Titel: Marcel Auteur: Erwin Mortier Uitgeverij: Meulenhoff Plaats van uitgave: Amsterdam Jaar van uitgave: 2001 Jaar van eerste druk: 1999 Aantal bladzijden: 88 bladzijden Genre: Familieroman Samenvatting: Het boek begint met een soort ‘inleiding’ over hoe het allemaal gaat in het huis. Wie de hoofdpersonages zijn en wat er zoal gebeurt in het huis. Een belangrijke gebeurtenis van het boek is het schoonmaken van de foto’s. Vier keer per maand is het in het huis ‘Allerzielen’. De foto’s van de overledenen, achter het loodglas van de vitrinekast gegroepeerd rond een Mariabeeld en een replica van de ijzertoren, worden dan afgestoft. Telkens vertelt zij daarbij dezelfde verhalen.De minste variatie kan echter leiden tot een andere hierarchie onder die ‘bossen tantes, verre neven, kozijns en nichten’. Een foto vlak onder de ijzertoren zal echter nooit van plaats veranderen: die van haar jongste broer Marcel en zijn neef Leon. De grootmoeder komt er bijvoorbeeld achter dat Betrand ( het eerste lijk van de ikpersoon) zijn vrouw sloeg. Hij is uiteindelijk dood gegaan aan astma. Deze man word dus een plekje naar achter geschoven. De dochter van Betrand (overleden aan appendicitis) word in de donkerste hoek van de kast gezet. De ikpersoon verblijft enige tijd bij zijn oma omdat zijn ouders er even niet zijn. Andrea is de naaister vaan het dorp. Ze heeft een goede naam, ze heeft smaak en ze beschikt over de mogelijkheid om mensen van mening te laten veranderen. Er komt bijvoorbeeld een keertje een vrouw naar Andrea om een kledingstuk te maken. Deze vrouw heeft een eigen idee maar als Andrea zegt dat het niet zou staan, beslist de vrouw met enig twijfel toch voor de keuze van Andrea. Als jufvrouw Veegaete bij Andrea een kledingstuk komt maken, dan is Andrea helemaal vereerd. Ze behandelt haar dan ook goed. Kopjes thee, stukken taart en natuurlijk allemaal geserveerd door onze lieve Stella. Als de grootmoeder de maten van de jufvrouw gaat aftekenen dan is de ikfiguur nog in de kamer. Dat vind Andrea dan weer te vergaan. Dus de ikpersoon moet de kamer uit. Veegaete had er helemaal niks van gemerkt. (Veegeate is een heel belangrijk persoon, dat is merken door zinnen als: “Alleen het duurste is goed genoeg voor Jufvrouw Veegaete”). Op een dag word de ikpersoon netjes aangekleed en goed ingepakt, want ze gaan
Cyriel bezoeken. Anna had geschreven dat Cyriel ziek was. Als ze in de onbekende plaats aankomen waar Cyriel woont, hebben ze nog wat tij over voor de tram komt. Ze gaan naar ‘Hotel – Restaurant – Brasserie’. Daar hebben Andrea en Henri elkaar ontmoet. Aangekomen bij de winkel van Cyriel en Anna. De winkel lag aan de rand van het plein tegenover het tramhok. “Papier en Schrijfgoed Haevermans”. Anna zag er vermoeid uit. Ze zei dat ze beter het ergste konden verwachten. Tijdens dat gesprek ging de ikfiguur met Wieland (de zoon van Anna en Cyriel) mee naar boven. Wieland toonde de ikfiguur foto’s die hij van zijn vader had gekregen. Hij ziet ook een foto van Marcel en de Uberschaffuhrer. Maar dan probeert Wieland de ikpersoon ineens te kussen. Anna roept Wieland om het fototoestel te zoeken. Wieland maakt een laatste foto van Cyriel, Andrea, Henri, Anna en de ikpersoon. Een week of zes later overlijdt Cyriel. Zijn foto word later toegevoegd aan de collectie. Daarna vind ‘de kleine ik’ een brief van Marcel. Als hij dit leest denk hij dat het over tomaten gaat. De jurk van jufvrouw Veegaete is klaar. Tegen het einde van juni gaan de ikpersoon naar het huis van Veegaete om de jurk te brengen. Als ze daar binnenkomen zit daar ze broer van Veegaete (meester Norbert, die later de leraar van de ikpersoon zal gaan worden).Hij zit als een zombie achter de tv te kijken naar de tour de france. De zus van Veegaete komt dit keer ook taart en thee brengen. Ze heet Louise. Dan komt nog het blonde, bleke, bijna transparante, 2 voortandmissende meisje binnen. Ze logeert bij Veegaete want haar ouders zijn op vakantie. Na een tijdje komt Norbert er toch maar bij zitten. De ikpersoon merkt op dat hij een vieze en ongegeneerde man is. Als Andrea en de ikpersoon vertrekken pakt Veegaete haar portemonnee en zegt tegen Andrea, dat ze de laatste schooldag iets met dieren gaan doen. Het dondert die avond, wat heel raar is voor de tijd van het jaar. In de klas worden hamsters, opgezette fretten, pauwveren en nog wat andere rare dingen meegenomen. De ikpersoon heeft de brief van Marcel meegenomen, want er staan een hele mooi adelaar op (die een spin vast heeft). Dan laat de ikpersoon het zien en Veegaete schrikt. Op dat moment komt de pastoor binnen en hij komt de kinderen een wijze les lezen. Veegeate geeft de brief aan Stella. Stella zegt tegen de ikpersoon dat hij tegen Andrea moet zeggen wat hij gedaan heeft. Dat doet hij dus. En het viel allemaal reuze mee. Hij mag de brief nu zelf houden en het lijkt wel of Andrea gehuild had. En dat had hij nog nooit gezien. Andrea verteld hem wat dingen. Dan leest hij de brief en hij begrijpt het nu wel allemaal. Marcel was voor de ‘fouten’ aan het vechten. En Veegaete gaf ‘Kulturabenden’ in het dorp! Nu hij dit allemaal weet heeft hij zijn doel bereikt. Het verhaal is nu letterlijk en figuurlijk afgesloten. Hij begraaft alle spullen van Marcel.
Essayistisch leesverslag Marcel is een boek van sfeer. Nu realiseer ik mij dat dit nogal goedkoop klinkt, een beetje als een wanhopige moeder die tegen haar gehandicapte kind zegt: "Jij bent niet gehandicapt, je bent speciaal." Nu is dit voorbeeld niet lullig bedoelt, maar het illustreert de gedachte die iemand kan krijgen als je zegt dat een boek "een boek van sfeer" is. Een lange tijd geleden had mijn vader mij een stapel Nederlandse boeken gegeven in de hoop dat ik mijzelf uit mijn luie wereld kon bevrijden, en mijzelf kon gaan verdiepen in verschillende kunstvormen zoals literatuur en klassieke muziek. Nu is dit niet geheel gelukt, ik pak niet op een rustige middag opeens een Nederlands boek op met de gedachte van, "Zo, en nu ga ik eens mijn literaire horizon verbreiden!". Ik geef toe dat deze instelling niet veel positieve vruchten afwerpt, maar als ik dan eens in de zoveel tijd toch een boek van deze stapel pak, dan ben ik meestal aangenaam verrast. Zo ook in dit geval. Een redelijk klein boekje met de titel "Marcel". "Waar kan dit in Godsnaam over gaan?" vroeg ik mijzelf af. "Waar gaat het over? Wat voor soort boek is het? Gebeurt er ook iets? Explosies, ofzo?" "Nee jongen," zei mijn vader, "Er zit niet zo zeer een verhaal in, Marcel is meer een boek van sfeer." Nu weet je dus ook waar ik mijn openingszin vandaan heb. Nou ja, na dat die paar woorden gesproken waren wist ik niet helemaal wat ik daar nou mee aan moest. Elk boek dat ik lees draait wel ergens om, het heeft een begin, gevolgt door het verhaal, en dan als slot het slot. Ik ben niet vies van nieuwe dingen, dus met open ogen begon ik te lezen. Het boek is opgedeeld in segmenten. Ik noem ze niet hoofdstukken, want Marcel is geen gewoon boek, het valt niet te vergelijken met het gros van de literatuur. Althans, dat vind ik, mijn ervaring valt niet te vergelijken. Waar hoofdstukken meestal duidelijk evenementen van enige waarde bevatten (meestal aangeduid door middel van een titel), zijn de segmenten in Marcel toch wel anders. Aangezien het verhaal zelf niet op de eerste plaats staat, voelen de segmenten als losse gebeurtenissen aan. Er loopt geen rode draad door het verhaal. Dit 'segmenten-systeem' laat goed zien waarom het boek niet van groot formaat is. Het is simpelweg niet nodig. Er is geen reden voor meer, dat zou overkill zijn. Je hebt vast wel eens dat onvoldane gevoel gehad, waar je bijvoorbeeld een boek leest van 300 bladzijdes (of meer!) en je tegen het einde nogsteeds eigenlijk niet precies weet wat er nou gebeurt is, waar het nou over gaat. Een oncompleet gevoel, en ik kan niet zien hoe je dat zou kunnen krijgen na het lezen van Marcel. Een boek van sfeer. Waarom? Laat ik eerst maar eens beginnen met het verhalen van een ervaring die ik nog nooit eerder heb meegemaakt tijdens het lezen van een boek. Na een erg uitgebreid diner besloot ik voor het slapen nog wat pagina's naar binnen te werken voor het slapen gaan, aangezien dit niet het enige was dat ik moest doen, besloot ik te multi-tasken. Een boek en een WC gaan immers goed samen. Ik had stilletjes besloten om één segment te lezen, wat heb je nou weer aan een paar losse pagina's? Als je het doet, doe het dan goed. Op het einde van het segment werd een woeste donderstorm beschreven, opzich niet zo bijzonder, maar toen ik de woonkamer weer binnenstapte had ik een 'regenachtig' gevoel, zo'n grijs gevoel dat ik alleen krijg als het regent. Misschien zat ik te lang op de WC, had ik té veel gelezen, maar dat je door middel van het lezen van een paar woorden zo'n realistisch gevoel kan krijgen, dat vind ik toch wel heel apart. Aangezien het boek niet al te lang is, en elk segment zich voor het grootste deel op één vaste plek afspeelt, heeft de schrijver de kans om alles erg duidelijk te beschrijven, zeker als je je een paar segmenten later weer op dezelfde plaats bevind valt het je pas echt op hoe briljant alles omschreven wordt. Al die kleine dingetjes, van de textuur van de muur tot het soort hout van de meubels, helpen je een realistisch beeld te creëren van de plaats waar het verhaal zich op dat moment afspeelt. Ook de veelvoudige beeldspraak valt op. "Ze zou haar doden niet zomaar laten verdwijnen. Eenmaal begraven werd de aarde hun lichaam. Ze kamde met de hark hun lokken in een scheiding en snoeide de heesters rond hun zerken alsof ze hun nagels knipte" Ik wil niet direct zeggen dat de schrijver een briljant man is, en dat het boek een werk van God is, maar ik vind dit aspect toch wel een grote invloed hebben op het boek. Dan het verhaal. Laat ik maar gelijk zeggen dat ik niet precies begrijp waarom het boek Marcel heet. Nu is er een Marcel in het verhaal, de jongste broer van de grootmoeder, maar de betekenis van hem ontgaat mij helaas. In het begin dacht ik heel de tijd dat de hoofdrolspeler Marcel heette, dat was maar een wilde gok, want je krijgt de naam van de hoofdrolspeler nooit te horen. Toen ik dus voor het eerst las dat ze over de échte Marcel aan het praten waren, dacht ik dat het misschien zijn vader was. Dat die was overleden in de Tweede Wereldoorlog, aangezien die net was afgelopen, en aangezien het jongetje bij zijn grootouders woont. Op de laatste paar bladzijdes krijgen we pas een echte kijk op wie Marcel werkelijk was. Marcel was een idealist, hij vocht voor de Duitsers in Rusland, vol van de hoop dat zijn steun voor de Nazi partij hem en zijn familie een beter leven kon bezorgen. Dat ging dus niet helemaal goed, want Marcel overleefde zijn avontuur niet, en de oorlog eindigde niet rooskleurig voor Duitsland. Gelukkig was mijn familie niet zo. Hoop ik.. Marcel is niet de enige die is doodgegaan. De grootmoeder van het verhaal bezit een vitrinekast waar ze allemaal foto's heeft neergezet van overleden familieleden, voornamelijk mensen die jonger dan haar zijn gestorven. Ik vroeg aan mijn vader of ik het nou verkeerd begrepen had, heeft de grootmoeder echt zó veel mensen van jongere generaties begraven? Hij wist mij te vertellen dat dit redelijk normaal was, en dat zijn grootmoeder het zelf ook heeft meegemaakt, het begraven van zoons en dochters, broers en zussen. Toevallig leefde zei allebei in dezelfde tijd als dit boek (alleen is mijn vader een paar jaar jongen dan het hoofdrolspelertje), en in dezelfde regio (Vlaanderen). Dat was toch wel wat mij het meest wist te raken, hoe vreselijk het voor iemand moet zijn om zijn eigen familie, zijn eigen kinderen te moeten begraven. Ik hoop dat ik dat nooit mee hoef te maken. Nog een laatste opmerking, een eervolle vermelding als je dat zo wilt zien. Het is mij altijd een raadsel gebleven waarom Nederlandse schrijvers hun verhalen altijd zo opmerkelijk veel vullen met allerhande seksuele tintjes, nu heb ik daar niets op tegen (zolang het normale literatuur blijft!), maar het verrast me toch elke keer weer. Een Vlaamse schrijver en een acht jarig jongetje, dat moet toch wel een schoon verhaal zijn. Laat het nou net zo zijn dat het jongetje een erg (voor hem) aantrekkelijke lerares heeft.. Hollandse en Vlaamse literatuur verschillen dus toch niet zo veel. Recensie bespreking 1: In Vlaanderen zijn er behalve Hugo Claus niet veel schrijvers die de gevolgen van de oorlog voor de tot collaborateur veroordeelden portretteerden. Erwin Mortier vult met zijn debuutroman Marcel deze leegte op een subliem ingetogen wijze op. Het verhaal wordt verteld door de kleinzoon van de zus van Marcel. Hij vertelt ons zijn verhaal in de ikvorm echter niet op het moment dat het hem allemaal overkomt, maar pas later; hoeveel later dat is, is niet te achterhalen. De ikpersoon probeert hoogstwaarschijnlijk grip te krijgen op zijn jeugd door erover te schrijven. Vermoedelijk is dit het motief voor het beschrijven van zijn jeugdjaren, want in de roman zelf maakt de ikpersoon geen woorden vuil aan het beschrijven van zijn motief. Hij laat wel meer in het duister: we komen zijn naam niet te weten, hij geeft geen informatie over zijn ouders, broers en zussen of over zijn leeftijd. De ikfiguur vertelt m.n. over de zomermaanden van het schooljaar dat hij zo'n zeven of acht jaar oud was, omdat hij dat jaar heeft leren lezen, en in het volgende leerjaar gaat leren vermenigvuldigen. De wereld die hij beschrijft, is de Vlaamse plattelandswereld in de tijd dat de Beatles de hitparade bestormen. De voornaamste plaats van handeling is het huis van de grootmoeder, die in haar jonge jaren de 'Blomme van Stuyvenberghe' werd genoemd. In acht hoofdstukken -- ieder hoofdstuk beslaat gemiddeld zo'n 20 pagina's en die hoofdstukken zijn weer in korte passages ingedeeld -- leven we met de kleinzoon mee in het huis van zijn grootmoeder en langzaamaan krijgt de in de oorlog overleden Marcel gestalte. Zijn leven was voor de jonge ikfiguur in sluiers gevangen en als lezer kom je ook slechts mondjesmaat iets te weten over deze Marcel. De ikfiguur lijkt op latere leeftijd de aanwijzingen te willen reconstrueren die hij in zijn jeugd heeft gekregen over de gebeurtenissen in en na de oorlog m.b.t. Marcel, de rest van de familie en het dorp. Als lezer heb je redelijk snel in de gaten waar de verklaring voor de sores van de familie na de oorlog gezocht kan worden: de familie stond sympathiek t.o.v. het Vlaams Nationalisme. Maar hoe stonden al deze sympathisanten, en m.n. Marcel, dan tegenover Hitler en het door hem uitgedragen nazisme? Wat is het aandeel van Marcel of Cyriel in de sores van de familie na de oorlog? Is deze familie zoals de oma het ziet slechts een kleine vis die na de oorlog is gepakt? Wat waren hun idealen of standpunten tijdens de oorlog? En hoe is Marcel aan zijn einde gekomen? Elk hoofdstuk biedt op ingetogen wijze stukjes die de puzzel compleet helpen maken. De toon is -- in tegenstelling tot het onderwerp -- buitengewoon lichtvoetig te noemen. Mortier gebruikt bij voorbaat zeer korte, kernachtige zinnen waarbij zijn poëtische woordkeus opvalt. Een ijzersterk debuut. [Miriam Piters, 06.07.2001] Mening over recensie: Deze recensent heeft naar mijn mening het boek goed begrepen, waar het over gaat, wat de schrijver er mee probeert te bereiken. Ik snap niet geheel waarom iedereen de spotlights op Marcel richt, ik vind het jongetje en de ontwikkeling die hij meemaakt veel meer van belang, veel interessanter. Het boek mag dan wel Marcel heten, ik vind dat het boek er niet minder om zou zijn als het hele Marcel element er niet in voor zou komen. Let vooral op de laatste twee zinnen die over de toon en de woordkeus gaan, deze aspecten waren precies dat wat mij het meest opviel, en ik denk dat Miriam Piters er ook veel waarde aan hecht, aangezien het aan het eind van haar recensie pas opgenoemd wordt. Je bewaard het beste immers altijd voor het laatst. Recensie Bespreking 2 Door Linda Vosjan
03-05-2000
Het Gouden Ezelsoor voor het beste debuut in 1999 is toegekend aan de Vlaamse schrijver Erwin Mortier. De jury looft het poëtische taalgebruik in zijn roman Marcel. Een boek over een zwarte bladzijde uit de geschiedenis van Vlaanderen. Grootmoeder eert de doden in de familie met veel foto's in de vitrinekast. Iedere week stoft ze de portretten af, terwijl ze de namen van de doden afroept en hen zegent met de stoflap. Haar kleinzoon (wiens naam je niet te weten komt) helpt haar bij het rangschikken van de fotolijstjes. Speciale aandacht gaat uit naar de foto van Marcel, de jongste broer van grootmoeder. Marcel is een puber van 16 in een pofbroek, pokdalig door acne. Over zijn doodsoorzaak wordt niet gesproken. Wie is toch die geheimzinnige Marcel? Puzzelstukjes
De kleinzoon van een jaar of 10 is de hoofdpersoon in dit verhaal. Hij groeit op bij zijn grootouders op het Vlaamse platteland. Beetje bij beetje komt hij meer te weten over zijn oudoom Marcel. De puzzelstukjes vallen in elkaar als hij een brief van Marcel mee naar school neemt. Hij wil de mooie postzegel aan zijn juffrouw laten zien. Er staat een adelaar op die in zijn klauwen een reuzenspin met zich meedraagt. De juf verstart als ze de postzegel ziet: 'Het is geen spin, jongen'. Ze sloeg haar ogen neer en dan, opvallend stil: 'Het is een swastika.' Dan wordt het geheim van Marcel duidelijk; hij was fout in de oorlog. Hij vocht mee met de Duitsers aan het oostfront. Opgesteld als kanonnenvlees is Marcel jong gestorven. Erwin Mortier (1965) werd geboren te Nevele in Vlaanderen. Hij studeerde kunstgeschiedenis en werkte vanaf 1991 als wetenschappelijk medewerker aan het Gentse Museum voor de Geschiedenis van de Psychiatrie. Sinds 1999 is hij schrijver van beroep. Hij levert regelmatig bijdragen aan het dagblad De Morgen, literaire tijdschriften en werkt aan het radioprogramma van zijn vriend. Erwin Mortier woont in Gent. Vlaamse thematiek

Marcel gaat over collaboratie. Veel Vlaamse auteurs schrijven daarover, zoals bijvoorbeeld Hugo Claus in Het verdriet van België. Doordat Mortier het verhaal vanuit het gezichtspunt van de jongen vertelt, wordt het geen moment zwaar op de hand. Integendeel: het is regelmatig erg grappig. Erwin Mortier weigert een oordeel te vellen over goede en foute mensen. In zijn boek stelt hij de liefde tussen mensen centraal, ook als zij verkeerde beslissingen nemen. Belevenis
Het taalgebruik van Mortier is prachtig. Hij maakt van iedere zin een belevenis. Zo roepen de eerste regels meteen een bijzondere sfeer op: 'Het huis leek op alle andere in de straat; ietwat scheefgezakt na twee eeuwen bewoning, stormwind en oorlog. Boven de haag liep een kromme ruggengraat van pannen tussen twee schouwen. De ramen zaten min of meer beschonken in de gevels en naast de deurpost hingen een paar klompen beplant met petunia's.' Het is genieten van Vlaamse zegwijzen als 'het giet wel goed naar binnen' (wat lekker) en 'kelen' (janken). Marcel is een veelzijdige roman; het is filosofisch, poëtisch, grappig en je leert Vlaanderen beter kennen. En dat allemaal in maar 141 bladzijden! Mening over recensie: Niet om het een of het andere, maar het eerste wat mij opviel was de leeftijd van het jongetje. Linda denkt dat hij 10 is, terwijl recensent #1 en ik hem allebei op 8 inschatten. Nu is dit niet van groot belang, maar als je goed naar de context kijkt (hij zit op de basisschool, heeft net leren lezen) dan zie je dat hij toch degelijk jonger dan tien is. Zoals ik als zei maakt het niet veel uit, maar het laat wel zien hoe goed je op de details let. Voor de rest heb ik hier niets op aan te merken, ik ben het wederom eens met de laatste paragraaf, waarin gepraat wordt over de verschillende kwaliteiten van het boek (filosofisch, poëtisch, etc.), en hoe briljant het wel niet is dat zo'n klein boekje toch zo'n groot verhaal met zich mee kan dragen. Ik ben het overigens niet eens dat Mortier de "liefde tussen mensen centraal stelt, ook als zij verkeerde beslissingen nemen.". De enige manier waarop je dit kan vinden is als je die mening vormt halverwege het boek, aan het einde wordt het erg duidelijk gemaakt dat nazi sympathisanten zeer fout waren.