Lijmen / Het been door Willem Elsschot

Lijmen / Het been - Willem Elsschot Jaar van eerste publicatie Oorspronkelijke uitgave Lijmen: 1924
Oorspronkelijke uitgave Het Been: 1938
Querido, Amsterdam, 1969 15e druk
219 pagina’s. Verantwoording keuze Mijn leraar had vorig jaar verteld over dit boek en het leek me wel leuk, daarom ben ik het gaan lezen. Verwachtingen vooraf Ik had verwacht dat er veel meer mensen gelijmd zouden worden. Ik had het ook populairder geschreven verwacht. Ook had ik verwacht dat er meer sfeer in het verhaal zat. Samenvatting Het verhaal begint met Laarmans die een dure fles drank besteld in een café. Hij begint te vertellen waarom hij zo verschrikkelijk veranderd was. Zelfs zijn hoed, pijp, knuppel en sik waren verdwenen sinds hij 15 jaar geleden Boorman had ontmoet. Boorman was directeur van het “Algemeen Wereldtijdschrift voor Financiën, Handel Nijverheid, Kunsten en Wetenschappen”. Boorman had Laarmans een contract aangeboden, dat hij ook tekende. Laarmans was verheugd over het hoge salaris. De enige voorwaarde was dat hij alles moest doen wat Boorman hem opdroeg. Misschien zou hi over tien jaar zelfs de zaak over kunnen nemen. Lijmen is het belangrijkst leerde Boorman aan Laarmans. Na een paar weken kreeg Laarmans door hoe de vork in de steel zat. Het algemeen wereldtijdschrift moest verkocht worden aan klanten, door ze te lijmen. De klant moest zo worden beïnvloed, dat ze het contract zouden tekenen. Er kwam dan namelijk een vreselijk positief artikel over het bedrijf in het tijdschrift. De tweede vereiste was dat de klanten een zo groot mogelijk aantal tijdschriften zou bestellen. Er was geen klant die de tijdschriften ooit kwijt raakte. Boormans en Laarmans zijn en subtiel soort oplichters die profiteren van de ijdelheid van bedrijven. Op een gegeven moment proberen onze helden de firma van mevrouw Lauereyssen te lijmen. Deze firma produceerde keuken-liften. Mevrouw Lauereyssen was heel erg dik, maar wel netjes. Na een vriendelijk “Dag, Heren” begon ze te klagen over haar been; hoe ze ook haar best deed, de pijn ging maar niet over. Boorman deed zijn best om zo medelijdend mogelijk te doen en na meer vlotte verkoopbabbel mochten de twee een concept maken voor een artikel. Laarmans mocht het schrijven, alhoewel de tekst al grotendeels klaar was. Het enige wat Laarmans hoefde te doen was het woord “piano’s” veranderen in “keuken-liften”. Het artikel werd aan mevrouw Lauereyssen opgelezen, ze was razend enthousiast. Boorman liet haar het contract tekenen. Ze bestelde wel honderdduizend exemplaren, beide heren wisten dat ze deze aan de straatstenen nog niet kwijt zou raken. Na korte tijd stond meneer Lauereyssen voor de deur. Het kleine bedrijfje wilde maar al te graag terug krabbelen, maar Boorman wimpelde ze af en zei dat alles al besteld was. Het was aan Laarmans om iedere maand het hoge termijnbedrag te komen ophalen. Laarmans voelde zich terecht schuldig, ook had hij er spijt van dat hij het zo leuk had voorgelezen. Laarmans bood mevrouw Lauereyssen aan de laatste termijn te laten zitten, maar ze betaalde toch omdat ze dit nou eenmaal eerlijk vond om te doen. Het kleine bedrijfje kreeg het financieel steeds moeilijker. Het Been begint met dat Laarmans verteld hoe weer was veranderd. Laarmans rookt weer pijp, heeft weer een sik en is ongeveer het zelfde als hij vroeger was. Ook nu verteld hij hoe dit in zijn werk is gegaan. Boormans en Laarmans liepen op een marktdag toevallig mevrouw Lauereyssen tegen het lijf. Haar zieke been was nu zelfs geamputeerd. Zelfs Boorman voelde zich nu erg schuldig. Het leek Boorman dat het been niet geamputeerd had hoeven worden, als er nog genoeg geld was geweest om naar een goede dokter te gaan. Boorman dacht er nu zelfs aan om het geld terug te geven. Boorman kreeg nu echt spijt. Hij ging naar mevrouw Lauereyssen en probeerde haar een flink geldbedrag te overhandigen. Zij wil niks van weten en wil helemaal niks hebben van de persoon die haar heeft opgelicht. Boorman weet niet wat te doen en begint zelfs een rechtszaak. Boorman probeert het zo te laten lijken dat mevrouw Lauereyssen per ongeluk te teveel heeft betaald en vervalst een creditnota. De rechter was dit niet gewend en snapte niet wie nu de eiser en wie de gedaagde ontvanger was. De rechter wilde meer bewijs hebben. Mevrouw Laureyssen zat nu financieel echt aan de grond. Tot zijn groot verdriet ziet Boorman dat alle inventaris en het pand zelf van de firma Lauereyssen geveild wordt. Op de inventaris staat vierduizend kilo oud papier vermeld. Boorman bedenkt dat hij hier een bod op kan uitbrengen voor het bedrag dat hij eigenlijk had willen geven. Bij de veiling maakt iedereen hem voor gek uit, vanwege het hoge bedrag. Er ontstaat enorme opschudding over deze onsmakelijke grap. De politie probeert Boorman op te pakken, maar hij vloert een agent. Vervolgens kwamen er meer agenten en een tijdje bevindt Boorman zich in een tehuis. Laarmans neef Jan haalt Boorman hier weer vandaan. Deze neef van Laarmans blijkt mevrouw Lauereyssen te kennen en Boorman wordt uitgenodigd bij hem op bezoek te komen. Het wordt zo geregeld dat mevrouw Lauereyssen hier ook aanwezig is. Ze verzoenen zich met elkaar, maar Boorman wil absoluut het geld geven. Mevrouw Lauereyssen accepteert het uiteindelijk, maar zegt het te gaan uitgeven aan een goed doel. Laarmans houdt op met het bedrijf, maar Boorman blijft op dezelfde manier zijn geld verdienen. Laarmans beschouwt Boorman als een vaderfiguur, maar wil hem toch niet meer zien. Hij blijft grote waardering voor Boorman hebben. Boorman helpt hem ook aan een vrouw, toch zou hij volgens Laarmans pas rust vinden na zijn dood. Laarmans heeft zijn leven gebeterd.
Tijd en ruimte Het verhaal speelt zich een tijd geleden af. Naar schatting zo'n 80 jaar geleden. Het verhaal verloopt niet-chronologisch. Een 'ik' komt Laarmans twee keer tegen en dan wordt er verteld wat er zich in die tussentijd heeft afgespeeld. Het verhaal speelt zich af in het gebouw waar Boorman werkt aan ‘Het algemeen wereldtijdschrift voor financiën, handel, nijverheid, kunsten en wetenschappen’. Ook speel het zich af in ‘De firma Lauereyssen’. Verder zijn er nog een aantal plaatsen, zoals een café. Hoe lang de vertelde tijd is weet ik niet precies. Het is een terugblik. In een gesprek wordt een tijd beschreven waarin Laarmans bij Boorman werkte. Voor ‘Het been’ geldt ongeveer hetzelfde. De wijze van vertellen Het verhaal wordt in de ik-persoon verteld. Het grootste gedeelte is die ik Laarmans, maar een paar hoofdstukken is die ik een oude bekende van Laarmans. Thema en motieven Het thema is: als iemand ergens goed spijt van heeft -wat voor persoon dan ook- blijft het hem zijn leven achtervolgen, totdat hij het probleem echt heeft kunnen oplossen. Ook komen schuldgevoel, liegen en bedriegen (lijmen) vaak terug. Een algemeen motief is spijt. Door spijt kwam het verhaal op gang. Ook hebzucht is een algemeen motief. Ook het geldbedrag (de bankbiljetten) dat Boorman aan mevrouw Lauereyssen wilde geven. Personages Laarmans en Boorman zijn de hoofdpersonen. De karakters worden duidelijk uitgediept. Laarmans: Frans Laarmans is een man die aan het begin niets en aan het eind alles had. Zijn karakter werd niet veranderd door Boorman, echter zijn leven wel. Hij is een eerlijke man die meegesleept werd in een oneerlijke business. Laarmans had vanaf het begin al medelijden met mevrouw Lauereyssen en Boorman kreeg dat pas later. Op het laatst was Laarmans ook uit die business gestapt. Dat zegt ook wat over zijn karakter. Boorman: Boorman is een sterke man die voor niemand bang is. Hij heeft veel contacten waar hij af en toe handig gebruik van maakt. Ook de politie komt regelmatig bij hem aan de deur voor een borrel. Boorman is erg rijk. Het geld komt gemakkelijk binnen, maar gaat er ook gemakkelijk weer uit. Mvr. Lauereyssen: Zij is het belangrijkste slachtoffer van Boorman en Laarmans. Zij wordt gelijmd. Als zij geïntroduceerd wordt in het verhaal, kan ze alleen maar zeuren en blijkt ze redelijk goed gelovig te zijn. Ze neemt honderdduizend exemplaren van het Wereldtijdschrift, maar krijgt al snel spijt. In ‘Het been’ krijgt ook Boorman spijt van het lijmen en probeert hij alles te doen om haar te helpen en het geld terug te geven aan haar om zijn geweten te sussen. Titel en motto De titel bestaat uit twee delen, namelijk ‘Lijmen’ en ‘Het been’. Dit komt omdat het boek ook uit twee delen bestaat. ‘Het been’ speelt zich vijf jaar later af dan ‘Lijmen’. Lijmen slaat op wat Laarmans en Boorman dit hele verhaal doen. Boorman lijmt Laarmans om te werken voor een tijdschrift en zijn opvolger te worden. Samen lijmen zij mensen om veel exemplaren te kopen van hun niet-bestaande Wereldtijdschrift. Het been slaat op het slechte been van mevrouw Lauwereyssen, dat later wordt geamputeerd. Hierdoor krijgt Boorman een groot schuldgevoel over het feit dat hij haar zo heeft opgelicht. Ze had met het geld misschien een medische behandeling kunnen betalen en zo het been kunnen redden. Er is geen motto.
Eindoordeel Het onderwerp Ik vond het onderwerp lijmen redelijk interessant. Het was goed bedacht. Het onderwerp is niet herkenbaar in mijn eigen belevingswereld. Ik ben door dit onderwerp niet aan het denken gezet. Het onderwerp werd redelijk oppervlakkig behandeld. Telkens begon het weer opnieuw op dezelfde manier, dat was behoorlijk saai. Alle stukken Frans had ik weggelaten. De gebeurtenissen De gebeurtenissen waren het belangrijkste in lijmen, in het been waren de gevoelens het belangrijkste. Het aantal gebeurtenissen was goed. De gebeurtenissen waren meestal wat saai en langdradig. De gebeurtenissen zijn in lijmen redelijk geloofwaardig, maar in het been wordt het iets wat overdreven. De gebeurtenissen zijn verder niet echt verrassend. Er vonden niet echt schokkende gebeurtenissen plaats. De afloop was in lijmen beetje open einde. In het been was het een mooie afsluiting. De personen De hoofdpersonen kwamen levensecht over. Ik kon me prima inleven in ze. De personen lijken niet op iemand uit mijn omgeving. Het schuldgevoel in beide vond ik een positieve eigenschap, het maakte ze menselijk. Dat ze zonodig Frans moesten gebruiken, kon ik minder waarderen, aangezien die stukken voor mij onleesbaar waren. De opbouw Het begin van het verhaal snapte ik niet. Ik kon die personen niet uit elkaar halen en snapte niet wie nou tegen wie praatten en ik nou de ik-persoon was. De delen in het Frans waren voor mij onleesbaar. Het was na lijmen vooral spannend hoe het nou zou aflopen met de mevrouw met het been. De afloop was prima. Het taalgebruik Het taalgebruik was niet moeilijk, behalve de stukjes in het Frans. De gebeurtenissen waren op een heldere wijze beschreven zodat ik me een goede voorstelling kon maken. Er kwam niet veel dialogen in voor, en als ze erin voor kwamen waren ze duidelijk geschreven. Verwerkingsopdracht: Schrijf een ingezonden brief naar de krant, waarin je je uitvoerig boos maakt over de handel en wandel van een romanfiguur. Beste lezers van het NRC, Na het lezen van de boeken ‘lijmen’ en ‘het been’ kan ik niet anders dan mijn boosheid uiten en jullie daarvan te laten meegenieten. De mensen die dit boek gelezen hebben, kunnen begrijpen dat ik het gedrag van de hoofdpersoon Boorman uiterst ongepast vindt. Boorman lijmt mensen. Hij verkoopt lucht. Hij bedriegt mensen. Boorman, directeur van ‘Het algemeen wereldtijdschrift voor financiën, handel, nijverheid, kunsten en wetenschappen’, lijmt klanten om ze op die manier zo veel mogelijk wereldtijdschriften te verkopen. Hij schrijft een aardig stukje over het bedrijf van de klant (lees: hij vervangt in een al bestaand artikel de producten en de namen, zo kan een artikel over piano’s weer gerecycled worden bij een artikel over houten bedden) en zorgt ervoor dat de klant zoveel mogelijk exemplaren bestelt – wat hem ook vaak lukt doordat zijn artikelen puur geslijm zijn. Bakken met geld haalt hij al tijden op deze manier binnen. Als dit bij een zekere begrafenisondernemer niet lukt, chanteert hij die man met wat pijnlijke informatie over zijn bedrijf en voor het bedrag, krijg die meneer honderden wereldtijdschriften, zodat het niet kan lijken op chantage. Wat nog veel erger is, is het verhaal van mvr. Lauereyssen, producent van keukenliften. Het bedrijf kan net rondkomen en toch kiezen Boorman en zijn werknemer Laarmans dit bedrijf uit om ze te lijmen. Daarnaast is mvr. Lauereyssen slechter ter been en kan daardoor niet goed meer werken. Mvr. Lauereyssen trapt erin en bestelt een hoog aantal tijdschriften, maar als ze dit later wil terugdraaien, nadat ze er met haar broer over gepraat heeft, is dit niet mogelijk. Keihard spelen Boorman en Laarmans het, alsof ze geen geweten hebben. Laarmans moet elke maand een deel van het bedrag ophalen, omdat de firma Lauereyssen het niet kan betalen. Gelukkig voelt Laarmans zich schuldig, maar ondanks dat doet hij er niets aan en dat is werkelijk schofterig. Om zo’n mevrouw, zo’n bedrijf te pakken. Over Boorman heb ik al helemaal geen goed woord meer over. Hij voelt zich niet eens schuldig. Hij laat Laarmans het geld ophalen, zodat hij het niet hoeft te zien, stel je voor dat hij een geweten blijkt te hebben en dat hij zich schuldig zou gaan voelen. Na een paar jaar krijgt hij spijt, hij voelt zich toch schuldig die Boorman, maar het is mooi te laat. Ik geef mvr. Lauereyessen groot gelijk, als ze het geld weigert dat Boorman wil terug geven. Zo probeert hij er gemakkelijk af te komen en zo zijn geweten te sussen. Als later blijkt dat het been van mrv. Lauereyssen is afgezet voelen Laarmans en Boorman zich helemaal schuldig. Lekker voor ze. Ik hoop dat ze zich ontzettend beroerd voelen, dat verdienen ze wel, zomaar onschuldige mensen kwaad doen. Boorman doet uiteindelijk alles om het geld terug te geven, maar dit is mijns inziens veel te laat. Mrv. Lauereyssen is haar been en haar bedrijf kwijt, dus hier komt Boorman mooi te laat mee. Helaas weet de neef van Boorman, een kennis van mvr. Laereyessen, Boorman met de mevrouw te verzoenen. Uiteindelijk geeft ze het geld aan een goed doel. Mijns inziens verdient Boorman dit niet. Hij komt hier veel te gemakkelijk vanaf. Van mij mag hij rotten in hel en zijn hele leven hiervoor boeten. Laarmans komt hier ook te gemakkelijk mee weg, maar hij is in ieder geval verstandig genoeg om te stoppen met werken voor Boorman. Hij was stom ooit te gaan werken voor hem, hopelijk zal niemand die fout ooit nog maken, na het lezen van dit stukje, Vriendelijke groet, Mvr. X