Mariken van Nieumeghen door Onbekend

Primaire gegevens: Auteur: onbekend (waarschijnlijk een dichter uit Antwerpen) Titel: Mariken van Nieumeghen
Ondertitel: - Motto: - Verschenen in: 1982 (geschreven rond 1500) Aantal bladzijden: 58 (29 in Middelnederlands, 29 in “modern” Nederlands) Waarom heb ik dit boek gekozen? Ik had dit boek thuis in mijn boekenkast staan. Ik had een keer een jeugdboek gelezen, dat heette Mariken, dus ik dacht dat het ongeveer hetzelfde verhaal zou zijn, maar dan in de originele uitvoering. Ik vond de jeugdversie erg leuk en heb hem zeker al 4 keer opnieuw gelezen, dus ik hoopte dat het hetzelfde verhaal zou zijn. Op de kaft stond een symbooltje dat betekent dat het een literair werk is. Ook stond het originele Middelnederlands er in, en het leek me wel leuk om dat te vergelijken met het Nederlands van nu. Verwachtingen Mijn verwachtingen waren dat het verhaal zou lijken op het jeugdboek dat ik al verschillende keren gelezen had en dat het verhaal zou gaan over een meisje, Mariken, die met haar oom in een hutje in het bos woonde en dan op een gegeven moment naar de stad trekt om wat spullen te gaan kopen. In de stad komt ze dan allemaal aparte mensen tegen, waaronder de duivel. Tenminste, ze denkt dat het de duivel is, maar het is maar een toneelspeler die het spel van Masscheroen naspeelde samen met een heel toneelgezelschap. Zij nemen Mariken in hun groep op en aan het einde vindt haar oom haar weer en gaan ze samen terug naar het bos. Ik verwachtte alleen dat hier de duivel geen toneelspeler was, maar echt (het komt tenslotte uit de Middeleeuwen). Deze verwachtingen zijn wel ongeveer uitgekomen.
Eerste reactie: Ik heb gekozen voor: *Niet spannend, omdat er niet echt iets spannends gebeurt en ik het verhaal al een beetje kende. *Een beetje meeslepend, omdat je je wel in kan leven in Mariken, maar niet heel erg goed. *Een beetje ontroerend, omdat ze er op het einde achterkomt dat ze verkeerd bezig is geweest en alles tenslotte weer goed komt. *Een beetje grappig, omdat de dingen die toen heel gewoon waren ons nu vrij vreemd voorkomen. *Erg realistisch, voor de tijd waarin het geschreven is. Voor nu niet echt meer. *Een beetje fantasierijk, bijvoorbeeld dat Mariken de duivel ontmoet. *Erg interessant, omdat het zich afspeelt in de Middeleeuwen en dan kom je ook een beetje te weten hoe ze in die tijd leefden en dachten. *Een beetje origineel, omdat er in die tijd waarschijnlijk veel van dit soort verhalen in omloop wa-ren, maar nu zijn er niet echt veel meer bewaard gebleven. *Een beetje goed te begrijpen, omdat de vertaling in modern Nederlands ernaast stond. *Dit werk heeft me wel/ niet aan het denken gezet, omdat het zich in de Middeleeuwen afspeelt en zo kom je erachter hoe de mensen toen leefden en dachten. Je ziet dus hoe de samenleving toen was en dan kan je het vergelijken met nu. *Ik heb iets aan dit werk gehad. ja/nee, want het heeft me iets geleerd over de maatschappij in de Middeleeuwen. *Dit werk spreekt me wel/niet aan, omdat ik het wel leuk vind om dingen te weten te komen over samenlevingen van vroegere tijden. Dat kan je dan een beetje vergelijken met hoe het nu is en dan zie je veel verschillen, maar natuurlijk ook wat overeenkomsten. Samenvatting van het boek Mariken leeft in de tijd dat hertog Arend van Gelre gevangen genomen was door zijn zoon hertog Adolf en diens medeplichtigen. Ze is een mooi, jong meisje dat bij haar oom, de vrome priester Gijsbrecht, drie mijl van Nijmegen vandaan woont , omdat haar moeder overleden is. Op een dag stuurt oom Gijsbrecht haar naar Nijmegen om het hoognodige te gaan kopen. Mariken gaat op pad en koopt in Nijmegen alles wat ze nodig hebben. Dan wordt het donker en ze denkt niet dat ze in die korte thuis terug naar het huisje van haar oom kan lopen, dus klopt ze bij haar tante die in Nijme-gen woont aan. Die maakt haar echter uit voor een schijnheilige slet en stuurt haar weg. Bedroefd door haar tantes boze en onware woorden loopt Mariken Nijmegen uit en het donker in en loopt door totdat ze bij een grote struik komt. Hier gaat ze zitten huilen en biedt zich verschillende keren aan de duivel aan, omdat het voor haar niet meer uitmaakt of het goede of het kwade haar krijgt. De duivel hoort dit en gaat vermomd naar haar toe. Hij biedt aan haar de zeven vrije kunsten (rethorica (dichten), musica, logica, grammatica, geometrie (meetkunde), arithmetica (rekenkunde) en alchemie (scheikunde)) te leren en haar alles te geven wat ze wenst als ze met hem meegaat. Hij maakt zich bekend als “Moenen met het ene oog, ik ben goed bekend bij de jongens van de gestampte pot” (blz. 14/15). Mariken weet dan dat hij de duivel is, maar toch neemt ze zijn aanbod aan. Hij verlangt van haar dat ze haar naam verandert in Emmeken. Na een beetje protest stemt Mariken toch in en heet dus voortaan Emmeken. Samen vertrekken ze naar Antwerpen. Daar wonen ze zes jaar boven een herberg (In Den Gulden Boom) waar veel “zondaars”(drinkebroers, zwendelaars enz.) komen. Door toedoen van Moenen wordt er iedere dag wel eentje vermoord. Na die zes jaar wil Emmeken weer eens terug naar haar oom om te zien hoe het met hem gaat. Moenen geeft hier toestemming voor en ze gaan op weg naar Nijmegen. Daar komen ze aan ten tijde van de Maria-processie (godsdienstig feest). Emmeken wil graag het wagenspel van Masscheroen zien. Na lang aandringen mag dat. Door dit spel krijgt ze berouw van haar zondige leven en wil ze boetedoening doen. Moenen tilt haar “hoger dan een huis of een kerk mee de lucht in”(blz. 46/47) en smijt haar daarna naar beneden. Haar oom ziet het en schrikt heel erg. Mariken vertelt van haar zondige leven en Gijsbrecht neemt haar achtereenvolgens mee naar geleerde priesters in Nijmegen, de bisschop van Keulen en de paus in Rome. De laatste wil haar absolutie (kerkelijke vergeving voor je zonden) geven als ze boetedoening heeft gedaan. Mari-ken krijgt ijzeren kettingen om haar hals en om haar armen. Pas als de ringen versleten zijn of er vanzelf afvallen, zijn haar zonden haar vergeven. Mariken begeeft zich hierna naar het klooster voor bekeerde zondaressen in Maastricht, waar ze non wordt en een uiterst vroom leven leidt. Op een dag wordt ze wakker en liggen de kettingen naast haar; God heeft haar vergeven. Tijd en ruimte Het verhaal speelt zich af aan het einde van de Middeleeuwen, rond 1500, de tijd van de overgang van Middeleeuwen naar Renaissance, van heksenprocessen, van een veranderende geloofsbeleving, van een zich ontwikkelend nieuw mensbeeld, van de rederijkers (dichters) en van de angst voor en tegelijkertijd het verlangen naar het onbekende (blz. 62, toevoeging van de uitgeverij/vertaler.). De ruimte waar het verhaal zich afspeelt, is in de eerste plaats natuurlijk Nijmegen. Ook is Antwerpen, de stad waar Moenen en Emmeken dood en verderf zaaien een belangrijk toneel. Verder zijn er nog Venlo, waar Mariken met haar oom Gijsbrecht woonde, en Maastricht, waar het klooster der zondaressen staat, waar Mariken haar boetedoening doet. Wijze van vertellen Het is een toneelstuk en heeft (dus) verschillende perspectieven. Er is een alwetend perspectief, een soort “verteller” die het publiek vertelt wat ze in de komende scène gaan zien en “laat zien” wat er gebeurt in de tijd die je niet op het toneel ziet (bijv. ze gingen op weg naar Nijmegen, dat kan je op het toneel natuurlijk niet laten zien.). Dan zijn er ook nog de (hoofdrol)spelers, die zijn meestal ik-perspectief, we zien ze dialogen voeren, heen en weer lopen en zeggen wat ze denken en voelen. Spanning Het verhaal was niet echt spannend, en zo is het volgens mij ook niet bedoeld. Dit soort toneelstukken of wagenspellen (Mariken werd hoogstwaarschijnlijk ook als wagenspel opgevoerd) werden opgevoerd om het gewone volk een wijze les te leren, niet om ze te vermaken. Mariken was een voor beeld van “een meisje uit het volk dat in zonde vervalt en na boetedoening door God vergeven wordt”. Ze is “een spiegel van de maatschappij”, mensen kunnen (een stukje van) zichzelf in haar herkennen en leren dat zonde niet loont.
Thema en motieven Het thema van dit verhaal is volgens mij: “het vergeven van je zonden door God”. Motieven hier bij zijn: *een zondig leven *de duivel *berouw *godsdienst Personages Het belangrijkste personage is natuurlijk Mariken/Emmeken, die “zeven jaren de vriendin van de duivel was en daarna tot inkeer kwam en vergeving kreeg van God”. Zij staat als het ware model voor de maatschappij en is daardoor meer een type dan een karakter; er worden geen eigenschappen vermeld, alleen maar gevoelens en gebeurtenissen. Doordat er geen karaktereigenschappen worden vermeld, is het voor de mensen makkelijker om iets van zichzelf in haar te herkennen. Alle andere personages zijn ook types, behalve misschien de duivel, omdat zijn slechte karakter beschreven wordt. Die andere personages zijn: -Marikens oom Gijsbrecht -Marikens tante uit Nieumeghen -de duivel -drinkebroers -Masscheroen, de advocaat van de duivel / God (beide uit het wagenspel) -geestelijken (-verteller) Titel, ondertitel en motto De titel is “Mariken van Nieumeghen” en is makkelijk te verklaren, omdat het terugslaat op de hoofdpersoon: Mariken, een meisje dat vlak bij Nieumeghen (Nijmegen) woonde. Het verhaal heeft geen ondertitel en geen motto. Persoonlijke beoordeling Ik vond het wel een leuk verhaal, alleen af en toe niet helemaal goed te begrijpen, omdat er een hoop denkbeelden uit de Middeleeuwen in voorkomen, die nu volstrekt onlogisch zijn. Ik vond het wel interessant, omdat ik het leuk vind om dingen te weten te komen over andere culturen en andere tijden. Het verhaal gaat voor het grootste gedeelte over zonde + vergeving, wat voor die tijd een heel logisch onderwerp is. Heel veel boeken/toneelstukken uit die tijd gaan over hetzelfde onderwerp, dus is het niet echt origineel. Je komt niet echt veel over de hoofdpersoon te weten, omdat zij een type is en model staat voor de maatschappij, daarom worden er alleen wat gebeurtenissen besproken waar ze bij betrokken is en geen karaktereigenschappen. Het taalgebruik was af en toe wat ouderwets, omdat je er geen ultramoderne vertaling van kan maken, omdat dan het verhaal niet meer “klopt”. Hieronder staat een stukje dat ik wel bijzonder vond (eerst in de originele, daarna in de vertaalde versie). Het is het stukje waarin Mariken de duivel ontmoet en hij haar aanbiedt om haar de zeven vrije kunsten te leren, als zij hem haar liefde geeft. (M. = Mariken
d. = duivel) (…) M.: Wie sidi, vrient? d.: Een meester vol consten, nieuwers af falende wes ick besta. M.: Tcomt mi alleleens met wien dat ick ga, also lief gae ick metten quatsten als metten besten. d.: Wildi u liefde te mi werts vesten, ick sal u contsten leeren sonder ghelijcke. Die seven vrie cons-ten: rethorijcke, musijcke, logica, gramatica ende geometrie, arithmatica ende alkemie. Dwelc al consten sijn seer curable. Noyt vrouwe en leefde op eerde so able als ick u maken sal. M.: So moetti wel zijn een constich man; wie sidi dan? d.: Wat leyt u daeran? Wie ick ben en soudi met rechte vraghen niet. Ick en ben die beste van mijnen maghen niet, maer u dat ick emmermeer niet dan ionste en toge. M.: Hoe heeti, vrient? d. Moenen metter eender ooghe, die beken es met veel goede ghesellen. M. Ghi sijt die viant vander hellen! (…) (…) M.: Wie bent u? d.: Een geleerde kunstenaar. Wat ik ook onderneem, ik faal nooit. M.: Het maakt me niets uit met wie ik ga. Ik ga net zo lief met de slechtste als met de beste. d.: Als je je liefde aan mij wilt geven, zal ik je weergaloze kunsten leren. En wel de zeven vrije kun-sten: rethorica, musica, logica, grammatica, geometrie, arithmetica en alchemie. Het zijn alle zeer bijzondere kunsten. Nog nooit heeft er zo’n knappe vrouw geleefd als ik van jou maken zal. M.: Dan moet u wel een geleerd man zijn. Wie bent u toch? d.: Wat kan jou dat schelen? Je kunt beter niet vragen wie ik ben. Ik ben niet de beste uit de familie, maar voor jou zal ik altijd goed zijn. M.: Hoe heet u? d.: Moenen met het ene oog, ik ben goed bekend bij de jongens van de gestampte pot. M.: U bent de duivel! (…)
Bronvermelding *Mariken van Nieumeghen *Encarta 2001 *Literatuur zonder grenzen VWO