Titelbeschrijving

Jan Vantoortelboom, Meester Mitraillette. Uitgeverij Olympus deel van uitgeverij Atlas Contact. West-Vlaanderen 2014 (11de druk 2017)

Relevant schrijver

Jan Vantoortelboom kwam in 2011 met zijn debuut “De verzonken jongen”. Die werd bekroond met de Bronzen Uil en de Prijs Letterkunde West-Vlaanderen. Het boek “Meester Mitraillette” werd na zijn verschijning enthousiast onthaald door de pers. De boeken hebben gemeen dat er in beide gevallen geschreven wordt over lastige en mislukkende relaties.

Samenvatting

In de roman lopen twee verhaallijnen naast elkaar. De ene is een snellopend verhaal over David Verbochts opvoeding en de andere over zijn volwassen leven. De roman begint met een proloog over Davids dood. Daarna springt het verhaal terug naar de “tegenwoordige tijd”.

David Verbocht reist van Gent naar Elverdinge. Het is 1913 en 4 jaar na de dood van zijn broertje Henri. In Elverdinge gaat hij werken als schoolmeester van het zesde leerjaar. Hij verblijft in een huurhuisje van de boer Verschoppen. Tijdens van zijn wandelingen ontmoet hij Marcus Verschoppen, een van zijn later favoriete leerlingen. Die is bezig met vlinders te tekenen. Davids eerste dagen als leraar zijn lastig, omdat hij het plaatselijke dialect niet begrijpt. Van de 16 jongens is Marcus de slimste. Tijdens de lessen krijgt hij lastige vragen van de jongens. Zo komt hij meerdere keren in conflict door het feit dat de jongens streng katholiek opgevoed zijn en hij niet. Hij legt daarom ook altijd uit wat zijn mening is en waarom. Door zijn meningen komt hij in conflict met de pastoor. In Elverdinge maakt hij kennis met Victor Vanheule, de uitsmijter van het plaatselijke cafétje. Diezelfde avond ontmoet hij weer Marcus en zijn vader die kolen aan het scheppen zijn. Hij helpt de zwoegende Marcus een tijdje voordat hij zelf een kilootje kolen koopt. Boer Verschoppen vindt het niet nodig dat hij helpt omdat hij vindt dat Marcus sterker moet worden. Dit laat hij ook merken wanneer David een klacht komt indienen over de schimmel in zijn huurhuisje. Daar ontmoet hij ook de moeder van Marcus, Godelieve. Op wie hij later verliefd wordt. Verder is het stil in het dorp. Door de gebeurtenissen rond Koning Leopold II in Congo besluit David het glas-in-loodschilderij door de jongens te laten verwoesten. Godelieve vraagt aan David of hij Marcus mee wil nemen op zijn wandelingen. Er ontstaat een hechte bond tussen de twee. David besluit Marcus te leren zwemmen. Tijdens een van de lessen kust de verliefde Marcus David op zijn borst. David schrikt, duwt hem weg en geeft hem vervolgens een klap. Dezelfde dag pleegt Marcus zelfmoord. David krijgt hier de schuld van. In de gevangenis wordt hij in elkaar geslagen en belandt in het ziekenhuis. Ondertussen is de eerste wereldoorlog begonnen. David wordt veroordeeld volgens oorlogsrecht, om infanterist te worden in Noord-Frankrijk. In de loopgraven leert hij zijn medesoldaten lezen en schrijven. ’s Nachts steelt hij een mitraillette, vandaar zijn bijnaam ‘meester mitraillette’. In de loopgraven ontmoet hij Victor Vanheule. Deze vertelt over Godelieve. Niet veel later deserteert David naar Elverdinge. Voordat hij Godelieve kan vinden wordt hij opgepakt en voor het vuurpeloton gezet en geëxecuteerd.

In het parallelverhaal over Davids opvoeding ontmoeten we Davids broertje. David en Henri schelen 6 jaar. Henri kreeg de koosnaam Rattekop, vanwege zijn witte haren. Toen David 10 werd mocht hij het bos in. Hij vertelt zijn broertje ’s avonds over het bos. Als David 13 is mag Henri ook mee. 2 Jaar later worden ze aangevallen door een valse jachthond. Ze worden op het nippertje gered door de eigenares, Myrtha. David valt als een blok voor haar. Samen met Henri gaat hij vaak op bezoek. Als hij 18 is legt hij onverwachts zijn hand op haar borst. Myrtha is schrikt, geeft hem een klap en duwt hem van zich af. Vlak hierna schiet Henri zichzelf per ongeluk dood met een jachtgeweer.

Door de roman heen leren we David beter kennen. Dit wordt nog altijd beperkt doordat we hem niet chronologisch leren kennen. Iets dat ervoor zorgt dat er een verassingsmoment ontstaat bij de twee gelijke gebeurtenissen met dezelfde hoofdpersoon. Namelijk het einde van de relaties tussen Myrtha/David en David/Marcus, en de dood die hier opvolgt.

Verhaalanalyse

Ruimte

De roman speelt zich voornamelijk af in het dorpje Elverdinge in West-Vlaanderen, België. Dit is een toevallig uitgekozen dorpje dat aan de grens van Frankrijk ligt. Tijdens de tijdsprongen naar Davids opvoeding speelt het verhaal zich af in Gent, thuis bij de familie Verbocht en in het bos erachter.

Qua tijd speelt het verhaal zich af voor en tijdens de eerste wereldoorlog. Tijdens de tijdsprongen terug naar Davids opvoeding bevinden we ons tussen 1901 en 1909. David is dan 10-18 jaar oud. Dat kan je afleiden aan het feit dat David in de “tegenwoordige tijd” 22 jaar is, in 1913. 4 Jaar na de dood van zijn broertje Henri. Dat het 1913 was in Davids “tegenwoordige tijd” kan je afleiden aan de beschrijving: de Kerst van 1913. Davids volwassen leven eindigt rond januari 1915.

Personages

David Verbocht is de hoofdpersoon van deze roman. We ontmoeten hem als kind en zojuist afgestudeerde meester. In zijn kinder-/tienerjaren is hij tussen de 10 en 18 jaar. Als volwassene is hij 22 tot ongeveer 24 jaar oud. Als volwassene is hij zowel schoolmeester voor het zesde leerjaar van Elverdinge, als getraind infanterist aan het front in België. Tussen deze beroepen in zit David in de gevangenis en ligt later in het ziekenhuis. Zijn karakter verandert van vol vreugde en avontuurlijk naar vreugdeloos. Zijn liefde voor de natuur staat sterk tot het einde. Na de dood van Henri en Marcus, verliest hij zijn levenslust. Hij neemt geen blad meer voor zijn mond. Voorbeeld: hij geeft zijn commandant een brutaal antwoord op de vraagverlieft waarom hij niet deelneemt aan de verplichte kerkdienst. Je kan ook lezen over hoe David zijn levenslust verliest, terugwint en weer verliest. Hij is gelukkig, verliest zijn broertje, ontmoet Marcus en Godelieve en Marcus overlijdt. Hij moet naar het front, mist Godelieve en probeert haar te vinden wanneer hij deserteert.

Henry Verbocht is Davids kleine broer. We leren hem alleen kennen via de herinneringen van David. Zijn bijnaam is Rattekop. Die had hij gekregen door zijn witte haren toen hij nog net geboren was. Hij overlijdt als hij zichzelf neerschiet, 12 jaar oud. Henri en David hadden een hechte relatie.

Marcus Verschoppen is een leerling van David in Elverdinge, 12 jaar oud. Hij zit in het zesde leerjaar. Hij is slim, nieuwsgierig en houdt van tekenen. De relatie met zijn moeder Godelieve is beter dan die met zijn vader, boer Verschoppen. Zijn relatie met David heeft twee hoofdzakelijke vormen: leraar-leerling, en vriendschappelijk. Marcus pleegt zelfmoord nadat zijn verliefdheid wordt afgewezen door David.

Godelieve Verschoppen is de moeder van Marcus. David wordt verliefd op haar. Zij bezoekt hem meerdere keren in het ziekenhuis. David deserteert om haar te zoeken. Godelieve heeft een lieflijk karakter en houd erg veel van haar zoon, Marcus. Ze ontwikkelt zelf ook nog gevoelens voor David.

Boer Verschoppen is getrouwd met Godelieve en vader van Marcus. Hij heeft een onaangenaam karakter en is streng tegenover Marcus. Hij is een gerespecteerde burger in Elverdinge. Binnen het leger heeft hij een hoge rang. Naast eigenaar van een boerderij verhuurt hij ook een huisje aan David. Zijn relatie met David is niet bepaald goed. De vriendschappelijkheid die erin zit bestaat voornamelijk door wederzijds respect.

Myrtha is de vrouw waarop David verliefd raakt in zijn tienerjaren. Er is een groot jaarverschil tussen de twee. Myrtha heeft een wild en vriendelijk karakter. David beschrijft haar als iemand met een vleugje mysterie. Myrtha is een weduwe nadat haar man enkele jaren geleden verongelukte tijdens een jacht in Afrika, waar ze woonden. Het is het jachtgeweer van haar overleden man waarmee Henri zichzelf neerschiet.

Victor Vanheule is de uitsmijter van het café in Elverdinge. Hij is groot en sterk. David ontmoet Victor naderhand in de loopgraven. Victor brengt David nieuws over Godelieve.

Vertelwijze

De roman wordt verteld vanuit een ik-vertelinstantie van David. Hierdoor lees je het verhaal onder sterke invloed van zijn meningen.

Het verhaal wordt niet chronologisch verteld, maar de parallelle verhaallijnen lopen onafhankelijk van elkaar wel chronologisch. De roman begint met een proloog, maar heeft geen epiloog. De twee parallelle verhaallijnen gaan over dezelfde hoofdpersoon, David Verbocht, opvoeding en volwassen jaren.

Motieven

Er is niet veel gebruik gemaakt van motieven. Ik heb een verhaalmotief gevonden. De gebeurtenissen die bij deze citaten horen zorgen voor een emotioneel en herhalend verband. Dit verband loopt via een emotionele handeling naar een schrikreactie tot de dood.

Het eerste citaat, wat als eerste plaatsvindt, staat op bladzijde 212: “Ze veerde recht, verschrikking in haar ogen.” David is verliefd op een oudere dame, Myrtha. Hij maakt avances, zij schrikt en geeft hem een klap. Niet lang hierna schiet Henri zichzelf per ongeluk en sterft.

In het tweede citaat, wat later plaatsvindt, van bladzijde 210 gebeurd ongeveer hetzelfde: “Maar ik kreeg geen woord over mijn lippen.” Marcus, de jongste, zoekt toenadering tot David, de oudste. David geeft van verbazing een klap. Wat daarna gebeurt is wel verschillend. Marcus pleegt zelfmoord.

Thema

De rode draad in het verhaal is Davids telkens weer mislukte relaties door eenzijdige liefde. De boodschap of moraal in dit verhaal zou dan zijn: relaties tussen jonge en oudere mensen horen niet meer te zijn dan vriendschappelijk. In de tijd van de eerste wereldoorlog werden zulke relaties niet geaccepteerd.

Titelverklaring

De titel is “Meester Mitraillette”. Dit is de bijnaam die David van zijn medesoldaten kreeg toen hij aan het front vocht. Wat opvalt is dat de twee woorden een verschillende kleur hebben gekregen op de omslag. Het woord ‘meester’ is turkoois. Het is een rustige kleur vergeleken met het legergroene woord ‘mitraillette’. Het woord ‘meester’ verwijst dan naar de tijd toen David nog gelukkig was. Het woord ‘mitraillette’ verwijst naar Davids tijd als soldaat en daardoor ook naar de ellende in Davids leven. Dat kan je ook afleiden aan de betekenis van de woorden. Meester, als in het beroep van David wanneer hij nog gelukkig was. Mitraillette, als hij soldaat in de eerste wereldoorlog.

Schrijfstijl

 Jan Vantoortelboom gebruikt zowel kort als lange zinnen. Na een aantal korte zinnen volgt een aantal lange zinnen. De meeste beschrijvingen zijn van de natuur. De beschrijvingen komen meestal alleen voor wanneer David letterlijk in de natuur staat. Zo komen er meerdere rijke beschrijvingen over de zee in Davids droom. Als voorbeeld een citaat van bladzijde 30: “Het water opspetterend tegen de rotskust in de verte, de afdruk van mijn voeten, weg van de zee”. Sommige van de beschrijvingen lijken bijna poëtisch, zoals het gegeven voorbeeld. Verder wordt er alleen maar beschreven hoe David de omgeving beleeft. Bijvoorbeeld dit citaat van bladzijde 119: “In deze kleine keuken heerste een ongrijpbaar gevoel, de reuk van avontuur.”

Beoordeling

Ik vind het boek niet spannend. Het thema in de roman spreekt mij niet aan. Door de woordkeuze en zinsbouw blijf je doorlezen. De woordkeuze maakt dat het boek ook door tieners gelezen kan worden. Het boek heeft een economisch opbouw, waardoor je niet wordt gedwongen om allerlei kleuren en geuren voortestellen. Hierdoor staat het verhaal niet stil. Een van de thema’s is: een jong persoon raakt verlieft op een oudere. Dit is naar mijn mening een thema waar je niet over schrijft behalve als je er een zeer goede reden voor hebt. Zo lijkt het wel alsof er in zulke relaties de jongste de schuld krijgt. Dat vind ik niet kunnen. De roman is (nog) niet verfilmd. Ik zou dit boek niet aanraden aan anderen.