Meander door Tessa de Loo

I Zakelijke gegevens Tessa de Loo
Meander
Opgedragen aan René, voor wie geen berg te hoog was. Met veel dank aan Marinus, voor diens onontbeerlijke bijstand. De poging de hemel op aarde te verwezenlijken heeft altijd weer geleid tot de hel. – K. - - Popper
Zuiverheid en eenzaamheid zijn één en hetzelfde geluk. - Colette
Amsterdam, 1986
Uitgeverij De Arbeiderspers
266 bladzijdes II De eerste reactie Ik heb dit boek gekozen, omdat het bij ons thuis in de boekenkast stond en omdat het me leuk leek om wat te leren over het verloop van het leven in een commune. Mijn ouders vertelden: “In het laatste deel blijkt dat het heel moeilijk is om in een commune te leven, omdat nooit iedereen zich aan de regels en taken kan houden”. Ik werd nieuwsgierig en wilde er achter komen of ze wel gelijk hadden.
III Verdieping
Samenvatting Jesse Deodaat, een man van middelbare leeftijd, is de stichter en geestelijk leider van leefgemeenschap Meander. Na een grondige analyse komt hij tot de conclusie dat de mens gedreven wordt door begeerte, ijdelheid, angst en haat. Hij zegt dat je door meditatie kan ontsnappen aan de dagelijkse problemen. Er heeft zich een gevarieerde groep volgelingen bij hem aangesloten, waaronder Sebastiaan, die Jesse bijna aanbidt. Ook komen Otto en Hester, Otto gelooft in de ideeën van Jesse, maar Hester wordt eigenlijk door Otto meegesleurd, samen met hun dochtertje Catelijne. Max en roosje komen ook naar het dorp. Max en Otto worden de meest trouwe volgelingen van Jesse. Sommige van hen zijn academici, bakkers en de vrouw van Jesse is balletdanseres geweest. Jesse is alleen in geestelijke zin met Maja getrouwd, op lichamelijk gebied is ze met Hugo getrouwd. Wel heeft Jesse samen met Maja een zoontje genaamd Frodo. Ze wonen allemaal bij elkaar in een commune in een verlaten dorp in Zeeuws Vlaanderen. Allen geloven in Jesse’s ideeën en alles gaat goed. Dan ontstaan er echter spanningen tussen Maja en Jesse. Alle communeleden vinden dat Maja zich niet genoeg inzet, want zij zit gewoon thuis met Hugo. Jesse besluit om een tijdje weg te gaan om na te denken. Als hij terugkeert is het een zooitje in Meander, er is maar heel weinig werk verricht en er zijn alleen maar schulden gemaakt. Sommige leden denken alleen maar aan feesten. Op een avond komt Jesse erachter dat Maja, achter zijn rug om, een avondje uit in Antwerpen heeft georganiseerd met een paar andere leden van Meander. Maja heeft zich nu tegen Jesse gekeerd en krijgt daarbij steun van Hester. Maja heeft zo haar eigen plannen en weet deze door te voeren. Als ze dan ook nog haar nieuwe vriend, Laurens Dewaere, in Meander introduceert, is voor haar man de maat vol. Jesse zet Maja uit het huis en uit Meander. Ondertussen zijn er binnen de commune allemaal buitenechtelijke relaties ontstaan. Dit is het begin van de ontaarding van het communeleven. Deze ontaarding wordt nog groter als Maja zich, samen met alle nieuwe stellen, tegen Jesse keert. Jesse is hierdoor gedwongen, samen met zijn zoontje Frodo, Meander te verlaten. Personages Voordat Jesse Deodaat Meander sticht, bestudeert hij de ideeën van de Heilige Ramakrishna. Hij komt tot de conclusie dat de mens zich los moet maken van angst, haat, jaloezie en hebzucht. “God is ons diepste wezen, God is dat deel van ons dat vrij is van angst”. Jesse wil dat Meander een leefgemeenschap vol liefde en broederschap wordt. De leden van Meander zouden volgens hem gaan behoren tot de ‘nieuwe mens’. Jesse is heel rustig en wordt niet snel kwaad. Zo krijgt hij bijvoorbeeld een meningsverschil met een toeschouwer tijdens een toespraak. Hij blijft rustig, terwijl de toeschouwer agressief tegen hem doet. Jesse laat helemaal niet zijn emoties zien. Hij doet dat wel, wanneer blijkt dat Maja een nieuwe vriend heeft. Hij huilt dan uit bij Sebastiaan, zijn trouwste discipel. Alle mislukkingen in Meander worden door Jesse goedgepraat. Zo wordt er een keer iemand boos op Maja, omdat zij niet voor de commune werkt, terwijl alle mensen dat wel doen. Jesse pleit dan voor Maja, “De een werkt met zijn handen, de ander ontwikkelt zijn geest, een derde zijn gevoel. Maja onderzoekt de uiterste grenzen van het gevoel. Het is de moeilijkste weg van de drie die zij begaat.” Jesse Deodaat is een grote, gespierde man. Hij heeft lang, blond haar dat hij vrijwel altijd in een staart draagt. Jesse is een round- character, want je leert hem steeds beter kennen. De leden van Meander zijn flat- characters, het perspectief ligt minder vaak bij hen en ze zijn onveranderlijk. Maja is een belangrijk bijpersoon. Zij is de vrouw van Jesse, maar alleen in geestelijk opzicht. Lichamelijk hebben ze helemaal niks. Maja is vroeger balletdanseres geweest en heeft voor Jesse haar balletcarrière opgegeven. Ze is het niet helemaal eens met de idealen van Jesse en daarom begint ze na verloop van tijd ook een tegenstroming van Meander. Ze is vrij goed in mensen tegen elkaar uit spelen, hierdoor ontstaat er een splitsing in de gemeenschap. Andere personen zijn: Sebastiaan, de trouwe volgeling van Jesse en ook zijn beste vriend; Otto, ook een grote bewonderaar van Jesse; Hester, de vrouw van Otto. Zij is het van het begin af aan al niet eens met Jesse en probeert op een gegeven moment ook weg te lopen wat overigens niet lukt; Max, hij was eerst de minnaar van Maja, maar op een gegeven moment verlaat hij de commune. Bij zijn terugkomst werd hij verliefd op Hester. Veel bijfiguren zijn eigenlijk niet interessant en worden dan ook niet echt duidelijk beschreven. Ze stellen niet meer voor dan een naam en het hebben van een taak binnen de gemeenschap. De bijfiguren maken geen ontwikkeling door, ze blijven allemaal bij hun mening. Titelverklaring Meander is de naam van de commune en tevens een bocht in een rivier. Jesse vergelijkt de commune met een rivier. In de maatschappij gebeurt alles volgens vaste patronen, maar de Meander kronkelt zoals hij zelf wil. Ruimte Het verhaal speelt zich af in een Zeeuws dorp. De belangrijkste plaats is het huis van Jesse, omdat daar de meeste handelingen plaatsvinden. De mensen van Meander passen eigenlijk helemaal niet in het Zeeuwse dorp. De oorspronkelijke bewoners van het dorp vinden de communeleden raar. Hierdoor ontstaat er een gespannen sfeer. Ook aan het eind, als Jesse vertelt dat hij weggaat, is de sfeer in de commune gespannen. In het begin is het mooi weer en schijnt de zon, het gaat ook voorspoedig met Meander. Als Jesse orde op zaken stelt in Meander ligt er een pak sneeuw over het landschap en dit schept orde in het landschap. Op het eind regent het constant en begint het ook steeds harder te regenen, hierdoor wordt het effect van de aftakeling van Meander versterkt. Helemaal op het eind van het boek laat de schrijfster nog eens merken dat het weer belangrijk is. Het regent en Frodo vraagt dan aan Jesse waar ze heen gaan en Jesse antwoordt: ‘Zie je die lichte plek daar in de verte, daar gaan we heen’. Ze gaan het mooie weer tegemoet, dus een goede periode. Tijd De verteltijd van het boek is 266 bladzijdes. Het verhaal beslaat zo’n vier jaar. Het is niet helemaal duidelijk wanneer het zich precies afspeelt, maar aan het begin van het boek staat dat het dorp waar Meander gesticht wordt sinds de watersnoodramp half verlaten is en nu vergrijst. De watersnoodramp was in 1953 en aangezien de mensen die daar woonden allemaal oud waren geworden en het boek in 1986 uit kwam denk ik dat het zich rond de jaren 70 afspeelde. Rond de jaren 70 stichtte heel veel mensen een sekte of commune, daarom is het goed denkbaar dat het verhaal zich rond die tijd heeft afgespeeld. Het einde van het boek kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. Het is een gesloten einde als je het bekijkt vanuit de commune omdat deze ten onder is gegaan en daarmee afgesloten. Het is een gesloten einde als je het bekijkt vanuit Maja’s perspectief. Haar doel was om de commune uit elkaar te drijven en dat is haar gelukt. Als je het bekijkt vanuit Jesse’s perspectief is het een open einde. Je weet niet wat er verder met Jesse gaat gebeuren, en ook niet hoe het met de andere personen zal aflopen. Toch kies ik voor het gesloten einde, omdat het proces van de opkomst en de ondergang van Meander afgesloten is. Meander is een niet chronologisch verhaal. Er komen een aantal flashbacks in voor, deze gaan altijd over Jesse. Er is er bijvoorbeeld een over de eerste keer dat Jesse mediteert.
Perspectief Het verhaal wordt verteld vanuit de hij - vorm. ”Tussen zijn oogharen door keek Sebastiaan naar de schittering van de zon in het water, dat beneden langs de dijk stroomde.” In ieder hoofdstuk ligt het perspectief bij een ander lid van de gemeenschap. Een enkele keer wisselt het perspectief binnen een hoofdstuk. De verteller van het verhaal is alwetend, want het perspectief wisselt en ieders gedachten worden beschreven, zoals die van Hester. “Het liefst was ze met het kind in haar armen boven het parle uitgestegen, zoals ze soms droomde”. De gedachten van Maja worden niet goed onder woorden gebracht, waardoor je gaat denken dat Maja “slecht” is. Een alwetende verteller heeft zo zijn voordelen, er wordt namelijk objectief naar alle gebeurtenissen en personen gekeken, waardoor de lezer geen bepaalde mening voorgeschoteld krijgt. Stijl In Meander staan veel beschrijvingen, maar niet veel dialogen. Het taalgebruik is alledaags. Een voorbeeld van een beschrijving: “Er hing een merkwaardige stilte om hem heen; het was of hij alleen maar een volmaakte afbeelding van een zwaan was die, na uit de lijst te zijn gesneden, midden in het landschap was gezet”. Thematiek Het thema van Meander is het uiteenvallen van een leefgemeenschap. Het motto van K. Popper, aan het begin van het boek past hier goed bij. “De poging de hemel op aarde te verwezenlijken, heeft altijd weer geleid tot de hel”. Maja vraagt zich af wat ze moet inleveren als ze moeder wordt. Dit laat goed zien welke problematiek de roman weergeeft. Meander gaat uiteindelijk over zaken als vrijheid en onafhankelijkheid. Motieven * De spanningen tussen de Meanderleden werden veroorzaakt door: - de buitenechtelijke relaties - het nietsdoen van Maja - het uitgaan van Maja en een aantal andere leden * De veranderingen van Jesse’s ideologieën door: - het verbieden van een huwelijk voor de Meanderleden. - later kwam Jesse hierop terug en vroeg hij allen terug te keren naar hun partner * Vrijheid en onafhankelijkheid komen goed tot uiting als alle vrouwen van de commune bijeenkomen. Maja stelt dan de vraag: “Wat moet een vrouw inleveren van haat persoonlijkheid als ze moeder wordt?” Over de schrijfster Tessa de Loo kreeg het idee om een roman over een commune te schrijven in de jaren ’70 tijdens haar verblijf in Pieterburen. Pieterburen kreeg namelijk landelijke bekendheid door de opkomst van een commune. Andere boeken van de schrijfster: De meisjes van de suikerwerkfabriek, Het rookoffer, Isabelle, De tweeling en Het mirakel van de hond. Wat er duidelijk in al haar boeken naar voren kwam was haar taalgebruik. Ze beschrijft bijvoorbeeld heel goed hoe het landschap van Nederland eruitziet. Ook hebben haar boeken op dezelfde manier hun einde namelijk: het leven gaat door en kijk niet meer achterom.
IV Beoordeling Ik vond Meander een apart, maar ook een boeiend boek. Het was leuk om te lezen wat voor tegenstrijdige ideeën Jesse allemaal had. Op een gegeven moment bedenkt hij dat het wel mooi zou zijn als alle mensen in de wereld in een woonwagen zouden leven, zodat de grenzen zouden vervagen. “In de toekomst zou iedereen een woonwagen boven een huis verkiezen, er zou een wijdvertakt netwerk van vriendschappen ontstaan, er zouden geen staatsgrenzen meer zijn. Als ze wilden zouden zij de nieuwe Hunnen zijn, hijzelf een herrezen Attila”. De personages zijn vrij vlak en weinig uitgediept, ik denk dat dat komt omdat er zo veel verschillende personen zijn. Het boek komt een beetje traag opgang . In het eerste deel wordt alleen het alledaagse leven beschreven. Er wordt bijvoorbeeld in een hoofdstuk beschreven hoe Sebastiaan de tuin van Jesse omspit. Dit was ontzettend saai om te lezen. “In een hoek van de tuin begon hij. Hij dreef de grond in, schudde de aardkluiten uit en wierp de lange pezige wortels op een hoop”. Vanaf het tweede deel ontstaan er problemen en dan gaat het ook echt leven. Ik wil dit boek alleen aan mensen aanraden die geïnteresseerd zijn in het leven in een commune, omdat dit het hoofdonderwerp van het boek is en er veel over vertelt wordt.