekomen ziet hij dat Greet het, in tegenstelling tot hemzelf, helemaal niet slecht heeft.

Japie en zijn moeder verhuizen weg uit Zeeburgerdorp, Greet staat borg voor hun huur. Japie gaat ondertussen naar de ambachtsschool waar hij leert voor timmerman. Moeder werkt hele dagen maar haar gezondheid gaat achteruit. Ze heeft veel last van haar rug en uiteindelijk kan ze niet meer werken. Japie heeft de ambachtsschool met vlag en wimpel afgerond, maar er is geen werk voor hem. Hij probeert alles, maar uiteindelijk wordt hij fietsjongen bij een apotheek. Hij doet zijn werk absoluut niet met plezier maar hij weet dat hij niet anders kan. Doordat hij hele dagen op de straat is, begint hij een sociaalleven op te bouwen. Van sparen komt niet erg veel omdat hij zijn centen uitgeeft aan theater shows en borrels.
Het lijkt allemaal goed te gaan, maar de stad is erg onrustig. Er zijn veel opstanden en demonstraties tegen de werkeloosheid. Op een dag loopt Japie door de stad. Hij ziet een grote groep mensen en zonder enig doel loopt hij met hen mee. Het blijkt om een groep demonstranten te gaan die de brug blokkeren. Direct is de marechaussee ter plaatse om de oproer neer te slaan. Hierbij komt Japie om het leven.


Motieven
Armoede is een terugkerend motief, niet alleen de familie Jaghtman is arm, maar de rest van de omgeving ook.
Schuldgevoel: Koert denkt dat het zijn schuld is dat ze zo arm zijn. En Jans denkt dat zijn dood haar schuld is.

Personages
-Koert Jaghtman: een beetje sombere man, zeker nadat hij zijn huis is uitgezet, hij wil erg graag werken.
-Jans: een strenge, sterke vrouw, Koert omschrijft haar als zijn “ijzeren vrouw”.
-Japie: een dromer, hij gaat graag naar school maar daar is hij erg snel afgeleid.

Perspectief en verteller
Het verhaal wordt meestal vanuit Japie’s oogpunt verteld. Maar soms ook vanuit het oogpunt van Jaghtman of van Jans.
Het verhaal is in het hij/zij-perspectief verteld, vanuit het oogpunt van een buitenstaander.

Ruimte
Het verhaal speelt zich af in Amsterdam en in Zeeburgerdorp.

Stijl
Jan Mens heeft geen moeilijke stijl. Het is goed te volgen omdat er weinig lange zinnen of moeilijke woorden worden gebruikt. Hij schrijft hele stukken in plat Amsterdams.

Thema
Het thema van dit boek is armoede.


Tijd
Het verhaal speelt zich af in de jaren ’30. Dat kan je zien omdat de massaproductie toen net uitgevonden was, er waren net auto’s. Dat is ook af te leiden doordar er over het socialisme en over de opmars van Hitler gesproken wordt.

Titelverklaring
De titel sluit aan bij het thema, het gaat over een arm gezin. Vandaar “Mensen zonder Geld”

Eindoordeel
Het duurde lang voordat ik eindelijk een beetje plezier begon te krijgen in het lezen van dit boek. Maar na een stuk of 8 hoofdstukken wilde dat uiteindelijk wel lukken. Het boek had wel een traag tempo, er zat steeds een hele tijd tussen de ingrijpende gebeurtenissen.
Het boek was wel een “eyeopener”. Omdat we zelf in een rijke maatschappij leven, hebben we vaak niet door dat andere mensen het erg moeilijk kunnen hebben. Het geeft je een goed beeld uit het leven van de mensen die in de crisisjaren hebben geleefd.