Lucifer door Joost van den Vondel

Titel: Lucifer Auteur: Joost van den Vondel Druk: Vierde druk Uitgeverij: Tjeenk Willink / Noorduijn, Culemborg Voorwoord: Voor deze periode moesten we een historisch boek lezen. De keuze viel op het boek “Lucifer”, een boek uit 1654, geschreven door Joost van den Vondel. Dit verhaal gaat over Lucifer, een jaloerse en verraderlijke aartsengel. Hij kan het niet verdragen dat de mens bevoorrecht is boven de engelen en keert zich daarom tegen God. Lucifer, machtzuchtig als hij is, kan mens noch God boven zich verdragen. Hij bereidt een oorlog voor en zorgt voor een aanhang, die hem zullen bijstaan in de vorm van een leger. Er vindt een hevige strijd plaats tussen de Luciferisten en de aan God trouwe engelen. Dit leidt uiteindelijk tot Lucifer’s ondergang. We kozen “Lucifer” louter op basis van de titel. Wel wisten we dat het een treurspel was en dat het met het kwaad te maken had. Na nader onderzoek te hebben gedaan, bleek dat het boek, wegens de Christelijke invloeden best wel interessant was voor ons. Dit was de doorslaggevende factor om het boek te kiezen. Verslag van de aantekeningen: Humanisme en Renaissance Bij humanisme gaat het om de menselijke waarde en de menselijke waardigheid. De renaissance is de wedergeboorte van de oudheid. Petrarca is de vader van het humanisme, en ook Thomas More en Erasmus zijn grote namen in het humanisme. De renaissance is ontstaan in Italië. Petrarca, Boccaccio en Dante zijn bekende renaissance schrijvers. De renaissance in Frankrijk concentreert zich rond “La Pleiade”. Rechtstreeks uit Italië en via Frankrijk is de renaissance in Nederland gekomen.
Reformatie en contrareformatie. Individualisme en het niet meer willen aannemen op gezag heeft geleid tot de hervorming. Marnix van Sint Aldegronde is van voor de reformatie en keerde zich tegen de katholieken. Anna Bijns was tegen de protestanten en Coornhert bevond zich een beetje in het midden van die twee. Vroeg-renaissance Aanvankelijk heeft het buitenland nog grote invloed op kunst en cultuur. Een kenmerk van de vroeg-renaissance is dat de schrijver trots is op zijn eigen kunstenaarsschap. Andere kenmerken zijn: De schrijver realiseert zich dat hij voortleeft in zijn werk
Een bezingen van de aardse schoonheid. Mensen moet genieten van het leven ( Hier hoort de bekende uitspraak “Carpe Diem” bij, oftewel “Pluk de dag”) De beeldspraak is vaak ontleend aan de klassieke mythologie. Het klassieke drama. De kenmerken hiervan zijn: Expositie
Intrige
Climax
Catastrofe
Peripetie ( de wending, afwikkeling ) De opbouw van het klassieke drama : Uiteenzetting, wat er aan het verhaal vooraf ging. Het verhaal begint, er is een verwikkeling waardoor de spanning wordt opgebouwd. Opvoering van de spanning
Hoogtepunt van de spanning ( de climax ) en het begin van de ontknoping
De beslissende wending, goed of kwaad. Reien Nemen de plaats in van de ideale toeschouwer. Uiten gevoelens en verwijzen naar het volgende bedrijf. Reien vallen onder de lyriek. Het klassieke drama houdt vast aan vijf eenheden: Tijd – wat er op het toneel gebeurde mocht niet de duur van een etmaal overschrijden. Plaats – het moet zich op steeds dezelfde plaats afspelen. Handeling – binnen dit drama mogen er geen extra intriges en onbelangrijke gebeurtenissen plaatsvinden. De stemming is ernstig en verheven. Dit drama richt zich vooral tot de hoorder. Het is vooral een hoorspel en geen kijkspel. Om te zien was het best saai, aangezien er niks gebeurde. Het sonnet De hoogtepunten van het sonnet lagen in de klassieke oudheid en de renaissance. “Sonnet” komt van het woord “Sonare”, wat “klinken” betekent. Sonnet betekent “klinkdicht”. Een kenmerk van een sonnet is de wending; die valt tussen het laatste kwatrijn en de eerste terzine.
P.C. Hooft ( 1581-1647 ) Zijn vader was burgemeester van Amsterdam. Hij heeft rechten gestudeerd en rondgereisd. Hij woonde in een ambtswoning op Muiderslot. Hij was een zinnig iemand en afkerig tegen politiek. Zijn lijfspreuk was “omnibus idem”  “voor ieder hetzelfde”. Hooft’s toneel werk : Granida en Baeto zijn politiek getinte stukken. Granida is een herderspel naar Italiaans voorbeeld. Warenar is een blijspel. De titel is de naam van de hoofdpersoon, hij is een nar. “Aulularia” is het Italiaanse voorbeeld. Zijn werk is te onderscheiden in: Lyriek: het onderwerp is bijna altijd liefde. Dramatiek
Geschiedkundig proza : Nederlandse historiën. Hooft las ook veel Latinisme, bijvoorbeeld Tacitus. Constantijn Huygens ( 1596-1687 ) Hij was een homo universalis; een ideaalbeeld van de mens. Hij was rekenkundig, musicus, orgelmeester, architect, schrijver, en dichter. Hij schreef “Korenbloemen, mooie bloemen maar niet van nut” en “Trijntje Cornelis”. Bredero ( 1585-1618 ) Deze schrijver had contact met de renaissance noch met klassieke opvoeding. Dat krijg hij wel in / via Frankrijk. Hij schreef geen drama’s maar blijspelen en kluchten (uitgewerkte anekdote / mop). Een aantal werken zijn : De klucht van de koe
De klucht van de meulenaer
Spaanse Brabander ( blijspel ) Moortje ( blijspel ) Vondel ( 1587-1679 ) Vondel was van geboorte een Köhler, van afkomst een Brabander en later werd hij een Amsterdammer. Hij was lid van de nieuwe Brabantse kamer “het Wit Lavendel”. Daar heerste niet de diepere geest van de rederijkerskamer (club waar de techniek van het dichten werd gedeeld ) de “Eglantier”; het Wit Lavendel hield zich meer bezig met de rederijkerskunst. De Duytsche Academie was een instelling die was opgericht om beter toneel te kunnen bieden dan de Rederijkerskamer op dat moment kon. Zij was voorloper was van de Amsterdamse Academie. Vondel’s lyriek: Gelegenheidsgedichten, geboorte, huwelijk, uitvaard; “Kinderlyck”, “Uitvaart van mijn dochterken”. Historische gedichten
Oorlogsgedichten

Hekeldichten ( naar aanleiding van gruwelen ) Natuurdichten
De reien uit de drama’s. Ze waren geïnspireerd door of vertaald vanuit klassiek voorbeeld. Translatio: dit is de vertaling van een tekst. Emilatio: de bewerking van een tekst. Aemulatio: overtreffing van een tekst. Alles was uiterst serieus en geïnspireerd door de Bijbel en historie. Een aantal van zijn werken: Gijsbrecht van Amstel
Stirjd tussen Kennemerlanders
Jeptha ( 1657 ) Lucifer ( 1654 ) Overgangen naar de Achttiende Eeuw Achteruitgang van de Nederlandse cultuur in de laatste decennia van de zeventiende eeuw. Navolging; eerst waren de Nederlanders het voorbeeld maar later de Fransen. Hoofdzakelijke aandacht voor de vorm, want die kun je nadoen. ( Rederijkers!) “Nil Volentibus Arduum” ( 1669 ) het eerste dichtgenootschap. Achttiende en Negentiende Eeuw Vier stromen naast elkaar, namelijk; Classicisme, Rationalisme, Sentimentalisme, Romantiek.
Classicisme Strikte naleving van de vorm naschriften ( Boileau ) Het vermijden van onregelmatigheid in de vorm : geen afwijking van met Metrum, dus hoe gladder, hoe beter. Navolging van Franse Classicistische Schrijvers Molière, Coneille, Racine. Rationalisme ( Rede ) Op Godsdienstig gebied leidde het tot verdraagzaamheid, en tot Atheïsme. Staatkundigheid; vrijheid, gelijkheid, broederschap. Letterkunde : door de rede kunnen overleven Robinson Crusoe
Pieter Langendijk ( 1683-1756 ) Het wederzijds huwelijksbedrog ( 1712 ) Types, en toeval speelt een grote rol. Justus van Effen ( 1684-1735 ) Betje Wolf en Aagje Deken ( 1738-1804 ), (1741-1804 ). Hiëronymus van Alpen ( 1746-1803 ) Sara Burgerhart Briefwisselings roman ; het voordeel daarvan is de vele verschillende aspecten door veel ogen gezien. Het nadeel: veel herhaling. Het ontstaan van het ABN ABN is de afkorting van “Algemeen beschaafd Nederlands”. Het kwam tot stand in de zeventiende eeuw. In de middeleeuwen was de volkstaal Diets. “Middelnederlands” is de verzamelnaam voor alle dialecten. Qua taal ging men zich steeds meer richten op het westen. Dortse Synode bedacht het plan de Bijbel te vertalen in een taal die voor iedereen leesbaar was. Citaten: Citaat 1. Een citaat uit het eerste bedrijf van het boek. “Apollion
Geen schepsel heeft mijn ogen zo behaagd, Als deze twee omlaag. Wie kon zo geestig strengelen
Het lichaam, en de ziel, en scheppen dubbele Engelen, Uit klaiaarde, en uit been. Het lichaam, schoon van leest, Getuigd des scheppers kunst, die blinkt in ’t aanschijn meest.” Blz. 42, r. 104 t/m 108 Toelichting Dit citaat hebben we gekozen omdat hier de problemen beginnen. Apollion vertelt tegen zijn hemelse kameraden wat hij heeft gezien in de hof van eden. Hij is vol lof over de mensen en zegt dat zij het beter hebben dan de engelen in de hemel. De jaloezie kondigt zich aan, want Lucifer kan het niet verdragen dat er iemand boven hem staat, én dat de mensen bevoorrecht zijn boven de engelen. Citaat 2. Een citaat uit het tweede bedrijf van het boek. “Gabriël

Heer Stedehouder, hoe? Waar hene leidt de reis? Lucifer
Naar u, Herout, en tolk van ’t hemelse palais. Gabriël
Mij dunkt, ik zoude uw wit aan ’t voorhoofd kunnen gissen. Lucifer
Gij die den duistren grond van Gods geheimnissen, Door ’t licht van uw vernuft ontdenkt, en openbaart, Verlichte me met uw komst.” Blz. 58
r.450 t/m 455 Toelichting Hier treft Lucifer Gabriël die is gestuurd om Lucifer te bedaren. Er vindt een hevige discussie plaats over Gods besluit om de mens een positie boven de engelen te geven wanneer zij op aarde sterven. Als de twee elkaar nooit waren tegengekomen, had het verhaal wel eens heel anders kunnen verlopen. Citaat 3. Een citaat uit het tweede bedrijf van het boek. “Gabriël (…) Nu leren wij allengs Gods wijsheid tegenstappen, Eerbiedig, en beschroomd. Zij openbaart bij trappen
Het licht der wetenschappe en kenisse, en begeert
Dat ieder, op zijn wacht, zich onder haar verneêrt. Haar stedehouder, rust, en handhaaf d’ eerste ons wetten : Ik ga, daar God mij zendt. Lucifer
Men zal er scherp op letten.” Blz. 62
R. 556 t/m 562
Toelichting In dit gesprek tussen Gabriël en Lucifer blijkt Lucifer’s huichelachtige houding vanaf het begin. Lucifer doet alsof Gods eer het belangrijkst voor hem is, wat natuurlijk niet zo is. We hebben dit stukje uit de dialoog gekozen, omdat Lucifer’s antwoord op Gabriëls laatste waarschuwing zo dubbelzinnig is. Hij zegt “ men zal er scherp op letten”. Dit kan zowel betekenen: “Ik zal die wetten nakomen!”, maar ook “We zullen wel zien!”. Citaat 4. Een citaat uit het derde bedrijf van het boek. “Belzebub
Wie reukloos begint, beroem’ zich van geen voordeel. Luciferisten
Aan d’uitkomst hangt het al, voor d’uitkomst dwaalt het oordeel. Dit ganse leger eist u tot een opperhoofd, En leidsman op dien tocht. Belzebub (…) Verschoon me van dien last: ik kieze gene zij. Men legge met verdrag deze ongelijkheid bij.” Blz. 87
R. 1075 t/m 1081 Toelichting Uit deze passage kun je opmaken hoe Lucifer tot leider is gekozen. Zoals je hier kunt lezen, wilden de luciferisten Belzebub als leider, in plaats van Lucifer. Belzebub wijst dit verzoek echter af en maakt de weg vrij voor Lucifer. We hebben dus voor dit citaat gekozen omdat hier de weg vrij is gemaakt voor Lucifer als leider, wat een belangrijke gebeurtenis is, omdat de opstand onder zijn leiding uitgevoerd wordt, en uiteindelijk mislukt. Citaat 5. Een citaat uit het vijfde bedrijf van het boek. “Uriël

De tanden in gebit, gewet om staal te knauwen; De voeten en de hand in vierderhande klauwen; Dat glinstrend parlemoer in ene zwarte huid. De rug, vol borstlen, spreidt twee drakevleugels uit. In ’t kort, d’Aartsengel, wien nog flus alle Englen vieren, Verwisselt zijn gedaante, en mengelt zeven dieren” Blz. 126
R. 1946 Toelichting Dit gebeurt na de strijd. Lucifer is verslagen en transformeert in iets wat we voor het gemak de duivel noemen. Je kunt dus ook stellen dat er geen “happy end” is, omdat hier de duivel ontstaat. Of in ieder geval een open einde. Wij vonden dit persoonlijk wel een spannend stuk uit het boek, omdat de transformatie zoals hij hier beschreven is, best wel op de fantasie inspeelt. Hoe dan ook, dit is eigenlijk een soort begin van alle verdoemenis; de duivel is “geboren”. Genre: “Lucifer” is een klassiek drama of een “treurspel”. Een treurspel is een subgenre in de dramatiek. In een tragedie zijn namelijk de hoofdpersonen hooggeplaatste personen. Lucifer is ook een hooggeplaatst persoon, namelijk de aartsengel. In “Lucifer” is ook de ondergang van de hoofdpersoon getoond, wat ook een kenmerk is van de tragedie. Lucifer gaat nadat hij in opstand is gekomen tegen God, ook ten onder, namelijk naar de hel. Ook is er een eenheid van handeling en tijd. Alles speelt zich op dezelfde plaats ( de hemel ) binnen 24 uur af. Het taalgebruik is, zoals in andere tragedies, verheven. Het verhaal is tenslotte aan de Bijbel ontleend. Verder zijn er ook overeenkomsten met de Griekse tragedie. Een Griekse tragedie bevat een Proloog, een Parados, een Epeisodia, een Etasimon, en een Exodus. In Lucifer staat een Proloog onder de titel “inhoud”. Er is een Epeisodia, dat houdt in dat er drie tot vijf bedrijven zijn. In Lucifer zijn er vijf bedrijven. Er is in een aantal bedrijven ook een Etasimon aanwezig; een koorlied na elk bedrijf. Ze worden in Lucifer gezongen door de Rei van Engelen. Tien woorden: Vijf woorden die niet meer worden gebruikt: Duycken voor : Nederig aanvaarden blz. 64, r. 249
Schelt ons quyt : neem het ons niet kwalijk blz. 66, r. 314
Karros : wagen ; blz. 76, r. 575
In arbeit : tot een uitbarsting gekomen ; blz. 108, r. 1346
Lievery : uniformen blz 127, r. 1825
Vijf woorden die nog wel worden gebruikt: Neêrlaag ( nederlaag ) ; blz. 36, r. 16
Hy walght ( hij walgt ) ; blz. 56, r. 35
Aenslagh ( aanslag ) ; blz. 80, r. 673

Verandring ( verandering ) ; blz. 91, r. 927
Kopren ( koperen ) ; blz. 104, r. 1446
De woorden 1 t/m 7 komen uit de uitgave Thieme-Zutphen, 8 t/m 10 komen uit de uitgave Tjeenk Willink/Noorduijn B.V., Culemborg. Opinie: Ingewikkeld: Ondanks dat de boeken voetnoten bevatten van moeilijke woorden, was het ontzettend ingewikkeld om te lezen. Verder is het niet, zoals een roman, een lopend verhaal maar een toneelstuk. Dit betekende dat het hele boek uit monologen en conversaties bestond. Dit waren we niet gewend. Ook rijmt het hele boek, dit was eigenlijk best wel irritant. Kortom, het was gewoon een moeilijk boek om in één keer te begrijpen. Fascinerend: Het boek fascineerde ons omdat je een beeld krijgt van het belang van het geloof toentertijd ; het is tenslotte een verhaal uit de Bijbel. Het oorspronkelijke verhaal is minder uitgebreid. Dit is eigenlijk een soort verlengstuk van de Bijbelse versie. Ook viel ons op dat de engelen menselijke karaktereigenschappen hebben. Wij gingen er namelijk vanuit dat engelen geen jaloezie of lustgevoelens kenden. Dit de slechte engelen betreffend. Verder was het interessant om te zien hoe erg de Nederlandse taal is veranderd sinds 1654. Er zijn woorden die we nu niet meer kennen, maar helemaal boeiend is dat er woorden in het boek staan die wij hedendaags nog gebruiken maar dan met een hele andere betekenis. Voorspelbaar: Dit woord kozen we, omdat het natuurlijk vrij voor de hand ligt dat het kwaad zal worden verslagen door het goede. Want wat zou er van de aarde en de mensheid zijn gekomen als de Duivel zou zegevieren? Dit is niet erg bevorderend voor de spanning van het verhaal. Sowieso zit er niet zoveel spanning in, dit maakte het lezen dan ook erg moeilijk, omdat het zo langdradig was. Er is geen alwetende verteller die op de gebeurtenissen neerkijkt en vertelt wat er gebeurt. Je moet uit de conversaties die er worden gevoerd zelf opmaken wat er gebeurd. Dat is lastig. Het probleem met dit boek is dat het geen pageturner is, het lokt niet. Omdat je al weet wat er gaat gebeuren –victorie voor het goede- ben je niet erg geneigd om het helemaal tot het eind uit te willen lezen. Maar eigenlijk hadden we dat ook niet verwacht.
Bewonderenswaardig: We wilden er ook nog bij toevoegen dat wij het erg knap en bewonderenswaardig vinden dat Vondel alles in rijm heeft weten te zetten. Wij hebben zelf ook ons best gedaan, maar we vonden een aantal regels al moeilijk, laat staan een heel boek. Voorval: Het vijfde bedrijf
Rafaël, Uriël Rafaël De ganse Hemel, van gronde tot verste bereiken
Der aartspaleizen, rouwt om Michaëls bezwijken, Lucifers zwaaiende banier. de veldslag is verloren. Hij die God trotseerde, zoals hij had gezworen. Daar komt Uriël zelf, de Schildknaap, uit den slag, Met hoofd te gronde, vervloekt zeit deze dag. Verhaal ons toch den strijd: ontvouw ons al ’t beleid, En s’Hemels laatsten tocht, wij luisteren met spijt. Uriël Uw lust ontvonkt mijn geest om rustig aan te vangen. Het tragisch eind van ons belangen. De Veldheer Michaël, die neder kwam gevlogen. Richtte gelijk een vlugge peil, tussen te heilloos’ ogen. Doch hij, wrevlig aangevoerd van onverzoenbren wrok, In ‘t gouden pantser, dat, op zijnen wapenrok
Van gloeiend purper, blonk, en uitscheen, steeg te wagen

Met gouden wielen, van robijnen dicht beslagen. In ’t parrele gareel, Leeuw en Draak, gespannen voor de wielen, Verlangend naar den strijd, en vlammen op ’t vernielen. Ontweek den pijl van Michaëls hand, door vlucht
Zo flux. ‘T vlammend zwaard onder engelen berucht, Treft Michaël in den borst, zijner ziel ging thans ten onder. Toelichting In het vijfde bedrijf brengt Uriël verslag uit van de strijd. De luciferisten zijn verslagen. Michaël heeft Lucifer in het hoofd getroffen met een peil. Vervolgens vluchten Lucifer’s aanhangers. Het kwaad is verslagen. Wij hebben het verhaal een heel ander einde gegeven. Het leek ons wel leuk om het verhaal een écht tragisch einde te geven. We hebben een dialoog geschreven tussen Rafaël en Uriël waaruit blijkt dat de Godstrouwe engelen verloren hebben. We hebben voor zo’n ingrijpend voorval gekozen, omdat we het leuk vinden om te speculeren over wat er van de aarde en de mens zou zijn gekomen als Lucifer zegegevierd zou hebben. We zijn “helaas” niet gelovig, wat die speculaties natuurlijk een beetje tenietdoet; het verhaal van Lucifer zoals het in het boek geschreven staat is voor ons tenslotte ook geheel fictief. In de opdracht staat dat we moeten uitleggen hoe de afloop beïnvloed wordt door het voorval. Ons voorval ís de afloop; de grote climax van het verhaal. Wat er daarna zou gebeuren...dat is de vraag. Het zou kunnen dat God er alsnog voor zorgt dat Lucifer verslagen wordt. Het zou ook kunnen dat er alleen maar verdoemenis op aarde zou zijn, mits Lucifer had gewonnen. Niemand kan er iets met zekerheid over zeggen. De werkwijze: We hebben in een van onze tussenuren samen een stappenplan opgesteld voor het maken van het verslag. We besloten dat we gebruik zouden maken van secundaire literatuur, zodat we een idee zouden krijgen van de inhoud. Dit hielp ons aanzienlijk bij het begrijpen van het boek. We hebben bij het lezen gebruik gemaakt van verschillende uitgaven. Hetty’s uitgave was compleet in Oudnederlands geschreven wat het begrijpen van het verhaal erg moeilijk maakte. Er stonden wel voetnoten bij, maar niet van elk oud woord. Omdat ze zich meer moest concentreren op de betekenis van de woorden, zag ze door de bomen het bos niet meer. De inleiding van de boeken hebben ons ook geholpen om het verhaal beter te begrijpen. De samenwerking tussen ons verliep uitstekend. We hebben steeds gewerkt volgens het plan. We hebben, na het boek te hebben gelezen een analyse gemaakt van de inhoud en samenvatting gemaakt van het verhaal. We hebben niet zozeer de taken verdeeld, maar eigenlijk steeds samen beslissingen gemaakt over wat we zouden schrijven. Nawoord: Dit boekverslag was echt een hele uitdaging. We zagen er eigenlijk erg tegen op. Toen we het boek aan het lezen waren vroegen we ons af waarom we het boek hadden gekozen. Maar door onze uitstekende samenwerking is alles tot een goed einde gekomen. We hebben een week lang elke dag tot half vijf / vijf uur in het studiehuis noeste arbeid verricht. We zijn zelf erg tevreden met het resultaat. De samenwerking verliep erg soepel doordat we alles eigenlijk met elkaar hebben gemaakt en het vrijwel altijd met elkaar eens zijn. Bronvermelding “Lucifer” door Joost van den Vondel, van aantekeningen voorzien door dr. N.C.H. Wijngaards. Klassiek Letterkunde Pantheon

2e oplage. “Lucifer” door Joost van den Vondel, van aantekeningen voorzien door dr. W.J.M.A. Asselbergs. Klassieken Nederlandse Letterkunde
4e druk.