1. Primaire gegevens Auteur Karel Glastra van Loon Titel Lisa’s adem Ondertitel Een ondertitel kon ik niet ontdekken in het boek. Uitgever, Plaats en Datum Uitgeverij L.J. Veen Amsterdam/Antwerpen
Jaar van uitgave: 2001
Eerste druk 2001
Aantal bladzijden: 237 Titelverklaring De titel Lisa’s adem is een zeer vage titel. Je kunt het namelijk op verschillende zien. De titel kan letterlijk en figuurlijk op worden gevat. Je kunt het zien als Lisa’s laatste adem omdat achterblijvers niet weten of ze nog in leven is. Ook kan je het zien als een ademtocht, een lange zoektocht zonder enig resultaat. Talm dacht vaak aan Lisa, en als hij dan aan haar dacht, dacht hij aan haar adem, haar regelmatige adem. Het motto kan ik niet aan de titel koppelen. Die staan los van elkaar. Motto ‘Guilt is a very destructive notion’. David Bohm (schuld is een erg verwoestend begrip = het kwaad en schuld zijn nauw met elkaar verbonden) Het gaat in dit boek niet alleen om de vraag wie het gedaan heeft, wie er verantwoordelijk is voor Lisa’s verdwijning. Maar ook om andere vormen van schuld. Daardoor is de vraag naar de schuldige niet zomaar te beantwoorden. Het motto wordt ook in het begin van het boek weergegeven.
2. Gebeurtenissen Chronologische samenvatting De drie hoofdpersonen in het boek hebben een ding met elkaar gemeen: het gemis van Lisa. Voor haar vriendje was zij zijn eerste grote liefde. Voor haar moeder was zij haar enige kind. En voor Sebastiaan, de stiefvader, is zij het geheim waaraan hij ten slotte te gronde gaat. Lisa is zeventien als zij tijdens een vakantie in Frankrijk spoorloos verdwijnt. Haar dierbaren stellen zichzelf allerlei vragen over haar verdwijning. Heeft ze zelfmoord gepleegd, is ze weggelopen of is ze ontvoerd? Ze moeten leren leven met vragen waarop ze nooit antwoord zullen krijgen en raken geïsoleerd in hun eigen verdriet. Talm heeft na Lisa’s verdwijning lang naar haar gezocht, tijdens die zoektocht kwamen er veel vragen bij hem naar boven waar hij nooit antwoord op heeft kunnen vinden. Talm beschouwt Sebastiaan als de oorzaak van Lisa’s verdwijning aangezien hij weet dat Lisa seksueel door hem is misbruikt. Maar zijn beschuldiging blijkt niet helemaal waar te zijn en ligt wat gecompliceerder. Dit blijft zeven jaar lang aan hem knagen en dan ziet hij de stiefvader van Lisa in een televisieprogramma over daklozen in Amsterdam, hij besluit ook af te dalen naar de onderbuik van Amsterdam om zo antwoorden te krijgen op zijn uitgestelde vragen. Terwijl Talm als semi-dakloze door het leven gaat, komt hij erachter dat niet al de vragen waar hij mee aan het worstelen is uiteindelijk beantwoord worden. Hij weet de stiefvader op te sporen en ze voeren interessante discussies over goed en kwaad, over frustraties en woede. Ze draaien om elkaar heen maar de echte confrontatie stellen ze steeds uit. Met de speurtocht van Talm naar aanknopingspunten voor het mysterie snijdt de auteur allerlei interessante en maatschappelijk gevoelige onderwerpen aan. De schuldvraag en vooral de vraag wie bevoegd is beschuldigingen te uiten, geven stof tot nadenken. Tot aan de laatste bladzijde blijft het onduidelijk wat zich precies heeft afgespeeld rondom de verdwijning van Lisa. 3. Thema en motieven Thema De thema’s van dit boek zijn echt van deze tijd. Het gaat vooral om incest, ongewenste intimiteiten en pedofilie. De hoofdgedachte is: De invloed van incest is erg groot en veel mensen komen ermee in aanraking. Je komt ook nooit meer van de herinneringen af. Het verhaal zit vol met motieven voor dit thema. Bijna iedere herinnering heeft te maken met seks en incest. Lisa’s verdwijning is daar zeer waarschijnlijk het gevolg van. Nu ze weg is moeten de mensen in haar omgeving hun leven weer op de rails zetten. Iedereen doet dat op een andere manier, en niet iedereen kan evengoed met de gevolgen omgaan. Men zoekt troost bij anderen en zoekt een schuldige. Motieven Net als bij het thema worden in alle herinneringen gedacht aan incest, ongewenste intimiteiten en pedofilie. Ook Lisa’s adem is een motief. Alle hoofdpersonen moeten daaraan denken als ze aan Lisa denken. Ook de herhaaldelijke Shakespeare citaten zijn een motief. Symbolen De adem van Lisa is een duidelijk symbool in het boek. De 3 belangrijkste hoofdpersonen herinneren vooral de adem van haar heel sterk. Elke keer als Talm heel sterk aan Lisa denkt, denkt hij ook steeds terug aan haar adem. Bijna aan het eind van het boek wordt Lisa’s adem Sophies adem. Ook ‘de buik van Moammar Khadafi’ is een symbool in het boek. Dat is een boot waar Talm belangrijke momenten uit zijn leven beleeft. Hij gaat daar heen nadat hij met Lisa uit is geweest en in de boot heeft hij een gesprek met Sebastiaan, over Lisa. 4. Personen Hoofd- en bijpersonen De belangrijkste personen uit het boek zijn Talm, Sophie, Lisa en Sebastiaan.
Uiterlijk Het uiterlijk van de personen wordt in het boek niet geschreven. Innerlijk Allereerst hebben we Talm, de vriend van Lisa. Met hem begint en eindigt het boek. Talm is zijn bijnaam, zijn echte naam wordt niet bekend gemaakt. Talm is nu midden in de twintig. Zijn hele leven heeft vanaf zijn zeventiende gedraaid om Lisa. Hij heeft haar nooit kunnen vergeten. Talm is iemand die het moeilijk vindt de waarheid onder ogen te zien. Wanneer iemand hem iets moeilijks verteld wendt hij snel zijn hoofd af. Uiteindelijk ziet hij alleen zijn waarheid: Sebastiaan heeft Lisa vermoordt. Hij is daar helemaal zeker van. Door zijn woede en om van zijn spookbeelden af te komen vermoordt hij Sebastiaan. Talm is ook heel meegaand. Wanneer Sophie avances op hem maakt houdt hij haar niet tegen maar dompelt zich onder in zijn herinneringen aan Lisa. ‘…het lichaam van de moeder wordt het lichaam van de dochter, de adem van Sophie wordt Lisa’s adem…’ (p. 230). Hij moet uiteindelijk alle feiten onder ogen zien. Sophie is een gebroken vrouw. Zij heeft maar heel weinig geluk gehad in haar leven. Nu zoekt ze troost en evenwicht bij de vriend van haar verdwenen dochter. Ze was er zelf al vroeg van overtuigd dat ze geen goede moeder was. Daarom liet ze ook abortus plegen. Na haar mislukte relatie met Albert volgden er nog veel meer. Met Sebastiaan leek ze eindelijk haar geluk te hebben gevonden, maar na de verdwijning van Lisa is haar leven voorgoed mislukt. Ze is een heel eenzame vrouw geworden. Alleen met haar herinneringen. Wanneer ze iemand (Talm) heeft gevonden met wie ze het over haar gevoelens kan hebben hecht ze zich meteen aan hem. Ze zuigt zich aan hem vast voor troost. Sebastiaan is een slappe man. Dat komt misschien door zijn jeugd. Hij werd opgevoed in een simpel gezin en hij werd altijd vertroeteld. Hij wordt seksverslaafd loopt jarenlang de jonge hoertjes buiten Amsterdam af. Wanneer hij Sophie ontmoet neemt hij zich voor nooit meer aan zijn neiging tot pedofilie toe te geven, maar uiteindelijk bezwijkt hij voor zijn stiefdochter. Zij stribbelt niet echt tegen en hij kan zich dus niet inhouden. Na Lisa’s verdwijning wordt Sebastiaan zwerver in Amsterdam. Hij voert filosofische gesprekken met anderen en gebruikt daarin te pas en te onpas citaten van Shakespeare en Yeats. Hij is gewoon half gek geworden door alle gebeurtenissen. Hij geeft uiteindelijk toe dat hij Lisa vermoordt heeft maar het is niet duidelijk of hij dat letterlijk of figuurlijk bedoeld. Ze heeft natuurlijk geestelijk erg veel geleden onder de incestueuze relatie met hem. Over Lisa kom je in dit verhaal het minste te weten. Ze werd misbruikt door haar toestemming, maar ze stemde daar zelf mee in. Ze kan zich bij Talm niet helemaal laten gaan omdat ze al zoveel heeft meegemaakt. Ze is vaak erg verward en gesloten. Het hele verhaal draait om Lisa, maar je komt eigenlijk maar erg weinig van haar te weten. 5. Perspectief en verteller Perspectief In Lisa’s adem zitten drie hoofdpersonen waardoor er meerdere vertelperspectieven zijn. Toch wordt alles verteld door een verteller. Talm wordt bijvoorbeeld vaak de jongen genoemd, Sebastiaan de man en Lisa het meisje. Dit heeft de schrijver waarschijnlijk expres gedaan om zo het overzicht te houden. Verteller Het verhaal wordt verteld door een alwetende verteller. Toen ik het boek uithad kwam ik erachter dat het boek niet bij het begint begint, maar bij het einde. Het eerste deel moet eigenlijk helemaal achter aan het boek geplakt worden. Dan is het verhaal logischer en klopt het ook met de gebeurtenissen. 6. Spanning Tijd Vertelde tijd: 26 jaar. Het boek vertelt eerst, door middel van flashbacks, over een tijd van een jaar over het leven van Sophie voor ze Lisa krijgt. Daarna wordt er verteld over Lisa’s jeugd, ook door middel van flashbacks. Dit duurt zeventien jaar, tot aan haar verdwijning. Daarna gaat er zeven jaar overheen en gaan de hoofdrolspelers ieder hun eigen weg. Na zeven jaar gaat Talm op zoek naar de waarheid en een confrontatie met Sebastiaan. Dit duurt, denk ik, een jaar. Verteltijd: 10 uur. Het verhaal wordt op alles behalve een chronologische manier beschreven. Er wordt continu teruggekeken naar het verleden of naar andere situaties zonder dat daar aanleiding voor is. Zo kan de schrijver bijvoorbeeld zomaar van de een op de andere alinea overspringen op een heel andere situatie, die zich tien jaar geleden afspeelde. Het begint met een gesprek tussen Talm en Sophie, die elkaar na alles wat is gebeurd, ontmoeten. Hier zitten ze dus in het heden omdat alles al voorbij is. De rest van het boek is dus eigenlijk een flashback. Het boek heeft een zeer open einde. Ik begreep namelijk totaal niet wat nou het antwoord was op het vraagstuk over Lisa’s verdwijning was. Eigenlijk draaide het boek ook na een tijdje niet meer om de verdwijning van Lisa maar om andere vragen waar je mee geconfronteerd wordt tijdens een zoektocht naar antwoorden. Het verhaal speelt zich gedeeltelijk af in een stad in Nederland waar Lisa en haar ouders en Talm wonen. Daarnaast speelt het zich ook af in Amsterdam waar Sebastiaan en Talm zich voor een bepaalde tijd bevinden. Tijdlagen Het verhaal speelt zich af in 2 tijdlagen, het heden en het verleden. In het verleden wordt o.a. verteld wat er gebeurde op de dag dat Lisa verdween.
Flash-back, vooruitwijzing, tijdvertraging en tijdverdichting Er zitten, voor zover ik kon ontdekken, geen flash-backs, vooruitwijzingen, tijdvertragingen en tijdverdichtingen in het boek. Ruimte De omgeving waarin dit alles zich afspeelt is niet zo belangrijk voor het verhaal. Het gaat vooral over de gevoelens en de relaties tussen te personen. Een paar plaatsen die duidelijker beschreven worden: De woonboot ‘Moammar Khadafi’. Hier bedrijven Lisa en Talm de liefde. Ze praten er met elkaar over de relatie tussen Lisa en haar stiefvader. Talm praat er met Sebastiaan en vermoordt hem daar. Dit is de plek waar alle belangrijke gebeurtenissen plaatsvinden. Het huis van de weduwe Doris Koning is ook wel een belangrijke ruimte. De weduwe zelf is op vakantie en Lisa verzorgt haar kat en de planten. Ze neemt Talm hier mee naar toe en ze gaan er voor het eerst met elkaar naar bed. Wisselend perspectief Er zit heel duidelijk een wisselend perspectief in dit boek. De ene keer weet je meer van Sebastiaan, de andere keer weet je meer van Talm. Meestal weet je meer van Talm, omdat zijn gedachtes ook vaak beschreven worden. Soms worden er ook dingen verteld die Lisa’s moeder (Sophie) beleeft. Haar man, daar draait het dan op dat moment om, weet daar dan nog niks van, terwijl de lezer het al weet. 7. Waardering Oordeel en motivatie Ik vond dit boek erg aangrijpend. Ik zou er niet aan moeten denken dat zoiets mij zou overkomen. Je wordt verliefd op iemand die een verhouding blijkt te hebben met haar vader. Ik kan me voorstellen dat dat voor iedereen die er bij betrokken raakt erg verwarrend en moeilijk moet zijn. Het verhaal beschrijft duidelijk hoe Talm, Sophie en Sebastiaan met hun gevoelens omgaan. Sophie wordt erg eenzaam en zoekt troost bij iemand die haar begrijpt. Sebastiaan gaat een zwerversbestaan lijden en drinkt erg veel. Talm vermoordt uiteindelijk degene waarvan hij denkt dat die schuldig is. Het verhaal was ook erg diepzinnig. Er werd niet alleen veel aandacht besteed aan de gevoelens van de personen maar er werden ook veel gesprekken beschreven. Bijvoorbeeld over banden met anderen: ‘Het is net als met een babychimpansee die mensen aanschaffen om hem als huisdier te houden. Na een paar jaar is de chimp lichamelijk uitgegroeid tot een volwassen aap, maar geestelijk blijft het dier een kind, omdat hij niet opgroeit in een chimpanseegemeenschap waarin hij gedwongen wordt te socialiseren. Zo’n dier wordt levensgevaarlijk.’ (p. 225) Hierdoor besef je dat iedereen mensen om zich heen nodig heeft. Als je altijd alleen bent geweest zul je je vijandig opstellen tegenover mensen die met anderen zijn opgevoed. Er kwamen ook grappige stukjes in dit boek voor en dat zou je niet verwachten bij zo’n onderwerp. ‘‘Ik kan op mijn handen lopen,’ zegt Lisa. ‘En mamma ook. Maar als mamma op haar handen loopt, hangen haar tieten verkeerd om.’…’Ja, dat is toch zo mamma?’ zegt Lisa. En als Sebastiaan is uitgelachen: ‘Dat zegt ze zelf, hoor.’’ (p. 180-181) Het paste ook heel goed op die plek in het boek. Dat was een stukje uit de tijd dat Lisa, Sebastiaan en Sophie samen gelukkig waren. Daar past zoiets wel bij. Het stuk dat mij het meeste aanspreekt is het laatste deel van het boek. Daar wordt duidelijk waarom Talm Sebastiaan vermoord. Hij redeneert heel logisch voor iemand die zoveel meegemaakt heeft. Ik had wel verwacht dat hij Sebastiaan zou doodden. Als je al zo lang wordt achtervolgd door het verleden en je hebt de schuldige gevonden en die zegt ook nog eens dat het niet zo erg was dan is het ergens wel logisch. Het boek ‘Lisa’s adem’ heeft ook negatieve kanten. Het belangrijkste punt hierbij is dat het heel verwarrend is geschreven. Het boek begint met persoonlijke voornaamwoorden (hij zegt, zij zegt) en pas aan het einde van het eerste hoofdstuk begrijp je een beetje over wie het nou eigenlijk gaat. Dit gebeurt zo bijna ieder hoofdstuk. Ook bij sommige dialogen is het onduidelijk wie wat zegt. Hierdoor moet je soms hele fragmenten opnieuw lezen en dat is irritant. Verder vind ik het open einde wat minder. Je weet dan dat Talm Sebastiaan heeft vermoord en dat Sophie troost zoekt bij Talm, maar dan? Gaat Talm hierop in of blijft Sophie een eenzame verdrietige vrouw zonder enig geluk. Hierover had de schrijver wat mij betreft wel iets meer mogen vertellen. Het past misschien wel bij het soort boek om het vooral een beetje vaag te houden maar iets duidelijker zou leuk geweest zijn. Ik heb eigenlijk nog geen boek gelezen wat met dit boek overeenkomt. Dat ligt vooral aan de tijd waarin het boek geschreven is. Het boek ‘De tweeling’ van Tessa de Loo bijvoorbeeld heeft een actueel onderwerp variërend van de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog tot incest tot aanpassing van culturele minderheden. Ik heb zelf gelukkig nog nooit met misbruik en incest te maken gehad. Het probleem is dus ook echt herkenbaar voor mij. Je hoort tegenwoordig wel erg veel over deze onderwerpen dus ik wist er al wel wat van af. Dit boek geeft geen oplossing voor het probleem van incest, het geeft alleen de gevolgen. Je weet vaak niet hoe mensen zo’n ervaring verwerken en hoe ze verder hun leven leiden. Het thema heeft me zeker aan het denken gezet over seksueel misbruik. Het boek was soms niet zo makkelijk te begrijpen, maar dat lag niet aan het taalgebruik. De schrijver gebruikte weinig moeilijke woorden. Alleen de citaten waren soms een beetje moeilijk te begrijpen. Maar dat ging het volgens mij ook niet om. Dat maakte de verwarring van het verhaal zelf ook compleet. Iedereen is verward na de gebeurtenissen rondom Lisa en het taalgebruik gaat daar in mee. Ik vond de citaten wel origineel. Ik heb zelf nog nooit een boek gelezen met zoveel citaten van beroemde schrijvers. Ik vond dit een heel goed boek. Al was het vaak wel verwarrend, het onderwerp was duidelijk en interessant en het was ook spannend. 8. Auteur Ik kon de auteur wel doordat ik wel vaker gehoord had van ‘De passievrucht’, omdat dat boek een paar jaar geleden verfilmd is. Ook kon ik de auteur doordat hij ongeveer een half jaar geleden overleden is aan een hersentumor. Dit heeft me wel aangegrepen, vooral toen ik dit boek aan het lezen was. Ik heb al van verschillende mensen gehoord dat ‘De passievrucht’ een mooi boek is. Ik vond ‘Lisa’s adem’ ook een mooi boek, vandaar dat het me wel aangegrepen heeft. Karel Glastra van Loon heeft in 1999 de Generale Bank Prijs gewonnen.
9. Bronnen en bronvermelding Ik heb alle informatie voor mijn boekverslag uit het boek gehaald. Sommige dingen vond ik wel moeilijk. Daarvoor ben ik een uittreksel op internet gaan zoeken, maar aangezien ik daar niet erg veel uit kon halen heb ik ze toch uiteindelijk zelf moeten bedenken. De informatie over Karel Glastra van Loon heb ik wel van internet gehaald, van de site http://www.karelglastravanloon.nl/